LBD8-CD-arkusz1 M 7/20/07 12:28 PM Page 1 Autor: Ewa ak TEST PRZED PRÓBNÑ MATURÑ 2008 PRZYK ADOWY ARKUSZ EGZAMINACYJNY Z BIOLOGII Instrukcja dla zdajàcego POZIOM PODSTAWOWY Czas pracy: 120 minut 1. Sprawdê, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 9 stron (zadania 1 23). Ewentualne braki zg oê przewodniczàcemu zespo u nadzorujàcego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym. 3. Pisz czytelnie. U ywaj d ugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie u ywaj korektora, a b dne zapisy wyraênie przekreêl. 5. Pami taj, e zapisy w brudnopisie nie podlegajà ocenie. 6. Podczas egzaminu mo esz korzystaç z o ówka, gumki (wy àcznie do rysunków) oraz linijki. yczymy powodzenia! Za rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo na otrzymaç àcznie 50 punktów. Arkusz przygotowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON na wzór oryginalnego arkusza maturalnego.
LBD8-CD-arkusz1 M 7/20/07 12:28 PM Page 2 2 Zadanie 1. (2 pkt) Mitochondrium jest zwykle owalnym organellum majàcym kilka mikrometrów d ugoêci. Otoczone jest dwiema b onami bia kowo-lipidowymi. B ona zewn trzna jest g adka, natomiast wewn trzna tworzy wpuklenia zwane grzebieniami mitochondrialnymi. W Êrodku mitochondrium znajduje si koloidalna matrix, w której zawieszone sà czàsteczki DNA oraz rybosomy. Na podstawie opisu przedstaw na schematycznym rysunku budow mitochondrium, uwzgl dniajàc: b on mitochondrialnà zewn trznà, grzebienie mitochondrialne, matrix, DNA, rybosomy. Zadanie 2. (3 pkt) Krew cz owieka sk ada si z osocza oraz elementów morfotycznych, takich jak erytrocyty, leukocyty oraz trombocyty. Uzupe nij tabel, wpisujàc nazw rozpoznanego na schemacie elementu morfotycznego oraz podstawowà funkcj, jakà pe ni. A B C Nr schematu Nazwa elementu morfotycznego Funkcja elementu morfotycznego 1 2 3
LBD8-CD-arkusz1 M 7/20/07 12:28 PM Page 3 3 Zadanie 3. (3 pkt) Kr gos up stanowi rusztowanie wewn trzne organizmu cz owieka. W wyniku utworzonych krzywizn kszta tem przypomina liter S. WyjaÊnij poj cia lordozy i kifozy oraz podaj, jakà rol pe nià w organizmie cz owieka. Zadanie 4. (1 pkt) Przem czenie i kontuzje to najcz stsze skutki uprawiania sportu wyczynowego, ale nie tylko. Warto pami taç o odpowiedniej profilaktyce. WyjaÊnij, w jakiej sytuacji stwierdzenie AktywnoÊç ruchowa mo e byç przyczynà kontuzji jest prawdziwe. Zadanie 5. (2 pkt) Cz owiekowi w drugiej po owie pierwszego roku ycia wyrastajà z by mleczne, które mi dzy 7 a 13 rokiem ycia zast pujà z by sta e. Ró nice mi dzy uz bieniem mlecznym a sta ym ilustrujà wzory z bowe. (2 +1 +0 +2) x2 x2 =20 (2 +1 +2 +3) x2 x2 =32 uz bienie mleczne uz bienie sta e Podaj dwie ró nice w uz bieniu 5-letniego dziecka i uz bieniu doros ego cz owieka, wykorzystujàc podane wzory z bowe. Zadanie 6. (1 pkt) Zaznacz prawid owà odpowiedê spoêród a d. Âlepot zmierzchowà powoduje niedobór witaminy: a) B6 b) K c) A d) D
