Rozwój nowoczesnych powierzchni handlu detalicznego w dużych miastach Polski

Mieczysław Adamowicz Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej Magdalena Zaręba Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Rozwój nowoczesnych powierzchni handlu detalicznego w dużych miastach Polski The development of modern retail trade spaces in large towns of Poland Artykuł poświęcono prezentacji aktualnego stanu i tendencji rozwojowych nowoczesnych powierzchni handlowych w dużych miastach Polski. Przy wykorzystaniu danych statystycznych i informacji międzynarodowych firm badawczych i konsultingowych oraz raportów instytucji państwowych przedstawiono ewolucję podaży powierzchni handlowych w latach 2001 2014 oraz obecny stan, strukturę i rozmieszczenie centrów handlowych w ośmiu aglomeracjach oraz trzech grupach miast powyżej 100 tys. mieszkańców w Polsce. Przedstawiono charakterystykę największych centrów handlowych, strukturę własnościową, rodzajową i systemy sklepowe w miastach oraz najważniejsze procesy związane z ekspansją nowoczesnego handlu wielkopowierzchniowego. Słowa kluczowe handel detaliczny, centra handlowe, systemy sprzedaży, koncentracja w handlu, duże aglomeracje miejskie The article presents the actual state and development trends of modern retail spaces in large towns of Poland. The statistical data and information of international research and consulting firms and reports of governmental institutions were used for presenting the evolution of supply of retail space in the years 2001 2014 and for description of actual state, structure and distribution of commercial centers in eight Polish agglomerations and in three groups of towns in Poland with population above 100 thousand. The characteristics of most important trade centers, ownership and functional structures, types of marketing systems and processes linked with the expansion of modern large space retail trade were presented. Keywords retail trade, commercial centers, selling systems, concentration in retail trade, large agglomerations Handel detaliczny jest sektorem bezpośredniej obsługi konsumentów, mającym ważne znaczenie dla całej gospodarki, a zwłaszcza dla kreowania odpowiednich warunków dla sfery konsumpcji. Jest sektorem, który w Polsce uzyskał dobre warunki rozwoju w wyniku transformacji systemowej, w czasie której stał się areną szerokiego strumienia bezpośrednich inwestycji zagranicznych, które prowadziły do rozwoju nowoczesnej infrastruktury handlowej, powstania dużych centrów handlowych, zmiany struktury własnościowej i rodzajowej oraz wystąpienia procesów wpływających na podwyższenie jakości usług handlowych. Na efektywność inwestycji handlowych duży wpływ ma lokalizacja placówek. Dogodne lokalizacje, umożliwiające kontakt z liczną rzeszą nabywców, znajdują się przede wszystkim w większych miastach bądź w uczęszczanych lokalizacjach tranzytowych. Odpowiednia lokalizacja ma znaczenie nie tylko dla inwestorów, ale także dla rozwoju danej jednostki osadniczej, aglomeracji, miasta czy dzielnicy w mieście. W strukturach sieci handlowej każdego miasta występują różne obiekty handlowe, a przestrzeń miejska poddawana jest wielu procesom oddziaływania. Występowanie tych procesów dotyczy zwłaszcza dużych miast, które charakteryzują się specjalizacją funkcjonalną dzielnic, a także separacją przestrzenną różnych sfer życia i aktywności mieszkańców. Rozwój miast dotyczy aspektów architektonicznych, urbanistycznych oraz funkcjonalno-przestrzennych. W tej ostatniej sferze często następuje przebudowa struktury funkcjonalnej 29

