Bankowość Opracowała: Dr Grażyna Szustak
Cel przedmiotu: I. Ogólne informacje o przedmiocie Dostarczenie Studentom ogólnej wiedzy na temat podstawowych zasad funkcjonowania: 1. jednego z ogniw finansów, jakim są banki (bank centralny, banki komercyjne oraz 2. spółdzielcze) i ich powiązań z otoczeniem, z uwzględnieniem wymagań dotyczących 3. sektora bankowego w związku z przyszłym członkostwem Polski w Unii Gospodarczej i 4. Walutowej, a tym samym w strefie euro. Ramowy program: I. System bankowy jako organizacyjno-prawna forma prowadzenia działalności bankowej oraz jego powiązania z pozostałymi ogniwami systemu finansowego. 1. Wyjaśnienie pojęć bank i system bankowy. 2. Podstawowe założenia modeli bankowych (system bankowy gospodarki centralnie planowanej, system bankowy w gospodarce rynkowej: model anglosaski i model niemieckojapoński). 3. Funkcje i zadania systemu bankowego w gospodarce rynkowej. 4. Rodzaje banków i ich cechy charakterystyczne (bank centralny, banki uniwersalne, banki wyspecjalizowane). 5. Związki systemu bankowego z systemem finansowym państwa, ubezpieczeń i przedsiębiorstw. 6
6. Rola rynku finansowego i jego poszczególnych segmentów (rynek pieniężny, walutowy i kapitałowy) w sprawnym prowadzeniu działalności bankowej. II. Polski system bankowy aktualne rozwiązania. NBP a ESBC: 1. Przebieg reformy systemu bankowego w Polsce. 2. Narodowy Bank Polski i jego polityka pieniężna (organizacja NBP, cel NBP, zadania i funkcje NBP, instrumenty wykorzystywane przez NBP w celu realizacji założeń polityki pieniężnej: rezerwy obowiązkowe, kredyty refinansowe i stopy ich oprocentowania, operacje otwartego rynku. Nadzór bankowy). 3. NBP w aspekcie przyszłego członkostwa w Centralnym Systemie Banków Centralnych. Problem niezależności NBP (zasady prawne funkcjonowania ESBC, działalność ESBC, organizacja ESBC, instrumenty polityki pieniężnej EBC, ocena stopnia dostosowania NBP do członkostwa w ESBC, skutki członkostwa NBP w ESBC). 4. Banki drugiego szczebla ich organizacja i zasady funkcjonowania (banki państwowe, banki w formie spółki akcyjnej, banki spółdzielcze). III. Czynności banków komercyjnych 1. Czynności bankowe wymienione w obowiązującej ustawie prawo bankowe. Operacje czynne banku (zasady polityki kredytowej, strategie kredytowe, produkty kredytowe banku, problem kredytów trudnych zasady klasyfikacji należności do grupy ryzyka 7
oraz tworzenie rezerw celowych, wpływ działalności kredytowej na wynik finansowy banku). 2. Operacje bierne (istota i rodzaje rachunków bankowych, związek działalności depozytowej z kosztami banku. Bankowy Fundusz Gwarancyjny w Polsce oraz gwarantowanie depozytów w regulacjach UE). 3. Operacje rozliczeniowo-usługowe (organizacja obrotu gotówkowego w banku, rozliczenia bezgotówkowe i ich formy, rola Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A. w sprawnym przeprowadzaniu rozliczeń bankowych, operacje usługowe). IV. Ryzyko bankowe jego istota, rodzaje, zarządzanie nim i metody minimalizacji. 1. Ryzyko kredytowe (pojęcie, rodzaje, pomiar pojedynczego ryzyka kredytowego związanego z finansowaniem podmiotów gospodarczych, scoring jako metoda oceny ryzyka kredytowego w przypadku osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, pomiar łącznego ryzyka kredytowego banku, metody ograniczania ryzyka. 2. Ryzyko utraty płynności (istota, rodzaje, metody zarządzania ryzykiem, współczynnik wypłacalności banku). 3. Ryzyko walutowe (pojęcie, pomiar i metody służące jego kontroli). 4. Ryzyko stopy procentowej (pomiar i ograniczanie). 5. Pozostałe rodzaje ryzyka bankowego (informatyczne itp.). V. Strategie banków dostosowujące je do zmian zachodzących na międzynarodowych rynkach 8
