SYSTEMY I ICH RODZAJE. MODELE SYSTEMÓW ZDROWOTNYCH

SYSTEMY I ICH RODZAJE. MODELE SYSTEMÓW ZDROWOTNYCH

Systemy i ich rodzaje Podstawowe pojecia i definicje; - system zdrowotny, - system finansowy - system zdrowotny jako układ bloków i strumieni Modele systemów zdrowotnych: - podstawowe modele systemów zdrowotnych - ewolucja systemów zdrowotnych - kierunki reform systemów zdrowotnych Literatura: J. Suchecka, (2010), Ekonomia zdrowia i opieki zdrowotnej, Wolters Kluwer, Warszawa, s.13-69. J. Suchecka (red.), (2011), Finansowanie ochrony zdrowia.wybrane zagadnienia, Wolters kluwer, Warszawa, s. 23-64.

SYSTEMY EKONOMICZNE System ekonomiczny to taki układ stosunków i organizacji, który: 1) kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, 2) determinuje prawa własności czynników produkcji, 3) rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, 4) determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze, 5) rozstrzyga kwestie: co, jak i dla kogo ma być produkowane.

Rodzaje systemów ekonomicznych Podstawowym kryterium podziału jest podział uprawnień do podejmowania decyzji. Wyróżniamy systemy: zdecentralizowane: uprawnienia do podejmowania decyzji gospodarczych należą wyłącznie do poszczególnych konsumentów i producentów; scentralizowany: uprawnienia do podejmowania decyzji należą wyłącznie do centralnej biurokracji państwowej.

RACJONALNOŚĆ GOSPODAROWANIA KRYTERIA WYBORU RACJONALNOŚĆ GOSPODAROWANIA Jest to dokonywanie najbardziej korzystnych (optymalnych) wyborów przy podejmowaniu decyzji w zakresie: celów społecznych i gospodarczych, środków i metod (sposobów) realizacji tych celów. KRYTERIA WYBORU Zasada racjonalnego gospodarowania (zasad gospodarności) jako: zasada największego efektu przy danym nakładzie środków; zasada najmniejszego nakładu środków do osiągnięcia danego efektu. Ekonomiczna efektywność gospodarowania to ta, w której stosunek: efektów do nakładów jest najwyższy lub nakładów do efektów jest najniższy.

RACHUNEK EKONOMICZNY jest to porównanie uzyskiwanych z danej działalności gospodarczej efektów z ponoszonymi na tę działalność nakładami (kosztami) w celu wyboru najlepszych wariantów decyzji. Stosowanie rachunku ekonomicznego wymaga spełnienia trzech warunków: efekty działalności gospodarczej i ponoszone na nią nakłady muszą być mierzalne, efekty i nakłady muszą być wyrażone w takich samych jednostkach miary, dysponowania możliwie jednoznacznym kryterium wyboru.

PRAWA EKONOMICZNE są to wykryte i opisane ogólne prawidłowości rządzące procesami gospodarczymi Prawa ekonomiczne: mają charakter prawidłowości typu statystycznego, działają obiektywnie (są realną cechą procesu gospodarowania, ich działanie nie zależy od świadomości i woli ludzi).

POJĘCIE WŁASNOŚCI Własność w sensie ekonomicznym jest stosunkiem miedzy ludźmi, który powstaje w związku z faktycznym i nie zawsze odzwierciedlonym w przepisach prawa korzystaniem przez ludzi z wyników działalności gospodarczej oraz zarządzaniem czynnikami produkcji, Własność w sensie prawnym jest to pewien stosunek między osobą a rzeczą, który polega na wyłączności posiadania, użytkowania i rozporządzania rzeczą. Przedmiotem własności są rzeczy (obiekty), a podmiotem własności osoby. Stosunki własnościowe w sensie ekonomicznym istnieją w dużej mierze niezależnie od istnienia i obowiązywania prawa własności.

