Odpowiedź na list otwarty Sekcji Ochrony Tatr TT 1912 7 stycznia 2010 roku do Tatrzańskiego Parku Narodowego wpłynął list otwarty do Prezesa Rady Ministrów Premiera Donalda Tuska wystosowany przez Sekcję Ochrony Tatr Towarzystwa Tatrzańskiego 1912 z siedzibą w Zakopanem podpisany przez Prezesa Sekcji Alicję Tatarczuch Maciatę i Członka Zarządu Sekcji, Wójta Gminy Szaflary Stanisława Ślimaka. List ten obok spraw dotyczących Ministerstwa Środowiska zawiera w 15 punktach opinie i tezy dotyczące działalności Tatrzańskiego Parku Narodowego. Opinie te dotyczą zagadnień leśnych, ochrony przyrody i środowiska, działalności inwestycyjnej, udostępniania parku oraz planu ochrony TPN. Opinie dotyczące lasów tatrzańskich są najliczniejsze, w tym także w formie subiektywnych ocen, takich jak stwierdzenie w punkcie 1, jakoby stan sanitarny lasów tatrzańskich był katastrofalny. Autorzy listu nie przedstawiają tu żadnych konkretów i jedyne możliwe odniesienie się do tego zarzutu to stwierdzenie, że stan sanitarny lasów tatrzańskich jest właściwy. Nasze działania, prowadzone od lat 90. polegające na pozostawianiu w lesie ok. 25% drewna wielkowymiarowego do mineralizacji trwale i pozytywnie wpływają na stan sanitarny tatrzańskich lasów. Nieprawdziwe jest też stwierdzenie o niszczeniu poszycia lasu przez ciężki sprzęt do usuwania drewna. Załącznik mający ilustrować ten zarzut nie pokazuje żadnego ciężkiego sprzętu, a jedynie drogę leśną. W TPN nie stosuje się ciężkiego sprzętu do ścinki i zrywki drewna. Prace wykonuje się głównie przy pomocy ciągników rolniczych, a czasami również koni. Prace te staramy się w miarę możliwości wykonywać po śniegu lub zamarzniętej glebie. Jedyny ciężki sprzęt jest stosowany do wywozu drewna ze składów drewna zlokalizowanych przy drogach publicznych lub bardzo rzadko przy utwardzonych wewnętrznych drogach leśnych TPN. Całe sprzedane i wywożone z lasu drewno jest zalegalizowane, wydawane przez uprawnioną służbę terenową. Prowadzi się też ciągłą kontrolę legalności wycinki i wywozu drewna. Pozostałe tezy dotyczące lasu komentujemy zbiorczo, odnosząc się do wszystkich poruszonych kwestii, a mianowicie: kornika drukarza, przebudowy drzewostanów, podstawy prawnej prowadzonych działań ochronnych w lasach, obrączkowania drzew czy likwidacji szkółek leśnych itp. - W istocie od szeregu lat borykamy się z gradacją kornika drukarza nie tylko w samym Tatrzańskim Parku Narodowym, ale w skali znacznie rozleglejszej obejmującej południową Polskę, a także Słowację przy granicy z Polską. Impulsem do gradacji w naszym rejonie były wiatrołomy, które wystąpiły w listopadzie 2002 roku w znacznym rozmiarze na terenie TPN (ponad 50 tys.m 3 drewna), w 2004 roku w katastrofalnym rozmiarze na Słowacji (w tym na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego na Słowacji obejmujące ponad 12 tys. hektarów lasów i wielkości ponad 3 mln m 3 drewna), a także wiatrołomy i śniegołomy o rozmiarach lokalnych powstałe w latach następnych. Powstała w ten sposób baza pokarmowa dla kornika drukarza spowodowała masowy rozród tych owadów i zasiedlenie nieuszkodzonych wiatrami sąsiednich drzewostanów świerkowych. Tatrzański Park Narodowy przez cały czas podejmuje możliwe do zastosowania środki zaradcze, różne w zależności od reżimu ochronnego danego obszaru. W strefie ochrony ścisłej, obejmującej ok. 49% powierzchni lasów TPN, działań zaradczych nie podejmuje się w związku z ustawowym zakazem prowadzenia działań aktywnej ochrony przyrody dla ochrony procesów spontanicznych zachodzących w tych siedliskach (przykład: rejon Roztoki Wodogrzmotów Mickiewicza). Na obszarach ochrony czynnej (ok. 35% pow. leśnej Parku) przeciwdziałanie
