Metodologia projektu EURONET 50/50
Niniejsze opracowanie przedstawia działania, które należy podjąć przed i w trakcie realizacji projektu 50/50. Jako, że projekt EURONET 50/50 koncentruje się na dzieciach w wieku 11-13 lat, UFU będzie dostosowywał metodologię właśnie do tej grupy wiekowej. Więcej informacji na temat niektórych spośród wymienionych tu kroków znajdziesz w osobnych załącznikach, które zostaną opracowane przez UFU. W razie wątpliwości możesz też sam poprosić o dodatkowe informacje. Na końcu dokumentu została zamieszczona lista kontrolna, która ma pomóc ci postępować zgodnie z zaproponowaną metodologią. Lista załączników będzie regularnie uzupełniana. Jako że niniejsze opracowanie ma umożliwić realizację procesu EURONET 50/50 także po zakończeniu obecnego projektu, UFU jest otwarty na wszelkie sugestie dotyczące zarówno tego opracowania jak i samej metodologii.
Słowem wstępu: 1. Co jest celem projektów 50/50 realizowanych w szkołach? Celem projektów 50/50 realizowanych w szkołach jest: zaoszczędzenie energii dzięki zmianie zachowań jej użytkowników połączonej z drobnymi pracami konserwatorskimi; zmiana zachowań użytkowników energii poprzez prowadzenie edukacji w zakresie ochrony środowiska i klimatu, jak również angażowanie uczniów w opracowywanie propozycji działań i środków pozwalających na ograniczenie zużycia energii i innych mediów w szkole; budowanie wśród uczniów świadomości energetycznej, co ma umożliwić osiągnięcie efektów dalece wykraczających poza ramy projekty EURONET 50/50, jako że uczniowie będą promować pozytywne zachowania także poza szkołą, w tym w swoich domach; zaoszczędzenie pieniędzy na rachunkach za energię i inne media, które to pieniądze szkoły będą mogły przeznaczyć na sfinansowanie innych projektów i działań (zwykle zmiana zachowań użytkowników pozwala zmniejszyć rachunki za energię o około 10%). Duże inwestycje remontowe / modernizacyjne nie są głównym celem projektów 50/50, choć możliwe jest opracowanie w ich ramach wartościowych propozycji takich inwestycji. Ważne! Dobrze rozplanuj w czasie przygotowania, by rozpocząć właściwą realizację projektu wraz z początkiem roku szkolnego lub najpóźniej wraz z początkiem sezonu grzewczego.
Dobry początek to dobry koniec - staranne planowanie stanowi klucz do sukcesu 2. Zanim rozpoczniesz pracę z dziećmi Znajdź szkoły, które są naprawdę zainteresowane projektem. Określ, jacy partnerzy będą uczestniczyli w realizacji projektu. Zwykle w realizacji projektów 50/50 uczestniczą: - organ prowadzący szkołę (organ finansujący działalność szkoły, w tym pokrywający jej rachunki za energię); - szkoła (reprezentowana przez dyrektora/dyrektorkę); - (zewnętrzny) instruktor - partner kierujący realizacją projektu oraz działaniami edukacyjnymi prowadzonymi w jego ramach. Należy mieć na uwadze, że projekt 50/50 nie przyniesie pożądanych skutków, jeżeli podejmowane w jego ramach działania będą stanowiły element zwykłych lekcji. Wymaga on bardziej otwartej formy - takiej, w której dzieci mają do odegrania istotną rolę oraz w której następuje napływ wiedzy i motywacji z zewnątrz. Doprowadź do zawarcia porozumienia pomiędzy szkołą a organem ją prowadzącym. Dowiedz się jaka jest wielkość zużycia energii oraz związane z tym koszty (organ prowadzący powinien posiadać takie informacje). Kierując się zaproponowaną metodologią wyznacz wartości referencyjne, które będą wykorzystywane w dalszych obliczeniach (UfU pracuje nad dokumentem na ten temat). Zdobądź plan szkoły oraz upewnij się, że posiadasz odpowiednie termometry i inne potrzebne instrumenty. Przygotuj umowę, której stronami będą szkoła i organ ją prowadzący i która będzie zawierała: - wielkości bazowe i docelowe w zakresie zużycia mediów - sposób podziału oszczędności pomiędzy organ prowadzący a szkołę - sposób zapłaty - inne postanowienia uznane za konieczne Jeżeli szkoła płaci za energię i pozostałe media z własnych środków, stronami umowy powinieneś uczynić szkołę (reprezentowaną przez dyrektora) oraz zespół ds. energii / całą społeczność uczniów. Także w tym przypadku sporządzenie i zawarcie umowy jest konieczne, gdyż stwarza ona ramy dla realizacji projektu oraz powoduje, że strony czują się bardziej zobowiązane do realizacji założonych zadań.