miast oraz zmianie ulegają zachowania nabywców i konsumentów. Bardzo silny wpływ na te zmiany ma dynamiczna rozbudowa nowoczesnych dużych obiektów handlowych w miastach. Nowoczesne powierzchnie handlowe w dużych miastach Polski Handel prowadzony w sieci sklepów wielkopowierzchniowych w miastach charakteryzuje się tym, iż na terenie jednego miasta koncentruje się kilku lub kilkunastu dużych sprzedawców. W swojej strategii kierują się lokalizacjami wielkomiejskimi, czego przykładem są sieci Media Markt, IKEA, Real. W każdym z dużych miast Polski znajduje się co najmniej kilkanaście centrów handlowo-usługowych. Do ścisłej czołówki zaliczają się pod tym względem: Warszawa, Trójmiasto, Wrocław, Poznań, Kraków, Katowice, Szczecin oraz Łódź. Istotnym czynnikiem sprawiającym, że w dużych miastach wciąż inwestuje się w nowe przestrzenie handlowe, jest duża liczba potencjalnych nabywców, niskie bezrobocie, wysokie dochody. We wszystkich dużych miastach indeks siły nabywczej znacznie przekracza średnią krajową. Podaż powierzchni handlowych ciągle rośnie. W 2011 r. oddano 620 tys. m 2 nowej powierzchni najmu, zaś w 2012 r. rynek centrów handlowych powiększył się o 450 tys. m 2, w 2013 r. przyrost wyniósł ponownie 650 tys. m 2. Znaczną część stanowiły rozbudowy. Po dwunastu latach rozwoju polski rynek powierzchni handlowych stał się rynkiem dojrzałym. Raport Polskiej Rady Centrów Handlowych podaje, że na koniec 2013 r. w Polsce funkcjonowało 416 obiektów handlowych o łącznej powierzchni najmu 9,84 mln m 2. Potwierdza to pozycję Polski jako rynku z jedną z największych powierzchni handlowych w Europie. Dla porównania największym rynkiem na kontynencie europejskim jest Francja, która dysponuje 17,5 mln m 2 przeznaczonych pod nowoczesny handel (Polska Rada Centrów Handlowych, 2013). Sektor handlowy w Polsce korzysta z silnego popytu wewnętrznego. W Polsce nawet trudne okresy spowolnienia rozwoju gospodarczego nie zniechęciły Polaków do zakupów. Rynek powierzchni handlowych rozwijał się najbardziej dynamicznie w dużych miastach i aglomeracjach miejskich, gdzie została stworzona bogata oferta ilościowa centrów handlowych. Nie są tu jeszcze rozwinięte inne formy handlowe, takie jak np. charakterystyczne ulice handlowe. W wielu mniejszych miastach podaż nowoczesnych powierzchni handlowych jest raczej skromna. W tablicy 1 przedstawiono nowo powstałe powierzchnie handlowe oraz obecnie budowane. Przy czym 250 000 m 2 z 615 000 m 2 powierzchni to powierzchnie znajdujące się w ośmiu największych miastach Polski. Największymi realizowanymi projektami handlowymi w tym czasie w Europie Centralnej były Centrum Helicala w Gliwicach, Galeria Katowicka Neinvera oraz przebudowywane gdyńskie Wzgórze i drugi etap Auchan w podwarszawskim Łomiankach (CBRE, 2014). W I kwartale 2014 r. do użytku oddano centra handlowe o łącznej powierzchni najmu 164 tys. m 2, tym samym całkowite zasoby nowoczesnej powierzchni handlowej w Polsce wzrosły do poziomu 10,1 mln m 2, z czego 90% przypadało na tradycyjne centra handlowe, 8% na parki handlowe i 2% na centra wyprzedażowe (Colliers International, 2014). Podaż nowoczesnej powierzchni handlowej była zmienna w czasie, szczególnie w roku 2001 oraz w latach 2007 2009. Od roku 2009 oprócz nowych projektów oddawano do użytku wiele obiektów wcześniej istniejących, lecz zmodernizowanych i rozbudowanych (tablica 2). Tablica 1. Główne centra handlowe w największych miastach Polski zrealizowane w latach 2012 2013 Miasto Nazwa Powierzchnia w m 2 Deweloper Gliwice PH Europa Centralna 67 000 Helical Poland Poznań Poznań City Centrę 55 000 TriGranit Katowice Galeria Katowicka 50 500 Neinver Gdynia Wzgórze 46 500 Fonciere Euris Kraków Auchan Bronowice 35 000 Immochan Warszawa Auchan Łomianki 25 100 Immochan Warszawa Factory Annapol Białołęka 19 700 Neinver Gdańsk Morski Park Handlowy 16 745 Liebrecht & Wood Warszawa Galeria Miejska Plac Unii 15 338 Developer 1 Ź r ó d ł o: CBRE (2014). Rynek nowych powierzchni handlowych 2012 2013. Warszawa: CBRE. 30

