ROZDZIAŁ XII ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 DOBROSTAN I SPOŁECZEŃSTWO 1 Zakład Auksologii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Department of Auxology, University of Jan Kochanowski in Kielce 2 Zakład Wspomagania Rozwoju i Edukacji Dziecka, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Pedagogical Teacher Training, University of Jan Kochanowski in Kielce 3 Zakład Kultury Fizycznej, Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny w Radomiu Department of Physical Culture, University of Technology and Humanities in Radom ANDRZEJ JOPKIEWICZ 1, AGATA JOPKIEWICZ 2, STANISŁAW NOWAK 3 Body height and size of BMI of children from two different social Słowa kluczowe: Wysokość ciała, wskaźnik BMI, nadwaga, otyłość prosta, status społeczny, dzieci i młodzież Key words: Body height, size of BMI, overweight, simple obesity, social strata, children and teenagers Rozwój cech somatycznych zależy od potencjału biologicznego (czynników genetycznych), oddziaływania środowiska oraz interakcji między tymi czynnikami. W analizie środowiska społeczno-ekonomicznego człowieka wydziela się różne grupy modyfikatorów pozarodzinnych, kulturowych wraz ze stopniem urbanizacji miejsca zamieszkania. Drugą grupę stanowią czynniki wewnątrzrodzinne, określane na podstawie poziomu wykształcenia rodziców, ich statusu zawodowego, liczby dzieci w rodzinie, warunków materialnych i mieszkaniowych. Oddziaływanie tych modyfikatorów na rozwój fizyczny dzieci i młodzieży jest wyłącznie pośrednie. Decydują one bowiem o warunkach życia jakie dane osoby stwarzają dla siebie i rodziny.
176 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo Według Bielickiego i wsp. [1], czynniki, wewnątrzrodzinne decydują o różnych elementach środowiska, które dopiero mogą w sposób bezpośredni rzutować na daną wartość biologiczną organizmu. Te bezpośrednie bodźce to ilość i jakość pożywienia, stopień aktywności fizycznej, zachorowalność na choroby zakaźne, zachowania zdrowotne i różnego rodzaju stresy. Droga ich oddziaływania jest jednak wielotorowa i skomplikowana. Stąd można jedynie ogólnie oszacować udział i znaczenie danego czynnika społeczno-ekonomicznego dla rozwoju biologicznego organizmu. Określenie, które elementy otoczenia należące do modyfikatorów społecznych w sposób istotny kształtują rozwój młodego pokolenia, dokonuje się poprzez porównywanie potencjału biologicznego różnych grup społecznych. Wyższy status społeczno-ekonomiczny rodziny wiąże się na ogół z możliwością zapewnienia właściwego, racjonalnego sposobu żywienia, bardziej aktywnego spędzania czasu wolnego, lepszej opieki lekarskiej i higienicznego trybu życia. Jednym z najważniejszych wyznaczników statusu społecznego rodziny, najczęściej branym pod uwagę w Polsce, jest poziom wykształcenia rodziców. Czynnik ten w dwojaki sposób oddziałuje na warunki bytowe rodziny. Wyższy poziom wykształcenia zazwyczaj koreluje z lepiej płatną pracą, a co za tym idzie z większym budżetem domowym. Ponadto wykształcenie wiąże się z poziomem świadomości i wiedzy o potrzebach rozwojowych dziecka. Przemiany ekonomiczno-społeczne zachodzące w ostatnich dekadach w Polsce wraz z polepszeniem warunków życia przyniosły też znaczny wzrost dzieci i młodzieży borykających się z problemem nadwagi i otyłości. Zjawisko to występuje również we wszystkich krajach wysokorozwiniętych, a przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, oraz w państwach Europy zachodniej i południowej (np. Malta ma najwyższy odsetek dzieci z nadwagą i otyłością w Europie odpowiednio 25,4% i 7,9%) [9]. Problem ten dotyka w coraz szerszym stopniu najmłodsze pokolenia i niesie ze sobą szereg niepożądanych następstw zdrowotnych [16]. Stąd właściwa diagnostyka rozwoju dzieci i młodzieży powinna uwzględniać także ten aspekt. W ciągu ostatnich dziesiątków lat nastąpiła zmiany nawyków żywieniowych, polegająca głównie na zwiększonym poborze kalorii, konsumowaniu większych porcji posiłków, wzroście spożycia słodzonych napojów i dań z barów szybkiej obsługi oraz produktów typu fast-food, nawyku częstego podjadania i zmniejszenia spożycia owoców i warzyw. Zaobserwowano, że w zapobieganiu dalszemu przyrostowi masy ciała dzieci lepszy efekt przynieść może skupienie działań na redukcji siedzącego trybu życia, poprzez zachęcanie do zabaw ruchowych, niż nakładanie obowiązku ćwiczeń lub zmniejszenie spożycia żywności [4]. Stąd też celem pracy jest ocena wysokości ciała i częstości występowania nadwagi i otyłości prostej u dzieci z dwóch skrajnych warstw społecznych, określanych na podstawie poziomu wykształcenia rodziców. MATERIAŁ I METODYKA BADAŃ Badania przeprowadzono w roku szkolnym 2008/2009 w szkołach na terenie Kielc. Obserwacją objęto 3187 dzieci z trzech okresów edukacji szkolnej, tj. młodszego wieku szkolnego klasy I-III (7-10 rok życia), starszego wieku szkolnego klasy IV-VI (11-13 rok życia) oraz gimnazjum (14-16 rok życia) (tab. I).
Andrzej Jopkiewicz, Agata Jopkiewicz, Stanisław Nowak Tab. I. Charakterystyka liczbowa badanych dziewcząt i chłopców w poszczególnych grupach wieku (%) Wiek Dziewczęta Chłopcy Ogółem N % N % N % 7-10 434 26,6 434 27,9 868 27,2 11-13 442 27,1 469 30,1 911 28,6 14-16 755 46,3 653 42,0 1408 44,2 Ogółem 1631 100,0 1556 100,0 3187 100,0 Wysokość ciała mierzono antropometrem przy ustawieniu głowy w płaszczyźnie oczno-usznej z dokładnością do 1mm, a masę ciała na wadze mechanicznej typu SECA z dokładnością do 100g. Na podstawie tych dwóch cech obliczono wskaźnik BMI, wykorzystując w tym względzie klasyfikację Cole a, która jest międzynarodowym standardem IOTF ( International Obesity Task Force), umożliwiającą oceny nadwagi i otyłości prostej u dzieci w różnym wieku [5]. Przyjęto, że nadwagą charakteryzują się dzieci i młodzież, u których ten wskaźnik wynosi 111-120%, a otyłością gdy wartość wskaźnika wynosi powyżej 120% [5,6]. Biorąc pod uwagę wykształcenie rodziców dokonano podziału dychotomicznego na dwie warstwy społeczne. Warstwę niższą stanowiły dzieci z homogamicznym wykształceniem średnim lub niższym rodziców, bądź heterogamicznym średnim, zasadniczym zawodowym i podstawowym. Warstwa wyższa definiowana jest homogamicznym wykształceniem wyższym lub heterogamicznym wyższym i średnim (ryc. 1). Ryc. 1. Status społeczny rodziny badanych dzieci i młodzieży w odniesieniu do wydzielonych grup wiekowych (%) Analizę statystyczną dokonano w oparciu o wartości unormowane, biorąc pod uwagę średnią i odchylenie standardowe dla każdej kategorii wieku, oddzielnie dziewcząt i chłopców. Do oceny zależności wykorzystano metodę analizy wariancji 177
