Magazyn Międzynarodowego Centrum Rozwoju Lokalnego CIFAL Płock Sp. z o.o. afiliowanego ośrodka szkoleniowego UNITAR

Nr 2/2014 (3) Migracje Współpraca miast na rzecz migracji Rozmowa z Wojewodą Mazowieckim Jackiem Kozłowskim Społeczne konsekwencje nielegalnej imigracji do Polski

Magazyn Międzynarodowego Centrum Rozwoju Lokalnego CIFAL Płock Sp. z o.o. afiliowanego ośrodka szkoleniowego UNITAR Nr 2/2014 (3) SPIS TREŚCI Fotografia na okładce dduchon (Daniel Duchon) www.freeimages.com 3 4 8 11 14 17 26 29 31 36 41 Migracje Od redakcji NA TEMAT KATO VAN BROECKHOVEN Współpraca miast na rzecz migracji IZABELA SZEWCZYK Nowe, lepsze prawo dla cudzoziemców SAMORZĄD W RÓWNOWADZE Dr KRZYSZTOF BUCZKOWSKI Rozmowa z Wojewodą Mazowieckim Jackiem Kozłowskim MARZENA WOŹNIAK-TROJANOWSKA, Dr KRZYSZTOF BUCZKOWSKI Wpływ migracji na rozwój zrównoważony STUDIUM PRZYPADKU ROBERT LEONOWICZ Społeczne konsekwencje nielegalnej imigracji do Polski Dr KRZYSZTOF BUCZKOWSKI Rozmowa z Saschą Fahrbach WIEM JAK... CIFAL Płock Rozmowa z Enkhbaatar Dambandarja, prezesem MON-POL Płock Dr DOMINIKA DZWONKOWSKA Migracje klimatyczne CIFAL Płock Plan zrównoważonego transportu miejskiego (SUMP) ENDURANCE WYDARZENIA CIFAL Płock Kalendarz wydarzeń sieci CIFAL 2014 REDAKCJA Dr Krzysztof Buczkowski redaktor naczelny kbuczkowski@cifal.pl Marzena Woźniak Trojanowska konferencje i szkolenia mtrojanowska@cifal.pl Piotr Kawałkowski marketing i promocja pkawalkowski@cifal.pl Małgorzata Przygodzka współpraca i sekretariat redakcji mprzygodzka@cifal.pl Redakcja nie zwraca tekstów niezamówionych oraz zastrzega sobie prawo do ich skracania i redagowania. PROJEKT GRAFICZNY Łukasz Aleksandrowicz www.aleksandrowicz.net WYDAWCA Międzynarodowe Centrum Rozwoju Lokalnego CIFAL Płock Sp. z o.o. ul. Kościuszki 8/3, 09-400 Płock tel./fax: +48 24 366 33 10 www.cifal.pl, e-mail: biuro@cifal.pl ISSN 2353-3269

Migracje Od redakcji Dr KRZYSZTOF BUCZKOWSKI Na przestrzeni dziejów ludzie wykazywali różnorodną skłonność do zmiany miejsca zamieszkania. Mobilność ludności była i jest determinowana wieloma czynnikami, poczynając od społecznych i ekonomicznych, poprzez polityczne, na coraz bardziej popularnych ostatnio zdrowotnych czy klimatycznych kończąc. Ostatnie dekady to przede wszystkim intensywne migracje o podłożu ekonomicznym, wynikające z coraz większej aktywności w poszukiwaniu miejsc gwarantujących satysfakcjonujące warunki życia. Polska, z uwagi na coraz lepszą sytuację gospodarczą, jest już nie tylko istotnym punktem tranzytowym dla podróżujących do Europy Zachodniej, ale staje się również miejscem docelowym wielu migrantów. Imigranci, zwłaszcza zza naszej wschodniej granicy, docierają już nie tylko do największych polskich miast, w których najłatwiej znaleźć pracę, ale także do gmin typowo rolniczych, gdzie lokalne oferty pracy nie znajdują uznania w oczach Polaków. By lepiej zrozumieć obserwowane zjawiska i tendencje, bieżący numer w całości poświęciliśmy MIGRACJOM. Od 1 maja 2014 r. zaczynają obowiązywać przepisy nowej ustawy o cudzoziemcach (Dz. U. poz. 1650), określające zasady i warunki przebywania cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (wjazd, pobyt, przejazd, wyjazd), tryb postępowania oraz organy właściwe w tych sprawach. Wprowadzenie zmian wiąże się także z potrzebą pełnej implementacji do polskiego porządku prawnego dyrektywy 2008/115/ WE oraz postanowień szeregu innych aktów prawa Unii Europejskiej. Przepisy ustawy wprowadzają nowe rozwiązania dotyczące m.in.: zezwolenia na pobyt czasowy, zasad składania wniosków o wizę oraz zasad udzielania zezwoleń na pobyt czasowy dla cudzoziemców studiujących na polskich uczelniach. Sytuację imigrantów, tak w Warszawie, jak i w całym województwie mazowieckim, a także wagę wdrażanych regulacji przybliża w wywiadzie wojewoda Jacek Kozłowski. Migracje to zjawisko wielowymiarowe i z uwagi na przenikanie się niekiedy dość odmiennych kultur, wymaga specyficznego zarządzania powstałą różnorodnością. Dostrzegając istotę problemu UNITAR przygotował Program migracyjny, który w tym numerze przybliża Kato Van Broeckhoven. Niestety, migracje nie zawsze odbywają się w oparciu o legalne procedury, dlatego warto zapoznać się również z materiałem dotyczącym skali i skutków nielegalnej migracji, zwłaszcza po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Ponadto w przygotowanym wyborze tekstów zachęcam do lektury wywiadów z cudzoziemcami, którzy wybrali nasz kraj jako miejsce swojego życia, by poznać ich opinię na temat Polski i Polaków, dostrzeżonych przez nich wad i zalet. Świat staje się coraz mniejszy, już nie tylko ze względu na globalną łączność i teleinformatykę, ale także dzięki coraz tańszym i szybszym środkom podróżowania, zatem od naszej zdolności akceptacji i rozumienia zróżnicowania kulturowego innych nacji zależeć będzie jakość wspólnej, zrównoważonej koegzystencji. Migracje 3

NA TEMAT Współpraca miast na rzecz migracji Zarządzanie różnorodnością w XXI wieku KATO VAN BROECKHOVEN Zdecentralizowany Program Współpracy, UNITAR W 1950 roku 309 milionów ludzi w krajach rozwiniętych mieszkało w miastach, ale szacuje się, że do 2030 roku liczba ta wzrośnie do 3,9 miliarda 1. Po raz pierwszy w historii ludzkości więcej ludzi mieszka w miastach niż na obszarach wiejskich oraz obecnie obserwowana jest największa fala migracyjna w historii 2. Nie jest zaskoczeniem fakt, iż to miasta są głównym miejscem migracji, ponieważ wiąże się to z licznymi korzyściami ekonomicznymi, jak również z szansą na wyższy status społeczny. Konsekwentnie wzrasta znaczenie roli, jaką odgrywają władze lokalne i regionalne w odniesieniu do kluczowych wyzwań związanych z migracją: integracja, edukacja, opieka zdrowotna, dostęp do podstawowych usług społecznych. Miasta odgrywają również znaczącą rolę w umacnianiu relacji społecznych w kraju pochodzenia. W większości miast i regionów migranci mają dostęp do podstawowych praw, dóbr i usług. Jeśli władze lokalne są blisko ludzi, mają bezpośredni wpływ na kształtowanie procesów integracji imigrantów i są zdolne osiągać zamierzone cele, także w sytuacjach, gdy oficjalne stanowisko rządów jest kwestionowane 3. Dla Instytutu ONZ ds. Badań i Szkoleń UNI- TAR wyzwania zmieniającego się świata są bardzo ważne, w związku z tym stworzono specjalny program dedykowany kwestiom mobilności osób (Human Mobility Programme). Od 1990 roku w ramach tego programu, który jest aktywnie wspierany przez rządy i innych partnerów, przeszkolonych zostaje ok. 25 tys. beneficjentów rocznie. UNITAR jako lider projektu inicjuje dialog oraz koordynuje Szanghaj (Chiny) Foto CIFAL Płock 4 Nr 2/2014