Przejdźmy teraz do konkretów: 3. Dziewięć kroków na drodze do udanej realizacji projektu 50/50 Udana realizacja projektu 50/50 wymaga wykonania następujących kroków: Krok 1 Powołanie Zespołu ds. Energii Krok 2 Wstępny przegląd energetyczny szkoły Krok 3 Wprowadzenie uczniów w zagadnienie Krok 4 Przegląd energetyczny szkoły Krok 5 Długoterminowe pomiary temperatury oraz ocena gospodarowania energią w szkole Krok 6 Przedstawienie propozycji rozwiązań Krok 7 Kampania informacyjna Krok 8 Zgłoszenie zapotrzebowania na małe inwestycje Krok 9 Wykorzystanie zaoszczędzonych pieniędzy
3.1. Krok 1 Powołanie Zespołu ds. Energii W zespole powinni znaleźć się: wybrana klasa lub grupa uczniów (najlepiej by została ona utworzona z przedstawicieli wszystkich klas) szkolny woźny jeden lub dwóch zainteresowanych nauczycieli (zewnętrzny) instruktor Dotychczasowe doświadczenia pokazały, że powołanie zespołu ds. energii jest niezbędne, by projekt 50/50 odniósł sukces. Podczas normalnych zajęć nie ma bowiem czasu na wykonywanie zadań związanych z rozpoczęciem i realizacją projektu. Celem zespołu ds. energii jest planowanie i wykonywanie działań, które zostały opisane w kolejnych krokach. Zespół powinien spotykać się raz w tygodniu (przynajmniej w sezonie zimowym), by planować, realizować i monitorować wdrażanie projektu. W cieplejszym okresie roku szkolnego zespół może skoncentrować się na innych problemach (np. problemie odpadów), jeżeli zostały one uwzględnione w projekcie 50/50, a także zająć się przygotowaniem prezentacji efektów realizacji projektu. UfU zwykle nie włącza do zespołu przedstawicieli organu prowadzącego szkołę. Mogą oni pojawić się na spotkaniu inicjującym działalność zespołu, ale zwykle nie mają czasu na regularne uczestniczenie w jego pracach. Ponadto więcej stron w zespole oznacza większe trudności z ustalaniem terminów spotkań.
3.2. Krok 2 Wstępny przegląd energetyczny szkoły We wstępnym przeglądzie energetycznym szkoły biorą udział: Dyrektor szkoły Nauczyciele zaangażowani w projekt Szkolny woźny (Zewnętrzny) instruktor odpowiedzialny za realizację projektu Cel: Ocena energetyczna budynku szkoły obejmująca ocenę systemu ogrzewania oraz stanu budynku, w tym: stanu piwnic, strychu, okien i ocieplenia. Identyfikacja obszarów, w których uczniowie będą mieli możliwość wykazania się. Zwiększenie zaangażowania wymienionych osób w realizację projektu.