gradacji polega na usuwaniu drzew zasiedlonych (ale jeszcze zielonych, a nie suchych) i ich wywożeniu poza obszar Parku, usuwaniu takich drzew i ich korowaniu w przypadku pozostawiania na gruncie, odłowie chrząszczy do pułapek klasycznych i feromonowych, ale przede wszystkim na długofalowych działaniach w zakresie przebudowy drzewostanów w kierunku zgodnym z zasobnością siedliska prowadzących do powstawania drzewostanów wielogatunkowych z udziałem gatunków liściastych i jodły, których kornik drukarz nie zasiedla. Takie same działania prowadzone są w lasach prywatnych znajdujących się w granicach TPN ( ok. 16% pow. leśnej Parku), w tym we Wspólnocie Leśnej 8 Uprawnionych wsi z siedzibą w Witowie) borykających się z tymi samymi problemami. W drzewostanach świerkowych, w szczególności rosnących na niewłaściwych dla siebie siedliskach, jednowiekowych i jak w przypadku regla dolnego TPN często nierodzimych, niewiadomego pochodzenia zarówno zjawisko wiatrołomu (i wiatrowału), jak i gradacji kornika jest okolicznością o dużym prawdopodobieństwie występowania. Obserwowane one były dość często w przeszłości zarówno po polskiej, jak i słowackiej stronie Tatr. - Zrywka drewna jest technicznym określeniem fachowym obrazującym przemieszczanie ściętego drewna po jego okrzesaniu od miejsca ścinki do składu drewna i nie ma nic wspólnego akurat z przebudową drzewostanów. Rozmiary zrywki są proporcjonalne do rozmiarów pozyskania. Pozyskanie drewna w ostatnich latach, w związku z przedstawionymi powyżej zjawiskami wiatrołomów i gradacji kornika drukarza, są wysokie, około 4 do 5 razy wyższe, niż miało to miejsce w drugiej połowie lat 90. ubiegłego wieku, kiedy takie zjawiska nie występowały. Pozyskanie obecne to w ok. 94% (w roku 2009) pozyskanie użytków przygodnych, a więc drewna pozyskanego z wiatrołomów, wiatrowałów i posuszu zasiedlonego (zielonych drzew zasiedlonych przez kornika drukarza). Drewno to jest sprzedawane prywatnym nabywcom z naszego regionu TPN nie posiada hurtowego, zewnętrznego odbiorcy drewna. Pozostałe 6% (2009) drewna pozyskiwane jest z tzw. cięć planowych a więc tych prowadzonych jako zabieg ochronny przebudowy drzewostanów. W ramach tego zabiegu uwalnia się możliwość wzrostu buków i jodeł pochodzących z sadzenia lub odnowienia naturalnego sprzed niekiedy 30 40 lat, a przygłuszanych górującym drzewostanem świerkowym. Jedynie usunięcie tego górnego piętra odcinającego dostęp światła do wnętrza drzewostanu i zabierającego substancje pokarmowe z gleby daje szansę na wzrost tych gatunków, tam gdzie są one właściwe dla siedliska. Niekiedy usunięcie górnego drzewostanu spowodowałoby niepowetowaną dewastację wielogatunkowych podrostów gatunków docelowych (Buk, Jd, Jw, Św), zwłaszcza, jeśli zabieg usunięcia górnego piętra jest spóźniony, i wówczas możliwe jest zastosowanie zabiegu ochronnego polegającego na obrączkowaniu drzew. Zabieg taki