Ocenianie Kształtujące Opracowała: Jolanta Dobrowolska Gimnazjum Nr 3 w Legionowie
Ocenianie kształtujące polega na pozyskiwaniu przez nauczyciela w trakcie nauczania informacji, które pozwolą rozpoznać, jak przebiega proces uczenia się ucznia, aby: modyfikować dalsze nauczanie, dawać uczniom informację zwrotną pomagającą im się uczyć.
1. Cele lekcji: W OK proponujemy, aby nauczyciel przed lekcją zastanowił się: Po co uczy uczniów danego tematu? Co by chciał, aby jego uczniowie umieli i dlaczego mają to umieć? Refleksja nad celem lekcji jest bardzo pomocna nauczycielowi, gdyż wytyczając cel, nauczyciel może skupić się nad takim zaplanowaniem lekcji, aby cel został osiągnięty. Cele lekcji muszą być sformułowane w języku ucznia.
Najważniejsze jest, aby to uczniowie znali cel lekcji, wiedzieli, po co się uczą i żeby czuli, czy cele zostały osiągnięte. Świadomość celów powoduje u uczniów świadomość uczenia się, nadaje sens uczestniczenia w lekcji. Formułując cele lekcji i kryteria oceny należy postawić sobie pytania: cel: Co chcę osiągnąć? Do czego dążę? kryterium: Co pokaże mi (jakie wiadomości i umiejętności uczniów), że osiągnąłem wyznaczony cel?
Bardzo ważne jest sprawdzenie wraz z uczniami pod koniec lekcji, czy cele zostały osiągnięte. Uczeń musi mieć poczucie sensownego spędzenia czasu w szkole. Jedną z metod są zdania podsumowujące. Pod koniec lekcji prosimy uczniów, by dokończyli zdanie: Dziś na lekcji dowiedziałem się, że Po dzisiejszej lekcji potrafię Ważne jest, aby uczeń zastanowił się, czy dobrze spożytkował czas lekcji.
Nacobezu: (Na co będę zwracać uwagę) Ocenianie kształtujące wymaga już na etapie planowania precyzyjnego określenia kryteriów sukcesu. Nauczyciel planuje kryteria sukcesu i przekazuje je uczniom. Dotyczą one każdej szkolnej aktywności. Są podawane do każdej lekcji, sprawdzianu, pracy domowej i pracy podczas lekcji. Kryteria sukcesu powinny być podane w języku zrozumiałym dla ucznia tak, aby mogły służyć też samoocenie i ocenie koleżeńskiej. Nauczyciel oceniając pracę ucznia, konsekwentnie zwraca uwagę tylko na nacobezu, czyli na to, co wcześniej ustalił z uczniami.
Ocenianie kształtujące a sumujące: Wielu nauczycieli utożsamia ocenę kształtującą ze stosowaną w klasach młodszych oceną opisową. Uważają, że stosowanie oceniania kształtującego polega jedynie powstrzymaniu się od wystawiania uczniom stopni w postaci cyferek. Więc zamieniają stopnie na punkty, procenty, czy uśmiechnięte buźki jest to jednak nadal stawianie stopni, tylko w innej postaci. Ocena wyrażona szeroko rozumianym stopniem daje uczniowi jedynie informacje, na ile jego praca odbiega, czy jest zbliżona do ideału. Spełnia więc rolę podsumowującą pracę ucznia po pewnym czasie uczenia się. Uczeń dostaje dzięki niej informację: ile się nauczył. Ocena opisowa też przekazywana jest jako posumowanie pracy ucznia.
Ocena sumująca (także opisowa) daje ogólną informację o tym, co dziecko umie, ale nie zawiera zwykle konkretnych informacji, co i jak należy poprawić, jak lepiej się uczyć. Ocena kształtująca powinna towarzyszyć procesowi nauczania, a ocena sumująca powinna pojawiać się jako diagnoza sytuacji końcowej. Nie powinno się jednak łączyć tych dwóch ocen w jednym czasie, bo wtedy korzystne funkcje obu ocen zostaną stracone.
Informacja Zwrotna: Informacja zwrotna jest dialogiem nauczyciela z uczniem mającym pomóc uczniowi w uczeniu się. Najczęściej przyjmuje ona formę komentarza pisemnego lub ustnego do pracy ucznia. Cztery niezbędne elementy informacji zwrotnej: wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy ucznia; odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub dodatkowej pracy ze strony ucznia; wskazówki w jaki sposób uczeń powinien poprawić pracę; wskazówki w jakim kierunku uczeń powinien pracować dalej.
Informacja zwrotna nie jest oceną ucznia, tylko oceną kolejnych efektów jego pracy. Warunkiem koniecznym przyjęcia przez ucznia krytyki jest wewnętrzna świadomość ucznia, że nauczyciel go akceptuje, jest mu życzliwy i zależy mu na współpracy z uczniem. Uczeń może przestać bać się krytyki, jeśli zauważy, że krytyka mu pomaga, że jest konstruktywna. Dlatego uwagi nauczyciela muszą być jasne i konkretne. Trzeba pamiętać, że informacja zwrotna musi być ściśle związana z nacobezu.