finansowych. Restrukturyzacja finansowa banków komercyjnych i banków spółdzielczych. 1. Prywatyzacja banków. Problem przewagi inwestorów zagranicznych. 2. Konsolidacja w systemie bankowym(fuzje, przejęcia, alianse strategiczne itp.). VI. Systemy bankowe w wybranych krajach świata: 1. Niemiecki system bankowy. 2. Francuski system bankowy. 3. System bankowy Wielkiej Brytanii. 4. System bankowy Stanów Zjednoczonych. 5. Japoński system bankowy. Literatura: 1. Dobosiewicz Z.: Bankowość, PWE, Warszawa 2003. 2. Jaworski W.L., Zawadzka Z: Bankowość. Zagadnienia podstawowe, Poltext, Warszawa 2003. 3. Gliniecka J.: System bankowy w regulacjach polskich i unijnych, Branta, Bydgoszcz-Gdańsk 2004. 4. Grzywacz J.: Podstawy bankowości, Difin, Warszawa 2003. 5. Pr. zb. pod red. Oręziak L. i Pietrzaka B.: Bankowość na świecie i w Polsce, Olympus, Warszawa 2000/2001. 6. Baka W.: Bankowość centralna. Funkcje metody organizacja, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 2001. Ustawa z dnia 29.08.1997 roku o NBP oraz Ustawa z dnia 29.08.1997 roku Prawo bankowe wraz z późniejszymi zmianami 9
II. Problematyka zajęć dydaktycznych 10 Słowa kluczowe: BANK - (definicja wg ustawy prawo bankowe obowiązującej w Polsce) - to osoba prawna utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. SYSTEM BANKOWY całokształt instytucji bankowych oraz normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. MONOBANK - typowy dla gospodarki planowanej centralnie. Trudno w tym przypadku mówić o istnieniu rozwiniętego systemu bankowego. Bank centralny wykonuje zarówno zadania typowe dla banków centralnych jak i dla banków komercyjnych. SYSTEM POLIBANKOWY typowy dla gospodarki rynkowej. W Polsce obowiązuje aktualnie model dwuszczeblowy: bank centralny (I-szy szczebel i banki komercyjne jako II- gi szczebel). ELEMENTY SYSTEMU BANKOWEGO: bank centralny, banki uniwersalne, banki specjalistyczne (inwestycyjne, hipoteczne). FUNKCJE SYSTEMU BANKOWEGO a. stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne przedsięwzięcia, b. zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami, transferu w czasie i ponad granicami,
c. zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym, d. zapewnienie informacji cenowej klientom banków, e. stworzenie warunków do transformacji środków (co do czasu, wielkości i ryzyka). MODELE SEKTORA FINANSOWEGO a. model anglosaski oparty na rynkach kapitałowych. Podstawowy dopływ kapitału do podmiotów gospodarujących następuje poprzez giełdę ( emisja papierów wartościowych ). Banki są wykorzystywane głównie do funkcji płatniczych, rozliczeniowych oraz do zaspokajania krótkoterminowych potrzeb kredytowych przedsiębiorstw. Istotną rolę odgrywają banki inwestycyjne b. model niemiecko japoński główną rolę w sektorze finansowym pełni system bankowy. Banki zaspokajają krótko i długoterminowe potrzeby kredytowe klientów. Banki mają charakter uniwersalny FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO W GOSPODARCE RYNKOWEJ EMISYJNA prawo emisji znaków pieniężnych, z reguły na zasadzie wyłączności. Jest to centralny pieniądz gotówkowy, charakteryzujący się absolutną płynnością. Obsługuje sferę dochodową i konsumpcyjną, ma moc zwalniania ze zobowiązań. Bank centralny emituje także pieniądz żyrowy. Powstaje on jako wkład pierwotny poprzez wpłatę banknotów oraz jako wkład pochodny w drodze udzielania kredytów bankom komercyjnym 11