zastosowano eksperymentalnie w strefie ochrony czynnej TPN (Dolina Miętusia) na niewielkim obszarze przed kilku laty, jednak w związku z brakiem zrozumienia społecznego dla tej formy działań ochronnych metody tej obecnie nie stosuje się powierzchniowo. Istnieją siedliska typowo świerkowe, nie tylko w reglu górnym, ale także na tzw. morenach, gdzie naturalne odnowienie umożliwia samoistną wymianę pokoleń świerkowego lub jodłowo-świerkowego lasu (np. rejon Wierch Porońca czy Toporowych Stawków). - Produkcja materiału do nasadzeń leśnych w szkółkach jest dostosowana do rzeczywistych potrzeb w tym zakresie oraz do możliwości pozyskania nasion. Nie prowadzi się produkcji sadzonek świerka, jako że gatunek ten odnawia się doskonale i generalnie jest go w nadmiarze w stosunku do charakterystyki siedlisk leśnych. Udział świerka w lasach tatrzańskich przekracza obecnie 90%, podczas gdy faktycznie nie powinien on przekraczać 70%. Przy prawie 100% udziale świerka w reglu górnym, co jest determinowane klimatem i zasobnością gleb, jego nadmierne występowanie w reglu dolnym, w najbogatszych 2
siedliskach eliminuje możliwość odrodzenia się drzewostanów jodłowych, buczyn, jaworzyn czy olszyn właściwych tym siedliskom. W naszych trzech szkółkach leśnych na łącznej powierzchni 110 arów produkujemy sadzonki buka i jodły w zakresie, w jakim możliwe jest pozyskanie nasion tych gatunków. A trzeba wiedzieć, że buk owocuje rzadko, najczęściej raz na 7 lat i może być pozyskiwany zgodnie z rejonizacją leśną wyłącznie z Tatr. Ponadto prowadzi się przebudowę poprzez siew jodły i jawora. - Całkowicie nietrafione jest zastrzeżenie autorów listu otwartego dotyczące spadku poziomu wody i obniżenia poziomu wód gruntowych w Tatrach. Należy wątpić, by autorzy posiadali w tym zakresie jakiekolwiek dane, a wskazanie jako przykładu wywierzyska w rejonie Wawrzeczkowej Cyrhli (wywierzysko Koziarczysko) jest tym bardziej nietrafne, że powyżej tego wywierzyska nie ma żadnych odbiorników wody. A wahania poziomu wody są normalne zarówno w cyklu rocznym, jak i wieloletnim. - Przypadki kłusownictwa, poruszone w punkcie 9, są na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego absolutnie wyjątkowe, a sytuacja w zakresie ograniczania tego procederu poprawia się wraz ze zwiększaniem skuteczności działań pracowników ochrony fauny i Straży Parku. Inwentaryzacje zwierzyny prowadzone są wieloma metodami i konfrontowane z wynikami z lat ubiegłych. Są to oprócz inwentaryzacji fauny wykonywanej zwyczajowo na koniec marca każdego roku także: dwukrotne liczenia kozic każdego roku w koordynacji ze stroną słowacką, bieżące obserwacje służb terenowych odnotowywane w bazach danych fauny, obserwacje coroczne szczególnie ważnych gatunków tatrzańskich, takich jak np. orzeł, niedźwiedź, świstak, ptaki drapieżne, pluszcz, derkacz itd. Monitoring taki jest zadaniem TPN i jest realizowany w coraz szerszym zakresie obejmującym oprócz fauny także szereg zagadnień dotyczących wód, polan, lasów, gatunków roślin, gatunków inwazyjnych, a także aspektów udostępniania Parku do różnych form aktywności człowieka. Udział osób niezwiązanych z Parkiem w inwentaryzacjach zwierzyny jest merytorycznie wątpliwy potrzebna jest specjalistyczna wiedza faunistyczna, bardzo dobra znajomość terenu i