Pan Lucjan Cieplik Dyrektor PKP PLK SA Zakładu Linii Kolejowych w Katowicach

Pan Lucjan Cieplik Dyrektor PKP PLK SA Zakładu Linii Kolejowych w Katowicach WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1, zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach przeprowadziła kontrolę w PKP PLK SA - Zakładzie Linii Kolejowych w Katowicach (zwanym dalej Zakładem) w zakresie stanu technicznego i przygotowania kolejowych obiektów dworcowych do obsługi pasaŝerów w latach 2005 2007 (I półrocze). W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli, podpisanym w dniu 4 stycznia 2008 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Panu Dyrektorowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli ocenia negatywnie działalność Zakładu w zakresie spraw objętych kontrolą. 1 Dz. U. z 2007 r., Nr 231, poz. 1701

2 PowyŜszą ocenę uzasadniają następujące ustalenia kontroli: Zakład jako jednostka organizacyjna zarządcy linii kolejowych, w rozumieniu ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym 2, zarządzał infrastrukturą słuŝącą do obsługi ruchu, zlokalizowaną na 113 stacjach i przystankach kolejowych, w tym 175 peronami, 166 wiatami, 12 kładkami oraz 26 przejściami podziemnymi (wg stanu na 30 czerwca 2007 r.). Pomimo Ŝe zadaniem Zakładu było m.in. utrzymanie, obsługa i rozwój linii kolejowych oraz innych elementów infrastruktury kolejowej w stanie gwarantującym sprawność techniczno-eksploatacyjną oraz utrzymanie porządku i czystości w obiektach i na terenach będących w zarządzie Zakładu 3 - oględziny peronów, tuneli i wiat znajdujących się w obrębie 15 stacji 4 wykazały, Ŝe nie były one dostatecznie przygotowane pod względem eksploatacyjno-technicznym i estetycznym do przyjęcia i obsługi pasaŝerów, w tym osób niepełnosprawnych. 1. Stan techniczny i estetyczny oraz przygotowanie ww. elementów infrastruktury kolejowej do przyjęcia pasaŝerów przedstawiał się następująco: a) Na peronach pięciu stacji 5 stwierdzono zły stan techniczny posadzek (miejscowe zapadnięcia nawierzchni wypełnione lodem, niebezpieczne, ośnieŝone wyrwy na krawędziach peronów, uszkodzenia płytek chodnikowych, wystające krawędzie). Przykładowo na peronach w Zebrzydowicach ok. 40% płytek chodnikowych było uszkodzonych (popękanych lub pokruszonych) oraz zapadniętych przy krawędziach peronów (w wyniku czego uszkodzone betonowe krawędzie wystawały ponad powierzchnię peronu na wysokość do 15 cm). Na terenie pozostałych dworców perony posiadały nierówne nawierzchnie lub ubytki nawierzchni (m.in. w śywcu), braki w utwardzeniu nawierzchni (w Mysłowicach na długości 0,50 m), miejscowe zapadnięcia (w Katowicach Ligocie na pow. ok. 2 m 2 peronu II). b) Na 11 dworcach kolejowych nawierzchnia przejść przez torowiska była nierówna, znajdowały się na niej wyrwy lub wystające progi. Na terenie dworca w Tychach stwierdzono powaŝne uszkodzenia (w wyniku dewastacji) jednej z wiat osłaniających 2 Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 ze zm. 3 2 pkt regulaminu organizacyjnego Zakładu Linii Kolejowych w Katowicach, przyjętego decyzją Nr 8 z dnia 20 czerwca 2004 r. ze zm. oraz decyzją nr 13 z 31 października 2007 r. Dyrektora Zakładu Linii Kolejowych w Katowicach. 4 oględzinom poddano zarządzane przez Zakład elementy infrastruktury kolejowej leŝące w obrębie stacji w Katowicach (kategoria A), Bielsku Białej (kategoria B), Sosnowcu, Pszczynie, Tychach, śywcu, Mysłowicach (kategoria C) oraz Katowicach Ligocie, Chorzowie Batorym, Jaworznie Szczakowa, Goczałkowicach Zdroju, Zebrzydowicach oraz Wiśle Uzdrowisko (Kategoria D). 5 Katowice, Bielsko-Biała, Tychy, Zebrzydowice i Goczałkowice-Zdrój

