Analiza potencjału rozwojowego Dolnego Śląska

Analiza potencjału rozwojowego Dolnego Śląska Zagadnienia wybrane 1

2

Analiza potencjału rozwojowego Dolnego Śląska Zagadnienia wybrane Wrocław, styczeń 2008 3

Opracowanie redakcyjne: dr in. Katarzyna Koz³owska OFFSETdruk i MEDIA Sp. z o.o., 43-400 Cieszyn, ul. Frysztacka 48 4

Spis treści: 1. WSTÊP... 9 Wac³aw Kasprzak, Katarzyna Koz³owska (Politechnika Wroc³awska) 2. PRZEWODNIK PO OPRACOWANIACH... 19 Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie nowoczesnych narzêdzi zarz¹dzania regionem... 19 Witold Kwaœnicki (Uniwersytet Wroc³awski) Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie biotechnologii... 29 Jacek Otlewski (Uniwersytet Wroc³awski) Nowe materia³y i nanomateria³y. Materia³y organiczne i metaloorganiczne wybrane zastosowania... 34 Juliusz Sworakowski (Politechnika Wroc³awska) Analiza potencja³u rozwojowego regionu dolnoœl¹skiego w dziedzinie IT 43 Andrzej Jab³oñski (Politechnika Wroc³awska) Analiza potencja³u rozwojowego na Dolnym Œl¹sku w obszarze e-zdrowie 69 Andrzej Fal (Akademia Medyczna) Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie nowoczesnych technologii produkcji ywnoœci... 79 Tadeusz Trziszka (Uniwersytet Przyrodniczy we Wroc³awiu) Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie energii konwencjonalnych... 98 Zdzis³aw Szalbierz (Politechnika Wroc³awska) Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie energii odnawialnych i alternatywnych... 112 Zbigniew Gnutek (Politechnika Wroc³awska) 5

6

Niniejszy materia³ przedstawia stanowisko ekspertów zgodnie ze stanem na koniec grudnia 2007 r. W dalszym etapie pracy wskazane by³oby uzupe³nienie danych o informacje z przygotowywanych aktualnie programów badawczych Wroc³awskiego Centrum Badañ (EIT+) oraz o koñcowe rezultaty projektu Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnoœl¹skiego do 2020 roku. W obu przypadkach nast¹pi to w marcu 2008 r. Wówczas nale y zorganizowaæ kolejn¹ dyskusjê z udzia³em przewodnicz¹cych zespo³ów, które opracowywa³y materia³y i wszystkich osób zaanga owanych w opracowanie strategii rozwoju Dolnego œl¹ska. Mo liwe bêdzie wówczas wprowadzenie uzupe³nieñ i korekt, a nastêpnie przed³o enie W³adzom Regionu wersji zmodyfikowanej raportu. 7

8

WSTĘP Prof. dr hab. in. Wac³aw Kasprzak *, Dr in. Katarzyna Koz³owska ** I. Za³o enia i zakres opracowania Partnerzy projektu Biuro koordynacji wdra ania Dolnoœl¹skiej Strategii Innowacji, a wiêc Urz¹d Marsza³kowski Województwa Dolnoœl¹skiego oraz Politechnika Wroc³awska uznali za wskazane przygotowanie Analizy potencja³u rozwojowego Regionu. Przyjêto przy tym, i Analiza, powinna spe³niaæ nastêpuj¹ce g³ówne postulaty, a mianowicie: stanowiæ swoiste podsumowanie wybranych dzia³añ prorozwojowych podjêtych w Regionie i finansowanych ze œrodków publicznych, w tym szczególnie ze Œrodków Strukturalnych, w latach 2004 06. Nale a³o w tym zakresie zestawiæ mo liwie wszystkie inicjatywy (ZPORR, SPO WKP, projekty europejskie, itp., ale i wczeœniejsze jak np. Strategia Energetyczna DŒ, itp.), przeanalizowaæ ich efektywnoœæ, wskazaæ osi¹gniêcia i niedobory, przeanalizowaæ wnioski i je uogólniæ, maj¹c na uwadze koniecznoœæ syntetycznego ujêcia zagadnienia. Materia³ stanowiæ powinien podstawê do sformu³owania wytycznych na lata 2007 13 w omawianych obszarach. formu³owaæ postulaty odnoœnie obszarów aktywnoœci wskazanych wczeœniej za najbardziej innowacyjne dla Dolnego Œl¹ska, a wy³onionych wczeœniej w ramach realizacji takich projektów jak DCZT, DCSR, Foresight technologiczny dla województwa dolnoœl¹skiego do 2020 roku, Wroc³awskie Centrum Badañ (EIT+), itp. Chodzi zatem o takie obszary rdzennych kompetencji Regionu jak: IT, In ynieria Materia³owa, Energetyka Alternatywna, Biotechnologie, Socjologiczne Podstawy rozwoju regionalnego. Maj¹c na uwadze powy sze za³o enia w dalszej czêœci dokumentu przedstawiono dorobek zespo³u ekspertów w wymienionych ni ej sprawach: gospodarki Dolnego Œl¹ska pod k¹tem jej mo liwoœci innowacyjnych, prognoz rozwoju technologii i planów innowacyjnych (w oparciu o prognozy obce), w celu wskazania kierunków dzia³alnoœci innowacyjnej, potencja³u innowacyjnego Dolnego Œl¹ska. Pozwoli³o to na wstêpne wytypowanie dzia³ów gospodarki wymuszaj¹cych szybki rozwój regionu. Dodatkowym celem tej analizy by³o sprawdzenie, w jakim stopniu badania zaawansowane przez miejscowe placówki naukowe daj¹ mo liwoœæ wprowadzenia oryginalnych procesów innowacyjnych obecnie * Instytut Informatyki Technicznej Wydzia³ Informatyki i Zarz¹dzania Politechniki Wroc³awskiej ** Instytut Materia³oznawstawa i Mechaniki Technicznej Politechniki Wroc³awskiej 9

