Zbigniew Zimny Rola korporacji transnarodowych (KTN) w rywalizacji i współpracy Unii Europejskiej (UE) w świecie Konferencja Unia Europejska w gospodarce światowej nowe uwarunkowania Katedra Intergracji Europejskiej im. Jean Monneta 19 czerwca 27 SGH Jak radziła sobie gospodarka i korporacje transnarodowe (KTN) Unii przed globalizacją i jak radzą sobie w globalizacji?
Osiągnięcia przedsiębiorstw i krajów: kiedyś w harmonii... Ricardo: Nic tak nie przyczynia się do prosperity i szczęścia kraju jak wysokie zyski Teoria i praktyka ekonomii: Na długą metę zyski rosną w takim samym tempie jak PKB Potocznie: What s good for General Motors is good for America Globalizacja tę harmonię narusza Produkcja międzynarodowa produkcja dóbr i usług za granicą przez KTN, podejmujące bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) osłabia związek między powodzeniem korporacji i krajów, uniezaleŝniając KTN od polityki i warunków ekonomicznych kraju macierzystego Np. konkurencyjność eksportowa USA spadła w drugiej połowie lat 198. i pierwszej połowie lat 199., a konkurencyjność KTN USA wzrosła Np. w ostatnim oŝywieniu zyski korporacji wzrosły duŝo, duŝo szybciej niŝ rósł PKB takich krajów jak USA, Japonia, Francja i Niemcy
Produkcja międzynarodowa rośnie szybciej niŝ handel i produkcja... Tempo wzrostu PKB, handlu i BIZ na swiecie, w %, 1981-25 45 4 35 3 25 2 15 1 5-5 -1 1981-1985 1986-199 1991-1995 1996-2 21-25 PKB Eksport Zasób BIZ > Napływ BIZ... i rola BIZ w gospodarce światowej szybko rośnie Stosunek zasobu BIZ do PKB wg. grup krajów przyjmujących, w %, 198-25 4 35 3 25 2 15 1 5 Świat Kraje rozwinięte UE-15 USA Kraje rozwijające się 198 1985 199 1995 2 25
Przed globalizacją gospodarka Unii radziła sobie lepiej niŝ w globalizacji POCZĄTKI INTEGRACJI Niemcy: w trakcie Wirtschaftswunder szybki wzrost, niskie bezrobocie i szybko rosnący poziom Ŝycia Francja: les trente glorieuses 3 lat powojennych, kiedy niemal wszystko szło dobrze Włochy szybko doganiały swoich bogatszych partnerów Unia zmniejszała dystans do USA pod względem PKB, wydajności pracy, poziomu Ŝycia i handlu Chora gospodarka brytyjska Wzrost PKB per head: Unia dogania USA 198 Unia pozostaje w tyle Wzrost PKB per capita, USA i UE-15, w %, 196-24 4 3.5 3 2.5 2 1.5 1.5 -.5 196-7 197-8 198-89 199-94 1995-2 21 22 23 24 USA UE-15
PKB per head w $: dystans powiększa się po 1995 PKB per capita, UE-15 i USA, w $, 1992-24 45 4 35 3 25 2 15 1 5 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 USA UE-15 Udział Unii w eksporcie światowym: pomyślne powojenne ćwierć wieku 1974-199 odzyskiwanie utraconego udziału Udział UE-15 w eksporcie światowym, 1948-1973, w % Udział UE-15 w eksporcie światowym, 1973-1993 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 1 9 4 8 1 9 4 9 1 9 5 1 9 5 1 1 9 5 2 1 9 5 3 1 9 5 4 1 9 5 5 1 9 5 6 1 9 5 7 1 9 5 8 1 9 5 9 1 9 6 1 9 6 1 1 9 6 2 1 9 6 3 1 9 6 4 1 9 6 5 1 9 6 6 1 9 6 7 1 9 6 8 1 9 6 9 1 9 7 1 9 7 1 1 9 7 2 1 9 7 3 44 42 4 38 36 34 32 19 73 19 74 19 75 19 76 19 77 19 78 19 79 19 8 19 81 19 82 19 83 19 84 19 85 19 86 19 87 19 88 19 89 19 9 19 91 19 92