Tabela 2. Podaż nowoczesnych powierzchni handlowych w Polsce w latach 2001 2014 w m 2 Rok Podaż ogółem W tym nowe projekty Rozbudowa Całkowita podaż (w tys. m 2 ) (w tys. m 2 ) (w tys. m 2 ) (w mln m 2 ) 2001 680 660 20 3,1 2002 540 480 60 3,6 2003 500 280 20 4,0 2004 345 290 55 4,3 2005 520 430 90 4,8 2006 500 400 100 5,3 2007 730 670 60 6,0 2008 690 600 90 6,6 2009 760 570 190 7,4 2010 530 380 150 8,3 2011 595 470 125 8,6 2012 475 360 115 9,1 2013 640 470 170 9,8 2014 (I i II kw). 330 340 20 10,1 Ź r ó d ł o: jak tablicy 1. Łączną podaż nowoczesnej przestrzeni handlowej w latach 2001 2014 przedstawia rysunek 1. Całkowita podaż nowoczesnej powierzchni handlowej na koniec czerwca 2014 r. wynosiła 10,1 mln m 2 GLA (powierzchnia najmu brutto). Na koniec września 2014 r. w budowie pozostawało blisko 610 tys. m 2 z planowaną datą otwarcia najpóźniej w IV kwartale 2015 r. Największym ukończonym obiektem w I kwartale 2014 r. było Atrium Felicity w Lublinie (73 tys. m 2 ). Pod względem wielkości podaży największymi rynkami nowoczesnych powierzchni handlowych w Polsce są od wielu lat Warszawa (l,4 mln m 2 ) oraz konurbacja śląska (1,1 mln m 2 ). Dalsze miejsca zajmują kolejno Trójmiasto, Poznań, Wrocław i Kraków. Wśród dużych miast liderem pod względem nasycenia powierzchnią sprzedaży są Wrocław i Poznań, za którymi plasują się Trójmiasto oraz Warszawa i Kraków. Przy stanie 9 420 000 m 2 powierzchni najmu w 2013 r. 58% tej powierzchni było ulokowane w ośmiu największych aglomeracjach Polski. W zależności od liczby mieszkańców podział powierzchni handlowej przedstawia się jak na rysunku 2. Rysunek 1. Podaż nowoczesnych powierzchni handlowych w Polsce w latach 2001 2014 w tys. i mln m 2 Ź r ó d ł o: CBRE (2014). Rynek nowych powierzchni handlowych 2012 2013. Warszawa: CBRE. 31

Rysunek 2. Struktura zasobów powierzchni wynajętej w centrach handlowych ośmiu największych aglomeracji w Polsce (stan na I kwartał 2013 r.) Ź r ó d ł o: opracowanie na podstawie Colliers International Poland (2013). Rynek nieruchomości komercyjnych w Polsce raporty i aktualności. Centra handlowe w Polsce. Pozyskano z: http://www.collers.com. Największa oferta powierzchni handlowej w centrach handlowych jest w aglomeracji warszawskiej oraz konurbacji katowickiej (rysunek 3). Wśród mniejszych miast dosyć duże zasoby tej powierzchni występują w Bydgoszczy, Lublinie, Białymstoku, Rzeszowie, Opolu i Bielsku-Białej. Są to miasta o wielkości 100 400 tys. mieszkańców o największym potencjale pod względem powierzchni. Natomiast do mniejszych miast o bardzo dobrze rozwiniętym rynku powierzchni handlowych należą Słupsk i Nowy Sącz. Tradycyjne centra handlowe są zlokalizowane w większości w ośmiu największych aglomeracjach, stanowiąc 58% powierzchni (rysunek 2). W 2013 r. działało tam 156 z 368 tradycyjnych centrów handlowych. Obecnie liczba takich obiektów przekroczyła 400. Są to główne miejsca, gdzie powstały centra wyprzedażowe i największe parki handlowe. Najbardziej dojrzałymi oraz zróżnicowanymi rynkami handlowymi są lokalne rynki znajdujące się właśnie w głównych aglomeracjach kraju. Udział tradycyjnych centrów handlowych stale tam maleje ze względu na przybywające co roku powierzchnie handlowe o dużych formatach. Obecnie Polski rynek centrów handlowych charakteryzuje się nieustannym i szybkim rozwojem. Liczba centrów handlowych w największych miastach Polski jest dosyć duża, mimo że w dalszym ciągu pozostają pewne nisze rynkowe. Widoczna jest ciągła aktywność deweloperska w wielu lokalizacjach kraju, przy czym większość nowych centrów powstaje w miastach regionalnych. Wynika to Rysunek 3. Centra handlowe w największych miastach w Polsce (stan na VI 2013 r.) Ź r ó d ł o: jak rysunku 2. 32