NA TEMAT sesje szkoleniowe dotyczące migracji w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych. Program rozwija, dostarcza aktualną wiedzę w ramach szkoleń bezpośrednich bądź e-learningowych, dedykowanych przedstawicielom władz i samorządów 4. Podnoszenie świadomości w dziedzinie migracji i różnorodności Niezaprzeczalny jest fakt, iż migracje budzą również strach i niepokój, gdyż postawy wobec migrantów kształtowane są głównie przez opinię publiczną i media, które często dezinformują odbiorców np. o rzeczywistym rozmiarze migracji. Z tego też powodu UNITAR stworzył Platformę Szkoleniową dot. Mobilności Osób (LPHM), stanowiącą część szerszego programu dot. migracji, w ramach którego zorganizowano szkolenie pn. Społeczne postrzeganie migrantów, zarządzanie strategią komunikacji i współpraca z mediami w Antwerpii (Belgia) w dn. 15-16 maja 2013 r. LPHM jest światową platformą szkoleniową służącą wzmocnieniu rządów, zarówno tych lokalnych, regionalnych, jak i centralnych, w zarządzaniu migracją i mobilnością ludzi poprzez prestiżowe szkolenia: e-learningowe, bezpośrednie bądź mieszane. Szkolenie, które odbyło się w Antwerpii we współpracy z rządem flamandzkim, zaprosiło do udziału stu przedstawicieli lokalnych i regionalnych władz, m.in. z Republiki Południowej Afryki, Senegalu, Polski, Ekwadoru, Korei Południowej i Belgii. Podczas szkolenia LPHM została użyta, specjalnie opracowana przez UNITAR, metodologia City Share, służąca wymianie wiedzy i dobrych praktyk (http://www.unitar. org/human-mobility-programme). LPHM poprzez światową sieć centrów szkoleniowych CIFAL pragnie dotrzeć do jednostek samorządu terytorialnego oraz regionalnego i dzięki współpracy z nimi sprostać światowym wyzwaniom. Od 2012 roku migracje są jednym z priorytetów szkoleniowych w centrach szkoleniowych CIFAL. W związku z tym również przedstawiciele CIFAL Płock uczestniczyli w szkoleniu LPHM pn. Społeczne postrzeganie migrantów, zarządzanie strategią komunikacji i współpraca z mediami, czego efektem jest przygotowanie konferencji Rola mediów w kształtowaniu wizerunku migrantów, która odbędzie się w Płocku w dniu 15 maja 2014 roku. Podczas konferencji CIFAL Płock zostanie zaprezentowana m.in. nowa Ustawa o cudzoziemcach, która wchodzi w życie 1 maja 2014 r. Definiuje ona na nowo zasady zezwolenia na pobyt czasowy, wprowadza jednolite postępowanie o zezwolenie na pobyt stały i pracę w Polsce 5. Nie zmienia ona zasadniczo modelu polskiej polityki migracyjnej, aczkolwiek należy pozytywnie ocenić szereg polskich rozwiązań dotyczących migracji, zwłaszcza w okresie, kiedy to w większości krajów europejskich nacjonalizm i populizm wymusza zaostrzenie polityki dotyczącej migrantów 6. Przykładem może być Szwajcaria, gdzie podczas ogólnonarodowego referendum mieszkańcy opowiedzieli się przeciw masowej integracji i wprowadzili znaczne ograniczenia przeciw imigrantom, co dziwi szczególnie, gdyż aż jedna czwarta mieszkańców tego kraju to właśnie imigranci 7. Wygląda również na to, iż teraz, bardziej niż kiedykolwiek, miasta odgrywają istotną rolę w kształtowaniu opinii o imigrantach i eliminowaniu potencjalnych obaw dotyczących różnorodności. Lokalna polityka wzajemnej współpracy pozytywnie wpływa na promowanie i informowanie opinii publicznej o korzyściach wynikających z migracji. Ponadto nie bez znaczenia jest rola mediów, gdyż mogą one nie tylko informować, ale również wspierać nowe innowacyjne polityki dotyczące tego zagadnienia 8. Współpraca z mediami wydaje się korzystna zwłaszcza wtedy, gdy różnorodność jest negatywnie odbierana przez społeczeństwo. Komunikacja powinna być ukierunkowana na przeciwdziałanie segregacji, natomiast władze lokalne powinny być zaangażowane w promowanie różnorodności oraz wspieranie promigracyjnej polityki oraz działać na rzecz integracji migrantów ze społecznością lokalną 9. Postrzeganie roli migrantów ma wpływ na przestrzeganie ich praw oraz tworzenie miejsc dla ich prawidłowego rozwoju. Powinni być odbierani jako ludzie z ogromnym potencjałem, który można wykorzystać, a nie jako ci, którzy korzystają jedynie z zasiłków socjalnych. Jak zauważył Doug Saunders, miasta przyjmujące cudzoziemców powinny być miejscem, gdzie następuje przejście z nędzy do klasy Migracje 5

NA TEMAT Foto Piotr Kowalewski Antwerpia (Belgia) średniej, gdzie marzenia, wartości nowego pokolenia są realizowane. Uznanie praw migrantów lub jakiejkolwiek innej mniejszości ma większe szanse powodzenia, gdy potrafimy integrować się z różnorodnością, tworzyć wspólną sztukę, kulturę i historię 10. Z naszego doświadczenia wynika, iż władze są w stanie lepiej zrozumieć i wesprzeć prawa migrantów, jeśli inne miasta z sukcesem wcielają innowacyjne podejście do migracji. Najefektywniejszym sposobem dotarcia do administracji publicznej jest przedstawienie prawidłowo funkcjonującej społeczności, gdzie prawa migrantów są respektowane 11. UNITAR odgrywa ważną rolę w prowadzeniu światowego dialogu nt. migracji i rozwoju, a efektem tego będzie także I Prezydenckie Forum o Migracji, Mobilności i Rozwoju (Barcelona, 19-20 czerwca 2014 r.), które ma służyć wymianie doświadczeń i wiedzy pomiędzy miastami. Forum zostało zainicjowane przez Prezydenta Barcelony, Xaviera Triasa Vidal de Llobatera podczas ONZ-owskiego Dialogu Wysokiego Szczebla nt. Migracji i Rozwoju, który odbył się w Nowym Jorku w październiku 2013 r. Partnerami spotkania są Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (IOM), Uniwersytet Narodów Zjednoczonych (UNU), Wspólna Inicjatywa UE-ONZ dot. Migracji i Rozwoju (EC-UN JMDI), Bank Światowy KNOMAD. Wśród zaproszonych 50 prezydentów z całego świata, zostaną wyłonieni lokalni i regionalni liderzy, którzy będą wspierać główne wyzwania dotyczące migracji i rozwoju w ich regionie, dzięki czemu będą tworzyć nową wizję rozwoju dla miast 12. 6 Nr 2/2014