umiejętność bezpiecznego poruszania się w terenie wysokogórskim. Wszystkie te działania odbywają się obecnie i odbywały się w przeszłości w oparciu o zadania ochronne zatwierdzane przez Ministra Środowiska po wcześniejszym zaopiniowaniu przez Radę Naukową Tatrzańskiego Parku Narodowego. Zatwierdzone zadania ochronne dla Tatrzańskiego Parku Narodowego są ogólnie dostępne na stronie internetowej Parku. Autorzy listu poddają krytyce plan ochrony TPN. Należy wyraźnie wskazać, że projekt planu ochrony TPN opracowany został zgodnie z ustalonymi w aktach prawnych zasadami i był przedstawiony na początku 2009 roku do konsultacji społecznych stosownie do Ustawy o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie z 3 października 2008 roku. Podobnie jak wykonany w późniejszym okresie tegoż roku projekt zadań ochronnych na lata 2010 2014. W obu przypadkach uzyskano szereg uwag i wniosków, które zostały szczegółowo rozpatrzone w dyrekcji Parku i w czasie obrad Rady Naukowej TPN. Niektóre z nich zostały uwzględnione, inne odrzucone. Wśród tych wniosków nie było żadnych od Sekcji Ochrony Tatr Towarzystwa Tatrzańskiego 1912. Oba plany powstały siłami fachowymi pracowników TPN z wykorzystaniem zgromadzonych dotychczas zasobów merytorycznych Parku pod kierownictwem zewnętrznego eksperta o dużym doświadczeniu w opracowywaniu planów ochrony dla terenów chronionych, nawiasem mówiąc członka Państwowej Rady Ochrony Przyrody i Rady Naukowej TPN. Koszt obu opracowań był 3
znikomy i nie przekraczał progu wymagającego zastosowania procedury zamówień publicznych. Inwestycja w Dolinie Pięciu Stawów Polskich prowadzona jest przez PTTK Spółka Karpaty właściciela schroniska w Pięciu Stawach. Sprawa jest rozważana już prawie 30 lat i dotyczy ograniczenia negatywnych oddziaływań schroniska na środowisko przyrodnicze doliny wynikających z transportu opału do schroniska, ogrzewania węglowego oraz braku oczyszczalni ścieków. Teza o wyschnięciu Małego Stawu w Dolinie Pięciu Stawów Polskich w efekcie prowadzonej przez PTTK inwestycji małej elektrowni wodnej jest wysoce wątpliwa. Inwestycja ta zmierza do zapewnienia istniejącemu tam schronisku turystycznemu czystej ekologicznie energii elektrycznej mającej w całości zapewnić ogrzewanie, kuchnię i obsługę wysokowydajnej, nowoczesnej oczyszczalni ścieków. Obecnie schronisko jest praktycznie pozbawione oczyszczalni ścieków, posiada jedynie szambo z rozsączem. Energia elektryczna wyeliminuje węgiel używany dotychczas w schronisku wraz ze wszystkimi problemami związanymi z jego transportem, składowaniem i usuwaniem popiołu, o emisji CO 2 i innych szkodliwych związków nie wspominając. Pragniemy zwrócić uwagę, że w 2009 roku wykonano już ułożenie rurociągu przebiegającego przez Mały i Przedni stawy i że stawy te nie zanikły, a poziom wody w nich pozostaje jak dotychczas zmienny w zależności od panującej pogody. Na znacznym odcinku rurociąg przebiega pod istniejącym szlakiem turystycznym, a więc jego obecność nie będzie po zakończeniu inwestycji zauważalna. Inwestor spółka Karpaty działająca w ramach struktur PTTK jest w posiadaniu ekspertyz hydrologów wskazujących, iż istnienie rurociągu i pobieranie wody z Wielkiego Stawu do MEW nie będzie miało zauważalnego wpływu na poziom wody stawu. Można oczywiście rozważać