1991-24: globalizacja postępuje, udział Unii w eksporcie światowym spada Udział UE-15 w eksporcie światowym, w %, 1991-24 44 42 4 38 36 34 32 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 Wydajność pracy 1995: Unia dogania USA w przemyśle przetwórczym (poza maszynami elektrycznymi) i w usługach ludności, socjalnych i publicznych Wzrost wydajności pracy (WD na 1godz.) w USA i UE-15, %, 197-1995 8 6 4 2 TOT P-ME,P,K P-ex.ME P-POZ U-DiH U-FiB U-PiS U-PUB USA 197-1995 UE-15 197-1995
Wydajność pracy 1995-24: Unia odstaje we wszystkich usługach i przemyśle przetwórczym, z wyj. P-POZ (górnictwo, energia, budownictwo i rolnictwo) Wzrost wydajności pracy (WD na 1godz.) w USA i UE-15, %, 1995-24 12 1 8 6 4 2-2 TOT P-ME,P,K P-ex.ME P-POZ U-DiH U-FiB U-PiS U-PUB USA 1995-24 UE-15 1995-24 Liderzy (Skandynawia, Irlandia i Wlk. Brytania) i maruderzy (Francja, Niemcy, Hiszpania i Włochy) w zmaganiach Unii z globalizacją 14 12 1 8 6 4 2 Poziom wydajności pracy w mniejszych krajach Unii i Wlk. Bryt. w %, UE-15=1, 1995-24 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 Irlandia Dania Finlandia Szwecja Wlk. Bryt. UE-!5 14 12 1 8 6 4 2 Poziom w ydajności pracy w duŝyck krajach Unii w %, UE-15=1, 1995-24 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 Francja Niemcy Hiszpania Włochy UE-!5
KTN w początkach integracji: inwazja USA DuŜy napływ kapitału amerykańskiego do przemysłu przetwórczego Unii Próby wykupienia sreber rodowych (Simca, Machines Bull) rodzą sprzeciw Francji Servan-Schreiber The American Challenge,1967: Ameryka wykupuje nas za nasze własne pieniądze! Połączenia i przejęcia przedsiębiorstw (PiPP) odbywają się głównie wewnątrz krajów Unii Komisja lamentuje, Ŝe wiodące firmy Unii są małe, a międzynarodowe PiPP w Unii b. trudne Proponuje statut Spółki Europejskiej, który ma ułatwić PPP 1957-1977: inwazja BIZ USA w Unii. 1982 początek inwazji Unii w USA? Zasób BIZ USA w UE-6 i UE-6 w USA, w mln $, 195-1982 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 195 1957 1966 1977 1982 USA w EU-6 EU-6 w USA
Zasób BIZ EU-15<>USA, 1985-25: dwie inwazje KTN Unii w USA: 1985-1991 i 2-22 Wzajemny zasób BIZ UE-15 i USA, mln $, 1985-1995 Wzajemny zasób BIZ UE-15 i USA, w mln $, 1996-25 35, 1,2, 3, 1,, 25, 2, 15, 1, 5, - 1985 1986 1987 1988 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 EU-15 w USA USA w EU-15 8, 6, 4, 2, - 19 96 1 9971998199 9 2 21222 3 2 4 25 EU-15 w USA USA w EU-15 W globalizacji rośnie rola Unii w światowym BIZ Composition of global outward FDI stock, 196, 1967, 1975 and 198-22 1% 8% 6% 4% 2% Developing countries Other DMEs Japan United States European Union % 196 1975 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 21
... i rola KTN Unii wśród 1 top KTN 1 największych KTN wg. krajów pochodzenia, ilość, 1976, 199 i 24 6 5 4 3 2 USA UE-15 Japonia POZ 1 1976 199 24 Ponad połowa działalności największych KTN Unii odbywa się za granicą Stopień transnacjonalizacji top 1 KTN, w %, 199 i 24 9 8 7 6 5 4 3 2 1 199 24 199 24 199 24 199 24 199 24 KTN USA KTN UE KTN Jap. POZ. KTN Top 1 Aktywa SprzedaŜ Zatrudn.
