Produkcja bioetanolu w Polsce i na świecie stan obecny i przyszłość Gorzelnie rolnicze w Polsce w zdecydowanej większości nastawione są na produkcję spirytusu surowego na potrzeby przemysłu paliwowego. Potrzeby te definiują zasadniczo dwie rafinerie: PKN ORLEN S.A. i Grupa LOTOS. W 2009 r. określono je na ok. 250 mln l bioetanolu, przy moŝliwościach produkcyjnych wynoszących ok. 600 mln l. Bioetanol kupowany jest przez polskie rafinerie równieŝ z zagranicy, a decyduje o tym głównie cena zakupu. Na opłacalność produkcji bioetanolu ze zbóŝ w UE wpływa przede wszystkim cena baryłki ropy naftowej. Przyjmuje się, Ŝe opłacalność ta jest zapewniona, gdy cena ropy przekracza 70 USD za baryłkę (obecnie wynosi ona 40 USD/baryłkę). Obecnie do benzyny dodawany jest bioetanol w ilości do 5%. WyŜsza zawartość bioetanolu w benzynie moŝe być szkodliwa dla starszych silników. Jeśli rafinerie osiągnęłyby zakładany poziom produkcji paliw z wykorzystaniem bioetanolu, to juŝ w 2009 r. jego zuŝycie winno wynosić ok. 400 mln l. Pomimo takich załoŝeń jest jednak mało prawdopodobnym, aby cel ten osiągnięto. Przyszłość gorzelni rolniczych nastawionych na sprzedaŝ spirytusu surowego na cele paliwowe zaleŝy przede wszystkim od zapotrzebowania rafinerii wyraŝanego poprzez kontrakty zawierane z zakładami odwadniania spirytusu. NaleŜy przy tym uwzględnić działalność fabryk etanolu (Cargill Polska) i fabryk bioetanolu (Goświnowice), które stały się głównymi graczami na polskim rynku bioetanolu. Produkcja bioetanolu w Polsce w latach 2000-2008 przedstawiała się następująco: Rok Bioetanol tys. m³ 2000 173 2001 181 2002 210 2003 220 2004 195 2005 241 2006 279 2007 208 2008 190 Wg prognoz w 2009 r. wyniesie juŝ ona ok. 400 mln l. Wg analityków z niemieckiej firmy F.O.Licht w 2009 r. w UE nastąpi 50% wzrost zuŝycia zbóŝ na cele paliwowe, a o 12 % wzrośnie zuŝycie buraków cukrowych. Przewiduje się teŝ spadek wykorzystania na ten cel melasy o 4%. 1
Do produkcji etanolu na świcie uwzględnia się pięć podstawowych surowców: 1) zboŝa, 2) maniok, 3) buraki cukrowe 4) malasę 5) trzcinę cukrową. W stosunku do 2008 r. w 2009 r. ich zuŝycie w skali świata wzrośnie i wyniesie: - dla zbóŝ ponad 11% - dla manioku 30% - dla buraków cukrowych 12% - dla melasy 10% - dla trzciny cukrowej - 4% ZuŜycie surowców do produkcji etanolu na cele paliwowe w UE i na świecie w 2008 r. przedstawiono w poniŝszej tabeli w mln ton Lp. Surowiec UE-27 Świat 1. ZboŜa 3,925 98,133 2. Maniok 0 1,178 3. Buraki cukrowe 6,756 6,756 4. Melasa 0,091 15,548 5. Trzcina cukrowa 0 305,936 Prognozowane zuŝycie surowców do produkcji bioetanolu na cele paliwowe w 2009 r. w UE i na świecie wyniesie w mln ton: Lp. Surowiec UE-27 Świat 1. ZboŜa 5,943 109,405 2. Maniok 0 1,576 3. Buraki cukrowe 7,6 7,6 4. Melasa 0,087 17,061 5. Trzcina cukrowa 0 317,2 2
Wg prognoz francuskiej firmy Strategie Grains, na cele paliwo e w UE przeznaczy się w 2009 r. ok. 6 mln ton zbóŝ, w tym ok. 3,2 mln ton pszenic i 2,6 mln ton kukurydzy. Na świecie, zwłaszcza w USA i Brazylii, które są największymi producentami bioetanolu, (80% światowej produkcji) obserwuje się wyhamowanie jego produkcji, co spowodowane jest niskimi cenami ropy naftowej oraz kryzysem gospodarczym. Tendencja ta moŝe utrzymać się takŝe w najbliŝszych latach. PoniewaŜ ostatnio szybko rosną ceny cukru, w Brazylii coraz więcej trzciny cukrowej przeznacza się na jego produkcję zamiast na produkcję bioetanolu. Na mniejsze zainteresowanie biopaliwami mają teŝ wpływ niŝsze ceny energii elektrycznej. W 2008 r. światowa produkcja bioetanolu była szacowana na 80,8 mln m³ i była ok. 25% większa niŝ w 2008 r. W 2009 r. na świecie ma być wyprodukowanych 86 mln m³ bioetanolu, co stanowić będzie 6% wzrost w stosunku do ub. roku. Na spadek dynamiki wzrostu produkcji bioetanolu na świecie miały wpływ problemy z uzyskaniem kredytów na nowe inwestycje oraz juŝ rozpoczęte, ale takŝe niskie ceny ropy i rosnące ceny cukru. W Brazylii ze względu na globalny kryzys spadnie sprzedaŝ samochodów wyposaŝonych w silniki FFC (flexi fuel