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo (ANNOVA) oraz test nieparametryczny chi-kwadrat, przyjmując prawdopodobieństwo 0,05 i wyższe [7]. WYNIKI Zaobserwować można, że dzieci i młodzież pochodząca się z rodzin o wyższym statusie społecznym charakteryzuje się większymi średnimi wartościami wysokości ciała. Statystycznie istotne różnice stwierdzono w młodszym (7-10 r.ż.), i starszym wieku szkolnym chłopców, oraz w starszym wieku szkolnym (11-13 r.ż.) dziewcząt (tab. II i ryc. 2-3). Warunki życia rodzin modyfikują więc możliwości rozwojowe młodego pokolenia. Standard życia rodzin, chociaż ogólnie się poprawił, to nadal jest mocno zróżnicowany, gdyż w środowisku miejskim status społeczny rodziny, określany na podstawie poziomu wykształcenia rodziców, stanowi istotny czynnik modyfikujący możliwości rozwojowe młodego pokolenia. Tab. II. Wyniki analizy wariancji wysokości ciała w zależności od statusu społecznego rodziny Kategorie Chłopcy Dziewczęta wieku F p F p 7-10 lat 7,454 0,006 0,483 0,487 11-13 lat 9,084 0,003 5,056 0,025 14-16 lat 2,021 0,155 3,799 0,051 Różnice istotne statystycznie oznaczono tłustym drukiem 0,1 0 wiek w latach -0,1-0,2-0,3 7-10 11-13 14-16 status niższy status wyższy Ryc. 2. Wartości unormowane wysokości ciała chłopców w różnych grupach wiekowych w odniesieniu do statusu społecznego rodziny 178
Andrzej Jopkiewicz, Agata Jopkiewicz, Stanisław Nowak 0,1 0 wiek w latach -0,1-0,2 7-10 11-13 14-16 status niższy status wyższy Ryc. 3. Wartości unormowane wysokości ciała dziewcząt w różnych grupach wiekowych w odniesieniu do statusu społecznego rodziny Status społeczny rodziny, określony poziomem wykształcenia rodziców, nie różnicował wielkości wskaźnika BMI u obu płci. Średnie wielkości tego wskaźnika dla chłopców pochodzących z rodzin o niższym statusie społecznym układały się powyżej średnich dla chłopców z rodzin o wyższym statusie. Natomiast u dziewcząt zanotowano odwrotny stosunek wartości, gdyż dziewczęta pochodzące z rodziny o wyższym statusie społecznym charakteryzowały się niższymi średnimi wartościami wskaźnika BMI (tab. II i ryc. 4-5). Jednak w obu przypadkach różnice te były bardzo małe i raczej można mówić tylko o pewnym trendzie, a nie zależności. Tab. II. Wyniki analizy wariancji wartości wskaźnika BMI w zależności od statusu społecznego rodziny Kategorie wieku Chłopcy Dziewczęta F p F p 7-10 lat 0,026 0,871 1,208 0,272 11-13 lat 0,815 0,367 0,085 0,771 14-16 lat 0,014 0,905 3,045 0,081 179
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo 0,08 0,04 0 wiek w latach -0,04-0,08 7-10 11-13 14-16 status niższy status wyższy Ryc. 4. Wartości unormowane wskaźnika BMI chłopców w różnych grupach wiekowych w odniesieniu do statusu społecznego rodziny 0,2 0,1 0 wiek w latach -0,1 7-10 11-13 14-16 status niższy status wyższy Ryc. 5. Wartości unormowane wskaźnika BMI dziewcząt w różnych grupach wiekowych w odniesieniu do statusu społecznego rodziny Biorąc pod uwagę częstość występowania nadwagi i otyłości prostej u dziewcząt i chłopców w różnych grupach wiekowych, w zależności od statusu społecznego rodziny (tab. III-IV), nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic. Nie mniej jednak wśród chłopców nadwaga częściej pojawia się w rodzinach o wyższym statusie społecznym. Wynika to zapewne z często obserwowanej nadopiekuńczej postawy rodziców wobec synów, szczególnie jedynaków, powodującej ich przekarmianie. Natomiast w odniesieniu do dziewcząt widać odwrotną tendencję, tj. w grupach o niższym statusie społecznym, zanotowano większą frakcję z nadwagą, szczególnie u 7-10-latek i 14-16-latek. Jak wiadomo dziewczęta w okresie dojrzewania starają się utrzymać 180
