www.pwc.com/pl Raporty na temat wielkich miast Polski Białystok

www.pwc.com/pl Raporty na temat wielkich miast Polski Białystok 2011

Zaprezentowane wyniki bazują na założeniu, że uzyskane informacje ze źródeł innych niż PwC, są kompletne i dokładne we wszystkich aspektach. PwC zakłada, ze uzyskane dane i odpowiedzi są zgodne z prawdą, w związku z czym nie dokonywano przeglądu lub jakiejkolwiek innej weryfikacji otrzymanych danych. Niniejsza analiza jest pewną interpretacją otrzymanych danych i nie może być traktowana jako ostateczna rekomendacja, czy też porada odnośnie wyboru metod działania lub jako sugestia w zakresie zastosowania konkretnych rozwiązań. Dokumentu tego nie należy traktować jako substytutu konsultacji z profesjonalnymi doradcami. W związku z powyższym PwC nie przyjmuje odpowiedzialności wobec żadnego podmiotu, który będzie bez konsultacji z profesjonalnym doradcą wykorzystywać informacje zawarte w niniejszej analizie.

Białystok Po wielu trudnych dekadach, polskie miasta weszły na ścieżkę przyspieszonego rozwoju, dzięki któremu mają szanse doścignąć metropolie Zachodniej Europy i zapewnić swoim mieszkańcom wysoką jakość życia. Można zaryzykować wręcz tezę, że nigdy w historii przed polskimi miastami nie rysowały się szanse tak ogromne a jednocześnie realne. Z jednej strony, po trudnych latach transformacji udało się w Polsce zbudować solidne rynkowe instytucje gospodarcze i demokratyczne oraz instytucje społecznopolityczne, umożliwiające wzrost wszelkich form aktywności obywateli. Miasta zyskały narzędzia do samodzielnego decydowania o swojej strategii rozwojowej, a ich mieszkańcy do bogacenia się i poszukiwania nowych form czerpania przyjemności z życia. Z drugiej strony, dzięki członkostwu w Unii Europejskiej polskie miasta uzyskały bezprecedensowy dostęp do środków rozwojowych. Równocześnie Unia Europejska zaczęła aktywnie działać na rzecz promocji i wspierania zrównoważonego rozwoju miast. Z Karty Lipskiej przyjętej przez Unię Europejską wynika wyraźnie, iż polityka miast powinna spełniać zasady zrównoważonego rozwoju, czyli uwzględniać równocześnie dobrobyt gospodarczy, równowagę społeczną, aspekty środowiskowe, wymagania kulturowe i zdrowotne oraz dbałość o skuteczność instytucji demokratycznych. W poprzednim raporcie o największych polskich miastach, przygotowanym w roku 2006, staraliśmy się przede wszystkim oszacować wielkość kapitału rozwojowego, jakim dysponowały miasta na starcie do przyspieszonego rozwoju. Zgodnie z metodyką opracowaną przez PwC (wcześniej PricewaterhouseCoopers), kapitał ten rozbiliśmy na siedem składowych (nazywanych siedmioma kapitałami i odnoszących się do poszczególnych obszarów rozwoju), których rozwój szacowaliśmy osobno, na podstawie szeregu wyselekcjonowanych wskaźników. Podobnie postępujemy obecnie, rozszerzając jednak listę miast objętych analizą z 7 do 11, dodając nowe, niedostępne w roku 2006 wskaźniki i wprowadzając elementy oceny tempa zmian, które można było zaobserwować w latach 2006-2010. Kapitał rozwojowy w znacznej mierze jest efektem zdarzeń z przeszłości zarówno tych pozytywnych, jak i tych negatywnych, występujących w naszej części Europy. Przez kilka dekad polskie miasta zwiększały swój kapitał rozwojowy zbyt wolno, a często w niewłaściwy sposób. Pierwsze lata transformacji również nie były pod tym względem łatwe, zwłaszcza tam, gdzie konieczna była bolesna restrukturyzacja gospodarki. Dopiero kilka lat temu Polska weszła na ścieżkę stabilnego rozwoju szybką w okresie 2005-2008, obecnie spowolnioną przez globalny kryzys finansowy czemu towarzyszyło radykalne zwiększenie pochodzących z budżetu Unii Europejskiej środków na rozwój regionalny. Dało to wreszcie polskim miastom szanse na wyraźne przyspieszenie procesu akumulacji kapitału rozwojowego we wszystkich siedmiu obszarach, które uznajemy za kluczowe. Należy jednak pamiętać, że kapitał rozwojowy akumuluje się latami, a na efekty wzrostu zasobów kapitału w postaci zwiększenia dochodów, aktywności gospodarczej i jakości życia mieszkańców trzeba często długo czekać. Witold Orłowski Główny Doradca Ekonomiczny PwC Raporty na temat wielkich miast Polski Białystok 1

Spis treści Metodyka 3 Wyniki badania 6 Obserwacje ogólne Białystok 9 Najważniejsze wnioski i rekomendacje Ludzie 12 Jakość Życia 17 Wizerunek 21 Instytucje 25 Infrastruktura 29 Finanse 33 Inwestycje 39 2

