Konspekt zajęć na temat ochrony krajowych gatunków węży, przeznaczony dla uczniów szkół podstawowoych (klasy IV-VI) Cele nauczania: Temat: Jak chronić węże? Wiadomości: poznanie czterech krajowych gatunków węży poznanie środowiska życia węży poznanie cech charakterystycznych w budowie czterech krajowych gatunków węży rozumienie terminu: organizm zagrożony wyginięciem Umiejętności: postępowanie w przypadku spotkania z wężem rozpoznanie wybranych przedstawicieli węży krajowych nazwanie czterech gatunków węży wykonywanie rysunków przyporządkowanie cech charakterystycznych do danego przedstawiciela gatunku Postawy: zrozumienie potrzeby ochrony gatunków uwrażliwienie na piękno przyrody i jej różnorodność zdobycie świadomości odpowiedzialności za środowisko naturalne Metody nauczania: pogadanka, opis, opowiadanie Środki dydaktyczne: zdjęcia, atlasy, tablica, kreda, kredki, bloki rysunkowe Forma organizacyjna: praca zbiorowa, praca w grupach Strategia: A, E Czas trwania: 45 min. Literatura: 1. B. Najbar, Ochrona węży i ich siedlisk, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, Świebodzin 2002. 2. B. Najbar, Wąż Eskulapa, Monografie Przyrodnicze, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, Świebodzin 2004. Przebieg zajęć: I. Faza przygotowawcza przedstawienie się dzieciom i zapoznanie z klasą, np. poprzez sprawdzenie listy obecności przedstawienie celu zajęć podanie tematu zajęć
II. Faza realizacyjna 1. Wprowadzenie, pogadanka Dzieci zostają wprowadzone w temat zajęć za pomocą kilku pytań: Czy wiecie, ile gatunków węży jest w Polsce?, Czy kiedykolwiek widzieliście węża?, Czym różnią się od siebie węże, skoro wszystkie są długie i nie mają nóg?. Następnie prowadzący zajęcia opowiada dzieciom o wężu Eskulapa, gniewoszu plamistym, żmii zygzakowatej i zaskrońcu zwyczajnym. Podczas pogadanki przedstawione zostają podstawowe fakty z biologii węży, na przykład to, że wykluwają się z jaj, zimują w kryjówkach, lubią się wygrzewać na słońcu, polują na drobne zwierzęta. (5 min) 2. Rozpoznawianie węży Ćwiczenia: Prowadzący rozdaje dzieciom zdjęcia różnych gatunków węży, uczniowie próbują dopasować cechy do gatunku z rozsypanki. Prowadzący dzieli klasę zostanie podzielona na cztery grupy, z których każda wybiera jeden gatunek węża i próbuje go opisać za pomocą haseł z rozsypanki (dzieci zostają odkrywcami nowych gatunków i jak przyrodnicy próbują określić ich cechy). Przedstawiciele grup przedstawiają ustnie na forum klasy swoje opisy. (5 min) 3. Co to znaczy, że gatunek jest zagrożony wyginięciem? Pytanie to będzie pretekstem do wyjaśnienia, że nie wszystkie węże są jadowite i opowiedzenia o tym jak się zachowują w przypadku spotkania z człowiekiem. (5 min) 4. Jak chronić węże? Prowadzący ustala pojęcie organizmu zagrożonego wyginięciem za pomocą następujących pytań: Ile jest was w klasie?, Jak myślicie, czy jest to dużo, czy mało?, Ile jest uczniów w szkole?, Ilu ludzi mieszka w najbliższym mieście?, Dlaczego jest tak mało węży?. Ostatnie pytanie pozwala na poruszenie tematu zagrożeń dla gadów, np. zbyt dużej ilości dróg, niszczenia środowiska przez człowieka. (5 min) III. Faza podsumowująca 5. Dlaczego trzeba chronić węże? ponieważ są pożyteczne są częścią przyrody tak jak człowiek są piękne Co może zrobić człowiek, aby wężom żyło się lepiej? nie zabijać nie zanieczyszczać środowiska w przypadku spotkania węża odejść i nie niepokoić go nie wybierać jaj z gniazda Na zakończenie zajęć uczniowie malują węża, który im się najbardziej spodobał, ze wszystkimi szczegółami, które zauważyli. Podczas rysowania prowadzący może zadawać pytania: Co teraz sądzicie o wężach?, Czy Wam się podobają?, Czy te dzieci, które do tej pory bały się węży, po tych zajęciach boją się ich mniej?, Czy uważajcie że węże są potrzebne, pożyteczne. Pytania te doprowadzą do swobodnych wypowiedzi uczniów i samodzielnego wyciągania przez nich wniosków.