i państwu czy zakup krajowych i zagranicznych aktywów pieniężnych oraz złota. 1. BANK BANKÓW w jej ramach bank centralny realizuje za pomocą odpowiednich instrumentów (rezerwa obowiązkowa, kredyty refinansowe, operacje otwartego rynku) założenia polityki pieniężnej. 2. BANK PAŃSTWA obsługa budżetu państwa (kasjer rządu). GŁÓWNA ZASADA FUNKCJONOWANIA BANKU CENTRALNEGO - to jego niezależność od rządu (autonomia banku centralnego). W praktyce stopień uzależnienia banku centralnego jest jednak różny. Bundesbank wzorcowy przykład pełnej autonomii. Bank Anglii pozostaje pod silnym wpływem rządu. Autonomia banku centralnego USA jest fikcyjna. Banki centralne są z reguły własnością państwa (np. Bank Anglii, Francji, Bundesbank i inne). Wyjątek to SYSTEM REZERWY FEDERALNEJ w USA, który spełnia funkcję banku centralnego, ale jest własnością banków tworzących ten system. PODSTAWOWY CEL NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, jeśli nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Cel ten jest zbieżny z celem realizowanym przez EBC. Zadania NBP nie wynikają z motywów zysku czy dochodu pieniężnego. Bank centralny zasila gospodarkę w pieniądz, tak by zapewnić optymalne wykorzystanie zasobów pracy, ziemi, kapitału rzeczowego oraz niezakłócone krążenie dóbr i dochodów 12
Wymaga to więc zapewnienia płynności finansowej uczestnikom procesu gospodarowania. ORGANY NBP: PREZES NBP powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta. Kadencja trwa 6 lat. Ta sama osoba może pełnić funkcję prezesa nie dłużej niż dwie kadencje. Przewodniczy zarządowi NBP, Radzie Polityki Pieniężnej oraz Komisji Nadzoru Bankowego. Reprezentuje NBP na zewnątrz. ZARZĄD NBP prezes oraz 6-8 członków, w tym 2 wiceprezesów. Jest organem wykonawczym. Realizuje uchwały RPP oraz podejmuje własne uchwały w sprawach nie zastrzeżonych do wyłącznej kompetencji innych organów NPB. RADA POLITYKI PIENIĘŻNEJ skład: Prezes NBP oraz 9-ciu członków, powoływanych w równej liczbie przez Sejm, Senat i Prezydenta. Kadencja trwa 6 lat. W posiedzeniach może uczestniczyć przedstawiciel Rady Ministrów, ale bez prawa udziału w głosowaniu. Może jednak przedstawiać wnioski do rozważenia przez RPP. Posiedzenia RPP są raz w miesiącu. Uchwały zapadają większością głosów przy obecności co najmniej 5-ciu członków, w tym Przewodniczącego. W przypadku równej liczby głosów rozstrzyga głos Prezesa NBP. NADZÓR BANKOWY uprawnienie do wkroczenia przez organ nadzorczy w sferę działalności banków, aby przy użyciu środków prawnych zapewnić ich bezpieczne funkcjonowanie. 13
MODELE NADZORU BANKOWEGO: JEDNOINSTYTUCJONALNY nadzór sprawuje jedna instytucja (bank centralny lub inny podmiot) nad wszystkimi jednostkami wykonującymi działalność bankową. WIELOINSTYTUCJONALNY nadzór jest sprawowany wspólnie przez kilka instytucji, które mają ściśle określone kompetencje. Niezwykle istotny jest w tym przypadku problem współdziałania organów nadzorczych. KOMISJA NADZORU BANKOWEGO kolegialny organ. Funkcjonuje od stycznia 1998 roku. Nie znajduje się w strukturze organizacyjnej NBP. SKŁAD: Prezes NBP jako Przewodniczący, Z-ca Przewodniczącego (MF lub delegowany sekretarz lub podsekretarz stanu w Min.Fin.), przedstawiciel Prezydenta RP, Prezes Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, Przewodniczący KPW i G, Przedstawiciel Ministra Finansów, Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego. Głos doradczy: przedstawiciel Związku Banków Polskich. NADZÓR SKONSOLIDOWANY: występuje wówczas, gdy ocenia ryzyko na jakie bank jest narażony z tytułu powiązań kapitałowych z innymi podmiotami oraz jeżeli podejmuje konieczne działania aby zminimalizować nadmierne ryzyko. Podmioty związane z bankiem nie są, więc nadzorowane jak bank. Oceniane jest ryzyko wynikające z takich powiązań, a jeżeli to konieczne to jest ono także ograniczane. BANKOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY (BFG) - MISJA: działanie na rzecz bezpieczeństwa i stabilności banków oraz wzrostu zaufania do systemu bankowego w Polsce. 14