Ludzie Po to by się rozwijać, każde miasto musi dysponować pewnym kapitałem rozwojowym. Polskie miasta w ciągu ostatnich kilku lat zdołały ten kapitał wyraźnie zwiększyć. Metodyka Siedem kapitałów polskich miast Po to by się rozwijać, każde miasto musi dysponować pewnym kapitałem rozwojowym. Polskie miasta w ciągu ostatnich kilku lat zdołały ten kapitał wyraźnie zwiększyć. Ciągle jednak pozostają pod tym względem w tyle za większością miast Zachodniej Europy, z którymi pragną się porównywać i konkurować. Celem raportu jest określenie kapitału rozwojowego, którym dysponują obecnie polskie miasta. Tylko właściwa analiza i ocena najważniejszych mocnych i słabych stron, wsparta klarowną strategią i właściwymi priorytetami wykorzystania ogromnych środków rozwojowych dostępnych w najbliższych latach, pozwoli na skuteczne wykorzystanie tych funduszy i prawdziwy sukces w przeobrażaniu polskich miast w kwitnące europejskie metropolie. Pomiar potencjału rozwojowego polskich miast odbywa się na podstawie metodyki opracowanej przez PwC (wcześniej PricewaterhouseCoopers) i stosowanej do oceny sytuacji metropolii. Bazuje ona na przekonaniu, że dla harmonijnego rozwoju niezbędne jest jednoczesne posiadanie szeregu różnorodnych zasobów, umownie nazwanych kapitałami miasta. Mówiąc kapitał mamy zazwyczaj na myśli głównie środki pieniężne, które mogą być wykorzystane do finansowania inwestycji. We współczesnej ekonomii słowo to rozumie się jednak znacznie szerzej dotyczy nie tylko pieniędzy, ale i kwalifikacji ludzi (kapitał ludzki), umiejętności współdziałania (kapitał społeczny) lub ich wiedzy i doświadczenia. Najogólniej mówiąc, przez kapitał rozumiemy wszelkie zasoby niezbędne do rozwoju: finansowe, rzeczowe, ludzkie, a nawet takie, które istnieją w sferze psychologicznej (np. kapitał wizerunku). Wspólną cechą kapitałów jest to, że aby je rozwinąć trzeba w nie umiejętnie inwestować przez lata. Instytucje Infrastruktura Jakość Życia Kapitały Wizerunek Finanse Inwestycje Raporty na temat wielkich miast Polski Białystok 3

Miasto o wysokim potencjale rozwojowym, to miasto posiadające dobrze i równomiernie rozwinięte wszystkie 7 kapitałów. Metodyka zwojowych 7 kapitałów rozwojowych W analizie potencjału rozwojowego polskich miast posługujemy się pojęciem 7 kapitałów, z których każdy jest ważny dla rozwoju metropolii: Kapitał Ludzki i Społeczny (KLS) określa jakość zasobów ludzkich, którymi dysponuje miasto. W grę wchodzą wiedza i kwalifikacje pracowników, struktura demograficzna (miasta o starzejącej się ludności charakteryzują się mniejszą dynamiką rozwojową od miast młodych ), aktywność społeczna mieszkańców. Kapitał Kultury i Wizerunku (KKW) pokazuje, w jaki sposób miasto jest postrzegane: czy jako miejsce interesujące i atrakcyjne, czy jako kulturowa pustynia. Im lepszy wizerunek, tym łatwiej przyciągnąć do miasta inwestorów i pobudzić aktywność mieszkańców. Kapitał Jakości Życia (KJZ) mówi, jakie warunki życia i pracy oferuje miasto. Na ten kapitał składają się stan środowiska naturalnego, poziom opieki zdrowotnej, jakość instytucji edukacyjnych oraz poczucie bezpieczeństwa. Kapitał Techniczny i Infrastrukturalny (KTI) określa szeroko rozumianą infrastrukturę, którą posiada miasto: zasoby mieszkaniowe, drogi, środki transportu, ale również centra handlowe, bankomaty i internet. Kapitał Instytucjonalno-Demokratyczny (KID) pokazuje sprawność funkcjonowania instytucji miejskich (władz i administracji) oraz obserwowaną aktywność społeczeństwa obywatelskiego. Kapitał Atrakcyjności Inwestycyjnej (KAI) mówi nam o tym, jak silnym magnesem jest miasto w zakresie przyciągania inwestorów, zarówno zagranicznych, jak i krajowych. Kapitał Źródeł Finansowania (KZF) określa, w jakim stopniu miasto jest w stanie znaleźć środki pieniężne niezbędne do sfinansowania rozwoju. Miasto o wysokim potencjale rozwojowym, to miasto posiadające dobrze i równomiernie rozwinięte wszystkie 7 kapitałów. Jeśli któregoś z kapitałów brakuje, stanowi to wyraźną słabość metropolii i wskazuje pożądany kierunek strategicznych działań. Wszystkie wskaźniki, łączne i cząstkowe, zostały zdefiniowane i wyliczone w taki sposób, że wartość wyższa oznacza większą wartość kapitału, a średnia dla 11 badanych miast wynosi 100. Raport bazuje na pomiarze porównywalnych danych. Generalnie dane pochodzą z lat 2009-2010, a autorzy raportu dołożyli starań w celu uwzględnienia najświeższych możliwych danych, dostępnych dla wszystkich 11 porównywanych miast. Poza samym pomiarem poziomu rozwoju poszczególnych kapitałów w 11 miastach w roku 2010, w analizie spróbowaliśmy również dokonać pomiaru przyrostu kapitałów, który miał miejsce w latach 2006-2010, a więc od czasu opracowania poprzedniego raportu dotyczącego wówczas 7 miast Polski. Ponieważ różnice metodologiczne nie pozwalają na bezpośrednie porównanie wyników z lat 2006 i 2010, pomiar przyrostu kapitałów bazuje na uproszczonej metodyce w stosunku do pomiaru samych kapitałów. Należy więc podkreślić, iż ma on charakter szacunkowy, a tym samym jego wyniki powinny być analizowane w sposób ostrożny. Należy także zwrócić uwagę, iż dla dalszego tempa rozwoju, a więc przyrostu kapitałów, kluczowy jest punkt wyjścia im niższy był wyjściowy poziom, tym większa przestrzeń do wzrostu badanych kapitałów. 4 Białystok Raporty na temat wielkich miast Polski