i najbli szej przysz³oœci. Analiza prognoz pozwala na sprawdzenie z kolei zgodnoœci proponowanych procesów innowacyjnych ze spodziewanymi trendami rozwoju technologii i gospodarki. Obszary specjalnoœci gospodarki i ich potencja³ innowacyjny. Zatwierdzona przez Sejmik Województwa Dolnoœl¹skiego strategia rozwoju, pozwala na wytypowanie nastêpuj¹cych dzia³ów gospodarki, których intensywny rozwój jest mo liwy ze wzglêdu na sprzyjaj¹ce warunki (dotychczasowe doœwiadczenie, potencja³ gospodarczy, potencjalne mo liwoœci Dolnego Œl¹ska). Przyjêto, i do dzia³ów tych nale ¹: 1. Przemys³ 1, a w tym: a. górnictwo i hutnictwo miedzi, wraz z kompleksem surowców towarzysz¹cych (szczególnie przy stosowaniu hydrometalurgii jako wiod¹cej technologii), b. produkcja artyku³ów spo ywczych i napojów (patrz kompleks rolnictwo, hodowla i gospodarka ywnoœciowa), c. produkcja farb i lakierów, d. kompleks energetyczny wykorzystanie surowców odnawialnych i odpadowych, w tym te produkcja urz¹dzeñ umo liwiaj¹cych lokalne przetworzenie surowców odnawialnych i odpadowych. 2. Rolnictwo, uprawa i hodowla sprzê one z produkcj¹ œrodków spo ywczych i napojów. 3. Sport, turystyka i rekreacja 2. 4. Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa (MŒP). W grupie Przemys³ (ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw MŒP) przewiduje siê znacz¹c¹ rolê kilku ga³êzi (brano tu pod uwagê liczbê przedsiêbiorstw, ich pozycjê w rankingu krajowym oraz zgodnoœæ z prognoz¹ rozwoju patrz Tab.1). 1 W zatwierdzonej strategii Dolnego Œl¹ska w dziale przemys³ wymienia siê jeszcze miêdzy innymi przemys³ œrodków transportu i motoryzacyjny. Tu wobec stwierdzonej niesamodzielnoœci tych ga³êzi przemys³u (patrz raport Przegl¹d œwiatowych prognoz a strategia Dolnego Œl¹ska (www.foresight.wroc.pl)-oœrodki decyzyjne s¹ poza granicami kraju, a lokalni dyrektorzy maj¹ ograniczone decyzje tylko do nadzoru prowadzonej aktualnie produkcji) zajêto siê tylko ugrupowaniami mog¹cymi prowadziæ samodzielne strategie rozwojowe. 2 Dolny Œl¹sk jest regionem, którego walory sportowe, turystyczne i wypoczynkowe mog¹ byæ wykorzystane na szerok¹ skalê. W tym zakresie nie przed³o ono dotychczas kompleksowych analiz potencja³u innowacyjnego i prognoz. Rzecz wydaje siê czêœciowo zrozumia³a, jeœli uwzglêdni siê fakt, e wymaga³oby to szerokiej palety zabiegów organizacyjnych i inwestycyjnych (np. komunikacja, w tym: ³atwoœæ dostêpu, transport szybki i transgraniczny w naturalnie ukszta³towanych regionach, ³¹cz¹cych oœrodki Dolnego Œl¹ska z Czechami). Niezbêdne jest jednak pilne opracowanie szczegó³owych planów dla regionu Jeleniogórskiego i Kotliny K³odzkiej z uwzglêdnieniem przyleg³ych obszarów po stronie czeskiej. 10