3.3. Krok 3 Wprowadzenie uczniów w zagadnienie Celem projektu EURONET 50/50 jest nie tylko dobra zabawa czy zaoszczędzenie pieniędzy, ale przede wszystkim doprowadzenie do wzrostu świadomości energetycznej. Na tym etapie realizacji projektu zostają wprowadzone takie tematy jak: Efekt cieplarniany, zmiany klimatyczne, ochrona klimatu Oszczędzanie energii, efektywność energetyczna, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii Celem ich wprowadzenia jest: Uświadomienie uczniom, że istnieją możliwości przeciwdziałania zmianom klimatycznym. Nie wszystko jeszcze stracone jeżeli zaczniemy działać już teraz. Także ja mogę coś zmienić! By realizacja projektu zakończyła się sukcesem, niezbędne jest wzbudzenie takiego właśnie pozytywnego podejścia. Trzeba bowiem pamiętać, że doniesienia medialne na temat katastrof ekologicznych oraz debaty publiczne często wywołują poczucie beznadziei i obojętność. Po wprowadzeniu uczniów w zagadnienie należy zająć się przygotowaniem przeglądu energetycznego szkoły. Przygotowanie to powinno objąć: Określenie zadań do zrealizowania podczas przeglądu energetycznego szkoły Rozdział zadań pomiędzy członków grupy Przygotowanie arkuszy roboczych (Materiały edukacyjne i arkusze robocze zostaną przygotowane przez UfU)
3.4. Krok 4 Przegląd energetyczny szkoły Zespół ds. energii dokonuje przeglądu energetycznego szkoły, zwracając uwagę na takie elementy jak: system grzewczy szkoły oświetlenie szkoły oraz urządzenia wykorzystujące energię elektryczną wykorzystanie wody postępowanie z odpadami Kontroli powinny zostać poddane wszystkie pomieszczenia: Klasy znajdujące się na różnych piętrach i w różnych częściach budynku Korytarze Klatki schodowe Sale gimnastyczne Prysznice Toalety Pokój nauczycielski Pomieszczenia magazynowe Rezultaty kontroli przeprowadzonej w każdym z pomieszczeń powinny zostać zapisane na przygotowanych uprzednio arkuszach roboczych, a następnie przedyskutowane przez członków zespołu ds. energii.
3.5. Krok 5 Długoterminowe pomiary temperatury oraz ocena gospodarowania energią w szkole Kolejnym zadaniem zespołu ds. energii jest prowadzenie przez dwa tygodnie pomiarów temperatury we wszystkich pomieszczeniach w szkole. Cel: Sporządzenie długoterminowej charakterystyki temperatur panujących w szkole. Charakterystyka temperatur panujących w szkole W celu jej sporządzenia należy wykorzystać plan szkoły i pokolorować pomieszczenia zgodnie z uzyskanymi wynikami pomiarów (zbyt ciepło: czerwony, w porządku: brak koloru, zbyt zimno: niebieski). Europejska norma EN 12 831 podaje temperatury, jakie powinny panować w różnych pomieszczeniach w szkole - UfU uwzględni ją podczas opracowywania materiałów szkoleniowych. Ocena gospodarowania energią w szkole W tym samym czasie co pomiary temperatury powinna być prowadzona ocena gospodarowania energią w szkole. W tym celu zespół ds. energii obserwuje, w jaki sposób inni uczniowie i nauczyciele korzystają z budynku, zwracając przy tym szczególną uwagę na: Sposoby wietrzenia pomieszczeń Metody regulacji ogrzewania Wykorzystanie sprzętu elektrycznego i elektronicznego Wykorzystanie (ciepłej) wody Zespół ds. energii prowadzi też ankiety wśród uczniów spoza zespołu, podczas których gromadzone są ich: skargi na temperatury oraz jakość powietrza panujące w szkolnych pomieszczeniach opinie na temat wykorzystania sprzętu elektrycznego i elektronicznego opinie w innych kwestiach związanych z wykorzystaniem energii w szkole
3.6. Krok 6 Przedstawienie propozycji rozwiązań Na tym etapie zespół ds. energii omawia rezultaty swoich dotychczasowych działań oraz swoje spostrzeżenia, a także dokonuje oceny sytuacji energetycznej szkoły. Następnie na tej podstawie zespół opracowuje propozycje rozwiązań. Wśród nich mogą się znaleźć np.: informowanie uczniów i nauczycieli, w jaki sposób prawidłowo wietrzyć pomieszczenia; oznaczenie wyłączników światła; zmiana sposobu dostarczania ciepłej wody; wyłączanie nieużywanego sprzętu elektrycznego i elektronicznego; informowanie uczniów i nauczycieli na temat tego, jak korzystać ze sprzętu elektrycznego i elektronicznego (opcja stand-by) oraz w jakich godzinach korzystać z najbardziej energochłonnych urządzeń; propozycje drobnych prac konserwatorskich i modernizacyjnych, które pozwolą na poprawę sytuacji. Zespół ds. energii musi też zidentyfikować grupy docelowe zaproponowanych działań. Mogą to być: Użytkownicy (uczniowie i nauczyciele) Szkoła (dyrektor, woźny ) Organ prowadzący szkołę Wreszcie zadaniem zespołu ds. energii jest opracowanie sposobu dotarcia do grup docelowych oraz wdrożenia zaproponowanych przez siebie rozwiązań.