295 Białystok: LudnoÊç w tysiàcach Podstawowe dane o miastach obj tych badaniem Szczecin Ludność: 406 tys. PKB per capita: 129 (Polska=100) Poznań Ludność: 554 tys. PKB per capita: 200 (Polska=100) Wrocław Ludność: 632 tys. PKB per capita: 154 (Polska=100) Katowice Ludność: 309 tys. PKB per capita: 197 (Polska=100) Trójmiasto Ludność: 734 tys. PKB per capita: 135 (Polska=100) Łódź Ludność: 742 tys. PKB per capita: 124 (Polska=100) Bydgoszcz Ludność: 358 tys. PKB per capita: 124 (Polska=100) Kraków Ludność: 755 tys. PKB per capita: 155 (Polska=100) Warszawa Ludność: 1 714 tys. PKB per capita: 295 (Polska=100) Białystok Ludność: 295 tys. PKB per capita: 102 (Polska=100) Lublin Ludność: 349 tys. PKB per capita: 111 (Polska=100) Jak czytać wykresy radarowe występujące w raporcie? Wykres radarowy pozwala mierzyć kapitał miasta w kilku obszarach jednocześnie: im więcej obszarów, tym więcej osi, na których odkładamy wartości wskaźników charakteryzujących sytuację miasta. Połączone punkty na osiach tworzą figurę trójkąt, czworokąt, pięciokąt lub siedmiokąt (ile osi, tyle wierzchołków ma figura). Na wykresie pokazano kształtowanie się kapitału analizowanego miasta (obszar zaznaczony na czerwono) oraz kształtowanie się kapitałów wszystkich 11 wielkich miast Polski (obszar zaznaczony na szaro odnotowane minimalne i maksymalne wskaźniki danego rodzaju kapitału). Analizując wykres powinniśmy zwrócić uwagę na: Wielkość zakreślonego obszaru im obszar większy, tym wyższy poziom kapitału. Kształt figury im bardziej proporcjonalny, tym bardziej zrównoważony rozwój poszczególnych kapitałów. Wyciągnięcie figury w którąkolwiek ze stron sugeruje, że w danej dziedzinie kapitał jest bardziej rozwinięty od średniej, cofnięcie któregoś z wierzchołków że jego rozwój jest niedostateczny. Dane dotyczàce ludnoêci z koƒca 2009, PKB z 2008 roku (najêwie sze dost pne dane GUS). èródło: GUS, PwC Raporty na temat wielkich miast Polski Białystok 5

Wyniki badania Obserwacje ogólne Dobre pięć lat Minione pięciolecie (lata 2006-2010) okazało się bardzo korzystne dla polskich miast. Przyspieszenie rozwoju kraju po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, w połączeniu z ogromnymi szansami tworzonymi przez bezprecedensowe zwiększenie środków wydawanych na rozwój regionalny, dało wyraźne wyniki w postaci wzrostu dochodów, poziomu i jakości życia, poprawy stanu infrastruktury i sprawności działania wielu instytucji publicznych. Indeks rozwoju gospodarczego, zmierzony dla 11 polskich miast objętych badaniem (stanowiący średnią ważoną odnotowanego w latach 2005-2007 wzrostu realnego PKB na głowę mieszkańca oraz odnotowanych w latach 2006-2010 wzrostu realnych płac i poprawy sytuacji w zakresie bezrobocia), pokazuje wyraźną poprawę we wszystkich miastach jego wartość zwiększyła się przeciętnie o 27%. Najszybszy rozwój gospodarczy odnotowały w latach 2006-2010 Wrocław i Warszawa, a nieco wolniejszy Poznań, Kraków, Katowice i Łódź. Tempo rozwoju nieznacznie wolniejsze od przeciętnego obserwowaliśmy w Szczecinie, Trójmieście i Bydgoszczy. Nieco wolniej rozwijały się natomiast główne regionalne ośrodki metropolitalne ściany wschodniej, Lublin i Białystok. Działo się tak, mimo skierowania do tych regionów specjalnych, dodatkowych środków rozwojowych z funduszy Unii Europejskiej, co potwierdza fakt istnienia tam poważnych problemów strukturalnych, wciąż utrudniających napędzany przez rynek wzrost gospodarczy. Wzrost indeksu rozwoju gospodarczego polskich miast, 2006-2010 Średnia wzrostu w 11 miastach Wrocław Warszawa Szczecin Poznań Łódź Lublin Kraków Katowice Trójmiasto Bydgoszcz Białystok 0 10 20 30 40 èródło: PwC 6 Białystok Raporty na temat wielkich miast Polski