Tablica 3. Centra handlowe w dużych aglomeracjach Polski (stan na I kwartał 2014 r.) Wyszczególnienie Warszawa Kraków Trójmiasto Poznań Wrocław Łódź Szczecin Górny Śląsk Ludność aglomeracji (tys.) 2500 1025 1000 816 779 985 557 Siła nabywcza (rocznie) (PLN/per capita) 42 555 29 969 32 870 31 071 33 739 28 054 30 775 Indeks siły nabywczej (% średniej krajowej) 173,2 122 134 126 137 114 125 Zasoby (tys. m 2 GLA) 1400 550 691 612 594 503 275 1100 Liczba centrów handlowych 43 15 25 18 18 14 11 41 Nasycenie na 1000 mieszkańców (m 2 GLA na 1000) 568 536 677 751 763 520 495 493 Powierzchnia w budowie (tys. m 2 ) 10,5 34,0 16,4 59,0 51,9 75,0 Liczba centrów handlowych w budowie 1 1 2 2 2 6 Współczynnik pustostanów (%) 1,8 4,9 3,4 4,8 4,5 1,7 2,0 3,8 Najwyższe czynsze (lokal 100 m 2 ) (EUR za m 2 za miesiąc) 90 95 45 47 42 43 47 49 43 45 41 43 37 39 Ź r ó d ł o: Colliers International Poland (2014). Rynek nieruchomości komercyjnych w Polsce raporty i aktualności. Centra handlowe w Polsce. Pozyskano z: http://www.collers.com. z dostępności dobrej i niedrogiej powierzchni handlowej. Także w małych miastach powstaje coraz więcej galerii handlowych. Miastem o pozycji największego ośrodka handlu detalicznego spośród ośmiu głównych aglomeracji jest Warszawa (tablica 3). Dysponuje 1,43 mln m 2 powierzchni handlowej zlokalizowanej w 43 obiektach. Nasycenie nowoczesną powierzchnią handlową wynosi 568 m 2 na 1000 mieszkańców i pod tym względem Warszawa zajmuje czwarte miejsce w kraju. Jest miastem, w którym nadal lokalizowane są nowe powierzchnie handlowe i następuje rozbudowa już istniejących centrów. Warszawa wyróżnia się pomyślną koniunkturą inwestycyjną i znaczącym poziomem zamożności mieszkańców, co sprzyja dalszemu rozwojowi. Z kolei aglomeracja Śląska posiada duże zasoby powierzchniowe (1,1 mln m 2 w 41 centrach) i nadal prowadzi budowę nowoczesnych obiektów handlowych i realizuje nowe projekty (6 nowo realizowanych centrów o powierzchni 75 000m 2 ). Poziom nasycenia powierzchnią jest tu stosunkowo niski (493 m 2 /1000 mieszkańców). Jest to bardzo ważne dla śląskiego handlu detalicznego, dlatego też przewidywane jest współistnienie nowych centrów handlowych ze starymi. Szybko rozwija się handel detaliczny w Trójmieście, które pod względem zasobów jest trzecim rynkiem w kraju. W połowie 2014 r. znajdowało się tu 25 nowoczesnych obiektów handlowych o łącznej powierzchni najmu 691 tys. m 2 i poziomie nasycenia 677 m 2 na 1000 mieszkańców. Czwartym pod względem zasobów ośrodkiem nowoczesnego handlu jest Poznań, który niewiele wyprzedza Wrocław. Mają one zbliżone powierzchnie zasobów (Poznań 612 tys. m 2, Wrocław 594 tys. m 2 ) oraz niemal identyczne nasycenie (751 i 763 m 2 na 1000 mieszkańców). Tak duże nasycenie daje tym miastom pod tym względem pozycję liderów w kraju. W obydwu ośrodkach kontynuowana jest budowa i rozbudowa dalszych centrów handlowych, co spowoduje powiększenie zasobów zwłaszcza we Wrocławiu. Zbliżony stan rozwoju handlu wielkopowierzchniowego mają aglomeracje Krakowska i Łódzka. Podaż nowoczesnej powierzchni handlowej wynosi tam odpowiednio 550 i 503 tys. m 2 rozlokowanych w 15 i 14 obiektach, a nasycenie powierzchnią kształtuje się na poziomie 536 i 520 m 2 na 1000 mieszkańców. W Krakowie w 2014 r. nie rozpoczęto budowy żadnego nowego obiektu handlowego, za to w Łodzi kontynuowana jest budowa dwóch centrów o powierzchni 52 tys. m 2 GLA. Wchodzący do krajowej ósemki Szczecin ma mniejsze zasoby (275 tys. m 2 ), co daje jednak wysokie nasycenie (495 m 2 na 1000 mieszkańców). W mieście funkcjonuje 11 centrów i obecnie nie podejmuje się budowy następnych. Osiem przedstawionych aglomeracji można podzielić na trzy grupy, jeśli powiążemy stan nasycenia 33