NA TEMAT Europejski Komisarz ds. Polityki Regionalnej Johannes Hahn twierdzi, iż Europa nie może sprostać obecnym wyzwaniom bez aktywnego zaangażowania miast. Są one kluczowe w osiągnięciu ambitnych planów Europa 2020. Myśląc o środowisku, gospodarce lub spójności społecznej jeśli nie będziemy potrafili odpowiednio zarządzać zrównoważonym rozwojem w naszych miastach, nie będziemy w stanie podołać innym światowym wyzwaniom 13 Niestety, zauważalny jest brak politycznej chęci i solidarności wśród liderów lokalnych, aby wzmocnić migrację w XXI wieku, a tylko dzięki wspólnemu zaangażowaniu możemy zmienić podejście społeczności lokalnej do migrantów 14. Kluczowe staje się zatem wsparcie liderów lokalnych, którzy w swoich rzeczywistych działaniach będą popierać prawa migrantów, wierząc, iż dzięki nim następuje m.in. wzrost gospodarczy, a to daje możliwości dalszego rozwoju; gdyż zadaniem władz jest myśleć perspektywicznie, planować i tworzyć nową wizję rozwoju zarządzanych przez nich miast 15. Więcej informacji dot. Programu Mobilności Osób można znaleźć na http://www.unitar. org/ldp/human-mobility-programme. 1 UNFPA, State of the World Population 2007: Unleashing the Potential of Urban Growth, 2007 2 Douglas Saunders, Arrival Cities: How the Largest Migration in History is Reshaping our World, 2011 3 Good Ideas from Successful Cities Report (September 2012), Cities of Migration Report, Maytree Foundation, citiesofmigration.org, p.12 4 Thouez, Human Development and Human Rights: Challenges for International Migration Policies, IV International Forum on Migration and Peace, New York City, 20-21 June 2013 5 http://www.unitar.org/ldp/human-mobility-programme 6 UNITAR s Learning Platform on Human Mobility (LPHM) Course on Addressing public perceptions of migrants, mastering communication strategies and partnering with the media, 15-16 May 2013. Outcome Document available on: http://www. unitar.org/four-corners-world-gathered-antwerpfirst-course-unitar-s-learning-platform-humanmobility 7 http://ec.europa.eu/ewsi/en/news/newsdetail. cfm?id_items=39276 8 http://www.spiegel.de/international/europe/ right-wing-populists-stand-to-benefit-from-euimmigration-concerns-a-953897.html 9 http://www.theguardian.com/world/2014/feb/09/ swiss-referendum-immigration-quotas 10 UNITAR Expert Meeting on The Learning Platform on Human Mobility: Capacity Development for Local Leaders, 9-10 July 2012, Antwerp, Outcome Document available on: https://www.unitar.org/ldp/ strengthening-local-governance 11 Thouez, Human Development and Human Rights: Challenges for International Migration Policies, IV International Forum on Migration and Peace, New York City, 20-21 June 2013 12 Reflected in, for example, the UNESCO-IOM Migration Museums Initiative : http://www.unesco. org/new/en/social-and-human-sciences/themes/ international-migration/projects/unesco-iom-migration-museums-initiative/ 13 http://ec.europa.eu/regional_policy/upload/documents/commissioner/18062013_urbact_event. pdf 14 http://www.unitar.org/ldp/facilitating-policydialogue 15 UNITAR Expert Meeting on The Learning Platform on Human Mobility: Capacity Development for Local Leaders, 9-10 July 2012, Antwerp, Outcome Document available on: https://www.unitar.org/ldp/ strengthening-local-governance Migracje 7

NA TEMAT Nowe, lepsze prawo dla cudzoziemców IZABELA SZEWCZYK Dyrektor Wydziału Spraw Cudzoziemców Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie 1 maja 2014 r. wchodzi w życie zupełnie nowy akt prawny dotyczący cudzoziemców, którzy przebywają na terytorium Polski. Ustawę z dnia 12 grudnia 2013 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 1650) ze względu na swą objętość i strukturę redakcyjną liczy sobie 522 artykuły i jest podzielona na działy i rozdziały można śmiało nazwać Kodeksem cudzoziemców. Założeniem nowej ustawy było wprowadzenie ułatwień dla cudzoziemców pracujących i studiujących w Polsce oraz tych, którzy chcieliby zalegalizować swój pobyt na podstawie innej przesłanki. Z górą 10 lat, które minęły od uchwalenia poprzedniej ustawy o cudzoziemcach, tj. ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, spowodowało również konieczność podjęcia wysiłku uporządkowania i uproszczenia tekstu przepisów. Bardzo liczne nowelizacje, jakim w tym czasie poddawana była ustawa, sprawiły że stała się ona trudna do zrozumienia przez cudzoziemców oraz stosowania przez urzędników. Rozwiązania prawne i instytucjonalne nowej ustawy korespondują z założeniami dokumentu Polityka migracyjna Polski, stan obecny i postulowane działania, który został przyjęty przez Radę Ministrów 31 lipca 2012 r. Ustawa dostosowuje także polskie przepisy prawa w tym zakresie do regulacji unijnych. Najistotniejsze zmiany i nowości, które obowiązywać będą od 1 maja br. to: wprowadzenie jednej decyzji na pracę i pobyt Taki rodzaj zezwolenia na pobyt czasowy oznacza, że zainteresowany pracą cudzoziemiec składać będzie do wojewody jeden wniosek, w efekcie czego uzyska jeden dokument potwierdzający zezwolenie na pracę i pobyt na podstawie karty pobytu. Składanie wniosku o wydanie zezwolenia na pracę przez pracodawcę pozostanie oczywiście możliwe, ale wyłącznie w przypadku, gdy cudzoziemiec wjeżdżać i przebywać będzie w naszym kraju na podstawie wizy. Pod tym względem procedura przypomina tę stosowaną wobec cudzoziemców objętych Niebieską Kartą UE, rejestrowaną w przypadku cudzoziemców zatrudnianych w zawodach wymagających wysokich kwalifikacji. wydłużenie z 2 do 3 lat maksymalnego wymiaru zezwolenia na pobyt czasowy dla cudzoziemców Konkretna i praktyczna korzyść dla cudzoziemca, który zyskuje dokument na dłuższy okres. rezygnacja z 45-dniowego terminu na złożenie wniosku o pobyt czasowy na rzecz elastyczniejszej formuły, tj. w czasie legalnego pobytu 8 Nr 2/2014

NA TEMAT Zmiana może wydawać się drobna i techniczna, ale w rzeczywistości to ogromna ulga zarówno dla cudzoziemców, jak i pracowników wojewody. Nie złożenie wniosku najpóźniej na 45 dni przed upływem ważności poprzedniego tytułu pobytowego (karta pobytu, wiza) niejednokrotnie oznaczało konieczność wyjazdu z Polski i to bez względu na ilość dni spóźnienia. Przepis nowej ustawy daje możliwość złożenia wniosku nawet ostatniego dnia legalnego pobytu. rezygnacja z wymogu składania tytułu prawnego do zajmowanego lokalu jako braku formalnego wniosku Dotychczas niezłożenie dokumentu w terminie powodowało pozostawienie wniosku bez rozpoznania. Cudzoziemcy często zgłaszali problemy z zawarciem umowy najmu. Zgodnie z nowym aktem prawnym wystarczające będzie wykazanie, że ma się zapewnione miejsce zamieszkania w Polsce. ułatwienia dla studentów Pierwsze zezwolenie na pobyt czasowy dla studentów wydawane będzie na 15 miesięcy. W sytuacji, gdy cudzoziemiec będzie odbywał studia w Polsce krócej niż 1 rok, wówczas zezwolenie będzie udzielane na czas trwania roku akademickiego lub studiów oraz dodatkowo na 3 miesiące. Kontynuujący studia na kolejnych latach otrzymają zezwolenie na pobyt czasowy do 3 lat (do tej pory możliwe było wydanie zezwolenia tylko na rok). Ułatwienia skierowane zostały również do cudzoziemców absolwentów polskich uczelni wyższych. Będą oni mogli ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy na rok, jeśli będą poszukiwać pracy w Polsce. Chicago (USA) Foto CIFAL Płock Migracje 9