Wyniki badania Wzrost 7 kapitałów Kapitały rozwojowe wszędzie wzrosły Polskie miasta wykorzystały dobre warunki rozwojowe w latach 2006-2010 do wyraźnego zwiększenia posiadanych przez siebie kapitałów rozwojowych. Wzrost ten oszacowaliśmy na podstawie uproszczonej metodyki (obejmującej tylko część spośród wskaźników używanych do wyliczenia poziomu poszczególnych kapitałów), przeciętnie na poziomie16% - co oznacza, że właśnie o tyle wzrósł średnio każdy rodzaj kapitału w każdym z badanych miast. Rozwój ten nie był jednak równomierny. Największe sukcesy polskie miasta osiągały w zakresie wzrostu Kapitału Atrakcyjności Inwestycyjnej oraz Kapitału Kultury i Wizerunku. Najwolniejszy postęp odnotowano natomiast przeciętnie w zakresie Kapitału Technicznego i Infrastrukturalnego oraz Kapitału Jakości Życia. Nie powinno to dziwić, bowiem infrastrukturę rozbudowuje się latami, a jakość życia wzrasta dopiero w konsekwencji sukcesów w innych dziedzinach. Spośród badanych miast najszybszy przeciętny wzrost 7 kapitałów zanotowaliśmy w Lublinie, Białymstoku i Trójmieście. W dużej mierze jest to wynikiem skierowania do miast Polski wschodniej zwiększonych środków rozwojowych pochodzących głównie z funduszy Unii. Warto jednak przypomnieć, że wzrost ten nie przełożył się jeszcze na wyraźne przyspieszenie rozwoju gospodarczego miast położonych na ścianie wschodniej. Kapitały rosły w tempie nieco powyżej średniej w Krakowie i Katowicach, a nieco poniżej w Bydgoszczy, Łodzi, Wrocławiu i Warszawie. Wyraźnie wolniej zwiększały się natomiast kapitały rozwojowe Poznania i Szczecina. Podkreślmy w tym miejscu raz jeszcze, że kluczowy w ocenie przyrostu kapitałów jest punkt wyjścia im niższy był wyjściowy poziom, tym większa przestrzeń do wzrostu badanych kapitałów. Szacunkowy wzrost przeci tnej wartoêci 7 kapitałów polskich miast, 2006-2010 Średnia wzrostu w 11 miastach Wrocław Warszawa Szczecin Poznań Łódź Lublin Kraków Katowice Trójmiasto Bydgoszcz Białystok 0 5 10 15 20 èródło: PwC Raporty na temat wielkich miast Polski Białystok 7

Wyniki badania Porównanie wzrostu kapitałów Różnice powoli się zmniejszają Generalnie rzecz biorąc, w latach 2006-2010 dała się zauważyć korzystna tendencja przeciętnego wzrostu kapitałów tym szybszego, im niższy był ich wyjściowy poziom w danym mieście. Tendencja ta jest na razie bardzo słaba, ale może ulec wzmocnieniu w przypadku przyjęcia prawidłowej strategii rozwoju miast i właściwego wykorzystania środków rozwojowych. Należy jednak zauważyć, że w przypadku Szczecina, a w mniejszym stopniu Poznania, szacunkowy przeciętny wzrost kapitałów okazał się wyraźnie wolniejszy, niż można by oczekiwać. Związek rozwoju gospodarczego z posiadanymi kapitałami Harmonijny wzrost 7 kapitałów posiadanych przez miasta stanowi skuteczną drogę przyspieszenia ich rozwoju gospodarczego, a w ślad za tym wzrostu poziomu i jakości życia mieszkańców. Analiza danych dotyczących przeciętnego poziomu 7 kapitałów odnotowanego w 11 badanych miastach oraz zmian indeksu rozwoju gospodarczego w okresie 2006-2010 (por. powyżej) wskazuje na występujący między nimi ścisły związek, widoczny na poniższym wykresie. Mówiąc najkrócej, im lepiej rozwinięte 7 kapitałów, tym lepsze wyniki gospodarcze. Jedynie w przypadku Wrocławia odnotowane wyniki w zakresie rozwoju gospodarczego wydają się być nieco lepsze, niż można by oczekiwać biorąc pod uwagę zasoby 7 kapitałów. Poziom i wzrost 7 kapitałów polskich miast Szacunkowy wzrost przeciętnej wartości 7 kapitałów 20060-10 w procentach 25% 20% 15% 10% 5% 10% 5% Białystok Trójmiasto Lublin Kraków Katowice Bydgoszcz Łódź Wrocław Poznań Szczecin Warszawa 50 75 100 125 150 Przeciętny poziom rozwoju 7 kapitałów miasta, 2010 (średnia równa 100) Poziom 7 kapitałów i sukces gospodarczy polskich miast Wzrost indeksu rozwoju gospodarczebo 2006-10 w procentach 40% 35% 30% Łódź Szczecin 25% Bydgoszcz Lublin 20% Białystok 15% Wrocław Katowice Poznań Kraków Trójmiasto Warszawa 50 75 100 125 150 Przeciętny poziom rozwoju 7 kapitałów miasta, 2010 (średnia równa 100) èródło: PwC èródło: PwC 8 Białystok Raporty na temat wielkich miast Polski