Tabela 1. Istniej¹ce klastry MŒP 1 Przemys³ Stan obecny w odniesieniu do œredniej krajowej Liczba przedsiêbiorstw Farmaceutyki i œrodki chemiczne dla 1,50 8 Bardzo du a medycyny Elementy elektroniczne 1,76 19 Uwarunkowana Sprzêt medyczny 1,35 Oko³o 100 Bardzo du a Instrumenty pomiarowe 2,18 Bardzo du a Instrumenty optyczne 4,55 4 Bardzo du a Sterowanie procesami 1,88 4 Bardzo du a Sprzêt komputerowy Ma³a W grupie z kolei Us³ugi wskazuje siê g³ównie obszary zawarte w Tabeli 2. Tabela 2. Us³ugi Nazwa ga³êzi Nazwa ga³êzi Stan obecny w odniesieniu do œredniej krajowej Liczba przedsiêbiorstw Poœrednictwo finansowe 1,46 Du a Nauka 1,59 Bardzo du a Doradztwo komputerowe 1,26 Bardzo du a Badania i analizy techniczne 1,06 Bardzo du a Rekrutacja pracowników 2,61 Bardzo du a Szkolnictwo wy sze 1,23 Bardzo du a Zgodnoœæ z prognoz¹ rozwoju Zgodnoœæ z prognoz¹ rozwoju Potencja³ innowacyjny Analizuj¹c z kolei potencja³ naukowy i trzymaj¹c siê nazewnictwa wed³ug ukszta³towanych dyscyplin nauki, nale y uznaæ z kolei, e Dolny Œl¹sk reprezentuje wysoki poziom w nastêpuj¹cych dziedzinach: chemii, w tym fizykochemii cia³a sta³ego, fizyki niskich temperatur i silnych pól magnetycznych, biologii i biochemii, informatyki, medycyny i farmakologii, immunologii, rolnictwa i hodowli, matematyki. Potencja³ naukowy skupiony jest we wszystkich wy szych uczelniach i dwu Instytutach Akademii Nauk tj. Instytucie Niskich Temperatur i Badañ Strukturalnych oraz Instytucie Immunologii i Terapii Doœwiadczalnej. Autorzy analizy prezentuj¹ pogl¹d, i przegl¹d dorobku tych placówek naukowych zabezpiecza potencja³ innowacyjny niezbêdny do intensywnego 11

rozwoju we wszystkich dziedzinach gospodarczej specjalnoœci Dolnego Œl¹ska. Analizê potencja³u innowacyjnego podano szerzej w za³¹czonych opracowaniach autorskich, a poni ej skrótowo jedynie omówiono. Witold Kwaœnicki Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie nowoczesnych narzêdzi zarz¹dzana regionem. Opracowanie to omawia badania, które winny byæ prowadzone systematycznie na rzecz prac nad strategiami rozwojowymi oraz badania, które podaj¹ ocenê innowacyjnoœci regionu (jako podatnoœæ na realizowanie procesów innowacyjnych), ocena ta dotyczy jednostek gospodarczych i postaw spo³eczeñstwa. Propozycje oparte o praktykê i badania autorskie w tym zakresie podaje te Raport z Etapu 3. pt. Ma³e i Œrednie Przedsiêbiorstwa. Program ich rozbudowy i rola w przemianach strukturalnych gospodarki, autorzy W. Kasprzak i K. Pelc 3. W raporcie tym podaje siê tak e przyjête w gospodarce amerykañskiej wskaÿniki innowacyjnoœci i przedsiêbiorczoœci, pozwalaj¹ce oceniæ w tym zakresie stan regionu. Jacek Otlewski Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie biotechnologii. Raport wymienia trzy g³ówne kierunki rozwoju zastosowañ biotechnologii na Dolnym Œl¹sku, a s¹ to: biotechnologia medyczna. Badania w tym zakresie, zwi¹zane s¹ g³ównie z przedsiêbiorstwami reprezentuj¹cymi przemys³ farmaceutyczny i us³ugi medyczne, agrobiotechnologia (patrz te T. Trziszka Nowoczesne technologie produkcji ywnoœci). Badania i procesy innowacyjne z tej dziedziny zabezpieczyæ maj¹ rozwój rolnictwa (upraw i hodowli) oraz produkcji ywnoœci, w oparciu o powstaj¹ce konsorcjum i klaster ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw), biotechnologia przemys³owa. Badania z tej dziedziny winny zabezpieczyæ klaster ma³ych i œrednich firm reprezentuj¹cych biotechnologiê przemys³ow¹, produkcjê paliw z surowców odnawialnych i odpadów, a tak e umo liwiæ realne zastosowania w KGHM w zakresie pozyskiwania metali. Juliusz Sworakowski i inni Nowe materia³y i nanomateria³y. Materia³y organiczne i metaloorganiczne Materia³ ten omawia prowadzone badania nakierowane na zastosowanie w przemyœle elektronicznym, holografii, wytwarzaniu laserów i œwiat³owodów. Materia³ w koñcowej czêœci prezentuje aspekty finansowe zwi¹zane z prowadzeniem badañ wdro eniowych i postuluje poszukiwanie partnerów przemys³owych. Badania w tym zakresie dotycz¹ programu przyjêtego dla EIT+ i mog¹ zabezpieczyæ potrzeby innowacyjne istniej¹cych doœæ du ych klastrów MŒP, 3 Raport z Etapu 3. pt. Ma³e i Œrednie Przedsiêbiorstwa. Program ich rozbudowy i rola w przemianach strukturalnych gospodarki, autorzy W. Kasprzak i K. Pelc powsta³ w ramach projektu Makroregion innowacyjny foresiht technologiczny dla województwa dolnoœl¹skiego do 2020 r. (www.foresight.wroc.pl) 12