PODSTAWOWE ZADANIE: gwarantowanie depozytów, którego realizacji służą: 1. ochrona wkładów do określonej wysokości oraz ich zwrot deponentom w przypadku ogłoszenia upadłości banku (funkcja gwarancyjna), 2. działania zapobiegające upadłości banku poprzez udzielanie pomocy finansowej (funkcja pomocowa), 3. gromadzenie i analiza informacji o bankach (system wczesnego ostrzegania). EUROPEJSKI SYSTEM BANKÓW CENTRALNYCH (ESBC) brak osobowości prawnej ( brak prawa własności, rozporządzania majątkiem, zdolności prawnej i procesowej). Skład: 1. Europejski Bank Centralny (EBC) ma osobowość prawną 2. banki centralne krajów członkowskich mają osobowość prawną ORGANY DECYZYJNE EBC: 1. ZARZĄD (prezes, wiceprezes, 4 członków), 2. RADA ZARZĄDZAJĄCA (członkowie zarządu + prezesi banków centralnych strefy euro), 3. RADA GENERALNA (zarząd + prezesi banków centralnych wszystkich krajów UE ). EBC oraz narodowe banki centralne (NBC), w dziedzinie polityki pieniężnej nie mogą ulegać naciskom i wpływom ze strony ze strony władz Unii, rządów państw członkowskich i innych 15
organów państwowych. Prawnie jest zapewniona NIEZALEŻNOŚĆ: 1. instytucjonalna ( żaden organ zewnętrzny nie ma prawa do udzielania bankowi instrukcji, zawieszania lub anulowania decyzji, kontrolowania ich legalności, prawa głosu w jego organach, wstępnego konsultowania decyzji podejmowanych przez banki centralne ), 2. personalna (kadencja prezesa co najmniej 5 lat. Odwołanie tylko wtedy, gdy nie jest w stanie pełnić funkcji oraz skazanie za popełnione z winy umyślnej przestępstwo. Zakaz wykonywania przez członków organu decyzyjnego funkcji poza tym organem), 3. funkcjonalna (dokładnie określa zakres kompetencji i odpowiedzialność banków centralnych. Bank centralny, działający w ramach ESBC nie może swobodnie dobierać podstawowych celów swojej polityki pieniężnej, gdyż są wyznaczone traktatowo), 4. finansowa (wyraża się zapewnieniem NBC dostatecznych środków na prawidłowe wykonywanie zadań odnoszących się do uczestnictwa w ESBC. W Traktacie sformułowano zasady gospodarki finansowej ESBC, zasady podziału dochodów i zysku netto pomiędzy NBC, sposób kształtowania warunków pracy i płacy dla personelu). PODSTAWOWY CEL ESBC I EBC - stabilizacja cen na terenie UG i W. Obecnie jest on interpretowany jako roczna stopa inflacji wynosząca nie więcej niż 2% w perspektywie średnioterminowej 16
STOPA PROCENTOWA NA RYNKU PIENIĘŻNYM wyraża wartość pieniądza w czasie, w procentach w stosunku rocznym. STOPA PROCENTOWA NA RYNKU MIĘDZYBANKOWYM wyrażana jest w postaci kursu kupna i kursu sprzedaży. Kurs kupna oznacza gotowość przyjmowania depozytów. Kurs sprzedaży oznacza gotowość udzielania lokat. Kurs sprzedaży zawsze jest wyższy od kursu kupna. ODSETKI wymierne wyrażenie stopy procentowej. Dochody i koszty operacji pieniężnych. DEPOZYT BANKOWY udzielenie kredytu bankowi (depozytariuszowi) przez inwestora (deponenta). Jest to więc instrument wierzycielski. Równoważne lub prawie równoważne określenia depozytu: lokata bankowa, wkład oszczędnościowy, rachunek bankowy. DEPOZYT MIĘDZYBANKOWY przyjęcie na określony termin określonej kwoty pieniędzy po określonej stopie procentowej LOKATA MIĘDZYBANKOWA OPERACJA UDZIELENIA TYCH PIENIĘDZY. Lokata jednego banku w drugim jest dla tego drugiego depozytem CERTYFIKAT DEPOZYTOWY zaświadczenie wystawione przez bank, potwierdzające zdeponowanie określonej sumy pieniędzy, na określony czas, po określonej stopie procentowej. 17