Białystok Najważniejsze wnioski i rekomendacje 9

Białystok Najważniejsze wnioski i rekomendacje Wschodzące miasto musi być lepiej widoczne Białystok łàczna ocena rozwoju 7 kapitałów Średnia dla 11 miast Białystok jest na dobrej drodze, aby stać się centrum rozwoju Polski północno-wschodniej. Spośród badanych miast najszybszy przeciętny wzrost kapitałów zanotowaliśmy właśnie w Białymstoku, Lublinie i Trójmieście. Utrzymanie tej dynamiki wymaga jednak wciąż bardzo wielkiego wysiłku od miasta i dalszych działań na rzecz poprawy wizerunku oraz atrakcyjności inwestycyjnej. Hasło Wschodzący Białystok dobrze oddaje istniejące szanse i wykonaną przez miasto pracę, choć w wielu aspektach pozostaje jeszcze w znacznej mierze w sferze życzeniowej. Instytucje (KID) Ludzie (KLS) Inwestycje (KAI) Jakość Życia (KJZ) Wizerunek (KKW) Infrastruktura (KTI) Finanse (KFZ) 40 60 80 100 120 140 èródło: PwC 10 Białystok Raporty na temat wielkich miast Polski

Białystok Najważniejsze wnioski i rekomendacje Na tle innych miast Polski wartości odpowiadające rozwojowi siedmiu kapitałów nie przedstawiają się dla Białegostoku zbyt korzystnie. Trzeba jednak w tym miejscu zaznaczyć, iż miasto startuje zupełnie z innego pułapu niż największe siedem analizowanych ośrodków. Miastu potrzebne są kolejne dynamiczne zmiany i dalsze kształtowanie wizerunku. Szczególnej uwagi wymagają zwłaszcza warunki inwestowania, rozwój kapitału ludzkiego, jakość edukacji oraz dalsza rozbudowa infrastruktury. Białystok posiada szereg mocnych stron, na których może budować swój potencjał. Najwyższy spośród badanych miast wskaźnik jakości życia to rezultat nie tylko dobrego stanu środowiska, ale również wysokiego poczucia bezpieczeństwa w mieście. Białystok dysponuje dużą podażą pracowników, a poziom płac jest relatywnie niski, co może być zachętą dla inwestorów. Położenie geograficzne miasta, przy założeniu rozwoju infrastruktury transportowej, może okazać się zaletą. Atutem są też dobrze zarządzane finanse miasta. W ciągu ostatnich dwóch lat Białystok podejmuje działania mające na celu przełamanie dotychczasowego wizerunku. Stworzona została długofalowa strategia promocji miasta pod hasłem Wschodzący Białystok. Priorytetem dla władz miasta powinno być zwiększenie dostępności komunikacyjnej Białegostoku, poprawa jego wizerunku oraz poprawa warunków inwestowania. Najmocniejsze strony miasta: Wysoka jakość życia, poczucie bezpieczeństwa Stan finansów miasta Wykorzystanie funduszy unijnych Główne wyzwania: Dalsze kształtowanie wizerunku miasta Poprawa warunków do inwestowania Dalszy rozwój infrastruktury transportowej i komunikacji miejskiej Raporty na temat wielkich miast Polski Białystok 11