ANALIZY EKONOMICZNE W OCHRONIE ZDROWIA Ochrona zdrowia to wszelkie zorganizowane działania prowadzone przy wykorzystaniu zasobów finansowych, materiałowych oraz norm prawnych mające zapewnić społeczeństwu dobry stan zdrowia. Instytucje oraz ich organizacje funkcjonujące w sferze ochrony zdrowia: uczestniczą w tworzeniu produktu narodowego, generują zapotrzebowanie na materiały, środki lecznicze, aparaturę oraz wyspecjalizowany personel medyczny, zaspokajają potrzeby społeczne mające w pewnej części formę popytu rynkowego.

Zakres działania mechanizmów rynkowych zależy: od systemu organizacyjnego ochrony zdrowia, od roli państwa w zaspokajaniu potrzeb zdrowotnych społeczeństwa.

Podstawowe definicje systemów zdrowotnych W analizach ekonomicznych pojęcie system zdrowotny stosowany jest dla określenia: * ochrony zdrowia, * opieki medycznej, * opieki zdrowotnej, * sektora zdrowia.

Definicje systemu zdrowotnego 1. Definicje ogólne. System zdrowotny to wyodrębniona całość złożona z wielu różnorodnych elementów, które powiązane są różnorodnymi więziami i który realizuje cel związany ze zdrowiem [Włodarczyk C., S. Paździoch, 2001, s. 15]. System zdrowotny to całość działań, których podstawowym celem jest promowanie, poprawa i zachowanie dobrego stanu zdrowia członków populacji.

Definicje systemu zdrowotnego 2. Definicja systemu zdrowia według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) określa: istotę systemu, wielość współdziałających instytucji realizujących określone cele, wewnętrzną spójność systemu. Według tej definicji system zdrowotny jest definiowany jako spójna całość, której liczne powiązane między sobą części, wspólnie oddziałując wpływają pozytywnie na stan zdrowia ludności.

System opieki zdrowotnej System opieki zdrowotnej to zorganizowany i skoordynowany zespół działań, którego celem jest realizacja świadczeń i usług profilaktyczno-leczniczych i rehabilitacyjnych, mających na celu zabezpieczenie i poprawę stanu zdrowia jednostki i zbiorowości. System opieki zdrowotnej jest to koncepcyjnie wyodrębniona całość, której części wspólnie przyczyniają się do powodzenia całości, a powodzenie to jest rozumiane jako realizacja misji polityki zdrowotnej.

System ochrony zdrowia System ochrony zdrowia składa się z elementów opieki zdrowotnej, mających wpływ ma realizację polityki zdrowotnej: służba zdrowia (świadczeniodawcy), instytucje administrujące i finansujące służbę zdrowia (beneficjenci), tradycyjne działania zdrowia publicznego.

Schemat ochrony zdrowia w Polsce Rysunek 1. System ochrony zdrowia w Polsce Źródło: M.Winter, Restrukturyzacja finansowa, organizacyjna i własnościowa zakładów opieki zdrowotnej, Problemy zarządzania 4/2004 (6), Wydział UW, s. 47.

Podstawowy cel współczesnego systemu ochrony zdrowia Podstawowy cel współczesnego systemu ochrony zdrowia: zapewnienie mikro- i makroekonomicznej efektywności wykorzystania zasobów poprzez zapewnienie długookresowej stabilności finansowej systemu. Stabilność finansowa oznacza finansowanie usług medycznych zgodnie z zasadami racjonalnego gospodarowania. Racjonalne gospodarowanie w ochronie zdrowia oznacza alternatywnie; finansowanie świadczeń medycznych gwarantujących dany stan zdrowia przy minimalnych kosztach, finansowanie świadczeń medycznych gwarantujący maksymalny stan zdrowia ludności przy danych kosztach.

Racjonalne gospodarowanie Efektywność systemu Stosowanie określeń dany i maksymalny stan zdrowia uzależnione jest od: rozwoju ekonomiczno-społecznego kraju, przyjętych kierunków działań rządu wynikających z założeń polityki społecznej, przyjętych przez rząd założeń polityki zdrowotnej. sytuacji demograficznej kraju. Efektywność systemu zależy od: intensywności i metod tworzenia wspólnych funduszy oraz sposobu gromadzenia wpłat za udzielone świadczenia.