Informacja zwrotna może również biec od ucznia do nauczyciela. Nie tylko nauczyciel może dawać uczniom informację zwrotną na temat jego pracy, ale też uczeń może rewanżować się nauczycielowi, dając mu informację zwrotną na temat sposobów i metod nauczania. IZ jest też istotna dla rodziców. Mogą oni pomagać dziecku w nauce, być na bieżąco w tym, co ich dziecko umie, a co powinno jeszcze uzupełnić. Daje im to możliwość współpracy z nauczycielem. W OK zachęcamy nauczycieli do ścisłej współpracy z rodzicami.
Pytania kluczowe Pytania kluczowe, są to pytania, które: pokazują uczniom szerszą perspektywę zagadnienia, są ściśle związane z celem lekcji, skupiają w sobie główną problematykę lekcji, mają spowodować zainteresowanie ucznia tematem, odpowiedź na te pytanie uczeń powinien uzyskać podczas lekcji.
Pytania kluczowe powinny: podkreślać cele uczenia i przyspieszać ich realizację, wzbudzać chęć uzyskania odpowiedzi na pytanie, angażować wszystkich uczniów, stawiać im wyzwanie, zachęcać uczniów do samodzielnego myślenia i poszukiwania odpowiedzi, zachęcać do uzasadniania poglądów i sposobu rozumowania
Kilka pytań kluczowych podanych przez nauczycieli: Historia : Dlaczego nie możemy zapomnieć o zagładzie Żydów? Język obcy: Jakie umiejętności językowe są konieczne, aby porozmawiać z kimś o planach wakacyjnych? Biologia: Jak myślicie, dlaczego w naszych domach rośliny doniczkowe często stoją na parapetach okien? Język polski: Czy to, co zdarzyło się w Pompejach, może przydarzyć się i nam?
Techniki zadawania pytań Najczęściej nauczyciele w ogóle nie dają uczniom czasu do namysłu i pytają pierwszą osobę, która się zgłosi, a jeśli nikt się nie zgłasza, to sami odpowiadają na zadane przez siebie pytanie. Uczniowie szybko przyzwyczajają się do takiej sytuacji i przestają myśleć nad odpowiedzią. Czekają na odpowiedź innego ucznia, który zawsze się zgłasza, nie podejmują wysiłku poszukiwania własnej odpowiedzi. Mają nadzieję, że ktoś inny udzieli odpowiedzi - uczeń lub sam nauczyciel.
W OK mówimy o technikach zadawania pytań, którym przyświecają 4 zasady: wydłużenie czasu oczekiwania na odpowiedź ucznia, polecenie poszukiwania odpowiedzi w parach, wykorzystywanie w procesie nauczania błędnych odpowiedzi ucznia, zasada nie podnoszenia rąk (przy zgłaszaniu się do odpowiedzi)
Korzyści z wydłużenia czasu oczekiwania są jednak niewątpliwe: odpowiedzi uczniów stają się dłuższe zmniejsza się liczba przypadków braku odpowiedzi odpowiadający uczniowie są bardziej pewni siebie uczniowie kwestionują lub udoskonalają odpowiedzi innych uczniowie proponują więcej alternatywnych rozwiązań.
Ocena koleżeńska i samoocena: Zarówno przy ocenie koleżeńskiej, jak i przy samoocenie musimy wraz z uczniami pracować nad: ustaleniem kryteriów oceniania (co?) umiejętnością dawania informacji zwrotnej (jak?). Wprowadzając ocenę koleżeńską i samoocenę stawiamy ucznia w roli nauczyciela. Nie rozliczamy ucznia, nie oceniamy, nie szufladkujemy. Teraz uczniowie (na podstawie ustalonych kryteriów oceniania) wzajemnie recenzują swoje prace, dają sobie wzajemnie wskazówki.
Jakie korzyści możemy mieć ze stosowania oceny koleżeńskiej i samooceny przez naszych uczniów? Uczniowie stają się bardziej samodzielni, odpowiedzialni za swoją naukę oraz zaangażowani w proces uczenia się. Uczniowie lepiej rozumieją czego się uczą i po co. Wzrasta u uczniów poczucie własnej wartości, pewności siebie i motywacji do nauki. Uczniowie wiedzą, czego jeszcze nie opanowali i czego muszą się jeszcze nauczyć. Uczniowie łatwiej przyznają się, że czegoś nie rozumieją i chętniej zadają pytania.
Uczniowie chętniej przystępują do poprawy swojej pracy i w mniejszym stopniu porównują się z innymi uczniami. Lekcje stają się ciekawsze dla uczniów i dla nauczyciela, w klasie panuje atmosfera sprzyjająca uczeniu się. Nauczyciel ma stałą informację o postępach indywidualnych uczniów. Nauczyciel może wraz z uczniami planować osiąganie przez uczniów założonych celów. Nauczyciel oszczędza czas poświęcany na poprawianie prac uczniów.
Więcej informacji na stronie internetowej www.ceo.org.pl