3 wejście z peronu I do przejścia podziemnego. c) Wnętrza przejść podziemnych pięciu skontrolowanych dworców, w tym w Katowicach i Bielsku-Białej, były w złym stanie estetycznym i sanitarno-porządkowym. Widoczne były liczne zanieczyszczenia posadzek i ścian tych obiektów, graffiti, rozlewiska wodne (Katowice Ligota), zaśmiecenie (Tychy) oraz wyczuwalne były nieprzyjemne zapachy. Zły stan sanitarny przejść podziemnych dworca Katowice oraz Świętochłowice potwierdziły wyniki kontroli przeprowadzonych w latach 2006-2007 przez pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej w Katowicach i Chorzowie. d) Tunel bagaŝowy dworca Katowice był brudny, zawilgocony oraz wyczuwalne były nieprzyjemne zapachy stęchlizny. Na ścianach znajdowały się zacieki, a na posadzce rozlewiska brudnej wody. Na ścianach znajdowały się elementy instalacji elektrycznych, kanalizacyjnych, wodnych i ciepłowniczych. Brak było oznakowań w tunelu, a struktura nawierzchni była niejednolita. W przejściu podziemnym dworca Katowice Ligota były niesprawne urządzenia odprowadzające wody opadowe stwierdzono zalegającą na posadzce wodę. e) Na dworcach Katowice i Zebrzydowice (stacja graniczna) znajdowały się nieaktualne lub wprowadzające w błąd podróŝnych informacje lub oznakowania przejść podziemnych. Przykładowo, oznakowano drogę dojścia do placówki Policji na dworcu kolejowym Katowice, która nie istniała od 2000 r., oraz drogi dojścia do nieistniejących przechowalni bagaŝu i punktu gastronomicznego na terenie dworca w Zebrzydowicach. Wejście do przejścia podziemnego dla podróŝnych prowadzącego do dworca Katowice, znajdujące się od strony ul. Konopnickiej było oznakowane piktogramem dla osób niepełnosprawnych oraz tablicą informacyjną przeznaczoną dla tych osób, z której wynikało, iŝ dojście do dworca dla osób niepełnosprawnych znajduje się od strony ul. Słowackiego. Odczytanie tej informacji było moŝliwe wyłącznie po pokonaniu dwóch ciągów schodowych nie wyposaŝonych w pochylnię lub szyny zjazdowe dla wózków inwalidzkich. Na pozostałych dworcach oznakowanie tuneli było ograniczone do dróg dojścia na perony oraz wskazania wyjścia w kierunku centrum miasta. f) W obrębie stacji kolejowej Zebrzydowice stwierdzono istnienie nieoznakowanego dojścia przez torowisko do peronów. Dopiero po przekazaniu przez kontrolerów NIK informacji o zagroŝeniu dla Ŝycia i zdrowia ludzkiego 6, podjęto działania w celu oznakowania tego miejsca informacjami o zakazie przejścia oraz wzmoŝono kontrole StraŜy Ochrony Kolei. 6 w trybie art. 51 ustawy o NIK

4 g) Na 14 z 15 skontrolowanych dworców stwierdzono braki w oświetleniu peronów, wynoszące od 9% do 44% punktów świetlnych, a na terenie dworca Zebrzydowice całkowity brak oświetlenia na części jednego z peronów, który stanowił waŝny ciąg komunikacyjny 7. Wskutek zawiadomienia (w trybie art. 51 ustawy o NIK) o istniejącym zagroŝeniu dla zdrowia i Ŝycia podróŝnych, zamontowano dodatkowy punkt oświetlenia w tym miejscu. Braki w oświetleniu przejść podziemnych dworca Katowice wynosiły 20%, a tuneli dworców: Katowice Ligota i Jaworzno Szczakowa - 50%. NIK zwraca uwagę, Ŝe zgodnie z art. 61, w związku z art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane 8 - obiekt budowlany powinien być utrzymywany w naleŝytym stanie technicznym i estetycznym i nie powinno dopuścić się do nadmiernego pogorszenia jego właściwości uŝytkowych oraz sprawności technicznej. Zastępca Dyrektora ds. Eksploatacyjnych wskazał, Ŝe przyczynami obecnego stanu infrastruktury kolejowej były niedostateczne nakłady na ich utrzymanie, a Zakład wykonywał prace najbardziej pilne, w przypadkach zagraŝających zdrowiu i Ŝyciu podróŝnych. 