Marek Zabost nauczyciel S.P. Mysłakówko Referat Plan wynikowy czy rozkład materiału? I. Plany wynikowe, a dokumenty szkolne. W dobie reformy oświaty nauczyciele lub ich zespoły opracowują projekty dokumentów szkolnych. Projekty te po weryfikacji i zatwierdzeniu przez Radę Pedagogiczną, Samorząd Uczniowski. Komitet Rodzicielski i Dyrektora, stają się dokumentami szkolnymi. W naszej szkole, wszystkie wypracowane przez nauczycieli dokumenty tworzą Statut Szkolny. W Statucie Szkoły Podstawowej w Mysłakówku wyróżniamy: 1. Plan Rozwoju Szkoły, 2. Szkolny Zestaw Programów Nauczania: programy nauczania dopuszczone do realizacji przez MEN, które realizujemy na danym etapie edukacyjnym, nauczycielskie programy innowacyjne, nauczycielski programy własne (autorskie), nauczycielskie plany wynikowe (zatwierdzane przez dyrektora szkoły), 3. Wewnątrzszkolny Program Wychowania: klasowe plany wychowawcze, program profilaktyki szkolnej, nauczycielskie (autorskie) programy profilaktyczne, 4. Regulaminy Szkolne: regulamin klasopracowni, regulamin biblioteki szkolnej, regulamin świetlicy szkolnej, regulamin samorządu uczniowskiego, regulamin wycieczek, regulamin dyskotek, 5. Wewnątrzszkolny System Oceniania WSO: Przedmiotowe Systemy Oceniania PSO.
II. Czym jest nauczycielski plan wynikowy? Profesor Bolesław Niemierko w swojej książce pt. Między oceną szkolną a dydaktyczną pisze Planowanie wynikowe w dydaktyce opiera się na jasno i realistycznie określonych wymaganiach programowych. Nie może to być jeden zbiór wymagań, gdyż uzdolnienia uczniów są nazbyt zróżnicowane. Niezbędna jest pewna hierarchia wymagań (s. 123). Plan wynikowy, jest to dokument, będący hierarchicznym opracowaniem wymagań programowych z nauczanego przedmiotu (działu programowego, jednostki lekcyjnej), przez nauczyciela i zatwierdzony przez dyrektora. Zawiera uporządkowany wykaz efektów kształcenia, który jest nadrzędny w stosunku do materiału nauczania, metod pracy czy też środków dydaktycznych. Plan wynikowy powinien być podstawą wszelkich działań związanych z diagnozowaniem, badaniem, mierzeniem czy też ewaluacją osiągnięć edukacyjnych ucznia. III. Rozkład materiału, a plan wynikowy. Dawne, dla młodych nauczycieli i nie tak dawne dla starszych stażem, rozkłady materiału konstruowane były pod kątem podziału zakresu materiału na jednostki lekcyjne, na których należało go przerobić zrealizować. Łatwo jest zauważyć, że o ile w rozkładzie najważniejsza była ilość przerobionego materiału, to w planie wynikowym dominuje rzeczywisty wynik uczenia się. Ważniejsze są umiejętności, jakie uczeń opanuje na lekcji, niż ilość omówionego materiału. Z dawnego rozkładu materiału można było dowiedzieć się, jakie wiadomości nauczyciel przekazał uczniom, jakie cele zrealizował, jakimi środkami i metodami się posłużył, ale nie można było stwierdzić, jakie umiejętności uczniowie zdobyli. Z planu wynikowego dowiadujemy się nie tylko o tym, jakie umiejętności uczniowie zdobyli, ale także, jak one są oceniane. IV. Hierarchia wymagań edukacyjnych. Katalog niezbędnych osiągnięć ucznia przewidziany programem nauczania, to wymagania edukacyjne. Są one opisem zamierzonych przez nauczyciela zmian w wiedzy, umiejętnościach i postawach ucznia. Spełnione wymagania nazywamy osiągnięciami. Z reguły wymagania opisywane są jako czynności za pomocą czasowników operacyjnych. Do najczęściej używanych czasowników operacyjnych należą - Uczeń: analizuje, bada, decyduje, definiuje, diagnozuje, dobiera, dostarcza, ewaluuje, formułuje, identyfikuje, ilustruje, informuje, integruje, izoluje,