NA TEMAT Zapoznając się z nowymi przepisami warto również zwrócić uwagę na inne rozwiązania, które w istotny sposób zmieniają procedurę wydawania zezwoleń na pobyt dla cudzoziemca: obowiązek osobistego złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy lub stały, nie później niż w ostatnim dniu legalnego pobytu na terytorium Polski; pobieranie odcisków linii papilarnych od cudzoziemca ubiegającego się o udzielenie zezwolenia na pobyt. Wymóg osobistego złożenia wniosku przez cudzoziemca jest nowością. W dotychczasowych regulacjach prawnych cudzoziemiec osobiście musiał jedynie stawić się w urzędzie po odbiór karty pobytu. Od początku maja br. taka obligatoryjna wizyta czeka go również na początku procedury. Dodatkowo zobowiązany on został nową ustawą do złożenia odcisków linii papilarnych. Brak złożenia odcisków linii papilarnych skutkować będzie odmową wszczęcia postępowania. Warto jednak pamiętać, że odciski linii papilarnych pobierane są wyłącznie na potrzeby personalizacji karty pobytu. Oznacza to, że po odebraniu przez cudzoziemca karty pobytu, co odznaczane będzie w systemie informatycznym Pobyt, linie papilarne z systemu będą automatycznie wykasowywane. Ponieważ ta cecha biometryczna nie będzie przechowywana w SI Pobyt, warto podkreślić, że każda wymiana karty pobytu wiązać się będzie z ponownym poddaniem się temu obowiązkowi. W przypadku postępowań administracyjnych, niezakończonych do dnia wejścia w życie nowej ustawy o cudzoziemcach decyzją ostateczną i wszczętych przed tym dniem, będą stosowane dotychczasowe przepisy. Wydział Spraw Cudzoziemców Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego przygotowuje się do wejścia w życie nowej ustawy w sposób wielostronny. Priorytetem jest informacja dla klienta. Opracowane zostały nowe materiały informacyjne (ulotki, plakaty, broszury) oraz układ i zawartość informacji dla cudzoziemca na stronie internetowej Urzędu, www.mazowieckie.pl. Wojewoda Mazowiecki włącza się ponadto w ogólnopolską kampanię informacyjną prowadzoną przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców Polska. Tu mieszkam, która ma pomóc dotrzeć z informacją o nowych przepisach do jak najszerszego grona zainteresowanych osób. Od marca 2014 r. przeprowadzono serię szkoleń dla urzędników. Pod koniec kwietnia br. planowane jest spotkanie informacyjne dla organizacji pozarządowych zajmujących się pomocą prawną dla cudzoziemców. Natomiast w pierwszej połowie czerwca br. w siedzibie Wydziału Spraw Cudzoziemców odbędzie się Dzień otwarty, podczas którego jedną z atrakcji będą prelekcje w języku polskim, angielskim i rosyjskim dotyczące nowych przepisów. Nowe przepisy to również konieczność zmian organizacyjnych, a co za tym idzie wielu procesów realizowanych w Wydziale. W ich ramach utworzony został nowy Oddział, który prowadzić będzie postępowania administracyjne w zakresie wspólnej decyzji na pracę i pobyt, tj. Oddział Legalizacji Pobytu i Pracy. Ponadto utworzono kilkanaście stanowisk do pobierania odcisków linii papilarnych, które będzie można złożyć już w momencie składania wniosku W razie pytań lub wątpliwości dotyczących legalizacji pobytu cudzoziemców w naszym kraju zachęcam do korzystania z informacji na stronie www.mazowieckie.pl oraz pod numerami informacji telefonicznej Wydziału Spraw Cudzoziemców: 22 695 67 70, 22 695 67 73. 10 Nr 2/2014

SAMORZĄD W RÓWNOWADZE Migracje prorozwojowe Z JACKIEM KOZŁOWSKIM, WOJEWODĄ MAZOWIECKIM rozmawia KRZYSZTOF BUCZKOWSKI KRZYSZTOF BUCZKOWSKI Migracje to zjawisko coraz powszechniej występujące we współczesnej gospodarce światowej. Dotyczy również naszego kraju, a należy pokreślić, że po akcesji z Unią Europejską atrakcyjność Polski w odbiorze cudzoziemców istotnie wzrosła - nie tylko jako kraju tranzytu, ale również jako docelowego miejsca nauki, zatrudnienia, a nawet stałego osiedlenia. Czy i w jakim stopniu dotyczy ono województwa mazowieckiego, gdzie przybywa i żyje najwięcej imigrantów? Foto Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie JACEK KOZŁOWSKI Wzrost mobilności ludzi jest elementem szerszego zjawiska, jakim jest globalizacja i niewątpliwie wiąże się z większą dostępnością do środków transportu, a w samej Unii Europejskiej wynika z polityki otwartych granic. Przecież nie jesteśmy już tak szczelnie oddzieleni jak kiedyś granicami od krajów sąsiednich. Podróżujemy na dowód osobisty, a i paszport możemy uzyskać bez trudu. Moje pokolenie pamięta czasy, kiedy podróżowanie było niesamowicie trudne, dlatego migracji nie postrzegam jako zagrożenia, lecz jako szansę dla naszego regionu. Szansę związaną z awansem cywilizacyjnym, który przechodzimy. Szansę na to, że przyciągniemy do naszego województwa, do naszego regionu ludzi, którzy zechcą nam w tym skoku cywilizacyjnym, który Polska i Mazowsze wykonuje, pomóc. Zatem nasza polityka migracyjna powinna otwierać się jak najszerzej na ludzi, którzy, wiążąc się z naszym regionem, mogą odpowiedzieć na pewne deficyty, które mamy, także te w zasobach ludzkich. Z jednej strony jest to szansa wykorzystania potencjału tych ludzi, ale rośnie też ryzyko napięć i konfliktów społecznych, związanych chociażby z rywalizowaniem o te same miejsca pracy Jako wojewoda jestem przewodniczącym Wojewódzkiej Komisji Dialogu Społecznego. Jacek Kozłowski Wojewoda Mazowiecki Rozmawiamy z przedstawicielami organizacji pracodawców i pracobiorców o potencjalnych konfliktach na mazowieckim rynku pracy. Przewodniczę obradom tej komisji od sześciu lat i przeciętnie raz w roku związki zawodowe zgłaszają temat analizy udziału cudzoziemców na mazowieckim rynku pracy. I warto podkreślić, że wciąż jest to udział znikomy, najniższy ze wszystkich krajów OECD. Oczywiście uważnie obserwujemy konflikty, które na tym tle wybuchają w innych krajach: we Francji, w Wielkiej Brytanii, w krajach Beneluksu, czasem w Niemczech. Jednak myślę, że daleko nam do sytuacji, w której napływ cudzoziemców na rynek pracy będzie tak duży, że pojawią się poważne konflikty. Wręcz przeciwnie dzisiaj widzimy w niektórych sektorach mazowieckiej gospodarki spore deficyty, które napływ siły roboczej zza granicy pozwoliłby rozwiązać. Chodzi między innymi o prace sezonowe w rolnictwie. W branży budowlanej Migracje 11