LBD8-CD-arkusz1 M 7/20/07 12:28 PM Page 4 4 Zadanie 7. (2 pkt) Dzisiejsza moda na szczup à sylwetk promowana jest przez reklamy, które przekonujà nas, e szczup e jest pi kne. JednoczeÊnie niektóre firmy podsycajà w nas ch ç jedzenia kalorycznych produktów, reklamujàc przyjemnoêç wynikajàcà z jedzenia, np. s odyczy. Uzasadnij, podajàc dwa argumenty, jakie zagro enia dla organizmu mo e nieêç ze sobà treêç takich reklam. Zadanie 8. (3 pkt) Tabela przedstawia rozk ad sk adników pokarmowych przeprowadzany przez enzymy w wybranych odcinkach przewodu pokarmowego. Uzupe nij brakujàce miejsca tabeli. Odcinek przewodu pokarmowego jama ustna Sk adnik pokarmowy Enzym amylaza Êlinowa o àdek bia ko lipaza trzustkowa Zadanie 9. (3 pkt) Wentylacja p uc polega na rytmicznych wdechach i wydechach. W czasie wdechu nast puje rozciàgni cie klatki piersiowej, co prowadzi do zwi kszenia obj toêci p uc i wytworzenia podciênienia zasysajàcego powietrze. Jest to akt czynny. Wydech jest aktem biernym, podczas którego wytworzone nadciênienie wyt acza powietrze z p uc, które powracajà do pierwotnych rozmiarów. Utwórz tabel i porównaj w niej opisane procesy, bioràc pod uwag dwie ich charakterystyczne cechy.
LBD8-CD-arkusz1 M 7/20/07 12:28 PM Page 5 5 Zadanie 10. (2 pkt) Cz stà dolegliwoêcià podczas wyjazdów wakacyjnych jest biegunka spowodowana spo yciem produktów zaka onych bakteryjnie. Podaj dwie najwa niejsze, twoim zdaniem, zasady przestrzegania higieny ywienia w czasie wyjazdów. Zadanie 11. (2 pkt) W tabeli przedstawiono sk ad chemiczny powietrza wdychanego i wydychanego. Sk adnik powietrza wdychane Powietrze (% obj toêci) wydychane Azot 78 78 Tlen 21 17 Dwutlenek w gla 0,03 4 Inne gazy ok. 1 ok. 1 Przedstaw dane z tabeli w postaci diagramu s upkowego.
LBD8-CD-arkusz1 M 7/20/07 12:28 PM Page 6 6 Zadanie 12. (2 pkt) T tnicami nazywamy naczynia krwionoêne, które odprowadzajà krew z serca. W obiegu ma ym krew p ynie t tnicami p ucnymi, zaê w obiegu du ym aortà i innymi t tnicami. Wyka s usznoêç nast pujàcego stwierdzenia: T tnicami p ynie krew natlenowana. Podaj dwa argumenty potwierdzajàce twoje zdanie. Zadanie 13. (3 pkt) Dzi ki ukom odruchowym mo liwe sà reakcje ustroju na okreêlony bodziec. Na schemacie zaznaczono cyframi 1 5 poszczególne elementy uku odruchowego. 1 2 3 rdzeƒ kr gowy 5 4 Przyporzàdkuj nazwy elementów odpowiednim cyfrom. 1... 2... 3... 4... 5... Zadanie 14. (2 pkt) Jajniki pracujà zwykle na przemian raz w jednym jajniku dojrzewa p cherzyk Graafa, raz w drugim. Niekiedy jednak mo e nastàpiç jednoczesne jajeczkowanie w obu jajnikach albo podwójne w jednym jajniku. Odpowiedz, podajàc po jednym argumencie, w jakim przypadku powstanà bliêni ta jednojajowe, a w jakim dwujajowe.