Wśród krajów Unii największy zasób BIZ za granicą ma Wlk. Bryt., Francja i Niemcy trzymają się dobrze i zwraca uwagę ekspansja KTN Hiszpanii EU outward FDI stock by countries, %, 198-25 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % Other Sweden Italy Spain Bel.& Lux. Netherlands France Germany UK 198 1982 1984 1986 1988 199 1992 1994 1996 1998 2 22 24 Firmy Europy są dobrze reprezentowane w branŝach tradycyjnych, a słabo w high-tech... Firmy Europy wśród czołowych 22 firm świata, 2, % w branŝach 1% 8% 6% 4% 2% % POZOS. USA Europa Total High-tech Life science En.Ch.Ut Cons.g.TR Trans.Log. Automotive Finance Eng.Cons.
... i dogoniły firmy USA pod względem zyskowności w rezultacie konsolidacji i restrukturyzacji Zyskowność (return on equity) firm europejskich i USA, w %, 1998-25 25 2 15 1 5-5 -1 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 S&P 5 Euro STOXX WNIOSKI (1) KTN UE radzą sobie lepiej w globalizacji niŝ gospodarki Unii RóŜnica między skutecznością KTN a gospodarek jest zwłaszcza wyraźna we Francji, Włoszech, Hiszpanii i Niemczech W krajach tych światowej klasy przedsiębiorstwa kontrastują ze sklerotycznymi gospodarkami KTN Unii odstają najbardziej w przemysłach high-tech Jeśli Unia i kraje-maruderzy nie dokonają reform, róŝnica ta będzie się pogłębiać Mimo prób, nie da się zatrzymać globalizacji: lepiej się do niej przyłączyć i z niej korzystać, jak np. Irlandia i Szwecja
Wnioski (2) Jest wiele sygnałów, Ŝe KTN Unii inwestują mniej niŝ by chciały i mogły w krajach macierzystych i w innych krajach Unii z powodu deficytu wykwalifikowanej siły roboczej, uciąŝliwych regulacji i sztywności rynku pracy (np. moŝna utrudniać zwolnienia, ale nie moŝna zmusić firm do naboru nowych pracowników) Przeszkody unijne, m.in. w restrukturyzacji i konsolidacji przedsiębiorstw w skali międzynarodowej a takŝe słabsza konkurencja w wielu branŝach powodują, Ŝe najbardziej produktywne przedsiębiorstwa nie rozwijają się i nie zwiększają zatrudnienia, w odróŝnieniu od najmniej produktywnych Wnioski (3) Np. w latach 1995-2, najgorsze firmy Unii zwiększały rocznie zatrudnienie o 2.2%, a najlepsze tylko w tempie.3%, w duŝym kontraście do USA, gdzie odpowiednie cyfry wyniosły 6.2% i -1.6% Dyrektywy Unii mające ułatwić konsolidację międzynarodową firm kompania europejska i fuzje międzynarodowe nie przyniosły Ŝadnych znaczących rezultatów, a ta druga pogorszyła sytuację w niektórych krajach Przyszłość Unii zaleŝy od rozwoju nowoczesnych usług o wysokiej wartości dodanej. W wielu usługach Unia wygenerowała w ostatniej dekadzie KTN o klasie światowej. Aby z nich korzystać, Unia musi nie bać się realizacji rynku wewnętrznego w usługach