Definicje systemu finansowego 1. System finansowy jest mechanizmem współtworzenia i przepływu siły nabywczej między nie finansowymi podmiotami gospodarczymi, w skład którego wchodzą instrumenty finansowe, instytucje finansowe, zasady określające sposób ich funkcjonowania. 2. System finansowy to zespół powiązanych ze sobą logicznie form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom nawiązanie stosunków finansowych zarówno w sektorze realnym jak i finansowym. Elementami tego systemu są: instytucje finansowe, akty prawne, formy organizacyjne gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych tzw. fundusze.

System finansowy zdrowia System finansowy zdrowia to wyodrębniona, spójna całość, na którą składają się instytucje o różnych formach organizacyjnych, akty normatywne będące podstawą ich tworzenia i funkcjonowania, jak również umożliwiające nawiązanie pomiędzy nimi różnego rodzaju relacji na płaszczyźnie finansowej, której zadaniem jest realizacja celów zdrowotnych. Elementami systemu są: instytucje nadzoru urząd nadzoru nad ubezpieczeniami zdrowotnymi, Ministerstwo Zdrowia, akty prawne różnej rangi konstytucja, ustawy, uchwały, akty wykonawcze, formy organizacyjne gromadzenia i wydatkowania środków finansowych ochrony zdrowia (fundusze ochrony zdrowia), jednostki ochrony zdrowia, firmy farmaceutyczne, hurtownie leków, producenci i dostawcy sprzętu medycznego oraz inne podmioty gospodarcze współdziałające w sektorze zdrowia.

System ochrony zdrowia jako układ bloków i strumieni

PODAŻ USŁUG MEDYCZNYCH PODAŻ USŁUG MEDYCZNYCH tworzą następujące składowe: lekarze ogólni i specjaliści, medyczny personel pomocniczy, farmaceuci oraz instytucje (szpitale traktowane jako specyficzne podmioty gospodarcze, placówki sektora prywatnego i państwowego;

FINANSE posiadają w swojej strukturze trzy zasadnicze grupy źródeł finansowania świadczeń medycznych: rządowe (państwo, region, publiczne kasy na wypadek choroby), ubezpieczeniowe (towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, ubezpieczenia prywatne), stowarzyszenia oraz dotacje państwowe;

POPYT NA ŚWIADCZENIA MEDYCZNE POPYT NA ŚWIADCZENIA MEDYCZNE tworzony przez: ludność i jej strukturę demograficzną, status ekonomiczny jednostek lub subpopulacji, przedsiębiorstwa, wykonujących wolne zawody, pracujących, itd. W zależności od zakresu analiz składowe te mogą występować w różnych kombinacjach. Pomiędzy poszczególnymi elementami trzech zasadniczych bloków występują strumienie, ogólnie sklasyfikowane jako strumienie: finansowe, personalne, informacyjne.

Strumienie finansowe Do strumieni finansowych można zaliczyć przepływy środków pieniężnych pochodzących ze: składek, odszkodowań ubezpieczeniowych, podatkowych, zwrotów poniesionych kosztów, składek towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, subwencji, wynagrodzeń za pracę, honorariów, kapitacji, opłat bezpośrednich oraz budżetu globalnego.

Strumienie personalne Strumienie personalne mogą odnosić się do strony podażowej lub struktury finansowej. Przy określaniu tych powiązań brany jest pod uwagę głównie sposób uczestnictwa pacjentów w procesie wymiany. Chodzi tutaj o obligatoryjny lub wolny wybór lekarza i świadczeń, a także o możliwości ich wyboru z przedłożonej listy lekarzy i usług medycznych.

Strumienie informacyjne strumienie informacyjne obejmują elementy: ustalenia nomenklaturowe, ustalenia stawek oraz zakresu działalności służb medycznych (negocjacje), wszelką działalność związaną z reklamą, informacje o stanie zdrowia jednostek i populacji oraz informacje z zakresu epidemiologii.