CZEK GOTÓWKOWY - dyspozycja wystawcy czeku udzielona trasatowi (bankowi) obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek opiewa, oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie wskazanej na czeku. CZEK ROZRACHUNKOWY dyspozycja wystawcy czeku udzielona trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku. WEKSEL WŁASNY bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty sumy wekslowej złożone przez wystawcę weksla wierzycielowi. Może być przenoszony na rynku pieniężnym (indos). WEKSEL TRASOWANY bezwarunkowe polecenie zapłaty sumy wekslowej podpisane przez wystawcę weksla (trasanta) do określonej osoby (trasata) z żądaniem wypłacenia jej wierzycielowi wekslowemu. Trasat musi weksel zaakceptować. Może być przenoszony na rynku pieniężnym (indos). UMOWA KREDYTOWA zobowiązanie się banku do oddania do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, oraz zobowiązanie się kredytobiorcy do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. GWARANCJA BANKOWA jednostronne zobowiązanie banku-gwaranta, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony 18
(beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą być stwierdzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank ten wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji bezpośrednio lub za pośrednictwem innego banku. Główne pytania: 1. Wyjaśnić pojęcie bank i system bankowy. 2. Rola banku w gospodarce rynkowej. 3. Różnica pomiędzy pojęciami monobank i system polibankowy. 4. Elementy systemu bankowego w Polsce. 5. Funkcje banku centralnego na przykładzie NBP. 6. Organizacja NBP. Skład i zadania poszczególnych organów NBP. 7. Polityka pieniężna NBP. 8. Rezerwy obowiązkowe jako instrument realizacji polityki pieniężnej NBP i EBC. 9. Kredyty refinansowe istota, rodzaje i wpływ ich stopy oprocentowania na działalność kredytową banków. 10. Operacje otwartego rynku ich rodzaje i mechanizm funkcjonowania w Polsce i w UE. 11. Charakterystyka banków uniwersalnych. 12. Banki hipoteczne zasady ich funkcjonowania. 13. Banki inwestycyjne podstawowe czynności. 14. Rola banków w anglosaskim modelu systemu finansowego (wady i zalety). 15. Rola banków w niemiecko-japońskim modelu systemu finansowego (wady i zalety). 19
16. Istota, cele, zadania nadzoru bankowego. 17. Modele nadzoru bankowego. 18. Wady i zalety usytuowania nadzoru bankowego w banku centralnym. 19. KNB skład i zadania. 20. Nadzór skonsolidowany istota pojęcia i zakres podmiotowy w Polsce i dyrektywach UE. 21. Misja i podstawowe zadania BFG. 22. Funkcja gwarancyjna BFG i źródła jej finansowania. Granice odpowiedzialności BFG wobec deponentów upadłego banku. 23. Funkcja pomocowa BFG i źródła jej finansowania. 24. Gwarantowanie depozytów w regulacjach unijnych. 25. Organizacja ESBC. 26. Organy decyzyjne EBC, jego podstawowy cel i zadania. 27. Rodzaje niezależności EBC i NBC strefy euro. 28. Ocena niezależności NBP. 29. Instrumenty polityki pieniężnej EBC. 30. Bank centralny i banki komercyjne jako uczestnicy rynku pieniężnego, zwłaszcza międzybankowego (rola banków na tym rynku i wykorzystywane instrumenty). 31. Bank centralny i banki komercyjne na rynku walutowym (ich rola na tym rynku i wykorzystywane instrumenty). 32. Banki jako uczestnicy rynku kapitałowego. 33. Zasady polityki kredytowej banków komercyjnych. 34. Strategie kredytowe istota i rodzaje. 35. Klasyfikacja kredytów udzielanych na działalność gospodarczą wg różnych kryteriów podziału. 36. Rodzaje kredytów dla ludności krótka charakterystyka. 37. Gwarancje i poręczenia bankowe istota i rodzaje 20