2. Na podstawie przeprowadzonych oględzin stwierdzono, Ŝe obiekty infrastruktury kolejowej podległe Zakładowi były niedostatecznie przygotowane do obsługi osób niepełnosprawnych i występowały na nich następujące utrudnienia: - brak dostępu dla osób niepełnosprawnych ruchowo do stanowisk odjazdowych dworców kolejowych: Katowice, Mysłowice, Katowice Ligota i Chorzów Batory, wynikający z braku ogólnodostępnych wind lub pochylni, - na dworcu Katowice transport osób niepełnosprawnych na wózkach na perony mógł się odbywać wyłącznie przy udziale słuŝb kolejowych, zanieczyszczonym tunelem bagaŝowym oraz windami towarowymi, - na 11 dworcach dostęp dla osób niepełnosprawnych ruchowo do peronów był znacznie utrudniony, ze względu na brak poręczy na pochylniach peronowych lub nienaleŝycie utrzymaną nawierzchnię tych pochylni i przejść przez torowisko. Z-ca Dyrektora ds. Technicznych wyjaśnił, Ŝe nie planowano i nie dostosowywano obiektów naleŝących do infrastruktury Zakładu do obsługi osób niepełnosprawnych, gdyŝ ograniczone środki finansowe w tym zakresie, otrzymywane z PKP PLK SA Oddziału Regionalnego w Katowicach w latach 2005-2007, wystarczały tylko na pokrycie bieŝących, najbardziej pilnych potrzeb usuwanie drobnych usterek, ubytków 7 Ciąg komunikacyjny prowadził do Komisariatu Policji oraz Placówki StraŜy Granicznej 8 Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 ze zm.

5 w nawierzchniach peronowych oraz drogach dojść do peronów. NIK stwierdził, Ŝe przeprowadzone w latach 2001-2002 prace remontowe jednego z peronów dworca Katowice oraz jednego z peronów dworca Goczałkowice Zdrój miały na celu wyłącznie odtworzenie stanu istniejącego, natomiast nie obejmowały ich modernizacji umoŝliwiającej dostosowanie tych peronów do obowiązujących standardów, w tym dotyczących osób niepełnosprawnych. 3. W trakcie oględzin stwierdzono, Ŝe zabezpieczenie istniejącego od 1992 roku niestrzeŝonego publicznego przejścia dla pieszych (będącego takŝe dojściem do peronów dla podróŝnych niepełnosprawnych) w poziomie szyn na terenie stacji Goczałkowice Zdrój, w postaci metalowych barier (tzw. labiryntu) i oznakowania pionowego było niewłaściwe. Brakowało części znaków drogowych, a bariery były ustawione w sposób, który umoŝliwiał ich obejście i bezpośrednie wejście podróŝnego na torowisko - stwarzając zagroŝenie dla Ŝycia i zdrowia podróŝnych i innych osób. Pomimo podjęcia w grudniu 1997 r. przez Śląską Dyrekcję Okręgową Kolei Państwowych decyzji, zatwierdzającej budowę w tym miejscu przejścia dwupoziomowego, do czasu przeprowadzenia kontroli nie podjęto Ŝadnych działań w celu jego budowy lub podniesienia poziomu bezpieczeństwa. NIK ocenia negatywnie to, iŝ Zakład po zaistniałym w tym miejscu w 2006 r. wypadku śmiertelnym (zginęły 2 starsze osoby pacjenci pobliskiego ośrodka reumatologiczno-rehabilitacyjnego) nie przeprowadził analizy prawidłowości zabezpieczeń, ze szczególnym uwzględnieniem lokalizacji tego przejścia w pobliŝu obiektów sanatoryjnych, wykorzystywanych takŝe przez osoby niepełnosprawne. Stwierdzono, Ŝe metryka ww. przejścia dla pieszych była nierzetelnie sporządzona, gdyŝ nie uwzględniała wszystkich istotnych czynników, a w szczególności warunków ograniczających widoczność czoła pociągu lub jego latarni oraz nie zawierała parametru faktycznego natęŝenia ruchu pociągów, które w tym miejscu było średnie. Na skutek poinformowania Dyrektora Zakładu o stwierdzonych zagroŝeniach dla osób korzystających z przedmiotowego przejścia zostały przeprowadzone doraźne prace mające słuŝyć poprawie bezpieczeństwa (montaŝ oznakowania i dodatkowych barier). Uznając te działania za niewystarczające, NIK o zagroŝeniu poinformował Urząd Transportu Kolejowego - Oddział Regionalny w Katowicach, który po przeprowadzeniu czynności kontrolnych potwierdził brak wymaganych warunków widoczności we wszystkich kierunkach. 