Tablica 4. Struktura centrów handlowych w aglomeracjach według wielkości Aglomeracja Bardzo duże Duże Średnie Małe poniżej Liczba sklepów (powyżej 50 tys. m 2 ) (50 31 tys. m 2 ) (30 15 tys. m 2 ) (15 tys. m 2 ) w centrach handlowych Warszawa 50 21 19 10 3400 Kraków 57 18 21 4 1560 Trójmiasto 22 37 35 7 1930 Poznań 31 43 21 5 1740 Wrocław 47 20 23 9 Łódź 45 30 20 5 1200 Szczecin 54 32 14 720 Ź r ó d ł o: Colliers International Poland (2014). Rynek nieruchomości komercyjnych w Polsce raporty i aktualności. Centra handlowe w Polsce. Pozyskano z: http://www.collers.com. przestrzenią handlową z siłą nabywczą danej aglomeracji, która jest szczególnie wysoka w Warszawie (pierwsza grupa). Drugą grupę stanowią: Górny Śląsk, Łódź, Kraków i Szczecin, natomiast trzecią Wrocław, Poznań i Trójmiasto, które cechuje wysokie nasycenie na 1000 mieszkańców (tablica 3). Strukturę centrów handlowych w aglomeracjach według wielkości przedstawia tablica 4. Pod względem liczby dużych centrów wyróżnia się Kraków i Warszawa, drugą grupę stanowią Wrocław i Łódź, brak natomiast tej wielkości centrów w Szczecinie, który przewodzi pod względem liczby centrów dużej wielkości, o powierzchni 31 50 tys. m 2. W centrach handlowych Warszawy lokuje się około 3400 sklepów, w pozostałych dużych miastach ich liczba nie przekracza 2000. Największą liczbę centrów funkcjonujących powyżej 15 lat ma Kraków, natomiast pod względem liczby centrów nowych wyróżnia się Szczecin (tablica 5). Według GUS od 2005 r. liczba sklepów detalicznych w Polsce wyraźnie się zmniejsza, rośnie jednak liczba dużych obiektów handlowych, powyżej 2500 m 2. W 2005 r. funkcjonowało 386 tys. sklepów, a w 2012 r. ich liczba zmniejszyła się do 357 tys. Wśród wielkopowierzchniowych obiektów handlowych największy był wzrost liczby supermarketów. Rozwój centrów handlowych i sprzedaży w sklepach wielkopowierzchniowych zbliżył handel detaliczny w Polsce do systemów występujących w krajach wysoko rozwiniętych, ułatwił zaopatrzenie w towary firm globalnych i przyspieszył upodabnianie się stylów konsumpcji i stylu życia do tendencji i wzorców światowych. Poprzez rozwój tych form sprzedaży następowało przyśpieszenie absorpcji innowacji oraz unowocześnienie techniczno-organizacyjne tej części gospodarki. Jednak rozwój sieci wielkopowierzchniowych wprowadził zagrożenie dla tradycyjnych form sprzedaży, małych sklepów osiedlowych, sklepów spółdzielczych i innych form drobnego handlu. Super- i hipermarkety, wprowadzając ograniczenia cenowe, np. w handlu żywno- Tablica 5. Centra handlowe w dużych aglomeracjach miejskich według okresu użytkowania Aglomeracja Centra handlowe według wieku w latach 0 5 6 10 11 15 16 i więcej Warszawa 15 24 52 9 Kraków 36 20 33 11 Trójmiasto 36 29 30 4 Poznań 36 22 33 8 Wrocław 27 46 25 2 Łódź 25 25 47 3 Szczecin 38 22 36 5 Ź r ó d ł o: jak tablicy 4. 34

ścią, ograniczały inflację, ale jednocześnie stwarzały trudne do pokonania bariery wejścia na półki w dużych obiektach sprzedaży dla małych, lokalnych producentów. Centra handlowe ułatwiają dokonywanie dużych zakupów z mniejszą częstotliwością przy wykorzystaniu własnego samochodu. Zakupy w tych obiektach dokonywane są w pewnym cyklu tygodniowym, często przy przenoszeniu ich na okres świąteczny. Ma to niekorzystny wpływ na sposoby spędzania czasu wolnego i potrzebną regenerację sił w tygodniowym cyklu pracy. Zakres własnościowy i systemy sklepowe w miastach Struktura własności sklepów detalicznych w Polsce jest zróżnicowana. Większość hipermarketów należy do międzynarodowych firm i działa pod szyldem sieci handlowych znanych również w innych krajach, np. Tesco, Carrefour, Auchan, E. Leclerc czy Real. Większość supermarketów również należy do sieci handlowych albo działa bezpośrednio na zasadzie