38. Zasady klasyfikacji kredytów i innych należności oraz zobowiązań pozabilansowych do grup ryzyka. 39. Rezerwy celowe ich istota i obowiązujące stopy. 40. Odsetki od kredytów jako podstawowe źródło przychodów banku metody liczenia i elementy wpływające na ich wysokość. 41. Istota rachunków bieżących, typu ROR, rachunków lokat terminowych, wkładów oszczędnościowych i rachunków powierniczych. 42. Wpływ działalności depozytowej na wynik finansowy banku. 43. Organizacja obrotu gotówkowego w bankach i formy rozliczeń gotówkowych. 44. Formy rozliczeń bezgotówkowych. 45. Organizacja i zadania KIR S.A. 46. Charakterystyka systemu SYBIR i ELIXIR. 47. Produkty KIR S.A. 48. Etapy restrukturyzacji banków spółdzielczych w Polsce. 49. Istota i efekty prywatyzacji banków w Polsce. 50. Konsolidacja sektora bankowego w Polsce jej przesłanki i formy. III. Program pracy samodzielnej Struktura programu (tematy): I. Ryzyko bankowe jego istota, rodzaje, zarządzanie nim i metody minimalizacji 1. Ryzyko kredytowe - rodzaje ryzyka kredytowego - istota zdolności kredytowej 21
- pomiar pojedynczego ryzyka kredytowego związanego z finansowaniem podmiotów gospodarczych - scoring jako metoda oceny ryzyka kredytowego w przypadku osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej - pomiar łącznego ryzyka kredytowego banku - metody ograniczania ryzyka: zabezpieczenia prawne o charakterze osobistym i rzeczowym, monitoring kredytowy, dywersyfikacja ryzyka (w tym ustawowe limity koncentracji kredytowej), transfer ryzyka, kontrola wewnętrzna, zarządzanie informacją itp). 2. Ryzyko utraty płynności - istota ryzyka utraty płynności i jego przyczyny - pomiar ryzyka płynności (bilans płynności, zestawienie przepływów pieniężnych) - techniki zachowania płynności (metoda puli, metoda konwersji zasobów finansowych, metoda aktywnego zarządzania pasywami, sekurytyzacja należności) - instrumenty sterowania ryzykiem płynności (zewnętrzne normy płynności, wewnętrzne limity płynności, itp.) - współczynnik wypłacalności banku jego konstrukcja i znaczenie dla banku 3. Ryzyko walutowe - istota ryzyka walutowego i i jego pomiar - metody kontrolowania ryzyka walutowego 4. Ryzyko stopy procentowej - pojęcie ryzyka stopy procentowej 22
- pomiar ryzyka stopy procentowej (metoda luki, analiza okresowa, metoda elastyczności, modele symulacyjne) - minimalizacja ryzyka stopy procentowej (limity, zmiana struktury aktywów i pasywów, wykorzystywanie nowych instrumentów finansowych derywatywy) II. Systemy bankowe w wybranych krajach świata 1. Niemiecki system bankowy 2. Francuski system bankowy 3. System bankowy Wielkiej Brytanii 4. System bankowy Stanów Zjednoczonych 5. Japoński system bankowy Słowa kluczowe: ZDOLNOŚĆ KREDYTOWA zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach AKTYWNE RYZYKO KREDYTOWE- obejmuje obszar ryzyka, które można zmierzyć i świadomie ograniczać. Wiąże się z niespłaceniem przez kredytobiorcę rat kredytu lub odsetek w ustalonej umownie wysokości i terminie, co powoduje możliwość powstania straty banku. Obszary tego ryzyka: ryzyko utraty kapitału kredytowego, utraty procentu, utraty płynności, utraty korzyści, traty lub obniżenia zabezpieczenia kredytu. PASYWNE RYZYKO KREDYTOWE powstaje w związku z pozyskiwaniem przez bank środków finansowych na prowadzenie działalności kredytowej na niekorzystnych warunkach lub w związku ze wcześniejszym wycofaniem depozytów bankowych, ewentualnie wskutek określonej polityki 23