LBD8-CD-arkusz1 M 7/20/07 12:28 PM Page 7 7 Zadanie 15. (1 pkt) Zaznacz prawid owà odpowiedê spoêród a d. Zap odnienie komórki jajowej nast puje w: a) pochwie, b) jajowodzie, c) macicy, d) jàdrze. Zadanie 16. (3 pkt) W procesach transkrypcji i translacji ma zastosowanie zasada komplementarnoêci. Uzupe nij zapisy, wykorzystujàc powy szà zasad. Kodony w DNA: Kodony w mrna: Antykodony w trna: ATGCTTAAG UAC...UUC...CUU... WyjaÊnij, na czym polega zasada komplementarnoêci. Zadanie 17. (2 pkt) Organizmy transgeniczne posiadajà dodatkowo wprowadzone geny. Podaj dwa argumenty Êwiadczàce o zasadnoêci wprowadzania na rynek takich organizmów. Zadanie 18. (2 pkt) Niektóre choroby genetyczne wyst pujà w wi kszoêci przypadków u m czyzn. Jest to zwiàzane z genami sprz onymi z p cià. Takie geny znajdujà si w chromosomie X i nie wyst pujà w chromosomie Y, co oznacza, e ka dy m czyzna ma jednà kopi tych genów. Podaj jeden przyk ad choroby dziedziczonej w opisany sposób. Napisz, czym si ona objawia.
LBD8-CD-arkusz1 M 7/20/07 12:28 PM Page 8 8 Zadanie 19. (3 pkt) Osobniki danej populacji mogà zasiedlaç swój area na trzy ró ne sposoby, które przedstawiajà rysunki 1 3. A B C Podaj nazwy typów rozmieszczeƒ osobników oraz po jednym przyk adzie do ka dego z typów. Zadanie 20. (3 pkt) Uzupe nij tabel, nazywajàc w aêciwie oddzia ywania mi dzy populacjami. Przyk ad oddzia ywania Nazwa oddzia ywania mi dzy populacjami Osobniki jednej populacji sà zabijane i stanowià po ywienie dla osobników drugiej populacji. Osobniki jednej populacji szkodzà osobnikom drugiej, same nie czerpiàc z tego bezpoêrednich korzyêci. Osobniki jednej populacji odnoszà korzyêci z istnienia drugiej, dla której populacja pierwsza jest oboj tna. Zadanie 21. (1 pkt) aƒcuchy pokarmowe sà zazwyczaj wycinkami bardzo skomplikowanych zale noêci. Podaj przyk ad aƒcucha detrytusowego z uwzgl dnieniem ogniw: detrytus, konsumenci I rz du, konsumenci II rz du.
LBD8-CD-arkusz1 M 7/20/07 12:28 PM Page 9 9 Zadanie 22. (3 pkt) Choroby inwazyjne sà powodowane przez liczne pierwotniaki, robaki p askie i ob e oraz stawonogi. Poni ej przedstawiono dwa opisy chorób. a) Samica tego paj czaka drà y korytarze w warstwie naskórka, gdzie sk ada zap odnione jaja, z których rozwijajà si larwy. Pomi dzy palcami ràk i nóg, w okolicach okci i nadgarstków, na skórze brzucha pojawiajà si sw dzàce krosty. b) Larwa tego nicienia w druje do kosmków jelitowych, gdzie dojrzewa p ciowo. Samice w ciàgu 2 miesi cy rodzà ok. 2000 larw, które w drujà wraz z krwià do mi Êni poprzecznie prà kowanych. Niszczà w ókna mi Êniowe i otarbiajà si i tam pozostajà. Od tego momentu, po 4 tygodniach pojawiajà si : bóle g owy, wysoka goràczka, obrz ki powiek, z e samopoczucie, bóle stawów i mi Êni. Podaj nazwy chorób opisanych w podpunktach a i b oraz organizmów je wywo ujàcych. Wymieƒ êród a zara enia si jednà z tych chorób. Zadanie 23. (1 pkt) SpoÊród podanych chorób cz owieka zaznacz podpunkt, w którym sà wymienione tylko choroby spo eczne. a) albinizm, daltonizm, hemofilia b) gruêlica, cukrzyca, oty oêç c) owsica, toksoplazmoza, malaria