Andrzej Jopkiewicz, Agata Jopkiewicz, Stanisław Nowak właściwą masę ciała, a nawet odchudzać nadmiernie. Stąd zapewne w grupach dziewcząt starszych ( 11-13 i 14-16 lat) stwierdzono częstsze występowanie niedowagi, a odsetki te były wyraźnie większe u dziewcząt niż chłopców, a ponadto były one większe w wśród dziewcząt wywodzących się z wyższej warstwy społecznej w porównaniu do niższej (tab. IV). Zauważyć można także, że wraz z wiekiem, w odniesieniu do starszych etapów edukacji szkolnej, odsetki dziewcząt z nadwagą i otyłością zmniejszają się, natomiast u chłopców nie ulegają one zmianie (tab. III-IV). Tab. III. Frakcja chłopców w poszczególnych etapach edukacji szkolnej w zależności od wielkości wskaźnika BMI i statusu społecznego rodziny (%) Klasyfikacja wsk. BMI według Cole a 7-10 lat 11-13 lat 14-16 lat Status społeczny rodziny niższy wyższy niski wysoki niski wysoki niedowaga bardzo duża 0,0 0,0 0,8 1,7 0,0 0,7 niedowaga znaczna 3,9 0,5 0,0 1,1 2,1 0,9 niska masa ciała 7,7 7,4 10,6 9,1 8,6 7,9 norma 74,4 75,1 78,7 74,2 82,9 81,0 nadwaga 11,5 15,7 8,2 10,1 4,3 7,6 otyłość 2,6 1,4 1,6 3,8 2,1 1,9 test chi-kwadrat 5,248 4,935 4,896 df 4 5 5 p 0,262 0,423 0,428 Tab. IV. Frakcja dziewcząt w poszczególnych etapach edukacji szkolnej w zależności od wielkości wskaźnika BMI i statusu społecznego rodziny (%) Wskaźnik BMI według Cole a 7-10 lat 11-13 lat 14-16 lat Status społeczny rodziny niski wysoki niski wysoki niski wysoki niedowaga bardzo duża 1,3 0,4 1,8 0,4 0,0 1,0 niedowaga znaczna 1,3 2,2 3,6 2,0 2,0 2,3 niska masa ciała 9,3 8,6 10,8 8,6 10,4 10,5 norma 57,3 69,8 69,4 73,5 74,0 78,2 nadwaga 26,7 16,0 13,5 14,4 13,0 7,2 otyłość 4,0 3,0 0,9 1,2 0,7 0,8 test chi-kwadrat 5,615 3,203 7,266 df 5 5 5 p 0,345 0,668 0,201 181
182 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ Wpływ modyfikatorów społeczno-ekonomicznych na kształtowanie się podstawowych parametrów somatycznych, czy tempo dojrzewania jest systematycznie badany w wielu ośrodkach naukowych. Istotne wydaje się wskazanie, które elementy środowiska rodzinnego, czy kulturowego, mają zasadnicze znaczenie ze względu na szybko zmieniającą się sytuację społeczno-ekonomiczną w Polsce. Przeobrażenia te powodują bowiem, że jedne czynniki przestają być istotne, a w ich miejsce pojawiają się nowe. Dawniej niski poziom wykształcenia społeczeństwa powodował wysuwanie na pierwszy plan zawodu rodziców, szczególnie ojca [1]. Obecnie natomiast znacznie zwiększyła się grupa osób posiadających średnie, a zwłaszcza wyższe wykształcenie. Powszechna możliwość ukończenia szkoły średniej, a także studiów wyższych sprawia, że w niedługo czynnik ten może przestać być pierwszorzędnym wyznacznikiem statusu rodziny. Przy czym nie tylko poziom wykształcenia, ale i jego rodzaj, ogólna kultura rodziców i wyznawane wartości decydują o priorytetach i postawie pro lub antyzdrowotnej przyjmowanej wobec siebie i swojej rodziny. Stąd należy przypuszczać, że poziom wykształcenia rodziców zawsze będzie odgrywał istotną rolę wśród modyfikatorów rozwoju, ale będzie musiał być rozpatrywany z innymi zmiennymi pozwalającymi precyzyjniej określić warunki bytowe i rozwojowe dzieci i młodzieży. Znaczenie poziomu wykształcenia rodziców potwierdzone zostało w Polsce wieloma obserwacjami, w których analizowano zależności między stopniem wykształcenia ojca i matki a poziomem rozwoju fizycznego dzieci. Wykazano w nich monotoniczny wzrost wysokości ciała chłopców i dziewcząt wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia rodziców [2, 10, 15, 17]. W prezentowanych badaniach, poziom wykształcenia rodziców wyznaczający ich status społeczny, nie różnicował w sposób istotny