pieczątka WKK Kod ucznia - - Dzień Miesiąc Rok DATA URODZENIA UCZNIA KONKURS BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM Drogi Uczniu! ETAP REJONOWY GRATULACJE! Witaj na II etapie konkursu biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania. Arkusz liczy 16 stron i zawiera 30 zadań. Przed rozpoczęciem pracy sprawdź czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś Komisji Konkursowej. Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem. Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem. Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi. W przypadku testu wyboru prawidłową odpowiedź zaznacz stawiając znak X na literze poprzedzającej treść wybranej odpowiedzi. Nie używaj korektora. Jeżeli pomylisz się, błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną odpowiedź. Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone w miejscu do tego przeznaczonym. Brudnopis nie będzie oceniany. Czas pracy: 90 minut Liczba punktów możliwych do uzyskania: 75 Pracuj samodzielnie. Powodzenia! Strona 1 z 16
Zadanie 1. (0-3 pkt) Wybierz i zaznacz dwa rodzaje komórek, w których ze względu na pełnione funkcje zwykle znajduje się dużo mitochondriów. W obu przypadkach uzasadnij swój wybór. a) komórki kostne b) komórki mięśnia poprzecznie prążkowanego c) komórki naskórka d) komórki chrzęstne e) plemniki f) komórki jajowe Komórki : Uzasadnienie 1 Uzasadnienie 2 Zadanie 2. (0-6 pkt) Nabłonki to najbardziej pierwotne tkanki pojawiające się jako pierwsze w rozwoju zarodkowym zwierząt. Wykazują zróżnicowanie pod względem budowy i funkcji. Poniższe rysunki przedstawiają niektóre ich rodzaje. Strona 2 z 16
Wykonaj polecenia A, B i C. Polecenie A. Przy każdym rysunku wpisz nazwę rodzaju tkanki nabłonkowej, Polecenie B. Wymień jedną cechę wspólną przedstawionych na schematach tkanek nabłonkowych. Polecenie C. Wymień cztery funkcje, jakie w organizmie człowieka pełni tkanka nabłonkowa. (polecenie dotyczy wszystkich rodzajów tkanek nabłonkowych, a nie tylko tych, przedstawionych na rysunkach). 1. 2. 3. 4. Zadanie 3. (0-3 pkt) A. Uporządkuj poniższe zdania, wpisując cyfry od 2 do 7, w taki sposób, by przedstawiały przebieg procesów zachodzących po posiłku. 1 zjedzenie posiłku - wchłanianie pokarmu - synteza glikogenu w wątrobie -trawienie pokarmów - spadek poziomu cukru we krwi - produkcja insuliny przez komórki trzustki - wzrost poziomu glukozy we krwi B. Podaj nazwę innego (poza insuliną) hormonu produkowanego przez trzustkę oraz napisz, jaką rolę odgrywa on w organizmie człowieka. hormon rola hormonu Strona 3 z 16
Zadanie 4. (0-1 pkt) Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania. Podobieństwo w budowie tętnic i żył to: a) występowanie zastawek w obu rodzajach naczyń krwionośnych, b) jednakowa grubość warstwy mięśniowej obu rodzajów naczyń krwionośnych, c) jednakowy kształt przekroju obu rodzaju naczyń krwionośnych, d) trójwarstwowe ściany budujące oba rodzaje naczyń krwionośnych. Zadanie 5. (0-1 pkt) Schemat przedstawia układ wydalniczy człowieka. Uporządkuj oznaczone na rysunku struktury według malejącego stężenia mocznika. W odpowiedzi posłuż się cyframi. Zadanie 6. (0-2 pkt) Otyłość to coraz powszechniejsze schorzenie dotykające ludzi z krajów rozwiniętych. Jej główne przyczyny to wysokokaloryczna dieta oraz brak aktywności fizycznej. Brak walki z otyłością zarówno u dzieci, jak i dorosłych prowadzi w konsekwencji do poważnych zaburzeń wielu układów. Podaj po jednym przykładzie choroby układu ruchu i układu krążenia będących skutkiem otyłości. choroba układu ruchu choroba układu krążenia Strona 4 z 16