Przewidywane osiągnięcia uczniów: Uczeń: wymieni liczbę i gatunki węży występujących w Polsce wyjaśni, że węże są częścią przyrody, którą trzeba chronić wyjaśni termin: organizm zagrożony wyginięciem określi zasady zachowania się, w przypadku spotkania z wężem rozwija umiejętności czytania i samodzielnego wnioskowania rozwija umiejętności pracy w grupach kształtuje postawę badawczą Odpowiedzi do testu 1. A 2. B 3. A 4. D 5. C 6. odpowiedź: martwego 7. odpowiedź: A. 2 B. 4 C. 1 D. 3 8. wąż Eskulapa, wspinać
Zaskroniec zwyczajny Do najczęstszych zachowań zaskrońca w przypadku spotkania z człowiekiem można zaliczyć ucieczkę wąż ten porusza się szybko i zwinnie, a ubarwienie ochronne pomaga mu szybko zniknąć z oczu wśród gęstej roślinności czy w wodzie. W momencie pochwycenia wyrzuca z kloaki cuchnącą żółtą ciecz. W obliczu bezpośredniego zagrożenia, udaje martwego, potrafi nienaturalnie wyginać i zwijać ciało, wywracać się na boki, na grzbiet, rozszerzając przy tym szczęki i wysuwając język. Gdy zagrożenie minie starają się szybko uciec. Niekiedy zaskrońce wydzielają krew z błon śluzowych, potrafią ponadto owijać się wokół różnych przedmiotów, co znacznie utrudnia ich pochwycenie, nerwowo wywijać końcówką ogona, wywoływać konwulsje. Czasem głośno syczą, symbolicznie atakują wroga poprzez spłaszczenie okolicy głowy i ustawieniu ciała w pozycji kobry. Znane są próby ugryzienia przeciwnika. Dla człowieka niegroźny. Gniewosz plamisty Gniewosz plamisty, jak sama nazwa wskazuje, należy do węży gniewnych, nerwowych i odważnych, ale jego podstawową formą obronną jest ucieczka. W środowisku naturalnym ze względu na ochronne ubarwienie jest trudny do zauważenia. W przypadku zaskoczenia gniewosza na otwartej powierzchni wąż ten nieruchomieje, następnie zwija się i przyjmuje groźną postawę. Podczas chwytania, w przeciwieństwie do zaskrońca, nie zawaha się ugryźć. Dla człowieka niegroźny. Żmija zygzakowata Żmija zygzakowata jest zwierzęciem powolnym o ograniczonych możliwościach ucieczki, zwłaszcza ciężarne samice. Zaskoczona żmija stara się uciec, a jeśli ucieczka jej się nie uda zwija się w kłębek i zaczyna głośno syczeć. Gdy takie odstraszające zachowanie nie pomaga i człowiek się zbliży po wyrzuceniu przedniego odcinka ciała na 20-40 cm, stara się go ukąsić i umknąć. Żmija atakuje tylko wtedy, gdy czuje się zagrożona, jest to zachowanie spowodowane niemożliwością ucieczki oraz strachem przed człowiekiem i większymi zwierzętami. Wąż Eskulapa Wąż Eskulapa jest dużym, sprawnym i szybkim wężem, który w momencie zagrożenia najchętniej ucieka do pobliskiej kryjówki, w gęstwinę roślinności lub wspina się na drzewo. Gdy nie ma możliwości ucieczki zwija się, syczy i wyrzuceniem przedniego odcinka ciała stara się odstraszyć wroga. Potrafi owijać się wokół różnych przedmiotów, od których trudno go oderwać. Pochwycony zajadle gryzie i zaciska się np. wokół ręki. Dla człowieka niegroźny.
Test (po przeczytaniu tekstu) Po przeczytaniu tekstu spróbujcie wykonać poniższe zadania: odpowiedzieć na pytania testowe (jest to test jednokrotnego wyboru, tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa), uzupełnić brakujące wyrazy i połączyć pojęcia. 1. Które z węży w przypadku spotkania z człowiekiem ratują się ucieczką: a) żmija zygzakowata, b) wąż Eskulapa, c) zaskroniec zwyczajny, d) wszystkie cztery gatunki węży występujące w Polsce. 2. Który wąż potrafi wydzielać krew z błon śluzowych, aby zrobić wrażenie na swoim wrogu: a) gniewosz plamisty, b) zaskroniec zwyczajny, c) wąż Eskulapa, d) żmija zygzakowata. 3. Który wąż w przypadku schwytania w przeciwieństwie do zaskrońca nie zawaha się ugryźć: a) gniewosz plamisty, b) żmija zygzakowata, c) wąż Eskulapa, d) zaskroniec zwyczajny. 4. Które z węży są niegroźne dla człowieka: a) zaskroniec zwyczajny, b) gniewosz plamisty, c) waż Eskulapa, d) wszystkie wymienione gatunki. 5. Który wąż zanim ukąsi zwija się w kłębek i głośnym sykiem ostrzega nie zbliżaj się! : a) wąż Eskulapa, b) gniewosz plamisty, c) żmija zygzakowata, d) zaskroniec zwyczajny. 6. Uzupełnij brakujące wyrazy: W momencie zagrożenia, np. w przypadku spotkania z człowiekiem, zaskroniec zwyczajny potrafi udawać... 7. Połącz w pary cechy z gatunkami węży A Jedyny jadowity wąż występujący w Polsce. B Jego nazwa pochodzi od gniewnego i odważnego zachowania w momencie zagrożenia. B Należy do najdłuższych węży w Polsce. D Dobrze czuje się w pobliżu środowisk wodnych, jest doskonałym pływakiem. 1. Wąż Eskulapa 2. Żmija zygzakowata 3. Zaskroniec zwyczajny 4. Gniewosz plamisty 8. Uzupełnij brakujące wyrazy:...... jest dużym, szybkim i sprawnym wężem, który w momencie zagrożenia stara się umknąć do pobliskiej kryjówki. Potrafi doskonale... się na drzewa. Jest to najbardziej zagrożony wyginięciem gatunek węża w Polsce.