car) przystosowane do spalania czystego bioetanolu. PowaŜnego zmniejszenia dynamiki produkcji bioetanolu oczekuje się teŝ w USA, gdzie ma nastąpić wzrost tylko o 8% z 36,4 mln m³ do 39,5 mln m³, a w Brazylii o 2% z 27,1 mln m³ do 27,8 mln m³. Spadek produkcji bioetanolu nastąpi teŝ w Azji, szacowany jest on na 11% - z 8,2 mln m³ do 7,4 mln m³. Udział UE w światowej produkcji bioetanolu wynosi 7%, a Azji 9%. W 2009 r. jedynie w UE następował dynamiczny wzrost produkcji i wykorzystania bioetanolu. Ma to związek z przyjętą w kwietniu 2009 r. przez Radę UE ustawy o odnawialnej energii. Dynamikę produkcji bioetanolu w UE w 2009 r. szacuje się na 40% wzrostu w stosunku do 2008 r.. Wyniesie on ok. 6 mln m³ ( w 2008 r. wyniósł 4,3 mln m³). Procentowa struktura produkcji bioetanolu w UE w 2009 r. moŝe następująco: się przedstawiać 1. Austria 3% 2. Dania 0,1% 3. Francja 30% 4. Niemcy 17% 5. Węgry 3% 6. Włochy 2% 7. Polska 7% 8. Hiszpania 10% 3
9. Szwecja 4% 10. Wielka Brytania 10% 11. Pozostałe kraje UE 14% Produkcja bioetanolu w UE w 2009 r. ma stanowić ok. 82% całkowitej jego produkcji w Europie. Jeszcze w 2000 r. 18% bioetanolu w Europie przypadało na Rosję, dzisiaj jest to ok. 7%. W okresie ostatnich 9 lat wzrosła produkcja bioetanolu w Niemczech z 8% w 2000 r. do przewidywanych 14% w 2009 r. Często stosuje się porównania do sytuacji gospodarczej w Niemczech oraz zastosowanych tam rozwiązań wskazując na moŝliwość ich zastosowania równieŝ w Polsce. Produkcja bioetanolu w Niemczech w latach 2000-2008 przedstawiała się następująco - w tys. m³ : Rok Produkcja bioetanolu 2000 285 2001 295 2002 275 2003 280 2004 230 2005 335 2006 742 2007 689 2008 1150 W 2009 r. w Niemczech planowano wyprodukować 1.850 tys. m³ bioetanolu. Sektor biopaliw rozwijał się ostatnio dość dynamicznie w Chinach, Indiach, Kanadzie i Tajlandii. Pomimo niewielkiego spadku produkcji bioetanolu w Rosji, pozostaje ona nadal liczącym się graczem na rynku światowym. Podobnie wygląda sytuacja w Chinach i Indiach, gdzie prognozuje się pewien spadek jego produkcji w 2009 r. W 2008 r. Chiny produkowały 4.250 tys. m³ bioetanolu, a Indie 2.100 tys. m³. Sytuację na rynku bioetanolu w Polsce w 2008 r. charakteryzowały wskaźniki w handlu zagranicznym 80% etanolem. Ujemne saldo wzrosło o 31% z 30,8 mln Euro do 40,3 4
mln Euro, co w przeliczeniu na ilość bioetanolu wyniosło odpowiednio z 35,6 tys. ton do 51,8 tys. ton. Przy spadku eksportu znacząco wzrósł import, gdyŝ aŝ o 42% - z 39,8 tys. ton w 2007 r. do 56,3 tys. ton w 2008 r.. Do Polski sprowadzono w 2008 r. etanol wartości 44 mln Euro, gdy jeszcze w 2007 r. była to wartość 36,4 mln Euro. W 2006 r. Polska miała jeszcze dodatnie saldo w handlu bioetanolem. Wbrew róŝnym opiniom o źródłach importu bioetanolu do Polski, naleŝy stwierdzić, Ŝe wysokoprocentowy etanol był kupowany wyłącznie z krajów UE, w tym 90% importu pochodziło z krajów starej Unii (UE-15). Największymi dostawcami bioetanolu do Polski były Szwecja, Holandia i Niemcy. Struktura importu bioetanolu z tych krajów w 2008 r. przedstawiała się następująco: 1. Szwecja 15,9 tys. ton za 12,4 mln Euro 2. Holandia 10,3 tys. ton za 7,4 mln Euro 3. Niemcy 8,9 tys. ton za 8,2 mln Euro Perspektywy wykorzystania produkowanego w Polsce bioetanolu zaleŝeć będą głównie od zapotrzebowania rafinerii, a to związane jest z obowiązkiem wykonania przez nie Narodowego Celu wskaźnikowego (NCW). Wyznaczone przez UE obowiązkowe progi dodawania biokomponentów do paliw oraz zuŝycie energii elektrycznej pochodzącej z odnawialnych źródeł energii, wejdą w Ŝycie dopiero w 2020 r. Obowiązujący w 2009 r. w Polsce NCW zakłada wykorzystanie biopaliw w transporcie w ilości 4,6%. Ma być on stopniowo zwiększany i w 2010 r. ma osiągnąć 5,75%, a w 2013 r. 7,1%. Opracowanie: Józef Inorowicz na pdst. publikacji Łukasza Chmielewskiego z Zespołu Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych FAPAm zamieszczonej w materiałach na Konferencję pt. Odnawialne źródła energii nowym wyzwaniem dla obszarów wiejskich w Polsce, Opole, 22-23.10.2009 r. 5