Zadanie 7. (0-1 pkt) Poniżej w punktach zestawiono cechy roślin i grzybów. I. cudzożywność, II. chitynowa ściana komórkowa i glikogen jako materiał zapasowy, III. wytwarzanie zarodników, IV. zdolność do rozmnażania płciowego i za pomocą zarodników. Cechy odróżniające grzyby od roślin prawidłowo przedstawia zestaw: A. tylko II B. I i II C. II i III D. I, II, III, IV Zadanie 8. (0-2 pkt) Za łysienie rozpoczynające się od utraty włosów na czubku głowy odpowiada pojedynczy gen o dwóch allelach B i b. Osoby będące homozygotami dominującymi łysieją przedwcześnie, a będące homozygotami recesywnymi nie łysieją. Fenotyp osób heterozygotycznych różni się w zależności od płci mężczyźni łysieją, kobiety nie łysieją, na co wpływ mają hormony płciowe Ustal, co należy wpisać w tabeli w miejscach 1, 2, 3. 1-2 - 3- Genotyp Fenotyp żeński męski BB 1 Bb 2 bb 3 Strona 5 z 16
Zadanie 9. (0-3 pkt) Trawienie złożonych związków organicznych zawartych w pokarmach wymaga określonych warunków. Określ warunki konieczne do prawidłowego przebiegu trawienia tłuszczów w dwunastnicy, uwzględniając: a) nazwę enzymu b) odczyn środowiska, w którym działa enzym trawiący tłuszcze c) nazwę substancji produkowanej w wątrobie, która ułatwia trawienie tłuszczów Zadanie 10. (0-1 pkt) W organizmie człowieka wątroba pełni różnorodne funkcje. Spośród wymienionych poniżej funkcji wątroby zaznacz dwie, które związane są z przemianami aminokwasów. a) magazynowanie żelaza b) wytwarzanie mocznika c) produkowanie białek osocza krwi d) gromadzenie niektórych witamin e) wytwarzanie glikogenu Zadanie 11. ( 0-2 pkt) Istnieje kilka rodzajów odporności u człowieka. Każda z nich różni się mechanizmem działania. Z każdej pary nazw rodzajów odporności wykreśl tą, która jest fałszywa. a) Podanie surowicy przeciwtężcowej powoduje powstanie odporności biernej /czynnej. b) Przeciwciała są narzędziem odporności swoistej / nieswoistej. c) Podczas szczepień ochronnych nabieramy odporności biernej / czynnej. d) Noworodek pijąc mleko matki zawierające przeciwciała matki, uodparnia się biernie / czynnie. Strona 6 z 16
Zadanie 12. (0-4 pkt) Ptaki to grupa kręgowców, która potrafi latać. W związku z tym zarówno w budowie morfologicznej, jak i anatomicznej mają wiele cech umożliwiających lot. Wypisz sześć cech, które są przystosowaniem ptaków do lotu: trzech w budowie szkieletu i po jednej w budowie układu oddechowego, wydalniczego i nerwowego. szkielet 1. 2. 3. układ oddechowy 1. układ wydalniczy 1. układ nerwowy 1. Zadanie 13. (0-4 pkt) W poniższej tabeli wstaw znak X w kolumnie PŁAZY lub kolumnie GADY, jeżeli ocenisz, ze podana informacja dotyczy jednej lub drugiej grupy kręgowców. 1. Skóra jest cienka, wilgotna, silnie unaczyniona. PŁAZY GADY 2. Kończyny są pięciopalczaste z pazurami podsunięte pod tułów, co zwiększa sprawność ruchów. 3. W szkielecie nie występuje klatka piersiowa, w mechanizmie oddychania uczestniczy dno jamy gębowej. 4. Serce składa się z 2 przedsionków i komory podzielonej częściową przegrodą. 5. Przechodzą rozwój złożony. 6. Workowate płuca są gąbczaste. 7. Dwa pierwsze kręgi szyjne to dźwigacz i obrotnik. Strona 7 z 16