SAMORZĄD W RÓWNOWADZE obserwujemy coraz większy napływ pracowników zza wschodniej granicy, szczególnie do zajęć, na które bardzo trudno znaleźć pracowników z naszego rynku pracy, nawet w tych powiatach województwa mazowieckiego, które są dotknięte największym bezrobociem. Poza tym napływ do Polski ekspatów na stanowiska kierownicze w firmach z udziałem kapitału zagranicznego coraz częściej jest równoważony możliwością awansu Polaków na stanowiska dyrektorskie za granicą w strukturach wielonarodowych korporacji i coraz większa grupa polskich pracowników pełni tego typu funkcje. Coraz chętniej międzynarodowe korporacje lokują na terenie naszego kraju struktury zarządzające w skali ponadnarodowej i to jest pozytywne zjawisko. Warszawa jest tego najlepszym przykładem w obszarze usług finansowych giełda warszawska zaczęła pełnić funkcję ponadregionalną i spowodowała, że powstały centrale funduszy i instytucji finansowych zarządzających oddziałami w Europie Środkowej i Wschodniej. Czy zgodzi się Pan ze stwierdzeniem, iż potencjalne napięcia między ludnością lokalną a cudzoziemcami mogą być potęgowane przez media, które czasami upowszechniają uproszczone lub nieprawdziwe informacje np. na temat dostępu cudzoziemców do publicznych środków? Nie zidentyfikowaliśmy tego typu publikacji w mazowieckich mediach. Jeżeli już zdarzą się jakieś publikacje krytyczne wobec polskiej polityki migracyjnej, to raczej biorą w obronę cudzoziemców, narzekają na utrudnienia w polskich przepisach wobec przyjezdnych zza granicy. Jednak muszę przyznać, że w przyszłości, wraz z nasilaniem się zjawisk imigracyjnych, media będą miały ogromną rolę do odegrania, a my jako urzędnicy państwowi odpowiedzialni za realizację polityki państwa, a także urzędnicy odpowiedzialni za kreowanie tej polityki, czyli rząd i parlament powinniśmy współpracę z mediami prowadzić w sposób proaktywny, wyprzedzający potencjalne zagrożenia, a nie reaktywny. W maju wejdzie w życie zupełnie nowa ustawa dotycząca cudzoziemców. Jak Pan ocenia wdrażane zmiany i całą ustawę? Zdecydowanie będzie bardziej liberalna. Teraz, by legalnie pracować w naszym kraju, potrzebne jest zaświadczenie o legalnym pobycie i zezwolenie na pracę. Są to dwie odrębne procedury administracyjne. Po 1 maja 2014 Foto Urząd Miasta Płocka Od prawej: Prezydent Miasta Płocka Andrzej Nowakowski, Wojewoda Jacek Kozłowski oraz pozostali uczestnicy debaty o bezpieczeństwie na Mazowszu. 12 Nr 2/2014

SAMORZĄD W RÓWNOWADZE roku będzie to procedowane w ramach jednego postępowania, czyli niewątpliwe duże ułatwienie dla cudzoziemców i pracodawców, którzy chcą ich zatrudnić. Wydłuży się też okres ważności pozwolenia na pobyt czasowy do 3 lat. A zjawisko nielegalnej migracji zarobkowej? Jest i będzie. Myślę, że to w jakimś sensie wskaźnik naszego sukcesu. Pamiętam czasy, gdy tego problemu nie było. Teraz jesteśmy krajem, w którym można realizować swoje plany, swoje marzenia. Przyjeżdżają do nas zarówno ludzie szukający lepszego życia pod względem ekonomicznym, jak i uchodźcy polityczni. Jesteśmy krajem wolnym, szybko się rozwijającym i dostrzega to cały świat. Czy nowe regulacje, które wejdą w życie od 1 maja, to efekt realizowania wspólnej polityki unijnej? Jako członek Unii Europejskiej i jako kraj będący w strefie Schengen musimy naszą politykę migracyjną koordynować z polityką całej Unii. Musimy pamiętać, że również nasz rynek pracy jest otwarty dla ludzi, którzy wjeżdżają do Unii poprzez inne kraje. Tak samo, jak rynki innych krajów europejskich są już dzisiaj otwarte dla Polaków i tych, którzy do Unii wjeżdżają przez Polskę. W kontekście wydarzeń na Ukrainie mamy jako kraj szczególną rolę do spełnienia jesteśmy murem granicznym Unii ale w interesie Polski jest, żeby dla obywateli krajów najbliższego sąsiedztwa, a więc obywateli Ukrainy czy Białorusi ten mur nie był murem kompletnie nie do przeniknięcia. Właśnie napływ imigrantów z tych krajów, najbliższych kulturowo Polsce, umożliwia bardzo szybką ich integrację w nowym środowisku. A przecież konflikty związane z migrantami w innych krajach Europy związane są z tym, że napłynęła tam bardzo duża liczba migrantów obcych kulturowo z innej sfery językowej, kulturowej i religijnej. Dlatego w interesie Polski jest takie kształtowanie polityki migracyjnej, by sprzyjała obywatelom państw bliskich kulturowo: Ukrainy, Białorusi, Rosji, Mołdawii, Armenii czy Gruzji. W województwie mazowieckiem mamy ponadto bardzo specyficzną grupę cudzoziemców z Wietnamu. Właśnie z tą społecznością wiążą się problemy wynikające z jej hermetyczności i dużej bariery kulturowej. Integrowanie się cudzoziemców z otaczającą polską społecznością jest dużo łatwiejsze w przypadku bliskości kulturowej. Polityka integracyjna może pomóc w budowie spójnych i tolerancyjnych społeczeństw. Tak, ale nie jest to łatwe, bo trzeba umieć do tego przekonać naszych partnerów unijnych. Jak ocenia Pan rolę Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w realizacji polityki migracyjnej? W ostatnich kilku latach bardzo dużej poprawie uległ standard obsługi cudzoziemców. Nasz wydział do spraw cudzoziemców jest, z czego jesteśmy dumni, często prezentowany jako przykład dobrych praktyk nie tylko w skali Polski, ale też Europy. Prezentowaliśmy przykład pracy naszego wydziału ds. cudzoziemców na konferencjach EIPA European Institute for Public Administration. Niedawno Mazowiecki Urząd Wojewódzki został jednym z trzech laureatów w zorganizowanym przez Szefa Służby Cywilnej konkursie Profesjonaliści w służbie obywatelom. Co szczególnie doceniła Komisja Konkursowa? Jakość i sprawność obsługi urzędowej oraz funkcjonowanie Forum Cudzoziemców wyjątkowej inicjatywy, gdzie urzędnicy spotykają się z organizacjami pozarządowymi reprezentującymi środowiska cudzoziemców. Elementem dobrych praktyk jest też stworzenie wielojęzycznej urzędowej strony internetowej dla imigrantów, między innymi po arabsku i w języku wietnamskim co jest absolutnym ewenementem w skali europejskiej. Wersja wietnamska zawiera bardzo wiele informacji o regionie czy województwie, nie tylko te związane z procedurami legalizacyjnymi. Wkrótce ukaże się podobne elektroniczne centrum informacyjne w języku ukraińskim. Dziękuję za rozmowę. Migracje 13