franczyzy. Jako przykład można podać sklepy Lidl, Aldi, Dino, Intermarche, Eko i inne. Warto dodać, że część supermarketów podlega tym samym podmiotom, co hipermarkety. Jako przykład mogą służyć supermarkety Tesco, Carrefour Market i Simply Market (te ostatnie związane są z Auchan). Mniejsze sklepy również coraz częściej łączą się w sieci na zasadzie franczyzy. W Polsce funkcjonuje około 90 tysięcy sklepów spożywczych. Prawie połowa z nich to ciągle sklepy lokalne. Specyfiką polskiego rynku jest spora liczba sieci lokalnych, które działając pod wspólnymi szyldami, przekształcają się w sieci regionalne lub krajowe (ABC, Lewiatan, Żabka, Nasz Sklep, Groszek, Warus i inne). Z danych zebranych w 2011 r. przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK, 2011) wynika, że zdecydowana większość superi hipermarketów działających w zorganizowanych sieciach handlowych ma w ofercie przynajmniej jeden rodzaj produktów żywnościowych oznaczonych własną marką sieci handlowej. Marka własna to w ujęciu praktycznym klasyfikacja takich produktów, które pozostają pod wyłączną i bezpośrednią kontrolą detalisty bądź grupy zakupowej. Wśród produktów kontrolowanych przez detalistę wyróżnia się cztery grupy będące markami własnymi: store brands najstarszy rodzaj marek własnych w Polsce, obejmujący wszystkie produkty, które mają logo lub nazwę detalisty na opakowaniu, np. Tesco Value, Real Quality; retailer brands marki będące własnością detalisty, ale niekoniecznie mające na opakowaniu jego logo lub nazwę, np. Alouette (Rossmann), TiP (Real), Orlen; buying group brands niewystępujące obecnie w Polsce; stanowią własność nie jednego detalisty, lecz grupy zakupowej krajowej bądź międzynarodowej, np. Euroshopper (marka należąca do grupy zakupowej AMS, dostępna w sklepach m.in. GrupyAhold, Jeronimo Martins, Kesko Finland, Dansk SG); foreign private labels dotychczas w Polsce brak reprezentanta w tej grupie; marki własne konkretnych detalistów, sprzedawane w innych krajach tym spośród miejscowych detalistów, którzy nie są ich rywalami na danym rynku, np. produkty sieci Sainsbury's (UK) dostępne w sklepach Delhaize w Belgii. Marka własna jest jednym ze sposobów na pozycjonowanie cen i jednocześnie tworzy konkurencję między operatorami sieci handlowych. Przykładem jest sieć E. Leclerc, która posiada dwie marki własne Eco+ oraz Wiodąca Marka. Udział marki własnej w całym asortymencie to 800 produktów pod pierwszą marką i ponad 1400 pod drugą. Drugim w kolejności operatorem prowadzącym zaostrzoną politykę cenową jest sieć Auchan, który przejął hipermarkety od sieci Real i jednocześnie przyjął dominującą pozycję na rynku (UOKiK, 2013). W 2013 r. najpopularniejszą formą tworzenia systemu sieci sklepowych była franczyza. Systemy franczyzowe w Polsce obejmują swoim zasięgiem coraz większy zakres działania. Wynika to z tego, że dynamiczny rozwój zawdzięczają przerzucaniu ryzyka na partnerów, którzy są zainteresowani otwieraniem nowych placówek. Ponadto atutem jest fakt, że nowe firmy łatwiej akceptują przyłączenie się do istniejącego i rozpoznawalnego systemu, który daje im bezpieczeństwo oraz większe szanse na sukces na konkurencyjnym rynku. W segmencie franczyzy w obrocie spożywczym zainteresowani przedsiębiorcy mają duży wybór form, począwszy od sklepów typu convenience poprzez sklepy osiedlowe aż po supermarkety. Każdy z tych rodzajów sklepów obecnie charakteryzuje się dużą dynamiką rozwoju. W polskich miastach dobrym przykładem jest Carrefour. Na przestrzeni trzech ostatnich lat otworzył w sumie 370 sklepów Carrefour Express, czyli supermarketów i sklepów typu convenience. W październiku 2013 r. otwarto 14 nowych takich sklepów. Liderem w tym segmencie pozostaje sieć Żabka, do której należy też Freshmarket. Obecnie ma około 3 tys. sklepów. Kolejnym przykładem franczyzy jest Małpka, która debiutowała na polskim rynku w 2012 r. W ciągu roku zwiększyła liczbę swoich sklepów do 150. Od niedawna funkcjonuje również system franczyzowy Odido stworzony przez Grupę Metro w celu utworzenia grupy zakupowej skupiony wokół sieci hurtowni Cash&Carry. Zbliżone zasady funkcjonowania 35