Zadanie 14. (0-2 pkt) Uporządkuj chronologicznie przebieg zdarzeń zachodzących podczas mitozy. A. pogrubianie chromosomów i rozdzielenie ich struktury na dwie chromatydy, B. rozejście się chromosomów potomnych do przeciwległych biegunów komórki, C. ułożenie się chromosomów w płaszczyźnie równikowej komórki, D. zagęszczenie się chromatyny i powstawanie chromosomów, E. rozluźnianie się struktury chromosomów i przekształcenie w chromatynę, F. skurcz włókienek wrzeciona kariokinetycznego i pęknięcie centromeru Zadanie 15. (0-3 pkt) Na powierzchni pożywki zawierającej wzrastające kolonie bakterii (pobrane od pacjenta) naklejono 4 krążki bibuły, co przedstawiono na rysunku. Pierwszy krążek nie został nasączony antybiotykiem. Drugi, trzeci i czwarty krążek nasączono różnymi antybiotykami. Po jakimś czasie, wokół niektórych krążków pojawiły się różnej szerokości pola, tzw. łysinki, na których bakterie się nie rozwijały. 1. Jaki problem badano w tym doświadczeniu? 2. Jaką funkcję pełni krążek bibuły nr 1 w tym doświadczeniu? 3. Który z antybiotyków powinien być podany pacjentowi? (podaj numer) Strona 8 z 16
Zadanie 16. (0-1 pkt) Połącz w pary rodzaje neuronów z pełnionymi przez nie funkcjami. I. neurony pośredniczące II. neurony czuciowe III. neurony ruchowe A. przesyłają impulsy od ośrodkowego układu nerwowego do narządów wykonawczych B. rozdzielają docierające informacje do innych neuronów, z którymi się kontaktują C. przewodzą impulsy nerwowe od receptorów do ośrodkowego układu nerwowego I II III Zadanie 17. (0-2 pkt) Przyporządkuj poniższe zdania odpowiednim rodzajom komórek znajdujących się w siatkówce oka. Posłuż się oznaczeniami literowymi. A. Rozmieszczone są głównie na peryferiach siatkówki. B. Występują w ilości ok. 6 milionów. C. Jest ich znacznie więcej ok. 125 milionów. D. Wymagają dużej ilości światła do pobudzenia. E. Ulegają pobudzeniu przy małej ilości światła. F. Umożliwiają widzenie barwne. G. Skupione są w środkowej części siatkówki. Pręciki Czopki Zadanie 18. (0-3 pkt) Uzupełnij poniższe zdania, wpisując pojęcia ściśle związane z inżynierią genetyczną, której celem jest manipulowanie genami w taki sposób, aby zmienić genom, a co za tym idzie cechy organizmu. 1. Organizm wyposażony w obcy gen to organizm. 2. Wprowadzenie prawidłowych kopii ludzkich genów na miejsce wadliwie funkcjonujących, będących przyczyną choroby np. mukowiscydozy nosi nazwę. 3. Nośnik obcego DNA (m. in. plazmid lub materiał genetyczny wirusa) nazywamy. 4. to proces wytwarzania identycznych genetycznie kopii osobnika macierzystego. Strona 9 z 16