SAMORZĄD W RÓWNOWADZE Wpływ migracji na rozwój zrównoważony MARZENA WOŹNIAK-TROJANOWSKA Dr KRZYSZTOF BUCZKOWSKI Mobilność terytorialna, zarówno zewnętrzna, jak i wewnętrzna, jest coraz ważniejszym tematem w debacie publicznej tak na szczeblu międzynarodowym, jak i coraz częściej krajowym, a nawet lokalnym. Punktem wyjścia jest fakt, iż nierówności ekonomiczne i społeczne są jedną z najważniejszych sił napędowych przepływu osób pomiędzy państwami i regionami. Podczas ONZ-owskiego Szczytu Ziemi Rio+20 pn. The Future We Want w 2012 roku, temat migracji został przedstawiony jako ten, którego wymiar społeczny, gospodarczy i środowiskowy ma ogromne znaczenie dla rozwoju zrównoważonego. Obecnie mobilność ludzi osiąga najwyższy poziom w historii. Chociaż obraz statystyczny wskazuje, że udział międzynarodowych migracji kształtuje się na poziomie 3 procent, to na przełomie ostatnich 20 lat systematycznie wzrasta: w 1990 r. około 156 milionów ludzi żyło poza krajem urodzenia, a dzisiaj ta liczba wynosi ok. 215 milionów 1. Natomiast ok. 740 milionów osób migruje wewnątrz własnego kraju; oznacza to, iż co 7 osoba jest migrantem, a same migracje są już ważnym trendem rozwojowym XXI wieku 2. Pomimo iż migranci są zróżnicowani kulturowo i etnicznie, to ich wpływ na rozwój gospodarczy i społeczny oceniany jest bardzo pozytywnie. Dzięki migrantom następuje wymiana wiedzy i umiejętności, rozwój inwestycji ponadnarodowych, a poprzez ich aktywność zawodową następuje rozwój gospodarczy. Możemy zatem ocenić, iż migracje wpływają nie tylko na rozwój, ale i innowacyjność miejsca osiedlenia migranta. Bank Światowy w 2010 roku wskazał, iż największy kanał przepływu migracji (nie wliczając byłego Związku Radzieckiego, gdzie była największa liczba migrantów pomiędzy Federacją Rosyjską, Ukrainą i Kazachstanem) był pomiędzy Meksykiem a Stanami Zjednoczonymi (11,6 miliona), Bangladeszem-Indiami (3,3 miliona), Turcją-Niemcami (2,7 miliona), Chinami-Hong Kongiem (2,2 miliona), Indiami-Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi (2,2 miliona) 3. Migranci ekonomiczni to grupa, która stanowi największą ich część i rośnie najszybciej. W wymiarze mikro, motywacją do opuszczenia domu jest pogoń za polepszeniem swojej stopy życiowej i statusu ekonomicznego. Natomiast w wymiarze makro, migracja jest stymulowana poprzez światowy rynek, transport, technologie komunikacyjne czy demografię. Spadek płodności oraz zmniejszająca się liczba osób w wieku produkcyjnym w krajach o wysokim dochodzie narodowym prowadzi do wzrostu popytu na pracowników z zagranicy. Niestety, polityka migracyjna w większości krajów faworyzuje wysoko wykwalifikowanych pracowników, a dyskryminuje tych o niższych kwalifikacjach, pomimo wyraźnych wskaźników gospodarczych zapotrzebowania na ich pracę. Międzynarodowa Organizacja Pracy szacuje, iż wskutek migracji kraje rozwijające się tracą od 10 do 30 procent wykwalifikowanej kadry 4. Obecność wysoko wykwalifikowanych emigrantów nie wzbudza kontrowersji, ale nisko wykwalifikowana migracja budzi dużo obaw. Boimy się pozbawienia pracy 14 Nr 2/2014

SAMORZĄD W RÓWNOWADZE Chicago (USA) rdzennych mieszkańców, zaniżania wynagrodzenia, zwiększenia poziomu przestępczości oraz utraty społecznej i kulturalnej spójności. Jednak, jak pokazują najnowsze badania, te obawy są często wyolbrzymione, a wyżej wymienione czynniki, jeśli występują, to w małym natężeniu. Jak wskazują statystyki, większość ruchów migracyjnych nie dokonuje się między granicami państw rozwijających się i rozwiniętych, ale w obrębie jednego terytorium. Migracje pomiędzy obszarami wiejskimi a miastami, miastem a miastem, spowodowane są zarówno ekonomicznymi, jak i społecznymi aspektami, oczywiście nie bez znaczenia są również aspekty środowiskowe. W Azji mieszkańcy migrują głównie ze wsi do miast, aby otrzymać godne wynagrodzenie za pracę. Natomiast w krajach Ameryki Łacińskiej dominuje trend migracji miasto-miasto, z dużych miast na okoliczne peryferia, gdzie znajdują się centra przemysłowe. Zwiększająca się liczba ludności w miastach stanowi szansę na zmniejszenie ubóstwa w regionie i jest wyzwaniem dla koncepcji rozwoju zrównoważonego. Migracje 15

SAMORZĄD W RÓWNOWADZE Ważnym aspektem migracji jest zagrożenie środowiskowe (powodzie, trzęsienia ziemi, huragany, degradacja środowiska naturalnego itp.) oraz inne aspekty związane ze zmianą klimatu, poprzez które szacuje się, że ok. 200 milionów ludzi do 2050 roku zmieni swoje miejsce zamieszkania. Jak twierdzą naukowcy z Międzynarodowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), to właśnie zmiany klimatu w nieodległej przyszłości będą miały największy wpływ na światową migrację ludności 5. Większość migrantów środowiskowych to osoby, które z reguły nie opuszczają swojego kraju, tylko przenoszą się w inne, niedaleko położone miejsce w ramach tego samego terytorium. Pomimo iż są to migracje związane ze strategią przetrwania, są uważane za jeden z elementów rozwoju zrównoważonego, gdyż zmniejszają ryzyko utraty życia, pomagają rodzinom i całym społecznościom w radzeniu sobie z innymi środowiskowymi zagrożeniami. Wynika z tego, iż zarówno migracje międzynarodowe, jak i te wewnątrz kraju mają ogromne znaczenie dla rozwoju zrównoważonego, dzięki nim możemy budować sieci wymiany wiedzy, doświadczeń, a dzięki współpracy tworzyć nowe innowacyjne projekty. Konieczne jest również skuteczne zarządzanie migracją, aby sprostać takim wyzwaniom, jak drenaż wysokokwalifikowanych kadr (emigracja wykształconych osób), wykorzystywanie migrantów oraz wpływ migracji na urbanizację, w związku z tym potrzebne jest lepsze zrozumienie tego procesu oraz odpowiednia polityka w tym zakresie na poziomie instytucji regionalnych, krajowych i międzynarodowych. Niestety, źle zarządzane migracje, czyli brak legalnych możliwości migracji, bariery administracyjne, stanowią olbrzymie ryzyko dla gospodarki światowej. Migracje są ważnym elementem dialogu na wysokim szczeblu Organizacji Narodów Zjednoczonych, który ma na celu określenie konkretnych narzędzi przyczyniających się do wzmocnienia współpracy na wszystkich poziomach zarządzania, mając na uwadze zwiększenie korzyści płynących z migracji, zarówno dla migrantów, jak i krajów przyjmujących, a także umocnienie powiązań między migracją a rozwojem, w ramach dyskutowanej obecnie agendy rozwoju ONZ po 2015 r. 6 Andris Piebalgs, Komisarz UE ds. Rozwoju, podkreślił, że Migracja powinna zostać uznana za istotny czynnik sprzyjający rozwojowi gospodarczemu, społecznemu i ekologicznemu, a co za tym idzie, za priorytet w ramach agendy rozwoju ONZ po 2015 r. 7 1 United Nations Development Programme (UNDP). 2009. Human Development Report 2009: Overcoming barriers: Human mobility and development. 2 Conference on Migration and Development, 2010, Background information. 3 Tamże 4 Tamże 5 Climate Change, Environment and Migration: FAQ. December 2010. 6 Raport Międzynarodowej Organizacji ds. Migracji (IOM) z 2010 r. The Future of Migration: Building Capacities for Change 7 http://europa.eu/rapid/press-release_ip-13-450_pl.htm 16 Nr 2/2014