Rysunek 4. Liczba systemów franczyzowych w Polsce w latach 1995 2013 Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie raportu PROFIT system za 2012 r. wdrażają dystrybutorzy hurtowni, tj. Eurocash, do którego należą ABC, Delikatesy Centrum, Groszek. Rozwijający się rynek franczyzy koncentruje się na małych miastach i miasteczkach ze względu na silną konkurencję i stale rosnąca liczbę systemów. Franczyzodawcy starają się w ten sposób o nowych partnerów. W 2014 r. liczba systemów franczyzowych w Polsce zbliżyła się do tysiąca (rysunek 4). Ta forma integracji w handlu ma zarówno pozytywne, jak i negatywne strony i najsilniej rozwija się wśród właścicieli sklepów spożywczych. Według raportu firmy PROFIT na takiej licencji w 2012 r. działało ponad 21 tys. sklepów spożywczych. Ogólna liczba placówek franczyzowych w Polsce w styczniu 2012 r. sięgała 47 750 placówek. Drugim najpopularniejszym systemem sklepowym jest segment dyskontów. Odpowiada on za jedną piątą obrotów handlu detalicznego. Liczba dyskontów sięga około 4 tysięcy. Liderem jest Biedronka, która ostatnio pracowała nad doborem asortymentu i jakością produktów oraz rozszerzeniem oferty min. o wędliny i sery. W celu wypracowania swojego wizerunku Biedronka była sponsorem reprezentacji Polski w piłce nożnej podczas EURO 2012. Konkurentem tej sieci jest Lidl, który także pracuje nad poprawą w sferze komunikowania, jakości oraz różnorodności produktów. Fuzje, przejęcia i koncentracja w handlu Fuzje oraz przejęcia są dobrze widoczne na terenie miast, gdy powstają nowe obiekty tego samego podmiotu. Jest to swoista walka konkurencyjna o klientów często za pomocą niskich cen, form obsługi, szerokiej oferty asortymentowej oraz promocji i reklamy. Jedną z przyczyn tego zjawiska mogą też być przepisy dotyczące terminowych koncesji uzyskiwanych od władz miejskich w momencie uruchomienia działalności. Można podać wiele przykładów tych zjawisk. Pod koniec 2012 r. grupa Auchan dokonała przejęcia hipermarketów Real w Europie Wschodniej. Konkretnie dokonała przejęcia 91 sklepów Real w Polsce, Rosji, Rumunii i na Ukrainie. Dzięki takim działaniom ma szansę na znaczny wzrost obrotów oraz konkurowanie o pozycję lidera z takimi sieciami jak Biedronka czy Tesco. Inną rozwijającą się siecią jest Żabka, która planuje przejęcie ponad 160 sklepów mniejszych sieci lokalnych i przemianowania ich na Żabki lub Freshmarkety. Przykładem tego typu działań jest chęć Żabki nabycia części mienia Kolportera, czyli sieci 130 sklepów Dobry Wybór. Sklepy sieci Dobry Wybór są zlokalizowane głównie w średnich oraz dużych miastach na terenie Polski. Ich średnia powierzchnia wynosi 90 200 m 2. Placówki sklepów mieszczą się na obszarze osiedli mieszkaniowych oraz przy głównych ulicach handlowych. Na przełomie lat 2012 2013 Żabka miała ponad 3000 placówek handlowych i ciągle planowała kolejne przejęcia. Ekspansja nowoczesnego handlu wymusza zmiany własnościowe drobnych detalistów. W handlu detalicznym widoczny jest spadek ogólnej liczby sklepów przy jednoczesnym wzroście liczby placówek sieciowych. Zagrożone niezależne sklepy przyłączają się do sieci franczyzowych, aby sprostać wymaganiom rynku oraz konkurencji. Istotny wpływ na rynek detalistów mają preferencje konsumentów, którzy w bardziej świadomy oraz wymagający sposób dokonują wyborów zakupowych. Wy- 36