specjalizuj¹cych siê w wytwarzaniu farmaceutyków, budowie sprzêtu medycznego, sterowania procesami i sprzêtu optycznego. Andrzej Jab³oñski Analiza potencja³u regionu w dziedzinie I.T. Opracowanie to analizuje stan przedsiêbiorstw produkcyjnych i us³ugowych w dziedzinie I.T. 4 na Dolnym Œl¹sku i proponuje utworzenie klastra pod nazw¹ Wspólnota Wiedzy i Innowacji w Zakresie Technik Informacyjnych i Komunikacyjnych. Podaje te propozycje preferowanych projektów innowacyjnych. Dzia³alnoœæ w tej dziedzinie (badania i organizacja klastrów) mo e byæ œciœle zwi¹zana z grupami MŒP specjalizuj¹cymi siê w budowie sprzêtu medycznego, pomiarowego i automatyki. Andrzej M.Fal Analiza potencja³u rozwojowego na Dolnym Œl¹sku w obszarze e-zdrowie Opracowanie to analizuje stan badañ i prowadzone prace, które bêd¹ podstaw¹ sta³ej rozbudowy i modyfikacji Programu e-zdrowie. Przedstawia tez zwiêz³y opis opracowanych projektów, a to: Centrum Teleradiologii, Lokalny Elektroniczny Rekord pacjenta, e-skierowanie, e-leki. Tadeusz Trziszka Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie nowoczesnych technologii produkcji ywnoœci Opracowanie przedstawia program rozwoju ca³ego ³añcucha ywnoœciowego na Dolnym Œl¹sku, a wiêc obejmuje produkcjê roœlinn¹, zwierzêc¹ i przetwórstwo. Omawia organizacjê przedsiêwziêcia pod nazw¹ klaster Nutribiomed, który ma obj¹æ wspó³prac¹ producentów i operatorów przemys³u ywnoœciowego i farmaceutycznego. Wskazuje na koniecznoœæ organizacji podobnych klastrów specjalizuj¹cych siê w produkcji roœlin energetycznych i regionalnych produktów ywnoœciowych. Zdzis³aw Szalbierz Analiza potencja³ rozwojowego regionu w dziedzinie energii konwencjonalnych Materia³ przedstawia stan energetyki zawodowej na Dolnym Œl¹sku i mo - liwy jej rozwój. W tej dziedzinie wskazuje te na potrzebê podjêcia decyzji w zakresie zagospodarowania Legnickiego Zag³êbia Wêgla Brunatnego. Zbigniew Gnutek Analiza potencja³u rozwojowego w dziedzinie alternatywnych Ÿróde³ energii Raport omawia potencja³ energetyczny i istniej¹ce opracowania pozwalaj¹ce na wykorzystanie odpadów i surowców odnawialnych. Materia³ dokumentu- 4 Celowo u yto skrótu IT (akronim od ang.: Information Technology). 13

je te mo liwoœci specjalizacji Dolnego Œl¹ska w produkcji urz¹dzeñ energetycznych wykorzystuj¹cych surowce odnawialne i odpadowe. Przedstawia te analizê op³acalnoœci wykorzystania odpadów i surowców odnawialnych. II. Aktualnie przygotowywane lub postulowane opracowania w zakresie analizy potencja³u naukowego. Program badañ Wroc³awskiego Centrum EIT + Przygotowywany aktualnie program badawczy EIT+ bêdzie mia³ niew¹tpliwie kluczowe znaczenie dla rozwoju nauki w regionie i mo liwoœci komercjalizacji wyników badañ, a przez to i skutków gospodarczych w regionie. Z aktualnego stanu przygotowañ wiadomo ju, i bêdzie zawiera³ kompleksowy pakiet projektów badawczych g³ównie w zakresie biotechnologii i in ynierii materia³owej (spójny generalnie z zapisami poni szego raportu w tych obszarach), a ponadto w zakresie programów materia³owych i energetycznych opartych na wodorze (np. istniej¹ce ju opracowanie: Materia³y zaawansowane dla magazynowania energii. Pe³ny dokument programowy EIT+, który zostanie przed³o ony do 15 marca 2008 r., powinien stanowiæ integraln¹ czêœæ niniejszego opracowania. Zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne regionu Postuluje siê pilne podjêcie prac analitycznych i programowych nad tym kierunkiem specjalizacji Dolnego Œl¹ska. Rozeznano, i mo na w tym zakresie wykorzystaæ liczny potencja³ naukowy Uniwersytetu Wroc³awskiego (np. z Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego), Akademii Ekonomicznej, Politechniki Wroc³awskiej (np. Katedra Planowania Przestrzennego), Akademii Wychowania Fizycznego czy Wojewódzkiego Biura Urbanistycznego. W oparciu o te instytucje oraz jednostki samorz¹dowe powiatów: Jelenia Góra, Wa³brzych, Kamienna Góra, K³odzko nale y powo³aæ zespó³, który kompleksowo opracuje plan przedsiêwziêæ regionalnych w tym zakresie. Produkcja wielkotowarowa w rolnictwie i hodowli. Opracowanie obejmuj¹ce tê tematykê, realizowane przez zespó³ Uniwersytetu Przyrodniczego, znajduje siê w koñcowej fazie redakcji i powinno byæ równie w³¹czone do pe³nego opracowania Analizy. 14 III. Infrastruktura i us³ugi niezbêdne dla realizacja programów innowacyjnych na Dolnym Œl¹sku W wysoko rozwiniêtych spo³eczeñstwach Unii Europejskiej, od lat zaanga- owanych w budowê spo³eczeñstwa obywatelskiego, opracowuj¹cych strategie