STUDIUM PRZYPADKU Społeczne konsekwencje nielegalnej imigracji do Polski ROBERT LEONOWICZ Doktorant Wydziału Nauk Politycznych Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku Parafrazując słowa wypowiedziane przez Curtisa L. Hancocka naród może być bezpieczny, jeśli brak jest obojętności na to, kto żyje wewnątrz granic jego państwa. Ciągłość narodu uzależniona jest od bezpieczeństwa jego granic, a także od rządów prawa oraz autentycznego obywatelstwa. Wielu obywateli legalnie mieszkających w Stanach Zjednoczonych w zdumienie wprowadza, jak ktoś może myśleć, że nielegalni imigranci przynoszą korzyść społeczeństwu w sytuacji, gdy pierwszym aktem nielegalnego imigranta jest przecież naruszenie prawa 1. Wobec tego, aby odnotować pozytywny wpływ imigracji należy mieć na uwadze tylko i wyłącznie jej legalny aspekt, gdyż nielegalna imigracja powoduje straty zarówno w kontekście ekonomicznym państw, jak też kulturowym i cywilizacyjnym 2. Wszystko zatem zaczyna się od nielegalnego charakteru obecności imigranta na terytorium kraju. Nielegalny pobyt, będący synonimem przebywania wbrew obowiązującym przepisom, generuje niemożność: legalnego zarobkowania, korzystania z ubezpieczeń społecznych, opieki społecznej, opieki zdrowotnej (z wyjątkami prywatnej sfery działalności gospodarczej). Stanowi dysfunkcję systemu oświaty i wychowania. Wpływa na zacieranie się różnic religijnych i kulturowych lub też kształtowanie napięć społecznych na tym tle. Przyczyniać się może do alienacji i budowy imigranckich enklaw z własną podkulturą oraz być przyczynkiem do wiktymizacji i niewykluczone, również wtórnej wiktymizacji wielu cudzoziemców przebywających w RP. Można spotkać się z poglądem, że niekontrolowana migracja stanowi współczesne zagrożenie bezpieczeństwa w sferze społeczno kulturowej 3. A traktowana jako regionalny trend może, oprócz wzrostu przestępczości, generować nasilanie się konfliktów o podłożu społecznym 4. Dla dalszych rozważań nad rodzajowością wzajemnych zależności w układzie nielegalna imigracja konsekwencje społeczne koniecznym jest przyjęcie a priori niemożności jednoznacznego wskazania rozmiarów zjawiska nielegalnej imigracji w Polsce (zarówno obecnych, jak i przyszłych). Z tego też powodu, by nie narazić się na gołosłowie, konsekwencje społeczne występowania nielegalnych imigrantów zilustrowane zostaną z dużą dozą uzasadnionego przypuszczenia prawdopodobieństwa występowania określonych zdarzeń. Z końcem grudnia minionego roku Główny Urząd Statystyczny opublikował raport, z którego dowiadujemy się, iż lista zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 2058, 1 tys., przy oszacowanej stopie bezrobocia wynoszącej 12,9%. W minionych latach stopa bezrobocia rejestrowanego wynosiła odpowiednio: 2011 12,5%; 2010 12,4%; 2009 12,1%; 2008 9,5% 5. Powyższe wielkości wskazują, iż coraz więcej rodaków nie ma pracy, a tendencja ta stopniowo wzrasta, wynosząc w pierwszych dniach roku 2013 ponad dwa miliony osób. Szczególna grupa poszkodowanych to młodzież, której bezrobocie jest zjawiskiem o konsekwencjach chyba niedocenianych lub bagatelizowanych. Utrzymujące się na dość wysokim poziomie bezrobocie ciągle jest podstawowym zagrożeniem dla znacznej części społeczeństwa, a pojawianie się na rynku z reguły tańszej (często nielegalnej) siły roboczej zagrożenie to może zwiększać. Migracje 17

STUDIUM PRZYPADKU E. Jaźwińska, w swej pracy na temat stosunku Polaków do cudzoziemców na rynku pracy, w sposób bardzo interesujący zestawiła wyniki badań przeprowadzonych w 1995 (1) i 2007 (2) w przedmiotowym zakresie 6. Na pytanie Przybysze z innych krajów odbierają pracę osobom urodzonym w Polsce w badaniu (1) 54% respondentów wyraziło swoją aprobatę, natomiast w badaniu (2) 28%. Natomiast inne badania CBOS informowały opinię publiczną, iż w owym czasie 33% 36% respondentów na pytanie Dlaczego Pana(i) zdaniem obecność zamieszkałych w Polsce obcokrajowców może być niekorzystna? wskazało zagrożenia rynku pracy, pracę na czarno, napływ taniej siły roboczej 7. Z innych źródeł dowiadujemy się o tym, że wśród polskich respondentów 51% raczej nie, a 20% zdecydowanie nie wypowiada się w kwestii, czy Polska potrzebuje imigrantów przyjeżdżających, aby się tu osiedlić czy też nie? 8 W 2006 roku 34% to wskazanie, że praca obcokrajowców spoza Unii Europejskiej Polsce jest osobiście niekorzystna dla samych respondentów (43% nie miało zdania). 9 Foto Michał Grzelak Warszawa (Polska) Z kolei w 2008 roku większość (56%) ankietowanych obawia się, że pracujący Polacy mogą stracić na napływie pracowników ze Wschodu (Rosja, Białoruś, Ukraina). Obawy były szczególnie nasilone wśród osób żyjących w złych warunkach materialnych. Ponadto w opinii 52% badanych Rząd powinien podejmować starania, aby zmniejszyła się w Polsce liczba pracowników pochodzących z tych krajów. 10 W 2010 roku prawie co drugi badany (47%) nie potrafi się ustosunkować do tego, czy praca w Polsce obcokrajowców ze Wschodu jest dla niego korzystna. Wśród pozostałych ponad dwukrotnie więcej osób uważa, że jest to niekorzystne niż korzystne (37% wobec 17%). Negatywny wpływ pracy Białorusinów, Rosjan i Ukraińców w Polsce jest postrzegany jeszcze częściej w kontekście sytuacji pracowników. O tym, że zatrudnianie obywateli tych krajów jest niekorzystne dla ogółu pracujących, przekonanych jest blisko dwie trzecie badanych (64%), a tylko niespełna co piąty (17%) wyraża opinię przeciwną. Niekorzystny wpływ pracy przybyszów ze Wschodu na sytuację osobistą wyraźnie częściej niż inni wskazują robotnicy niewykwalifikowani i wykwalifikowani bezrobotni, a także osoby najmniej zarabiające, mające złą sytuację materialną. 11 Niestety, we wskazanych badaniach ankietowanym zadawano py- 18 Nr 2/2014