kieruje, komunikuje się, konstruuje, kontroluje, krytykuje, łączy, manipuluje, mierzy, mobilizuje, modyfikuje, nazywa, objaśnia, oblicza, ocenia, oczyszcza, odróżnia, odpowiada, określa, opisuje, opowiada, organizuje, oznacza, planuje, podkreśla, podtrzymuje, pomaga, porównuje, porządkuje, prognozuje, przechowa, przeciwstawia, przedstawia, przegrupowuje, przekonuje, przelicza, przyjmuje odpowiedzialność, przynosi, przytacza, pyta, redaguje, redukuje, rekonstruuje, robi, rozdziela, rozkłada, rozróżnia, rozwiązuje, rozwija, sortuje, sprawdza, stawia, sugeruje, syntetyzuje, śledzi, szacuje, trzyma, twierdzi, tworzy, uczestniczy, ułatwia, umieszcza, umiejscawia, unika, uogólnia, upraszcza, ustala, utrzymuje, uzasadnia, uzyskuje, użytkuje, używa, waży, weryfikuje, wnioskuje, wprowadza, wskazuje, współpracuje, wstawia, wybiera, wyciąga, wykazuje, wykonuje, wykrywa, wykreśla, wylicza, wymienia, wypełnia, wyszczególnia, wytycza, wyznacza, zachęca, zamyka, zakłada, zapobiega, zastosuje, zaszczepi, zbuduje, zestawia, zmienia, zmniejsza. Zhierarchizowanie wymagań będzie służyło ocenie szkolnej. Z reguły można wyróżnić od dwóch do pięciu poziomów wymagań edukacyjnych, których spełnienie pozwala uczniowi uzyskać odpowiednie oceny. W 3-poziomowej skali wyróżniano: - wymagania podstawowe (P) na ocenę dostateczną, - wymagania rozszerzające (R) na ocenę dobrą, - wymagania dopełniające (D) na ocenę bardzo dobrą. Po wprowadzeniu 6-stopniowej skali ocen, 3-stopniowy poziom zastąpiono 5-stopniwym poziomem wymagań edukacyjnych: - wymagania konieczne (K) na ocenę dopuszczającą, - wymagania podstawowe (P) na ocenę dostateczną, - wymagania rozszerzające (R) na ocenę dobrą, - wymagania dopełniające (D) na ocenę bardzo dobrą, - wymagania wykraczające (W) na ocenę celującą. W praktyce szkolnej podział taki jest zbyt szczegółowy, niewygodny do przeprowadzenia, gdyż nazbyt często trudno jest określić, jakiej kategorii przydzielić dane osiągnięcie. Dlatego właśnie Julian Ochenduszko zaproponował podział na dwa poziomy: 1. wymagania podstawowe (P), w których zawarte są wymagania konieczne i podstawowe (wymagania na ocenę dopuszczającą i dostateczną), 2. wymagania ponadpodstawowe (PP), odnoszące się do wymagań rozszerzających i dopełniających (do oceny dobrej i bardzo dobrej).
Przy podziale wymagań na podstawowe (P) i ponadpodstawowe (PP) należy stosować następujące kryteria: 1. kryterium przystępności czyli łatwości: P wiadomości i umiejętności bardzo łatwe i łatwe, PP- trudne i bardzo trudne; Uwaga! Łatwe jest to, co nie sprawia trudności słabemu uczniowi. 2. kryterium użyteczności (w obecnej i przyszłej pozaszkolnej działalności ucznia): P wiadomości i umiejętności praktyczne, przydatne życiowo, PP wiadomości i umiejętności teoretyczne, mniej przydatne życiowo, naukowe; 3. kryterium niezbędności wewnątrzprzedmiotowej: P wiadomości i umiejętności bazowe, niezbędne w dalszej edukacji, PP wiadomości i umiejętności rozszerzające podstawy przedmiotu; 4. kryterium niezbędności międzyprzedmiotowej: P wiadomości i umiejętności ułatwiające uczenie się innych przedmiotów, interdyscyplinarne, PP wiadomości i umiejętności pogłębiające swoistość, interdyscyplinarność; 5. kryterium niezawodności, czyli pewności naukowej, trwałości w kulturze: P wiadomości i umiejętności pewne, sprawdzone, wdrożone w praktyce, PP wiadomości i umiejętności problematyczne, także hipotezy. Hierarchiczność wymagań oznacza, że spełnienie wymagań wyższego poziomu jest jednoznaczne z jednoczesnym spełnieniem wymagań z poziomu niższego. Julian Ochenduszko proponuje ocenę: dopuszczającą - uczniowi, który opanuje przynajmniej 50% wymagań z poziomu podstawowego (P), dostateczną uczniowi, który opanuje przynajmniej 75% wymagań P, dobrą uczniowi, który opanuje przynajmniej 75% wymagań P i przynajmniej 50% wymagań PP, bardzo dobrą uczniowi, który opanuje przynajmniej 75% wymagań P i przynajmniej 75% wymagań PP.