Ludzie są najważniejszym i najcenniejszym zasobem, określającym szanse rozwojowe miasta. Nic nie zastąpi ludzi: ich kwalifikacji, zapału do pracy, aktywności w działalności gospodarczej i społecznej. Ludzie Dlaczego mierzymy Kapitał Ludzki i Społeczny? Ludzie są najważniejszym i najcenniejszym zasobem, określającym szanse rozwojowe miasta. We współczesnym świecie można kupić niemal wszystko: wynająć firmę reklamową, która będzie promować miasto, znaleźć inwestorów, którzy wyłożą pieniądze na rozwój infrastruktury, zbudować sprawną administrację i system internetowej obsługi mieszkańców. Ale nic nie zastąpi ludzi: ich kwalifikacji, zapału do pracy, aktywności w działalności gospodarczej i społecznej. Na dłuższą metę to właśnie ludzie a szerzej mówiąc Kapitał Ludzki i Społeczny, czyli zespół cech określających wartość posiadanych zasobów ludzkich decydują o rozwoju ekonomicznym i o sukcesie miasta. Kapitał Ludzki jest często utożsamiany z zasobami intelektualnymi, zaś kapitał społeczny stanowi o jakości społeczeństwa obywatelskiego. O ile łatwo jest wyobrazić sobie, iż konkretne możliwości intelektualne oraz posiadane umiejętności przekładają się wprost na rozwój gospodarczy, o tyle z kapitałem społecznym sprawa jest trochę bardziej skomplikowana. Wpływa on na rozwój gospodarczy społeczności oraz na poprawę ogólnie rozumianej jakości życia poprzez np. zmniejszenie korupcji, sprzyja długoterminowym inwestycjom i dyfuzji wiedzy, zapobiega nadużywaniu dobra wspólnego, skraca proces inwestycyjny (redukuje prawdopodobieństwo zaskarżania kolejnych decyzji władz administracyjnych), a także poprzez rozwój trzeciego sektora sprzyja społecznej kontroli działania władz. (źródło: Diagnoza Społeczna 2009.) Wartość Kapitału Ludzkiego i Społecznego zależy od wielu czynników. Na część z nich możemy wpływać w niewielkim stopniu (np. na strukturę demograficzną). Nie można również zmusić ludzi do działalności gospodarczej i społecznej choć można starać się do niej zachęcać i ułatwiać wszelkie inicjatywy w tym zakresie. Ale w niektórych dziedzinach np. edukacji albo rynku pracy możliwości aktywnych działań ze strony władz miejskich są całkiem spore. Pomiar Kapitału Ludzkiego i Społecznego (KLS) Kapitał Ludzki i Społeczny oznacza syntetyczną miarę wartości zasobów ludzkich, którymi dysponuje miasto. Za najważniejsze dla potrzeb pomyślnego rozwoju uznajemy pięć cech: demografię, wykształcenie, nastawienie mieszkańców do gospodarki rynkowej, funkcjonowanie na rynku pracy oraz aktywność społeczeństwa obywatelskiego. KLS: sytuacja demograficzna Sytuacja demograficzna jedna z najbardziej podstawowych determinant Kapitału Ludzkiego i Społecznego miasta w pierwszej kolejności określona jest przez strukturę wieku oraz przez liczbę rodzących się dzieci. Zgodnie z przyjętą metodyką, podstawowe wskaźniki użyte do pomiaru KLS w zakresie demografii to: wskaźnik obciążenia demograficznego, udział osób starszych w ludności miasta oraz liczba urodzin dzieci na 1000 mieszkańców. Sytuacja demograficzna Białegostoku jest bardzo dobra. Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym należy do najniższych w kraju i wynosi 16,3% (średnia dla badanych miast wynosi 19%). Wskaźnik obciążenia demograficznego dla miasta jest najniższy spośród odnotowanych wśród badanych miast i wynosi 0,50. Oznacza to, że na 2 osoby w wieku produkcyjnym przypada jedna osoba młodsza lub starsza. Współczynnik urodzin jest równy średniej krajowej; w Białymstoku rodzi się 10 dzieci na 1000 mieszkańców. Przy średnim poziomie KLS w zakresie demografii dla 11 analizowanych miast równym 100, KLS w Białymstoku wyznaczamy na poziomie 107,6. 12 Białystok Raporty na temat wielkich miast Polski

We współczesnej gospodarce o jakości zasobów ludzkich decydują w znacznej mierze kwalifikacje. Ludzie KLS: wykształcenie We współczesnej gospodarce o jakości zasobów ludzkich decydują w znacznej mierze kwalifikacje. Pomiar wymaga więc dokonania analizy przeciętnego poziomu wykształcenia mieszkańców: im lepsze wykształcenie, tym wyższa atrakcyjność miasta do inwestowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Rozwój społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy sprawia, że obecnie mówiąc o kapitale ludzkim w kontekście rozwoju gospodarczego nie sposób pominąć takich aspektów, jak znajomość technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz języków obcych i dostępu do edukacji w tym zakresie. Aby jednak uniknąć powtarzania się podobnych mierników przy poszczególnych kapitałach, aspekty te zostały uwzględnione odpowiednio przy Kapitale Atrakcyjności Inwestycyjnej oraz Kapitale Techniczno Infrastrukturalnym. W naszej metodyce, podstawowe wskaźniki użyte do pomiaru KLS w zakresie wykształcenia to odsetek osób z wykształceniem wyższym i średnim, liczba studentów szkół wyższych przypadających na 1000 mieszkańców, odsetek młodzieży w szkołach średnich oraz wskaźnik czytelnictwa gazet (procent ludności regularnie czytających jeden z 3 głównych dzienników ogólnokrajowych). Dwa ostatnie wskaźniki zostały wprowadzone w tegorocznej edycji badania, co może utrudniać bezpośrednie porównanie rozwoju miasta w zakresie KLS w obu wydaniach raportów. Z analizy wynika, że w zakresie wykształcenia ludności sytuacja Białegostoku wymaga poprawy w porównaniu do pozostałych badanych ośrodków. Odsetek ludności z wyższym wykształceniem wynosi 17,5% i plasuje się poniżej średniej dla badanych miast (wynosi ona 18,6%), choć wyżej w porównaniu z Łodzią czy Bydgoszczą. Wskaźniki wykształcenia średniego wypadają w Białymstoku już bardziej korzystnie. Stosunek liczby studentów do liczby mieszkańców miasta należy do niższych w badanej grupie, podobnie jak odsetek młodzieży w szkołach średnich, w znaczniej mierze ważący na ogólnym wyniku. Korzystniej wypada wskaźnik czytelnictwa gazet. Przy średnim poziomie dla 11 miast równym 100, KLS Białegostoku w zakresie wykształcenia wyliczamy na poziomie 92,1. Raporty na temat wielkich miast Polski Białystok 13