statystycznie średnich wartości wskaźnika BMI, umożliwiającego ocenę nadwagi i otyłości prostej dziewcząt i chłopców w różnych grupach wiekowych. Przy czym można wskazać na pewną tendencję, polegającą na uzyskiwaniu wyższych średnich wartości wskaźnika BMI u dziewcząt pochodzących z rodzin o niższym statusie społecznym i odwrotną tendencję u chłopców. Podobne wyniki, choć także nieistotne statystycznie, uzyskano w ogólnopolskich badaniach nastolatków [14], a także w badaniach dzieci i młodzieży 6-18-letniej na Kielecczyźnie [19]. Natomiast w innych badaniach na terenie Polski, wykazano wyższą relatywną masę ciała u dzieci i młodzieży pochodzącej z rodzin o niższym poziomie wykształcenia rodziców [10, 15, 16, 17]. Porównania międzynarodowe wskazują na różne relacje tych zmiennych. Wyższe wartości wskaźnika BMI oraz częstsze występowanie nadwagi i otyłości wśród młodego pokolenia, były notowane w grupie o niższym statusie społecznym rodziny w takich krajach jak: Francja [13] i Finlandia [11]. Na odwrotne zależności wskazał m.in. Freitas i in. [8], czy Wang [18] w Chinach. W wielu doniesieniach wskazuje się na brak zależności między określonymi modyfikatorami rodzinnymi czy społecznymi a poziomem rozwoju fizycznego [3,12]. Różnorodność wyników w obrębie tego zjawiska świadczy o tym, że model zależności między czynnikami środowiskowymi i rodzinnymi, a relatywną masą ciała i częstością występowania nadwagi i otyłości
Andrzej Jopkiewicz, Agata Jopkiewicz, Stanisław Nowak ulega ciągłym zmianom. Dlatego stale zachodzące przemiany gospodarcze i polityczne, obserwowane niemal na całym świecie, wskazują na potrzebę badania tych relacji. Nie ulega wątpliwości, że dobrym wyznacznikiem zdrowia, stosowanym zarówno w odniesieniu do dorosłych, jak i dzieci, jest należna masa ciała. Na podstawie wskaźnika BMI można bowiem oszacować ryzyko niedowagi oraz nadwagi i otyłości prostej. W profilaktyce zdrowia jest to dobry i prosty miernik, stosowany zarówno przez lekarzy, jak i rodziców, wychowawców, czy nauczycieli wychowania fizycznego. Wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży w okresie wzrastania i dojrzewania, jest jak wiadomo, niezbędnym działaniem umożliwiającym pełniejszą realizację ich potencjału rozwojowego, stanowiącego podstawę do funkcjonowania organizmu w kolejnych okresach życia. Stąd istotne wydaje się wprowadzanie odpowiednich programów społecznych i gospodarczych pozwalających na zapewnienie optymalnych warunków życia młodych generacji. Brak znaczących różnic w poziomie rozwoju fizycznego między różnymi warstwami społecznymi w krajach wysokorozwiniętych, świadczy o tym, że nawet w grupach o niższym statusie społecznym zapewnione zostały optymalne warunki rozwojowe dzieci i młodzieży. Polska, pomimo wieloletnich przemian gospodarczych, nie osiągnęła jeszcze podobnego pułapu. Wskazują na to nie tylko obecne wskaźniki gospodarcze, ale również zastosowane w tej pracy podstawowe wskaźniki stanu biologicznego populacji. Zdaniem Bielickiego i in. [1,s.12] należy oczekiwać, że także w naszym kraju nastąpi moment, gdy... po osiągnięciu przez społeczeństwo odpowiednio wysokiego przeciętnego poziomu zamożności i przy odpowiedniej polityce socjalnej państwa nierówności sytuacji społecznej i materialnej rodzin, choć nadal istotne, nie będą różnicować już dobrostanu biologicznego dzieci. WNIOSKI 1. W środowisku miejskim status społeczny rodziny, określany poziomem wykształcenia rodziców, nadal różnicuje wysokość ciała dzieci i młodzieży. Natomiast wielkość wsk. BMI, będącego podstawą określenia nadwagi i otyłości prostej, nie wykazuje zróżnicowania ze względu na status społeczny rodziny. 