refinansowej banku centralnego, ograniczającej możliwość korzystania przez banki z tego źródła finansowania. RYZYKO PŁYNNOŚCI zagrożenie banku utratą zdolności do wywiązywania się z bieżących obowiązków płatniczych. RYZYKO WALUTOWE zagraża wszelkim operacjom bankowym zdenominowanym w walutach obcych. Spadek kursu waluty obcej prowadzi do obniżenia wartości składników majątkowych banku (ryzyko aktywne). Wzrost kursu obniża jego poziom, ale automatycznie podwyższa ryzyko pasywne, o ile są pozycje po tej stronie bilansu zdenominowane w walucie obcej. RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ wrażliwość zaksięgowanych dochodów banku na przyszłe zmiany stopy procentowej. Dla jego oszacowania konieczna jest ocena ryzyka dochodu i ryzyka inwestycji. Szczegółowe pytania: 1. Omówić rodzaje ryzyka kredytowego. 2. Pojęcie zdolności kredytowej. 3. Metody pomiaru zdolności kredytowej klientów banku. 4. Metody minimalizacji ryzyka kredytowego charakterystyka. 5. Ryzyko płynności istota, przyczyny powstawania i skutki dla banku. 6. Metody pomiaru i minimalizacji ryzyka płynności. 7. Współczynnik wypłacalności banku formuła liczenia i znaczenie. 8. Ryzyko walutowe istota, pomiar i zasady ograniczania. 9. Ryzyko stopy procentowej istota, pomiar, ograniczanie. 24
10. Charakterystyka systemu bankowego wybranych krajów UE (Niemcy, Francja, Wielka Brytania). 11. System bankowy USA. 12. System bankowy Japonii. Literatura: 1. Jaworski W.L., Zawadzka Z.: Bankowość. Zagadnienia podstawowe, Poltext, Warszawa 2003 (strony: 217-326 - temat I) oraz J. Grzywacz: Podstawy bankowości, Difin, Warszawa 2003 (strony: 132-174; 177; 205-244 temat I) 2. Uchwała nr 5/2001 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 12 grudnia 2001 roku w sprawie zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka, w tym z tytułu przekroczenia limitów koncentracji wierzytelności, sposobu i szczegółowych zasad obliczania współczynnika wypłacalności banku, z uwzględnieniem powiązań banków z innymi podmiotami zależnymi lub działającymi w tym samym holdingu oraz określenia dodatkowych pozycji bilansu banku ujmowanych łącznie z funduszami własnymi w rachunku adekwatności kapitałowej oraz zakresu i sposobu ich wyznaczania, Dz.Urz.NBP nr 22, poz. 43 oraz Uchwała nr 1/2003 KNB z dn. 4 czerwca 2003 roku zmieniająca uchwałę w sprawie zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka, w tym z tytułu przekroczenia limitów koncentracji wierzytelności, sposobu i szczegółowych zasad obliczania współczynnika wypłacalności banku, z uwzględnieniem powiązań banków z innymi podmiotami zależnymi lub 25
działającymi w tym samym holdingu oraz określenia dodatkowych pozycji bilansu banku ujmowanych łącznie z funduszami własnymi w rachunku adekwatności kapitałowej oraz zakresu i sposobu ich wyznaczania, Dz. Urz.NBP nr 11, poz. 16. (temat I) 3. Ustawa z dnia 29.08.1997 roku : Prawo bankowe, Dz.U. nr 140, poz.939 wraz z późn. zm. (temat I) 4. Praca zbiorowa pod red. Oręziak L., Pietrzak B.: Bankowość na świecie i w Polsce, Olympus, Warszawa 2000/2001 (strony 37-61; 61-87; 87-121 temat II) IV. Wymagania dotyczące zaliczenia przedmiotu: udzielenie poprawnej i wyczerpującej odpowiedzi na co najmniej 3 pytania z 5 postawionych pytań otwartych (egzamin pisemny). Zasada ta obowiązuje zarówno w pierwszym jak i drugim terminie egzaminu. 26