3.7. Krok 7 Kampania informacyjna Zasada jest taka: jeżeli uda ci się zrobić coś dobrego, podziel się tym z innymi. Tylko informując innych o swoich osiągnięciach możesz przyczynić się do wprowadzenia zmian. Na tym etapie realizacji projektu uczniowie należący zespołu ds. energii dzielą się z innymi tym, czego się dowiedzieli podczas realizacji projektu, a także swoimi propozycjami rozwiązań pozwalających na zaoszczędzenie energii. Sposoby komunikacji ze społecznością szkolną: Przygotowanie plakatu lub gazetki ściennej Zaprezentowanie projektu podczas szkolnego wydarzenia Zorganizowanie warsztatów Zorganizowanie tygodnia oszczędzania energii Utworzenie strony internetowej Przygotowanie przedstawienia Można też przygotować prezentację dla pracowników szkolnej gazetki lub innych osób docierających z informacjami do społeczności szkolnej.
3.8. Krok 8 Zgłoszenie zapotrzebowania na małe inwestycje Czasem nawet niewielka ilość pieniędzy może pozwolić na wprowadzenie dużych zmian. Na tym etapie należy zatem przygotować listę rzeczy, które można zrobić przy niewielkich kosztach i zwróć się o fundusze do organu prowadzącego szkołę / sponsorów Wśród zaproponowanych środków mogą znaleźć się: Uszczelnienie okien i drzwi Umieszczenie srebrnej folii za kaloryferami Poprawa izolacji cieplnej Wymiana tradycyjnych żarówek na energooszczędne źródła światła Zmiana systemu regulacji ogrzewania Większe inwestycje Na tym etapie można też zgłosić organowi prowadzącemu zapotrzebowanie na większe inwestycje. Należy jednak pamiętać, że duże inwestycje nie są głównym celem projektów 50/50.
3.9. Krok 9 Wykorzystanie zaoszczędzonych pieniędzy Po każdym roku realizacji projektu 50/50: - Poinformuj społeczność szkolną, ile energii udało się zaoszczędzić i o ile obniżyła się w związku z tym emisja CO 2. - Poinformuj społeczność szkolną ile pieniędzy zyskała szkoła dzięki poczynionym oszczędnościom energii. - Przedyskutuj, na co powinny zostać przeznaczone zaoszczędzone pieniądze najlepiej by decyzja została podjęta wspólnie przez cała społeczność szkolną. UfU nie wprowadza ograniczeń, jeżeli chodzi o to, na co szkoły powinny przeznaczyć dodatkowe środki. Zwykle w każdej szkole istnieją projekty (idealnie gdyby były to projekty łączące ekologię z rozrywką), których realizacji pragną uczniowie, ale na które brakuje funduszy. I wreszcie: Nie zapomnij, że projekt ma stanowić dla dzieci dobrą zabawę.
4. Realizacja projektu 50/50 lista kontrolna Zrobione Działanie Data Uwagi Znalezienie szkół Wyznaczenie partnerów uczestniczących w realizacji projektu Imię i nazwisko, dane kontaktowe Organ prowadzący (organ pokrywający rachunki) Dyrektor szkoły Odpowiedzialni nauczyciele Instruktor Doprowadzenie do zawarcia porozumienia pomiędzy szkołą a organem prowadzącym (jeżeli się odnosi) Zdobycie danych na temat zużycia energii oraz związanych z nim kosztów Wyznaczenie wartości referencyjnych Zdobycie planu szkoły
Upewnienie się co do posiadania właściwych przyrządów pomiarowych Wynegocjowanie umowy pomiędzy organem prowadzącym a szkołą Lub przygotowanie umowy pomiędzy dyrektorem szkoły a uczniami Podpisanie umowy
Wyłączna odpowiedzialność za treść niniejszej publikacji spoczywa na jej autorach. Nie wyraża ona opinii Wspólnoty Europejskiej. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie zamieszczonych tu informacji.