Zadanie 19. (0-2 pkt) W cyklu życiowym mszaków odbywa się przemiana pokoleń, czyli następowanie po sobie gametofitu i sporofitu. Przedstawione poniżej informacje podziel na te, które charakteryzują sporofit i te, które dotyczą gametofitu mszaków. Posłuż się oznaczeniami literowymi. a) jest pokoleniem dominującym, b) rozmnaża się płciowo, c) rozmnaża się bezpłciowo, d) jest zbudowany z bezlistnej łodyżki z zarodnią na szczycie, e) jest wykształcony w postaci ulistnionej łodyżki, przytwierdzonej do podłoża chwytnikami, GAMETOFIT SPOROFIT Zadanie 20.(0-3 pkt) Badanie cytogenetyczne polega na określeniu liczby, wielkości oraz struktury chromosomów danego człowieka. Wykonuje się je w celu wykrycia nieprawidłowości genetycznych, które mogą być przyczyną choroby u danej osoby lub jej dzieci. Komórki do badania mogą pochodzić z różnych tkanek, jednak najczęściej pobiera się je z krwi, płynu owodniowego, szpiku kostnego lub fragmentu łożyska. W wyniku badania otrzymuje się kariotyp. Wykonaj polecenia: 1. Podkreśl nazwę choroby, którą można wykryć za pomocą badania cytogenetycznego. hemofilia, mukowiscydoza, daltonizm, albinizm, zespół Klinefeltera, anemia sierpowata 2. Który z niżej przedstawionych kariotypów A, B czy C posiada osoba z chorobą genetyczną, którą zaznaczyłeś w poleceniu 1. Kariotyp : Strona 10 z 16
3. Podaj, które komórki krwi można wykorzystywać do badania kariotypu. Odpowiedź uzasadnij. Zadanie 21. (0-3 pkt) Hemofilia to choroba polegająca na upośledzeniu procesu krzepnięcia krwi u człowieka. Nie wynika ona na przykład z niedoboru witaminy K, ale z dziedziczonego braku jednego z białkowych czynników krzepnięcia krwi. Oceń poniższe informacje dotyczące dziedziczenia hemofilii, wpisując obok każdego z nich literę P prawda lub F fałsz. A. Matka nosicielka może przekazać wadliwy gen zarówno synowi, jak i córce. B. Ojciec chory na hemofilię nigdy nie przekazuje synowi genu hemofilii. C. Ojciec hemofilityk zawsze przekazuje córce gen hemofilii. D. Chłopiec, którego matka jest nosicielką hemofilii zawsze będzie chory na tę chorobę. Zadanie 22.(0-2 pkt) Płuca człowieka. utworzone są z licznych pęcherzyków płucnych, oplecionych gęstą siecią naczyń włosowatych. W pęcherzykach zachodzi proces wymiany gazowej. A. Określ, jaka krew natlenowana czy odtlenowana płynie w tętnicy i w żyle przedstawionych na schemacie. w tętnicy - w żyle - B. Do której części serca płynie krew żyłą przedstawioną na rysunku? Strona 11 z 16
Zadanie 23. ( 0-2 pkt) Oddychanie nie zawsze wiąże się z wykorzystaniem tlenu. Niektóre organizmy mogą przeprowadzać proces zwany fermentacją, podczas którego uwalniana jest energia bez obecności tego gazu. Które z poniższych stwierdzeń dotyczących oddychania beztlenowego są błędne? Posłuż się oznaczeniami literowymi. A. Oddychanie beztlenowe odbywa się w zarówno w mitochondriach, jak i cytoplazmie komórek. B. Oddychanie beztlenowe dostarcza mniej energii niż oddychanie tlenowe. C. Podstawowym substratem oddychania beztlenowego jest glukoza. D. Produktem oddychania beztlenowego są wyłącznie: alkohol etylowy lub kwas mlekowy. E. Człowiek wykorzystuje zjawisko fermentacji do produkcji jogurtów, ogórków kiszonych, kapusty kiszonej, ponieważ bakterie przeprowadzające ten proces wytwarzają kwas mlekowy. Zdania zawierające błędne informacje: Zadanie 24. (0-2 pkt) Na rysunku przedstawiono błony płodowe człowieka. A. Podaj nazwę błony płodowej, która bierze udział w wytworzeniu łożyska. B. Określ funkcję tej błony u zwierząt, które nie tworzą łożyska, np. u gadów. Strona 12 z 16