2. Wzrost frakcji dzieci z nadwagą i otyłością wyznaczoną metodą Cole a, wskazuje na nasilanie się tego problemu, szczególnie u chłopców. Natomiast u dziewcząt w wieku 14-16 lat, zwłaszcza pochodzących z wyższej warstwy społecznej, zauważyć można wzrost odsetka osób z niską masą ciała i niedowagą. Świadczy to o przypisywaniu przez dziewczęta, we współczesnym społeczeństwie, dużej wagi do atrakcyjnego wyglądu, co wynika zapewne z przekonania, że dbanie o sylwetkę sprzyja powodzeniu w życiu osobistym i zawodowym. 3. Ponieważ nadwaga i otyłość dzieci i młodzieży ma szczególny wpływ na ich zdrowie fizyczne i psychiczne, to istnieje pilna potrzeba edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży w tym względzie. Zarówno rodzice, jak i nauczyciele, a także lekarze, powinni uświadamiać dzieciom i pacjentom konieczność stosowania prawidłowej, zbilansowanej diety, unikania sytuacji sprzyjających tyciu, jak i 183
184 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo propagowania aktywnego trybu życia. Adresatem tych zaleceń powinny być nie tylko osoby otyłe, ale i szczupłe, ponieważ prawidłowa masa ciała w okresie młodości wcale nie chroni przed rozwojem nadwagi i otyłości w późniejszym okresie. PIŚMIENNICTWO 1. Bielicki T. i wsp.: Nierówności społeczne w Polsce: antropologiczne badania poborowych w trzydziestoleciu (1965-1995), Monogr. ZAPAN, nr 16, Wrocław 1997. 2. Bielicki T. i wsp.: Transformacja ustrojowa w Polsce w świetle antropologicznych badań 19-letnich mężczyzn, Monogr. ZAPAN, nr 23, Wrocław 2003. 3. Brundtland G. i wsp.: Height, weigth and menarcheal age of Oslo schoolchildren during the last 60 year, Annals of Humane Biology, 1980;7:307-322. 4. Caterson ID, Gill TP: Obesity: epidemiology and possible prevention. Best Pract Res Clin Endocrinol Metab. 2002;16:595-610. 5. Cole TJ i wsp.: Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. BMJ,2000;6:1240-1243. 6. Cole T.J. i wsp.: Body mass index cut offs to define thinness in children and adolescents: international survey, Br. Med. Jour., 2007;335:1-8. 7. Ferguson A.G., Takane G.: Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice. PWN, Warszawa 1999. 8. Freitas D. i wsp.: Socio-economic status, growth, physical activity and fitness: The Madeira Growth Study, Annals of Human Biology, 2007;34:107-122. 9. Janssen I. i wsp.: Comparison of overweight and obesity prevalence in schoolaged youth from 34 countries and their relationships with physical activity and dietary patterns, Obesity Review, 2005;6:123-132. 10. Jopkiewicz A.: Dziecko kieleckie. Normy rozwoju fizycznego, ITE i WSP, Radom-Kielce 2000. 11. Kautiainen S. i wsp.: Sociodemographic factors and secular trend of adolescent overweight in Finland, International Journal of Pediatric Obesity, 2009; 4:360-370. 12. Lindgren G.: Height, weight and menarche in Svedish schoolchildren in relation to socioeconomic factors, Annals of Human Biology, 1976;6:501-528. 13. Lioret S.B.i wsp.: Child overweight in France and its relationship with physical activity, sedentary behaviour and socioeconomic status, European Journal of Clinical Nutrition, 2007;61:509-516. 14. Oblacińska A., Jodkowska M. (red.): Otyłość u polskich nastolatków. Epidemiologia, styl życia, samopoczucie. Raport z badań uczniów gimnazjów w Polsce, IMiDz, Warszawa 2007.