STUDIUM PRZYPADKU tania używając sformułowań dość ogólnych typu cudzoziemiec, obcokrajowiec, imigrant. Nie zawierały one pytań odnoszących się wprost do nielegalnych imigrantów. Pomimo to jednak (analizując zaprezentowane wskaźniki), stwierdzić należałoby, iż kwestia społecznej obawy o miejsca pracy nie jest problemem zasługującym na krótkowzroczność i lekceważenie. Dodatkowo dostrzegalne jest zjawisko tzw. łańcucha migracji polegającego na zastępowaniu nieobecnych pracowników krajowych, z branż charakteryzujących się występowaniem nielegalnego zatrudnienia (np. budownictwo, handel), nielegalnymi pracownikami z zagranicy. Nielegalni cudzoziemscy pracownicy wypełniają na polskim rynku lukę, a pracując w szarej strefie często podejmują pracę poniżej swoich kwalifikacji i kosztów, jakie pracodawcy ponosiliby zatrudniając Polaków. Również pracodawcy uważają, że zatrudnianie imigrantów na polskim rynku pracy ma charakter uzupełniający niedobory wśród potencjalnych polskich pracowników. 12 Nielegalne imigracje oraz nielegalne zatrudnienie cudzoziemców z państw trzecich stanowią trzon problemu migracji nieuregulowanych. Według G. Firlit-Fesnak, termin ten odnosi się zarówno do sytuacji, jak i kategorii osób znajdujących się w takich sytuacjach (np. nielegalne przekroczenie granicy, nielegalne zatrudnienie lub osoby bez uregulowanego prawnego statusu, bez odpowiednich dokumentów, bez zgody na wjazd, pobyt czy pracę). 13 Jest to kolejna osoba, która wskazuje na sugestywne potrzeby odejścia od sformułowań: nielegalni migranci, nielegalnie zatrudnieniu cudzoziemcy na rzecz terminów nieuregulowana imigracja/migracja, nieudokumentowana imigracja/ nieuregulowani, nieudokumentowani pracownicy, przywołując postulaty wynikające z Rezolucji Parlamentu Europejskiego z 2009 r. w sprawie praw podstawowych w UE w latach 2004 2005, a także opinii Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w przedmiocie Programu Sztokholmskiego. 14 Jednak w dalszej części opracowania cytowana jest wprost dyrektywa wprowadzająca zakaz zatrudniania nielegalnie przebywających obywateli krajów trzecich w celu zwalczania nielegalnej imigracji. Nawiasem rzecz biorąc, zakaz nielegalnego zatrudniania obywateli krajów trzecich należy interpretować expressis verbis jako zakaz zatrudniania nielegalnie przebywających obywateli krajów trzecich, zaś naruszenie tego zakazu podlega karom i środkom ustanowionym w art. 3 ust. 2 wskazywanej dyrektywy. Legalna praca zarobkowa i płynące z niej korzyści socjalno-bytowe determinują sytuację ekonomiczną cudzoziemców. 15 Niestety, osoby nielegalnie zarobkujące nie mogą liczyć na pomoc ze strony administracji publicznej z uwagi chociażby na charakter swojego pobytu i wynikającą z niego obawę ujawnienia się. Nie mogą korzystać ze świadczeń dla bezrobotnych, ponieważ uprawnienie do zasiłku dla bezrobotnych ma każda osoba, która jest zarejestrowana w urzędzie pracy i nie ma dla niej propozycji pracy, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych, szkolenia, prac interwencyjnych lub robót publicznych. Następnym warunkiem jest przepracowanie przez osobę bezrobotną w okresie 18 miesięcy przed rejestracją co najmniej 365 dni: na umowę o pracę z minimalnym wynagrodzeniem, na umowę o prace nakładczą lub na podstawie umowy agencyjnej, na umowie zleceniu, prowadzenie własnej działalności gospodarczej. Nie mogą korzystać z zasiłku macierzyńskiego lub wychowawczego, świadczeń emerytalnych itd., ponieważ z tytułu wykonywanej przez nich pracy nie są odprowadzane składki z tytułu ubezpieczenia społecznego przez pracodawców. 16 W krajach ich pochodzenia jest to martwy okres składkowy ubezpieczenia emerytalno-rentowego. Nielegalna praca ogranicza korzystanie z dobrodziejstw świadczeń socjalnych, które przysługują cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Polski: a) na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony; Migracje 19

STUDIUM PRZYPADKU b) na podstawie zgody na pobyt tolerowany. 17 Nielegalni imigranci generalnie nie mogą liczyć na wsparcie ze strony ośrodków pomocy społecznej, udzielane w formie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania, czy też zasiłku celowego z uwagi na obostrzenia prawne. Poza nielicznymi przypadkami określonymi w prawie medycznym, nielegalni imigranci nie korzystają ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Na taki stan rzeczy wpływa szereg przesłanek ujemnych w postaci chociażby braku powszechnego lub indywidualnego ubezpieczenia, braku obywatelstwa polskiego i stałego, sformalizowanego zamieszkania na terenie RP, niespełnianie kryterium dochodowego. 18 Patrząc na obowiązujące uregulowania można stwierdzić, iż z punktu widzenia przepisów o korzystaniu z opieki zdrowotnej nielegalni imigranci nie istnieją. Pomoc może być im udzielona jedynie w sytuacji ratowania życia. Natomiast pobyt w szpitalu lub oddziale ratowniczym jest już odpłatny. Płatna jest również konsultacja i opieka okołoporodowa. Natomiast jeśli chodzi o dzieci nielegalnych imigrantów to objęte są opieką zdrowotną jedynie te, które uczęszczają do szkoły. Wśród nielicznych prac z zakresu dostępu do ochrony zdrowia nieudokumentowanych migrantów można spotkać się z twierdzeniem, iż traktowani oni są niewiele gorzej niż nieubezpieczeni obywatele polscy. Poza świadczeniami ratownictwa medycznego oraz obowiązkowym leczeniem chorób zakaźnych, nielegalni imigranci nie mają dostępu do opieki społecznej. W sytuacji zagrożenia życia pomoc jest udzielana, natomiast problemem pozostaje kwestia uregulowania kosztów takich świadczeń. W sytuacji, kiedy imigranci nie mają środków płatniczych pozwalających pokryć nierzadko wysokie koszty leczenia niemożliwym jest wyegzekwowanie należności. W efekcie nieuregulowany koszt usługi pozostać może długiem szpitali, co jest dla nich szczególnie dotkliwe w sytuacji kiedy chodzi nie o doraźną interwencję medyczną, ale o przewlekłe choroby wymagające wieloletniej i drogiej terapii, badań i regularnych zabiegów. Daremnymi okazały się również próby obciążania kosztami konsulatów, instytucji, przedstawicieli organizacji lub osób fizycznych, towarzyszących pacjentowi. Nawet legislacyjne zabiegi poczynienia odpowiedzialnym za zobowiązania Narodowy Fundusz Zdrowia zakończyły się fiaskiem. 19 Bez ubezpieczenia społecznego nielegalni imigranci mogą leczyć się tylko prywatnie, a na to często ich nie stać. Owszem, bywają nieliczne wyjątki, które opisała A. Grzymała Kazłowska. Mianowicie dla Wietnamczyków kwestia kosztów odgrywała mniejszą rolę w ogóle nie wspominali o tym w prowadzonych przez cytowaną wywiadach. Zazwyczaj byli w stanie za usługi zapłacić sami, albo przy wsparciu finansowym innych Wietnamczyków lub organizacji pomocowych. 20 Patrząc na konsekwencje społeczne nielegalnego pobytu cudzoziemców w Polsce, nie w sposób pominąć kwestii jednego z najważniejszych czynników integracji społecznej jakim jest kwestia małżeństw mieszanych. 21 Niestety, nielegalnym imigrantom pozostaje jedynie egzystować w konkubinacie i to najlepiej z partnerką/partnerem będącą/będącym obywatelką/obywatelem Polski. Zawieranie papierowych małżeństw jest natomiast jednym z podstawowych sposobów na legalizowanie pobytu w kraju. Z różnych komunikatów możemy zasięgnąć wiedzę na temat odpłatnie zawieranych fikcyjnych małżeństw. Ostatnim nagłośnionym medialnie przypadkiem było rozbicie gangu aranżującego fikcyjne małżeństwa z Nigeryjczykami. Siatkę organizatorów rozbiła śląska Straż Graniczna, a w wyniku podjętych działań dwanaście osób zostało oskarżonych o ułatwianie nielegalnego pobytu w Polsce osobom pochodzenia nigeryjskiego poprzez aranżowanie i zawieranie fikcyjnych małżeństw. W trakcie postępowania dowiedziono, że oskarżeni otrzymywali gratyfikacje w wysokości 2 3 tys. euro. Pośrednicy, pomocnicy 500 euro. 22 Jak zauważa A. Kosowicz systematycznie rośnie liczba mieszanych małżeństw. Choć często w dyskusji medialnej temat zdominowany jest przez zjawisko małżeństw fikcyjnych, 20 Nr 2/2014