Ludzie KLS: stosunek do gospodarki rynkowej Na perspektywy rozwoju wpływa też stosunek mieszkańców miasta do gospodarki rynkowej tam, gdzie ludzie bardziej akceptują reguły rynku, łatwiej się też do niego dostosowują, są aktywni i odnoszą większe sukcesy gospodarcze. Wskaźnikiem użytym do pomiaru KLS w tym zakresie jest zarejestrowany odsetek osób prowadzących działalność gospodarczą. Wyniki pomiaru wskazują, że sytuacja w zakresie postaw prorynkowych Białegostoku jest mniej korzystna, niż w pozostałych badanych miastach. Odsetek osób prowadzących działalność gospodarczą jest najniższy spośród 11 wielkich miast i wynosi 10,2%. KLS Białegostoku w zakresie stosunku do gospodarki rynkowej wynosi 72,5, przy średnim poziomie dla 11 miast równym 100. KLS: rynek pracy Sytuacja na rynku pracy, z punktu widzenia kapitału ludzkiego, to przede wszystkim dostępność pracowników o poszukiwanych przez pracodawców kwalifikacjach. W mieście o wysokim kapitale ludzkim powinniśmy obserwować niską stopę bezrobocia. KLS w zakresie rynku pracy mierzymy analizując stopę bezrobocia ogólną oraz wyliczoną jedynie dla młodzieży. Sytuacja na rynku pracy stanowi wyzwanie dla Białegostoku. Stopa bezrobocia jest najwyższa spośród badanych miast i wynosi 10%. Również bezrobocie wśród młodzieży znacznie przekracza średnią. Ogólna ocena KLS w zakresie rynku pracy wygląda niekorzystnie dla Białegostoku. Przy średnim poziomie dla 11 miast równym 100, KLS dla tego miasta wynosi 59,3. 14 Białystok Raporty na temat wielkich miast Polski

Ludzie KLS: aktywność społeczeństwa obywatelskiego Wysoka aktywność społeczeństwa obywatelskiego oznacza, że w mieście istnieje duży kapitał społeczny ludzie są gotowi do działań we wspólnym interesie. KLS w zakresie aktywności społeczeństwa obywatelskiego mierzymy poprzez analizę źródeł internetowych oraz średnią frekwencję wyborczą (wybory parlamentarne 2007, wybory prezydenckie i samorządowe 2010). Aktywność społeczeństwa obywatelskiego jest w Białymstoku na umiarkowanym poziomie. Nieznacznie poniżej średniej plasują się zarówno przeciętna frekwencja w wyborach (54,2% w porównaniu do 56%), jak i obserwowana w internecie aktywność organizacji pozarządowych. Przy średnim poziomie dla 11 miast równym 100, KLS dla Białegostoku w zakresie aktywności społecznej szacujemy na poziomie 93,4. Raporty na temat wielkich miast Polski Białystok 15

Ludzie Podsumowanie Kapitał Ludzki i Społeczny Białegostoku Na korzyść miasta przemawia z pewnością sytuacja demograficzna. Aktywność społeczeństwa obywatelskiego, podobnie jak poziom wykształcenia, kształtują się na umiarkowanym poziomie. Poprawy wymaga przede wszystkim sytuacja na rynku pracy. Bezrobocie w Białymstoku jest najwyższe spośród badanych ośrodków. Miasto powinno podjąć działania, mające na celu promocję przedsiębiorczości wśród mieszkańców, wspieranie istniejących firm oraz przyciąganie inwestorów. Ważnym kierunkiem polityki władz miasta powinno być wspieranie inicjatyw społeczeństwa obywatelskiego. Długofalowa strategia budowania wysokiego kapitału ludzkiego i społecznego miasta powinna uwzględniać również wspieranie edukacji, w szczególności w zakresie wykształcenia technicznego i nauk ścisłych. Ludzie Białystok Aktywność społeczna Wykształcenie 160 140 120 100 80 60 40 Demografia 20 Przy średnim poziomie dla 11 miast równym 100, łączny Kapitał Ludzki i Społeczny Białegostoku szacujemy na 85,1. 0 min. w 11 miastach miasto max w 11 miastach Rynek pracy Prorynkowość 16 Białystok Raporty na temat wielkich miast Polski