Powyższa propozycja oceniania, a liczba % uzyskanych przez ucznia punktów z całego sprawdzianu lub testu, w zależności od przyjętej wersji Przyjęta wersja testu Wymagania w % I P = 40 PP = 60 II P = 50 PP = 50 III P = 60 PP = 40 IV P = 70 PP = 30 V P = 80 PP = 20 VI P = 90 PP = 10 Ocena Minimalna liczba zdobytych punktów w % z poziomu wymagań Łącznie z całego testu w % P PP Dop. 20 0 20 Dst. 30 0 30 Db. 30 30 60 Bdb. 30 45 75 Dop. 25 0 25 Dst. 37,5 0 37,5 Db. 37,5 25 62,5 Bdb. 37,5 37,5 75 Dop. 30 0 30 Dst. 45 0 45 Db. 45 20 65 Bdb. 45 30 75 Dop. 35 0 35 Dst. 52,5 0 52,5 Db. 52,5 15 67,5 Bdb. 52,5 22,5 75 Dop. 40 0 40 Dst. 60 0 60 Db. 60 10 70 Bdb. 60 15 75 Dop. 45 0 45 Dst. 67,5 0 67,5 Db. 67,5 5 72,5 Bdb. 67,5 7,5 75 W każdej wersji testu (sprawdzianu), minimalna granica 75% punktów możliwych do uzyskania przez badanego, na ocenę bardzo dobrą, wydaje się łatwa do zdobycia. Ilu jednak uczniom, zdobyte punkty ze sprawdzianu, rozłożą się tak, żeby stanowiły dokładnie 75% punktów z poziomu podstawowego i 75% punktów z poziomu ponadpodstawowego? Niewielu lub nikomu. W rzeczywistości, ta niby łatwa z pozoru granica uzyskania oceny bardzo dobrej, znacznie zawyży się, ponieważ badany, może uzyskać 100% punktów możliwych do zdobycia z poziomu podstawowego i 74% punktów z poziomu ponadpodstawowego (czyli z całego testu: wersja I = 84%, wersja II = 87%, wersja III = 89,6%, wersja IV = 92%, wersja V = 94,8%, wersja VI = 97,4%) i nie otrzyma oceny bardzo dobrej.
V. Jak budować plan wynikowy? Zabierając się do planu wynikowego, musimy wykonać następujące czynności: 1. Określamy zakres treści nauczania, np. treści przewidziane programem na cały etap edukacyjny, kilka rozdziałów, jeden dział; 2. Określamy cele nauczania; 3. Opisujemy wymagania edukacyjne; 4. Różnicujemy, czyli hierarchizujemy wymagania edukacyjne, np. dzielimy na podstawowe i ponadpodstawowe; 5. Opracowujemy schemat planu wynikowego, np.: a) 1. Numer lekcji, 2. Temat lekcji, 3. Wymagania podstawowe, 4. Wymagania rozszerzające, 5. Wymagania dopełniające. Jest to propozycja prof. Bolesława Niemierki. b) 1. Liczba porządkowa, 2. Temat lekcji, 3. Wymagania podstawowe (P), 4. Wymagania ponadpodstawowe (PP), 5. Ścieżki międzyprzedmiotowe, 6. Standardy wymagań egzaminacyjnych. Jest to propozycja Zofii Lisieckiej, którą podaje w opracowaniu zatytułowanym Jak budować plan wynikowy?. Według autorki, umieszczenie w tym planie rubryki Ścieżki międzyprzedmiotowe kłóci się z ideą integrowania treści kształcenia. c) 1. Liczba godzin, 2. Temat lekcji, 3. Wymagania konieczne, 4. Wymagania podstawowe, 5. Wymagania rozszerzające, 6. Wymagania dopełniające Jest to propozycja Teresy Zawiszy-Chlebowskiej. Znajduje się w publikacji WSiP-u Przedmiotowy System Oceniania z języka polskiego w szkole podstawowej do cyklu Hanny Dobrowolskiej «Jutro pójdę w świat». 6. Piszemy plan wynikowy wg przyjętego schematu. Często, nauczyciele tej samej szkoły, wypracowują schemat wspólny; 7. Dajemy plan do zatwierdzenia dyrektorowi szkoły.
Opracował i referował: mgr Marek Zabost Bibliografia - Niemierko Bolesław, Między oceną szkolną a dydaktyczną, WSiP, Warszawa 1991; - Ochenduszko Julian, Pomiar dydaktyczny w mierzeniu jakości pracy szkoły. Materiały edukacyjne Niepublicznej Placówki Doskonalenia Nauczycieli EKO-TUR, Warszawa 2001; - Lisiecka Zofia, Jak zbudować plan wynikowy, w: www.wszpwn.com.pl; - Zawisza-Chlebowska Teresa, Przedmiotowy System Oceniania z języka polskiego w szkole podstawowej do cyklu Hanny Dobrowolskiej Jutro pójdę w świat, WSiP; - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 kwietnia 1999r; - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej; z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publiczznych.