rozwojowe i bior¹cych udzia³ w swoistego rodzaju wspó³zawodnictwie w prowadzeniu procesów innowacyjnych, powsta³a ca³a infrastruktura instytucji i przedsiêbiorstw wspieraj¹cych: opracowanie strategii rozwojowych s¹ to sztabowe zespo³y przygotowuj¹ce politykom warianty strategii, planowanie, nadzór i pomoc w realizacji procesów innowacyjnych, finansowanie przedsiêwziêæ innowacyjnych. Doœwiadczenia najbardziej rozwiniêtych regionów UE w tym zakresie nale y szybko przenieœæ i twórczo rozwin¹æ na Dolnym Œl¹sku. Sugestie w zakresie kluczowych dzia³añ sformu³owano poni ej. Dolnoœl¹skie Centrum Studiów Regionalnych W toku prac podjêtych nad wdra aniem Strategii Innowacji Dolnego Œl¹ska doprowadzono do realizacji kilku projektów, a nastêpnie przekszta³cenia ich w nowy podmiot naukowo-badawczy (decyzj¹ z 12 grudnia 2007) pod nazw¹ Dolnoœl¹skie Centrum Studiów Regionalnych (DCSR). Placówki o takim charakterze nie ma w Polsce ani w adnym z s¹siednich regionów UE (w ca³ej Unii zidentyfikowano tylko szeœæ podmiotów o podobnym profilu). Zdaniem zespo³u dzia³ania te nale y konsekwentnie prowadziæ. Stwarza to bowiem szansê rzeczywistego powstania i ugruntowania pozycji Dolnoœl¹skiego Centrum Studiów Regionalnych centrum naukowo-badawczego i doradczego, inicjuj¹cego i integruj¹cego badania w zakresie szeroko rozumianego rozwoju regionalnego oraz d¹ ¹cego do wykreowania tych badañ jako kolejnej, tzw. rdzennej, wroc³awskiej specjalnoœci naukowej. Ta nowa jednostka, jako regionalny think-tank powinna: 1. prowadziæ przegl¹d publikowanych prognoz (z otwartym do nich dostêpem dla samorz¹dów i jednostek gospodarczych), 2. typowaæ, w oparciu o rozeznanie prognostyczne, mo liwe i zalecane kierunki rozwoju gospodarki, 3. dokonywaæ systematycznych przegl¹dów osi¹gniêæ naukowych placówek Dolnego Œl¹ska, pod k¹tem mo liwoœci ich wykorzystania w gospodarce, 4. prowadziæ analizê tzw. rozwojowych kierunków gospodarki Dolnego Œl¹ska, 5. programowaæ przemiany w systemach edukacyjnych, 6. dokonywaæ sta³ej analizy zasobów Dolnego Œl¹ska, 7. przygotowaæ warianty strategii rozwoju 8. analizowaæ stan: a. edukacji, b. badañ, c. gospodarki, d. finansów zwi¹zanych z prowadzeniem procesów innowacyjnych, e. innowacyjnoœci i przedsiêbiorczoœci spo³ecznoœci Dolnego Œl¹ska z wykorzystaniem narzêdzi SPI, opracowanych przez Uniê Europejsk¹ (wskaÿniki te winny byæ ponadto wprowadzone do danych zbieranych przez Urz¹d Statystyczny we Wroc³awiu). 15