System planowany, system liberalny, system ubezpieczeń W systemie planowanym: występuje tylko sektor publiczny świadczeń zdrowotnych finansowany z podatków od przedsiębiorstw i ludności, środki pieniężne są gromadzone i wydatkowane przez budżet państwa. W systemie liberalnym: funkcjonuje wyłącznie sektor prywatnych usług zdrowotnych finansowany bezpośrednio przez ludność oraz prywatne ubezpieczenia zdrowotne. W tym systemie pojawia się nowa strona finansowania świadczeń prywatne ubezpieczenia zdrowotne. Rola państwa jest tu ograniczona do określania uregulowań prawnych. W klasycznych propozycjach dotyczących finansowania opieki zdrowotnej główne miejsce zajmują ubezpieczenia na wypadek choroby, często utożsamiane z ubezpieczeniami zdrowotnymi. Obecnie celem tych ubezpieczeń jest pokrycie niespodziewanych i wysokich kosztów leczenia. Szybki rozwój ubezpieczeń na wypadek choroby obserwuje się zarówno w systemie rynkowym, jak i w systemie państwowym.

Współczesne systemy organizacji opieki zdrowotnej Cechą charakterystyczną współczesnych systemów organizacji opieki zdrowotnej jest występowanie pośrednika pomiędzy pacjentem a lekarzem. Rolę tę najczęściej pełnią towarzystwa ubezpieczeniowe prywatne i państwowe, budżet centralny oraz budżety lokalne. Oznacza to, że sektor zdrowia może być finansowany jednocześnie, choć w różnym stopniu: ze składek na ubezpieczenia powszechne płacone przez pracownika i pracodawcę, podatków ogólnych oraz składek na ubezpieczenia dobrowolne.

Sposoby gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych na ochronę zdrowia Sposoby gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych na ochronę zdrowia różnią się ukształtowaniem instytucjonalnym, rozmiarem ingerencji państwa w proces korzystania przez ludność z usług medycznych oraz zakresem redystrybucji dochodów.

Ujęcie modelowe sektora zdrowia Klasyfikacja tradycyjnych systemów zdrowotnych uwzględnia cztery podstawowe podsystemy i związane z nimi cztery modele: 1) system niemiecki model Bismarcka, 2) system brytyjski model Beveridge a, 3) system amerykański model rynkowy, 4) system rosyjski model Siemaszki.

Model Bismarcka Model niemiecki funkcjonuje od 1883 roku z wieloma modyfikacjami, z których najbardziej znane w Niemczech są dwie reformy ukierunkowane na obniżenie kosztów funkcjonowania systemu: reforma Bluma z 1989 r. i reforma Seehofera z 1993 r. Założenie: system obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (chorobowych). Podstawy: dążenie zabezpieczenia ludności przed niezawinionymi skutkami nie dających się przewidzieć zdarzeń losowych, które mogłyby przyczynić się do utraty dochodów i zagrażać materialnemu bytowi części społeczeństwa.

Model Bismarcka Cechy Pacjent ma prawo swobodnego wyboru świadczeniodawcy spośród, tych którzy podpisali stosowne umowy. Obowiązuje zasada równoważenia przychodów instytucji ubezpieczeniowych pochodzących ze składek z wydatkami na świadczenia dla ubezpieczonych. Fundusze statutowe, mające osobowość prawną znajdują się pod kontrolą nie państwowych instytucji samorządowych. Budżet globalny jest mechanizmem finansowania szpitali. Lekarze rodzinni wynagradzani są zgodnie z ustalonymi warunkami kontraktu lub otrzymują honorarium za udzielone świadczenia. Koszty leczenia mogą być pokrywane w pełni lub częściowo (leki). Nadzór nad systemem sprawuje państwo tworząc precyzyjne ramy prawne dla jego funkcjonowania.

Model Bismarcka Cechy (c.d.) Świadczenia zdrowotne finansowane są przez obowiązkowe składki płacone przez pracodawców i pracowników. System ten obowiązuje pracowników najemnych, których dochody nie przekraczają ustalonej ustawowo granicy i brak pracy jest zagrożeniem egzystencji. Osoby uzyskujące dochody na wysokim poziomie mogą przystępować do systemu obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych na zasadzie dobrowolności lub zawierać umowy z ubezpieczycielami prywatnymi. Istnieją wspólnoty ubezpieczeniowe obejmujące swym zasięgiem grupy ludzi posiadających cechy determinujące określone grupy ryzyka. Funkcjonują kasy i zakłady ubezpieczeniowe tworzone według kryterium branżowego, zawodowego czy terytorialnego, posiadające szeroko zakrojoną autonomię. Jednym z podstawowych uprawnień instytucji gromadzących i wydatkujących fundusze jest zawieranie umów z wytwórcami usług medycznych (lekarze i szpitale) na udzielanie świadczeń ubezpieczonym należącym do danej kasy.