Zadanie 25. (0-3 pkt) Zapoznaj się z czterema poniższymi zdaniami dotyczącymi procesów wydalania i osmoregulacji u zwierząt. Spośród nich zaznacz dwa, które zawierają błędne informacje, po czym dokonaj ich korekty (popraw błędy, tak, aby zdania stały się prawdziwe). 1. Osmoza to proces przenikania przez błonę półprzepuszczalną roztworu o niższym stężeniu rozpuszczonej substancji do roztworu o wyższym stężeniu. 2. Ryby morskie narażone są na ciągły odpływ wody z ich organizmów, muszą pić wodę morską, a nadmiar soli usuwać przez skrzela. 3. Rekiny i płaszczki utrzymują wysokie stężenie mocznika we krwi, przez co staje się ona bardziej hipotoniczna w stosunku do wody morskiej i w ten sposób utrzymują równowagę osmotyczną. 4. Aby zaoszczędzić wodę w środowisku lądowym, płazy i ssaki przetwarzają amoniak w mocznik, związek słabiej trujący, który może być wydalany w mniejszej ilości wody. Zdania fałszywe: Korekta zdania Korekta zdania Zadanie 26. (0-2 pkt) Na rysunku przedstawiono proces zachodzący na szkiełku podstawowym, na które najpierw naniesiono kroplę surowicy jednego osobnika, a następnie kroplę krwi drugiego osobnika. Strona 13 z 16
Na podstawie analizy procesu przedstawionego na rysunku ustal, czy osobnik, od którego pochodzi kropla surowicy i osobnik, od którego pochodzi kropla krwi mają tę samą grupę krwi czy inną. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. Odpowiedź: Uzasadnienie: Zadanie 27. (0-4 pkt) A. Podpisz wskazane na rysunku elementy budowy serca wraz z naczyniami krwionośnymi, wpisując w brakujące miejsca cyfry odpowiadające wyrażeniom: 1. zastawka półksiężycowata 2. aorta 3. przegroda serca 4. komora prawa 5. zastawka trójdzielna 6. przedsionek lewy B. Która część serca ma najgrubszą ścianę? Wyjaśnij, dlaczego wpisałaś (-eś) ten, a nie inny element serca. Strona 14 z 16
Zadanie 28. (0-2 pkt) Kod genetyczny jest sposobem, organizmu. w jaki zapisana jest informacja genetyczna danego Określ dwie cechy kodu genetycznego zilustrowane poniższym zapisem. RNA Aminokwasy UAUAGCAGUGGCACCACUGGCACG Try Ser Ser Gly Thr Thr Gly Thr 1. 2. Zadanie 29. ( 0-2 pkt) W mediach podano informację, ze ustalając tożsamość ofiary, której szczątki znaleziono po latach zbadano jej kod genetyczny i porównano z kodem genetycznym osób z rodzin, które poszukiwały zaginionych. Nie było to poprawne stwierdzenie. Wyjaśnij, dlaczego. Zadanie 30. ( 0-4 pkt) Długa sierść u pewnej rasy kotów d jest recesywna w stosunku do krótkiej sierści kotów D, zaś czarne umaszczenie tych kotów B dominuje nad beżową sierścią b. Jakie pokolenie F1 (genotypy i fenotypy) otrzymamy po skrzyżowaniu homozygotycznego czarnego długowłosego kota z homozygotycznym beżowym, krótkowłosym heterozygotycznym kotem? Możesz posłużyć się szachownicą genetyczną. Genotypy rodziców: x Genotypy w F1: Fenotypy w F1: Strona 15 z 16
BRUDNOPIS Strona 16 z 16