4. NIK negatywnie ocenia niepodejmowanie przez pracowników terenowych sekcji

6 eksploatacji Zakładu niezbędnych prac konserwacyjnych, remontowych, porządkowych oraz dotyczących prawidłowego oznakowania obiektów liniowych skontrolowanych dworców. Przykładowo: na nawierzchni peronów dwóch dworców znajdowały się nieoznakowane i niebezpieczne dla podróŝnych pozostałości po zlikwidowanych elementach infrastruktury, tj. wystające betonowe fundamenty i metalowe elementy (peron II dworca Tychy), bądź przeszkody zagraŝające zdrowiu podróŝnych, tj. betonowa donica, metalowa bariera (w ciągu komunikacyjnym peronu I dworca Zebrzydowice). Usunięcie tych utrudnień i niebezpieczeństw lub zapowiedź podjęcia starań zmierzających do ich likwidacji nastąpiło dopiero na skutek przekazanych Dyrektorowi Zakładu informacji o stwierdzonych zagroŝeniach. 5. NIK negatywnie ocenia brak skutecznego nadzoru nad realizacją usług w zakresie utrzymania czystości na terenie obiektów liniowych 5 dworców (Katowice, Pszczyna, Goczałkowice-Zdrój, Bielsko-Biała i Tychy). Naczelnicy Sekcji Eksploatacji w Czechowicach Dziedzicach i Katowicach wyjaśnili, Ŝe rzetelna kontrola i ocena bieŝącego stanu utrzymania podległych im obiektów jest utrudniona, ze względu na zbyt małą ilość zatrudnionych pracowników w stosunku do ilości wykonywanych czynności i zadań. W wyniku stwierdzonych przez kontrolerów NIK realnych zagroŝeń dla Ŝycia i zdrowia osób korzystających z infrastruktury kolejowej, spowodowanych brakiem naleŝytego utrzymania zimowego infrastruktury trzech dworców (nawierzchni peronów wraz pochylniami i przejść dla pieszych przez torowiska), Zakład naliczył przedsiębiorcom wykonującym usługi porządkowe kary umowne w łącznej wysokości 1.366,45 zł (tj. 10% wartości miesięcznej umowy). 6. NIK negatywnie ocenia fakt, Ŝe Dyrektor Zakładu, jako inwestor prac budowlanych remontu kładki w Pszczynie oraz rozbiórki obiektów nieczynnej kładki dla podróŝnych na terenie stacji Katowice-Murcki, dwukrotnie nie dopełnił obowiązku uzyskania od Wojewody Śląskiego decyzji - pozwolenia na budowę - wymaganego przez art. 30 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane. 7. Na remonty obiektów planowano i przeznaczano środki finansowe nie zapewniające utrzymania na zadowalającym poziomie sprawności technicznej oraz właściwości uŝytkowych zarządzanych obiektów. Planowanie i realizacja remontów bieŝących odbywała się w ramach środków finansowych ustalonych przez jednostkę nadrzędną, tj. Oddział Regionalny w Katowicach. Opracowane przez Zakład roczne plany remontów budynków i budowli nie uwzględniały jednak w całości wytycznych ustalonych przez