Analizy wymienione w punkcie 8 s¹ niezbêdn¹ informacj¹ dla w³adz samorz¹dów lokalnych. Dlatego te Dolnoœl¹skie Centrum Studiów Regionalnych winno byæ traktowane jak jednostka sztabowa zapewniaj¹c¹ systematyczn¹ prace nad strategiami dla Urzêdu Marsza³kowskiego i zwi¹zanych z nim samorz¹dów ni szych szczebli. W przypadku uruchomienia wy ej wymienionych prac, objêtych punktami 1 8, szacuje siê, e œwiadczone us³ugi prowadzone systematycznie mia³yby wartoœæ oko³o 20 mln rocznie. Planowanie, nadzór i pomoc w realizacji programów innowacyjnych Sprawne podejmowanie decyzji oraz projektowanie i wdra anie procesów innowacyjnych, wymaga ca³ej sieci us³ug. Nale ¹ do nich: 1. Us³ugi zwi¹zane z ocen¹ procesu innowacyjnego. Polegaj¹ one na ocenie oryginalnoœci proponowanego rozwi¹zania, a tak e ocenie szans sukcesu. Analizy takie s¹ przeprowadzane, a dane uzyskiwane automatycznie w oparciu o odpowiednie zbiory danych (analizy cytowañ, opisy patentów) i specjalistyczne oprogramowanie. Uruchomienie tego typu ocen jest konieczne dla jednostek naukowych i gospodarczych, a tak e ca³ego aparatu decyzyjnego samorz¹dów. W fazie pocz¹tkowej zadania te móg³by podj¹æ niewielki zespó³ przy DCSR. Mo na oszacowaæ wartoœæ jego us³ug w ci¹gu np. trzech lat na oko³o 10 mln z³otych rocznie. Koszty inwestycyjne nie s¹ wysokie i obejmuj¹ zakup i tzw. upgrade licencyjnego oprogramowania (dostawca: Georgia Tech University; nawi¹zano kontakty i przetestowano software), dwa etaty dla informatyków oraz sprzêt komputerowy, co wymaga rocznych nak³adów rzêdu 250 300 tys. z³otych. 2. Us³ugi zwi¹zane z powo³ywaniem ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw (MŒP). Winny obejmowaæ wszystkie czynnoœci prawne i administracyjne zwi¹zane z uruchomieniem przedsiêwziêcia, od momentu powstania pomys³u przedsiêbiorstwa (pocz¹tkowo w formie np. Spin-Off) do jego zgodnego z prawem powo³ania. Us³ugi te winny byæ podejmowane na zlecenie wnioskodawcy/ za³o yciela. W pocz¹tkowym stadium, wobec braku doœwiadczeñ w pe³nieniu tego typu us³ug rolê tê powinien pe³niæ DCSR, z przewidzian¹ sum¹ kosztów rozpoczêcia dzia³alnoœci oko³o 3 4 mln. z³otych (finansowanie mo liwe pocz¹tkowo ze Œrodków Strukturalnych). Po starcie i uzyskaniu odpowiedniej puli zleceñ, us³ugi te winny byæ œwiadczone odp³atnie przez wydzielon¹ jednostkê typu non-profit. 3. Us³ugi zwi¹zane z uzyskiwaniem funduszy na dzia³alnoœæ. Uzyskiwanie œrodków unijnych i innych nastrêcza, nawet sprawnym organizacyjnie zespo³om naukowym, wielu trudnoœci. Zniechêca to do wystêpowania z projektami i obni a szanse wykorzystania œrodków. Z tego wzglêdu proponuje siê powo³anie wyspecjalizowanego biura (dzia³aj¹cego docelowo na zasadach pe³nej odp³atnoœci za us³ugi), które przygotowywaæ bêdzie projekty, na podstawie me- 16

rytorycznych opisów dzia³alnoœci, dostarczonych przez autorów pomys³u. Dotyczy³oby to wniosków na granty badawcze, rozwojowe oraz uruchomienie us³ug i produkcji. Konieczne nak³ady na start takiej palcówki szacowane s¹ na 5 10 mln. z³otych, w zale noœci od skali dzia³ania (finansowanie mo - liwe pocz¹tkowo ze Œrodków Strukturalnych). 4. Finansowanie procesów innowacyjnych. Zak³ada siê, e wszystkie wiêksze i ciekawsze badania naukowe, prowadzone przez dolnoœl¹skie placówki, uzyskaj¹ wsparcie w postaci grantów. Najwa niejsze procesy innowacyjne (np. EIT+), wspierane oryginalnymi badaniami posiadaj¹ ju w znacznej mierze zabezpieczone œrodki. Obok jednak œrodków zdobywanych na prowadzenie procesów innowacyjnych z Funduszy Strukturalnych i unijnych, potrzebne bêd¹ dodatkowo znaczne œrodki na przygotowanie wdro eñ i uruchomienie odpowiednich przedsiêbiorstw (taki mechanizm wystêpuje w rozwiniêtych regionach UE!). W przypadku przedsiêbiorstw zaliczanych do tzw. wysokich technologii i inicjatyw o strategicznym znaczeniu dla proinnowacyjnego rozwoju regionu, powinna istnieæ pula œrodków na kredytowanie tych przedsiêwziêæ. Wed³ug dotychczasowych doœwiadczeñ regionów UE, œrodkami tymi dysponuj¹ specjalne banki i fundusze celowe zwi¹zane z w³adzami regionów. Nale y d¹ yæ do stworzenia regionalnego banku, który funkcje takie pe³ni³by na Dolnym Œl¹sku. Poniewa takiej instytucji w Polsce nie ma, to podjêcie takiego ambitnego, pilotowego zadania mog³oby umo liwiæ uzyskanie kapita³u za³o ycielskiego ze Ÿróde³ zewnêtrznych (np. ze œrodków unijnych). W sytuacji obecnej celowe by³oby wydzielenie okreœlonych kwot z bud etu samorz¹du wojewódzkiego lub RPO, które powinny byæ wykorzystane do wspierania szczególnie cennych inicjatyw gospodarczych i spo³ecznych. Decyzje o przydzieleniu tych œrodków winny byæ podejmowane na Dolnym Œl¹sku przez Marsza³ka Województwa na podstawie specjalnego regulaminu i opinii zespo³u doradców zwi¹zanych z realizacj¹ strategii rozwojowych. Szacuje siê, e na ten cel winny byæ przyznane kwoty w wysokoœci 100 mln z³otych rocznie. By³yby one rozliczane po sfinalizowaniu programu z mo liwoœci¹ odzyskania czêœci lub ca³oœci nak³adów z uzyskanych wp³ywów finansowanego przedsiêwziêcia. W przypadku zwrotu nak³adów winny one trafiæ na specjalny fundusz przeznaczony nastêpnie na finansowanie przedsiêwziêæ wysokiego ryzyka. 17

18

2. PRZEWODNIK PO OPRACOWANIACH Analiza potencja³u rozwojowego regionu w dziedzinie nowoczesnych narzêdzi zarz¹dzania regionem Prof. dr hab. in. Witold Kwaœnicki I. Zarz¹dzania innowacjami i zarz¹dzanie regionem. Priorytetowe tematy badawcze Analiza dorobku bêd¹cego wynikiem prac badawczych ró nych inicjatyw (projektów) regionalnych prowadzonych w latach 2004 2006 oraz potencja³u naukowego wroc³awskiego œrodowiska akademickiego pozwala sformu³owaæ nastêpuj¹ce priorytetowe tematy badawcze dla Dolnego Œl¹ska z zakresu zarz¹dzania innowacjami i zarz¹dzania regionem na lata 2008 2013: 1. Prognozowanie rozwoju nauki i techniki w œwiecie (foresight) i opracowanie postulatów dla racjonalnej polityki gospodarczej, proinnowacyjnej i edukacyjnej w regionie. Punktem wyjœcia bêdzie analiza dostêpnych prognoz renomowanych zagranicznych oœrodków naukowych. 2. Okreœlenie strategii regionu w zakresie badañ naukowych, w tym g³ównie okreœlenie niezbêdnych dzia³añ wspieraj¹cych tzw. obszary rdzennych kompetencji. 3. Opracowanie polityki regionu w zakresie kszta³cenia akademickiego, w tym: aktualne i przewidywane uwarunkowania demograficzne, aktualna i postulowana dostêpnoœæ kszta³cenia w Regionie we wszystkich formach (stacjonarne, zaoczne, permanentne, itp.) i na trzech szczeblach (licencjat, magisterium, doktorat), formy pracy z m³odzie ¹ uzdolnion¹, struktura w³asnoœciowa i bran owa szkolnictwa wy szego na Dolnym Œl¹sku. 4. Badania nad œwiadomoœci¹ innowacyjn¹ mieszkañców (tak e przedsiêbiorców) Dolnego Œl¹ska oraz wypracowanie metodologii wspomagania postaw kreacyjnych i innowacyjnych wœród mieszkañców Dolnego Œl¹ska. 5. Opracowanie metod oceny pomys³ów innowacyjnych, metodyki monitorowania i analizy projektów innowacyjnych. Stworzenie mapy innowacji kategoryzacja innowacji i ocena wielkoœci wp³ywu tych innowacji na rozwój spo³eczny Dolnego Œl¹sk¹ (nie tylko innowacje technologiczne wp³ywaj¹ na rozwój spo³eczny!). 6. Ocena poziomu innowacyjnoœci województwa, budowa alternatywnych wskaÿników innowacyjnoœci regionu i ekspansywnoœci regionu. 7. Analiza mo liwoœci wsparcia obs³ugi grantów badawczych (zw³aszcza europejskich) przez firmy typu non-profit. Utworzenie mo liwoœci programowych i organizacyjnych na rzecz udzielania pomocy JST i MŒP w tworzeniu i wdra aniu strategii. Pracownik Uniwersytetu Wroc³awskiego, Instytut Nauk Ekonomicznych 19

8. Badania nad mo liwoœci¹ deregulacji i decentralizacji decyzji organizacji samorz¹dowych i urynkowienia dzia³alnoœci publicznej. Analiza funkcjonowania instytucji publicznych poddanych presji mechanizmów rynkowych. Badanie mo liwoœci wdra ania tzw. narzêdzi SPI do zarz¹dzania Regionem. 9. Badanie mo liwoœci zlikwidowanie, lub przynajmniej obni enie barier dla przedsiêbiorczoœci i innowacyjnoœci na poziomie województwa (regionu) uwzglêdniaj¹c wszelkie ograniczenia wynikaj¹ce z regulacji centralnych pañstwa. Analiza barier rozwoju przedsiêbiorczoœci wynikaj¹ca z polityki rz¹du (braku autonomii województwa) i znalezienie sposobów ich neutralizacji na poziomie województwa. 10. Opracowanie systemu finansowania du ych i ma³ych przedsiêwziêæ badawczych i przedsiêwziêæ innowacyjnych (na wzór bonów innowacyjnych (badawczych, technologicznych) i utworzenie Dolnoœl¹skiego Venture Capital). Badania nad stworzeniem sprzyjaj¹cych warunków zachêcaj¹cych inwestorów (m.in., anio- ³ów biznesu ) do inwestowanie w województwie dolnoœl¹skim. 11. Monitorowanie, ocena i analiza porównawcza (z innymi regionami europejskimi) procesu wdra ania i realizacji Dolnoœl¹skiej Strategii Innowacji. Diagnoza potencjalnych spo³ecznych zagro eñ wdra ania regionalnej polityki innowacyjnej. 12. Ocena przedsiêwziêæ technologicznych i opracowanie metod wspierania wdra- ania nowych, perspektywistycznych rozwi¹zañ technologicznych w regionie. (Quick Technology Inteligence Processes (QTIP), Futureoriented Technology Analysis (FTA)). Opracowanie procedur wczesnego ostrzegania, które szybko wska ¹ obiecuj¹ce kierunki badañ mo liwe do podjêcia na Dolnym Œl¹sku. 13. Dokonanie analizy (przez niezale n¹ instytucjê) efektywnoœci wydatków na wspieranie procesów innowacyjnych w obrêbie MSP oraz oceny skutecznoœci finansowania dzia³añ innowacyjnych w województwie z funduszy publicznych. 14. Badania nad zró nicowaniem podregionów, powiatów i gmin Dolnego Œl¹ska jak sprzyjaæ nadganianiu opóÿnieñ rozwojowych wybranych podregionów województwa dolnoœl¹skiego? Roczny koszt realizacji poszczególnych tematów od ok. 200 do 700 tys. z³. Szacowana œrednia wielkoœæ rocznego finansowania to ok. 5 mln z³otych. Programy powy sze bêd¹ realizowane przez zespo³y badawcze, których cz³onkami bêd¹ naukowcy wywodz¹cy siê z uczelni wroc³awskich (zw³aszcza Uniwersytetu Wroc³awskiego, Politechniki Wroc³awskiej, Akademii Ekonomicznej, Uniwersytetu Przyrodniczego i Akademii Medycznej) oraz praktycy (z przemys³u, sektora us³ug oraz Jednostek Samorz¹du Terytorialnego). Wydaje siê, e znaczna czêœæ tych dzia³añ badawczych mo e byæ efektywnie koordynowana przez Dolnoœl¹skie Centrum Studiów Regionalnych (DCSR) 5, które œciœle wspó³pracuje z Biurem Koordynacji Wdra ania Dolnoœl¹skiej Strategii Innowacji. DCSR pozwoli na wykorzystanie potencja³u naukowego oœrodka wroc³awskiego na rzecz stworzenia 5 http://www.dcsr.wroc.pl/ 20

warunków do optymalnego podejmowania decyzji strategicznych w Regionie. Dwuletnie doœwiadczenia prac koordynowanych przez DCSR pokazuj¹, e instytucja ta dobrze s³u y integracji lokalnych elit badawczych i sprzyja kszta³towaniu proinnowacyjnych postaw spo³eczeñstwa na Dolnym Œl¹sku. Ostatnie dwa lata pokaza³y, e DCSR mo e staæ siê w najbli szych latach wiod¹ca i trwa³¹ jednostkê naukow¹ w zakresie studiów regionalnych i prognostycznych o silnej pozycji w ramach Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Dobr¹ podstaw¹ stanowi¹ prowadzone obecnie w ramach DCSRu programy badawcze dotycz¹ce m. in. analizy kilkudziesiêciu strategii regionalnych wdro onych w wybranych krajach nale ¹cych do UE i wykorzystanie wyników tej analizy do modyfikacji Strategii Innowacyjnej Dolnego Œl¹ska, opracowywania ekspertyz i materia³ów studyjnych zwi¹zanych ze strategiami bran owymi, gminnymi i powiatowymi, oceny i prognozowania skutków du ych przedsiêwziêæ gospodarczych i spo³ecznych w Regionie. W prace DCSRu w³¹czone zostan¹ te badania prognostyczne, które bêd¹ kontynuacj¹ realizowanego z powodzeniem w ostatnich latach projektu Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnoœl¹skiego do 2020 roku 6, w tym kontynuacja takich projektów jak np. analiza prognoz: japoñskiej, amerykañskiej i europejskiej i opracowanie raportu nt. prognoz technologicznych i spo³ecznych w œwiecie (dziêki czemu mo liwe jest dokonanie wspomnianych modyfikacji Dolnoœl¹skiej Strategii Innowacji), ocena potencja³u kadrowego i naturalnych bogactw Regionu, analiza dorobku badawczego i innowacyjnego Dolnego Œl¹ska zakoñczona propozycjami wdro eñ oraz wytypowaniem specjalizacji Regionu. Wa nymi elementami programu regionalny foresight jest opracowanie metodologii oceny ekspansywnoœci innowacyjnej œrodowisk spo³eczno-gospodarczych w Regionie, opracowanie scenariuszy zagro eñ spo³ecznych dla Regionu oraz stworzenie prognozy rozwoju sieci osiedleñczej i komunikacyjnej po³¹czonej z analiz¹ wp³ywu tych sieci na sytuacjê spo³eczn¹ i rynek pracy oraz podatnoœæ innowacyjn¹. Realizacji powy szych priorytetów badawczych z zakresu zarz¹dzania innowacjami i zarz¹dzania regionem sprzyjaæ bêd¹ (w czym nale y upatrywaæ przewagi kompetencyjnej Dolnego Œl¹ska nad innymi regionami): 1. Tradycje w prowadzenia badañ nad przysz³oœci¹ i oceny rozwoju technologicznego (w latach 1970. i 1980.we Wroc³awiu funkcjonowa³ Oœrodek Badañ Prognostycznych PWr). 2. Istnienie silnego oœrodka badañ psychologicznych (PWr) i prê nego œrodowiska ekonomistów (AE i UWr). 3. Œcis³e kontakty i dobra wspó³praca z instytutami badañ regionalnych w wielu rejonach Europy (m.in., Lombardzia, (W³ochy), Extremadura (Hiszpania), Saloniki (Grecja), Dublin (Irlandia), Studgard i Saksonia (Niemcy)) 4. Dobre relacje pomiêdzy oœrodkami naukowymi i uczelniami wy szymi z w³adzami samorz¹dowymi województwa, miast, powiatów i gmin. 6 http://www.foresight.wroc.pl/ 21