Model Beveridge a jest modelem narodowej służby zdrowia, który funkcjonuje od 1948 roku. Podstawą tego systemu była znacznie wcześniej wprowadzona ustawa o ubezpieczeniu społecznym z 1911roku. Autorem tej ustawy był Lloyd George. Podstawowe zasady funkcjonowania tego systemu: zagwarantowanie bezpieczeństwa zdrowotnego wszystkim obywatelom; powszechny i szeroki zakres bezpłatnych usług zdrowotnych niezależnie od statusu materialnego obywateli; równość dostępu do usług zdrowotnych; finansowanie ochrony zdrowia ze środków publicznych, w przeważającej części z podatków, a ich wysokość ustalana jest corocznie przez parlament i uzależniona jest od różnych dochodów budżetu państwa; lekarze rodzinni jako niezależne podmioty sektora zdrowia posiadają uprawnienia do zawierania kontraktów; decyzje o finansowaniu świadczeń zdrowotnych mają charakter centralistyczny; państwo jest monopolistą w systemie zdrowotnym i zatrudniając pracowników na umowę o pracę stwarza silne podporządkowanie służbowe; akty prawne określają zasady funkcjonowania systemu ochrony zdrowia.

Modelu scentralizowanej ochrony zdrowia - model Siemaszki Model scentralizowanej opieki zdrowotnej obowiązywał w krajach o ustroju socjalistycznym. Oparty był na koncepcji narodowej służby zdrowia. Ogólne zasady modelu: finansowanie z podatków za pośrednictwem budżetu centralnego; kontrola przez instytucje rządowe i jednolitość organizacyjna całego systemu podporządkowana centralnemu sterowaniu; zatrudnianie personelu medycznego na posadach państwowych; pełny zakres całkowicie bezpłatnych świadczeń, z wyjątkiem niektórych leków dostępnych w opiece ambulatoryjnej; nastawienie na działania profilaktyczne w stosunku do całej ludności; udział ludności w działaniach na rzecz zdrowia i jego ochrony; sektor zdrowia traktowany jest jako nieprodukcyjny dział gospodarki narodowej; brak sektora usług prywatnych.

Cechy modelu rynkowego Model rezydualny charakterystyczny jest dla gospodarki amerykańskiej. Główne zasady tego systemu: brak odpowiedzialności państwa za umożliwienie społeczeństwu dostępu do opieki zdrowotnej; wyraźne rozgraniczenie zdrowia publicznego od zdrowia jednostki; podejmowanie przez jednostki ponoszące ryzyko zdrowotne decyzji o przeznaczeniu dochodów na bieżące lub przyszłe uprawnienia do korzystania ze świadczeń zdrowotnych; dominujące finansowanie ochrony zdrowia przez sektor prywatny, który traktowany jest na równi z pozostałymi sektorami gospodarki narodowej; finansowanie usług medycznych oparte jest na ubezpieczeniach prywatnych; finansowanie świadczeń ze środków publicznych możliwe jest tylko dla osób bardzo biednych, starszych oraz matek i dzieci znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji materialnej.

Systemy ochrony zdrowia i finansowania świadczeń w wybranych krajach Unii Europejskiej Systemy ochrony zdrowia i finansowanie świadczeń w krajach Unii Europejskiej System ochrony zdrowia - finansowanie System Bismarcka System Beveridge a Refundacja opłat Świadczenia rzeczowe Centralny Lokalny Belgia, Francja, Luksemburg Austria, Niemcy, Holandia Grecja, Hiszpania, Irlandia, Portugalia Dania, Finlandia, Szwecja Źródło: J. Niżnik, 2004, s. 98