Andrzej Jopkiewicz, Agata Jopkiewicz, Stanisław Nowak 15. Przewęda R., Dobosz J.: Kondycja fizyczna polskiej młodzieży. Studia i Monogr., AWF, Warszawa 2003. 16. Rogalska-Niedźwiedź M. i wsp.: Otyłość i nadwaga u dzieci czteroletnich, w: Otyłość epidemią XXI wieku, (red.) J. Charzewska i wsp. AWF, Warszawa; 2006:63-73. 17. Suliga E.: Socio-economic differentiation of the growth and the dietary intake of Polish boys aged 7-16 years, Annals of Human Biology, 2009;36: 199-210. 18. Wang Y.: Cross-national comparison of childhood obesity: the epidemic and relationship between obesity and socioeconomic status, Intern J Epidemiol, 2001;30:1129-1136. 19. Zaręba M. i wsp.: Zdrowotne i społeczno-ekonomiczne aspekty nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej, w: Uwarunkowania zdrowia i rozwoju dzieci i młodzieży- implikacje badawcze i rekomendacje praktyczne,( red.) A. Jopkiewicz i S. Nowak, ITE-PIB, Radom 2013:9-19. STRESZCZENIE Celem pracy jest ocena wysokości ciała i wielkości wskaźnika BMI u dzieci z dwóch skrajnych warstw społecznych, określanych na podstawie poziomu wykształcenia rodziców. Badaniami objęto 3187 dziewcząt i chłopców w wieku 7 16 lat, wśród których wyróżniono trzy grupy wiekowe: młodszy wiek szkolny (7-10 lat), starszy wiek szkolny (11-13 lat) i gimnazjum (14-16 lat). Oceniano wysokość ciała i wskaźnik BMI według klasyfikacji Cole a. Przeprowadzone badania wykazały, że wyższy status społeczny rodziny wiąże się z większą wysokością ciała chłopców 7-10 i 11-13-letnich, oraz dziewcząt 11-13-letnich. Natomiast wielkość wsk. BMI, będącego podstawą określenia nadwagi i otyłości prostej, nie wykazuje istotnego zróżnicowania ze względu na status społeczny rodziny. Zaobserwowano ponadto, że otyłość prosta nie zwiększa się u dzieci między 7-10, a 11-13 i 14-16 rokiem życia i dotyczy w większym stopniu chłopców niż dziewcząt, u których częściej pojawia się niedowaga. ABSTRACT The aim of the study is to assess body height and size of BMI of children from two different social strata, defined on the basis of the parents level of education. The study group involved a total of 3187, girls and boys, aged 7 16 years, res. Three groups were distinguished among the participants: lower school age (7-10 years), older school age (11-13 years) and junior high school (14-16 years). The body hight and BMI were assessed according to Cole s classification. The carried out research found that family s higher social status is connected with higher body height of boys, aged 7-10 and 11-13 and girls, aged 11-13. While the size of BMI, being a basis for determining overweight and simple obesity, does not show any significant differentiation in relation to family s social status. In addition to this, it was observed that simple obesity does not grow in children between 7-10, 11-13 and 14-16 years of age and it applies to a greater extent to boys than to girls, in whom underweight appears more frequently. Artykuł zawiera 22989 znaków ze spacjami 185