zwaniem dla sieci stał się zatem fakt, że klienci chcą kupować zarówno tanio i szybko, jak też blisko domu, a do tego mieć duży wybór produktów. Dlatego rynki tworzą nowe formaty i rozszerzają swoją ofertę o inne usługi, chociażby takie jak fotograf, optyk czy restauracje, bistra itp. Nowoczesne markety otwierane są też w centrach miast, by być blisko klienta. Na przestrzeni ostatnich lat koncentracja handlu ciągle postępowała, zwłaszcza w zakresie koncentracji obrotów. Jest to reakcja na rozdrobnienie polskiego handlu detalicznego. Proces koncentracji oznacza także kumulowanie zasobów kapitałowych, co pomaga w utrzymywaniu przewagi skali działania z tytułu ponoszonych kosztów działalności. W segmencie wielkopowierzchniowych obiektów handlowych od kilku lat największy udział procentowy pod względem wzrostu liczby sklepów mają supermarkety, głównie o powierzchni w przedziale 1000 1999 m 2. W 2012 r. nastąpił wzrost liczby tych obiektów o 9,2%. Zwiększyła się także liczba sklepów w kategorii hipermarketów (o 1,2%). W grupie przedsiębiorstw, w których liczba pracowników wynosi powyżej 9 osób, liczba sklepów należących do firm z kapitałem zagranicznym zwiększyła się o około 1%, natomiast powierzchnia sprzedażowa o niecałe 10%. Średnia powierzchnia sprzedażowa sklepów przedsiębiorstw zagranicznych wynosiła 654,6 m 2. Zjawiska koncentracji i różnego rodzaju przejęcia sieci sklepów w Polsce nasiliły się po 2000 r. Zmniejszające się możliwości tworzenia hipermarketów przyczyniły się do inwestowania w przejmowanie już istniejących sklepów. Procesy konsolidacyjne handlu przejawiają się w działaniach sieci zintegrowanych. Zjawisko koncentracji zachodzi zarówno w obrębie handlu tradycyjnego, jak i nowoczesnego. Ukształtował się zatem pewien trend, który dotyczy większych sieci. Trend ten to właśnie konsolidacja poprzez sprzedawanie sklepów przez właścicieli większym podmiotom oraz łączenie ich w zorganizowane grupy. Co za tym idzie, otwierane są nowe sklepy i przejmowane lokalizacje. Kształtuje się zjawisko usieciowienia, czyli indywidualne sklepy są wypychane z rynku i korzystają z włączenia się do sklepów franczyzowych. Zjawiska te ilustrują dane liczbowe, a mianowicie w 2012 r. UOKiK wydał 136 decyzji wyrażających zgodę na koncentrację, w 2013 r. zaś wydano 156 takich decyzji. Procesy koncentracji przebiegają zatem nieprzerwanie i przejawiają się w rożnych formach. Podsumowanie Handel detaliczny w polskich miastach oraz kluczowych aglomeracjach ciągle się rozwija oraz przyjmuje różne formy. Mimo że w porównaniu w innymi krajami europejskimi nadal nie osiąga podobnego poziomu skoncentrowania, to jednak rozwija się dynamicznie. Tempo zastępowania rynku tradycyjnego przez nowoczesny ciągle wzrasta. W jego obrębie zachodzi zjawisko koncentracji oraz pojawiają się nowe formy integracji przedsiębiorstw handlowych. Dynamika procesu koncentracji zmniejsza stopień rozproszenia handlu detalicznego. Kluczową rolę pełnią obiekty wielkopowierzchniowe, które dorównują standardom europejskim oraz nastawione są na szybką i skuteczną sprzedaż. Bibliografia CBRE (2014). Rynek nowych powierzchni handlowych 2012 2013. Warszawa: CBRE. Colliers International Poland (2013; 2014). Rynek nieruchomości komercyjnych w Polsce raporty i aktualności. Centra handlowe w Polsce. Pozyskano z: http://www.collers.com. GUS (2013). Rocznik Statystyczny. Warszawa: GUS. Polska Rada Centrów Handlowych (2013). Raport Retail Research Forum. Warszawa: Polska Rada Centrów Handlowych. Szumilas, A. (2011). Rozwój sieci sklepów dyskontowych w Polsce. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, (zeszyt V). UOKiK (2011; 2013). Produkty żywności oferowane pod własną marką sieci handlowych. Kontrole przeprowadzone przez Inspekcję Handlową w roku 2011. Warszawa: Urząd Kontroli Konsumenckiej. 37