różne warianty zapewnienia energii elektrycznej schronisku i oczyszczalni ścieków, jak np. utworzenie sztucznego zbiornika wody pod Siklawą czy jeszcze innych, jak prowadzenie wielokilometrowego kabla energetycznego Doliną Roztoki, ale każde z tych rozwiązań rodzi negatywne oddziaływania na środowisko przyrodnicze. Decyzję o wyborze takiego a nie innego rozwiązania podjęto już w latach 90. z założeniem ochrony, a nie niszczenia środowiska przyrodniczego Doliny Pięciu Stawów Polskich, a realizacja inwestycji pozostaje pod ciągłym, skrupulatnym nadzorem służb Tatrzańskiego Parku Narodowego. W sprawie inwestycji wypowiedziała się Rada Naukowa TPN, która problem dyskutowała na posiedzeniu w dniu 20 grudnia 2002 roku, podejmując jednomyślną, pozytywną opinię, wskazując, że jest to inwestycja niezwykle potrzebna parkowi narodowemu. Tatrzański Park Narodowy jest w posiadaniu pełnej dokumentacji realizowanej obecnie inwestycji obejmującej między innymi: WZiZT wydane przez Wójta Gminy Bukowina Tatrzańska 27.05.2004 r., pozwolenie wodnoprawne Starosty Tatrzańskiego z 5.07. 2005 r. zezwalające na pobór wody z Wielkiego Stawu w ilości 0,05m 3 /sek, co jest 1/10 średniego wypływu określonego na podstawie opinii specjalistów z Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, a także pozwolenie na budowę wydane przez Starostę Tatrzańskiego w dniu 11 marca 2008 r. Zgodę na rozpoczęcie realizacji inwestycji wydał dyrektor TPN w dniu 22 lipca 2007 roku, ustalając warunki, na jakich realizacja może przebiegać, oraz ustanawiając nadzór pracownika TPN nad przebiegiem prac w terenie. Odnosząc się do kwestii wydawania zezwoleń na przebywanie poza szlakami, szkolenia nowych przewodników, kontroli nad masowym ruchem turystycznym oraz działalności inwestycyjnej i budowlanej, informuję, że: a) wydawanie zezwoleń na przebywanie poza szlakami dotyczy osób wykonujących badania naukowe. Takie zezwolenia otrzymuje także wąskie grono osób współpracujących z parkiem; 4
b) szkolenia przewodników tatrzańskich prowadzone są przez koła i stowarzyszenia przewodników tatrzańskich zrzeszone w Centrum Przewodnictwa Tatrzańskiego. Proces szkolenia jest nadzorowany prze Urząd Marszałkowski w Krakowie; c) służby TPN wykonują działania polegające na kontroli masowego ruchu turystycznego w sposób wystarczający; d) nadzór nad działalnością inwestycyjną i budowlaną prowadzą organy administracji właściwe w tej sprawie. Autorzy listu mają za złe dyrekcji Parku troskę o mieszkania i bieliznę termoaktywną dla pracowników. Mieszkania służbowe należą się pracownikom wskazanym w ustawie o ochronie przyrody i na mocy tej ustawy są im przydzielane. Osobną kwestią jest stan posiadania TPN, w którym znajduje się kilkadziesiąt budowli, a najemców lokali mamy ponad stu. Dlatego dyrektor Parku zdecydował się na zbycie obiektów, które nie są niezbędne dla realizacji zadań statutowych i złożył w tej sprawie stosowny wniosek do Ministra Środowiska. Po uzyskaniu zgody Ministra obiekty te zostaną przekazane w zarząd Staroście Tatrzańskiemu. Co do bielizny to ludzie pracujący w skrajnie trudnych warunkach terenowoklimatycznych Tatr muszą być odpowiednio wyekwipowani, by mogli rzetelnie wykonywać swoje obowiązki służbowe. Opracował: Dr inż. Zbigniew Krzan Kuźnice, 23 lutego 2010 r. 5