Jakość Życia Dlaczego mierzymy Kapitał Jakości Życia? Miasto, które chce odnieść długookresowy sukces gospodarczy, musi umieć stworzyć swoim mieszkańcom dobre warunki życia. Wysoka jakość życia w mieście powoduje, że ludzie chętnie decydują się w nim mieszkać i pracować, poszukiwani specjaliści odrzucają oferty przeniesienia się do innych ośrodków krajowych lub zagranicznych, a inwestorzy chętniej podejmują decyzję o ulokowaniu swojej działalności. Wysoka jakość życia oznacza również dumę i zadowolenie ze swojego miasta, podczas gdy niska jakość życia rodzi rozczarowanie i frustrację. Na ocenę jakości życia w mieście składa się wiele czynników. Ważną rolę odgrywa stan środowiska naturalnego, istotna jest także dostępność wysokiej jakości usług medycznych i edukacyjnych, na które mogą liczyć mieszkańcy. Ogromne znaczenie ma poczucie bezpieczeństwa w mieście, w którym go brakuje, nawet najwspanialsze centra rozrywkowe i najlepsze usługi nie są w stanie spowodować, by mieszkańcy i goście czuli się naprawdę dobrze. Pomiar Kapitału Jakości Życia (KJZ) Kapitał Jakości Życia w znacznej mierze determinuje ocenę, w jakim stopniu miasto stanowi dobre miejsce do życia i pracy. Jest to najbardziej dyskusyjny (obok Kapitału Kultury i Wizerunku) spośród wszystkich kapitałów i najtrudniejszy do przedstawienia w postaci jednego wskaźnika. Na polskim rynku istnieje szereg rankingów odnoszących się do tego aspektu funkcjonowania metropolii, które przyjmują jako mierniki czynniki takie jak np. liczba imprez kulturalnych czy hoteli o określonym standardzie, które w naszych raportach wchodzą w skład Kapitału Kultury i Wizerunku lub Kapitału Atrakcyjności Inwestycyjnej. Uznając jednak wagę opieki zdrowotnej i poczucia bezpieczeństwa dla ogólnego poczucia jakości życia, zdecydowaliśmy się pozostać przy przyjętym cztery lata temu podziale, zgodnym z globalną metodyką PwC. Pozwoli to także zachować porównywalność z poprzednim wydaniem Raportów na temat wielkich miast Polski. Przy pomiarze KJZ bierzemy zatem pod uwagę cztery aspekty jakości życia: stan środowiska naturalnego, poziom usług medycznych, poziom usług edukacyjnych i poczucie bezpieczeństwa. Raporty na temat wielkich miast Polski Białystok 17

Miasta o dobrym stanie środowiska naturalnego dają swoim mieszkańcom daleko większe poczucie komfortu i zadowolenia z życia. Jakość Życia KJZ: stan środowiska naturalnego Miasta o dobrym stanie środowiska naturalnego dają swoim mieszkańcom daleko większe poczucie komfortu i zadowolenia z życia. Trzeba jednak pamiętać, że w dziedzinie ekologii jak w wielu innych obiegowe sądy są często trudne do zwalczenia, a spektakularne porażki lub sukcesy (np. pojawienie się niewidzianych od lat gatunków ptaków lub ryb) robią często większe wrażenie od rzeczywistych pomiarów stopnia zanieczyszczenia środowiska. Wybrane wskaźniki, których używamy do pomiaru KJZ w zakresie stanu środowiska naturalnego, to: pomiar zanieczyszczenia powietrza (indeks emisji różnego typu zanieczyszczeń gazowych i pyłowych), liczba samochodów przypadających na km 2 powierzchni miasta, wskaźnik nakładów na ochronę środowiska oraz procent oczyszczanych ścieków. Pod względem stanu środowiska naturalnego sytuacja Białegostoku jest bardzo dobra. Do najwyższych w Polsce należą nakłady na ochronę środowiska w przeliczeniu na jednego mieszkańca, miasto dobrze radzi sobie także z oczyszczaniem ścieków (95% ścieków oczyszczonych). Zanieczyszczenie powietrza w Białymstoku jest znacznie mniejsze niż przeciętnie. Wskaźnik zagęszczenia ruchu samochodów jest na średnim poziomie (1 148 pojazdów na km 2, wobec średniej dla 11 miast wynoszącej 1 199 samochodów na km 2 ). Przy średnim poziomie KJZ w zakresie stanu środowiska naturalnego dla 11 miast równym 100, KJZ w obszarze stanu środowiska naturalnego w Białymstoku wyznaczamy na poziomie 114,4. KJZ: jakość opieki zdrowotnej Dostępność odpowiedniej jakości usług medycznych jest jednym z czynników, które w dużym stopniu rzutują na ocenę warunków życia w mieście. Przy generalnych problemach, które mają w tym zakresie wszystkie miasta Polski, sytuacja poszczególnych metropolii jest bardzo zróżnicowana. Podstawowe wskaźniki, które wybraliśmy do pomiaru KJZ w zakresie usług medycznych to liczba lekarzy przypadająca na 1000 mieszkańców, wskaźnik śmiertelności niemowląt, liczba punktów zdobytych w rankingu przez placówki służby zdrowia na terenie miasta (ranking szpitali Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia i Rzeczpospolitej ) oraz przeciętny czas oczekiwania na wizytę u wybranego specjalisty. Dwa ostatnie wskaźniki nie występowały w poprzedniej edycji badania. Wyniki pomiaru wskazują, że sytuacja w zakresie dostępności dobrej jakości usług medycznych jest w Białymstoku złożona. Liczba lekarzy na 1000 mieszkańców jest bliska średniej dla badanych miast. Poziom śmiertelności niemowląt, uważany za najbardziej syntetyczny miernik zdrowotności ludności i funkcjonowania służby zdrowia, jest na dość wysokim poziomie i wynosi on 7,1 zgonów na 1000 urodzeń żywych (średni wskaźnik dla 11 miast wynosi 6,0). Z kolei szacunkowy czas oczekiwania na wizytę u specjalisty jest tu najkrótszy (obok Bydgoszczy) spośród 11 wielkich miast. Nieco gorzej wypada Białystok pod względem liczby punktów zdobytych przez białostockie placówki w rankingu szpitali. Przy średnim poziomie dla 11 miast równym 100, KJZ w Białymstoku w tym zakresie wynosi 111,3. 18 Białystok Raporty na temat wielkich miast Polski