7 jednostkę zwierzchnią. Wbrew wytycznym tej jednostki, nakazującym włączenie do planu robót remontowych budynków i budowli mających wpływ na bezpieczeństwo podróŝnych, w planie na rok 2006 i 2007 nie ujęto robót remontowych 22 peronów na 18 stacjach oraz 6 z 7 wiat, których stan techniczny określono jako nie zadowalający. Według złoŝonych przez Zastępcę Dyrektora Zakładu ds. Technicznych wyjaśnień, występowanie do Oddziału Regionalnego w sprawie przyznania większych środków, skazane było na odmowę. Nie wykonano m.in. zaplanowanych prac remontowych, dotyczących remontu peronu II stacji Katowice, pomimo Ŝe peron ten, ze względu na nierówną nawierzchnię, stanowił zagroŝenie bezpieczeństwa podróŝnych, a nierówności groziły wypadkiem oraz peronu I i I a stacji Bielsko-Biała. Wykonano natomiast remonty nie ujęte w planach rocznych. Przyznane w planach remontowych środki m.in. na remonty peronów i wiat były przesuwane na cele związane z utrzymaniem linii kolejowych. Opracowywanie planów remontowych bez pełnego stosowania wytycznych jednostki zwierzchniej miało wpływ na niewykonanie przez Zakład obowiązku utrzymania obiektów w naleŝytym stanie technicznym i estetycznym, wynikającego z art. 61 w zw. z art. 5 ust. 2 ustawy Prawo budowlane. W ocenie NIK, na występowanie części powyŝszych nieprawidłowości miał wpływ nieskuteczny nadzór ze strony Naczelnika Działu ds. Nawierzchni, Obiektów InŜynieryjnych, Budynków i Budowli. Jednocześnie NIK pozytywnie ocenia prawidłową realizację następujących zadań objętych kontrolą: a) Zakład prawidłowo i rzetelnie prowadził ewidencję zarządzanych przez siebie środków trwałych, tworzących infrastrukturę do obsługi ruchu pasaŝerskiego o łącznej wartości początkowej 11.630 tys. zł. b) Zakład skutecznie nadzorował prawidłowość realizacji umów handlowych, zawartych w ramach działalności komercyjnej. W okresie objętym kontrolą Zakład osiągnął przychody z dzierŝawy i najmu miejsc handlowych i terenu pod tablice reklamowe oraz usług w zakresie zapowiedzi megafonowych w łącznej kwocie 1.259,0 tys. zł, w tym: 621,4 tys. zł w 2005 r., 437,0 tys. zł w 2006 r. i 200,6 tys. zł w I półroczu 2007 r. Na podstawie analizy wybranych umów zawartych z 25 kontrahentami ustalono, Ŝe Zakład naliczał odsetki za zwłokę w regulowaniu płatności zgodnie z postanowieniami umownymi i sprawował nadzór nad ich realizacją, m.in. poprzez wysyłanie wezwań do zapłaty oraz kierowanie spraw do egzekucji. NIK zauwaŝa, Ŝe Zakład, wbrew postanowieniom umownym, nie rozwiązał umów zawartych z ośmioma kontrahentami,

8 którzy zalegali z płatnościami przez co najmniej dwa miesiące, co uzasadniano sytuacjami losowymi kontrahentów i dobrymi rokowaniami odnośnie odzyskania naleŝności. Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi, NajwyŜsza Izba Kontroli wnosi o: 1. Zgłaszanie planowanych robót budowlanych organom administracji architektoniczno-budowlanej. 2. Podjęcie działań organizacyjnych umoŝliwiających prowadzenie bieŝącego nadzoru i oceny jakości wykonania zlecanych usług porządkowych oraz utrzymania zimowego infrastruktury słuŝącej pasaŝerom. 3. Przeprowadzanie na bieŝąco prac porządkowych, naprawczych i konserwacyjnych elementów infrastruktury, stwarzających zagroŝenie dla podróŝnych. 4. Przeprowadzenie kompleksowej analizy stanu technicznego i zabezpieczeń niestrzeŝonego przejścia dla pieszych na terenie dworca Goczałkowice Zdrój oraz uzupełnienie metryki tego przejścia o wymagane elementy. 5. Podjęcie, w miarę posiadanych środków, działań dostosowujących zarządzane obiekty do potrzeb osób niepełnosprawnych. NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, oczekuje przedstawienia przez Pana Dyrektora, w terminie 21 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub przyczyn niepodjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, przysługuje Panu prawo zgłoszenia na piśmie do Dyrektora Delegatury NIK w Katowicach umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK.