dr hab. inż. Jarosław Lasota Zakład Gleboznawstwa Leśnego, Instytut Ekologii i Hodowli Lasu UR w Krakowie

Transkrypt

1 dr hab. inż. Jarosław Lasota Zakład Gleboznawstwa Leśnego, Instytut Ekologii i Hodowli Lasu UR w Krakowie

2 Pierwotna puszcza, występująca w zachodniej części pasma karpackiego, skutecznie opierała się przed zniszczeniem, dzięki trudnej dostępności terenu górskiego, surowości klimatu, oraz niedoskonałości ówczesnych narzędzi. Gospodarka plądrownicza (oparta na zrębowo - wypaleniskowym sposobie zagospodarowania) do końca XV wieku obejmowała obszary pierwotnych lasów łęgowych w dolinach rzek i potoków oraz lasy grądowe pogórza [Kornaś 1955]. Właściwe osadnictwo górskie, rozpoczęło się u schyłku XV wieku i doprowadziło do połowy XIX wieku, do wylesienia znacznych połaci puszczy. Z tego okresu pochodzą tzw. wsie zarębne oraz przysiółki i wsie powstałe w miejscach zakładania polan śródleśnych i przyrobisk [Broda 1956]. Z badań Twaroga [1983] wynika, że cięcia plądrownicze stanowiły zaledwie 0,4% zasobów leśnych i nie mogły istotnie zmienić naturalnego składu gatunkowego i struktury pierwotnych lasów tego terenu. Intensywne zniekształcenie pierwotnych dotąd lasów Żywiecczyzny rozpoczęło się dopiero od roku 1840, wraz z wprowadzeniem gospodarstwa zrębowego i trwało do końca II wojny światowej. Wówczas to, w miejsce drzewostanów jodłowych, bukowo-jodłowych, czy bukowo-jodłowo-świerkowych wprowadzano na wzór niemiecki lite, jednowiekowe świerczyny, wyhodowane często z nasion obcego pochodzenia [Kawecki 1939].

3

4 Obecnie zachodzi konieczność kontynuowania przebudowy ogromnych połaci drzewostanów świerkowych na drzewostany uzgodnione z warunkami siedliskowymi. Znajomość składu gatunkowego naturalnych drzewostanów w konkretnych warunkach siedliskowych, może stanowić swoisty wzorzec, do którego dążyć należy w procesie przebudowy drzewostanów siedliskowo niezgodnych.

5 Pierwszym etapem pracy, była analiza archiwalnych dokumentów (planów urządzeniowych oraz map drzewostanowych) wykonanych dla Zarządu Lasów Dóbr Żywieckich w latach W trakcie studiowania dokumentów odszukiwano fragmenty drzewostanów starszych klas wieku (często przeszłorębnych), które zachowały zróżnicowany skład gatunkowy i nie zostały jeszcze przekształcone na monokultury świerkowe, w okresie zrębowego sposobu zagospodarowania. Drzewostany te, zgodnie z badaniami Twaroga [1983], zostały uznane za wzorce składu gatunkowego w naturalnych drzewostanach Żywiecczyzny. Powierzchnie te zostały zlokalizowane i w drugim etapie prac, w miejscach tych zakładano powierzchnie rozpoznania typologicznego. Łącznie wykonano 80 powierzchni rozpoznania typologicznego. Zakres prac wykonywanych na tych powierzchniach zgodny był z zasadami określonymi w kartowaniu siedlisk leśnych.

6 Przy wyborze miejsc zakładania powierzchni typologicznych, dodatkowo starano się, aby odzwierciedlały dominujące na badanym terenie utwory skalne fliszu płaszczowiny śląskiej i magurskiej, oraz aby rozmieszczone były w obydwu podpiętrach wydzielanych w reglu dolnym. Z utworów skalnych tego terenu wymienić należy: piaskowce i łupki warstw istebniańskich, piaskowce godulskie, zlepieńce malinowskie oraz piaskowce i łupki warstw magurskich. Szczegółową charakterystykę gleb wyodrębnionych typów siedlisk zamieszczono we wcześniejszej publikacji, poświęconej charakterystyce gleb siedlisk Żywiecczyzny [Lasota 2004].

7 Niski regiel dolny (550) m n.p.m. Wysoki regiel dolny (tzw. regiel środkowy) m n.p.m.

8 Wyciąg z elaboratu urządzania Zarządu lasów Dóbr Żywieckich Korbielów według stanu na dziesięciolecie Arcyksiążęcy Zarząd lasów Rycerka Urządzanie lasów Plan Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu Lasów dóbr żywieckich Rycerka na dziesięciolecie Plan Gospodarczy Nadleśnictwa Istebna na 10-cio lecie 1927/ /37 Plan Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu lasów dóbr żywieckich Ujsoły na dziesięciolecie 1930/ /40 Plan Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu lasów Dóbr Żywieckich Złatna na dziesięciolecie 1933/ /43 Plan Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu lasów Dóbr Żywieckich Jeleśnia na dziesięciolecie 1938/ /48 Plan Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu lasów Dóbr Żywieckich Sopotnia na dziesięciolecie 1938/ /48 Plan gospodarczy na dziesięciolecie 1933/ /43 dla okręgu gospodarczego Ślemień (Lasy Dóbr Suskich) Plan Urządzania gospodarstwa leśnego na dziesięciolecie 1933/ /43 dla Okręgu Gospodarczego Stryszawa (Lasy Dóbr Suskich) Plan Urządzania Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu Lasów Dóbr Żywieckich Kamesznica na dziesięciolecie 1937/ /47 Plan Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu Lasów Dóbr Żywieckich Lipowa na dziesięciolecie 1934/ /44

9 BMG LMG ulg LG

10 Przykładowe drzewostany 7Św, 3Jd, pjd. Bk 5Św, 5Jd, pjd. Bk 5Św, 4Jd, 1Bk 5Jd, 4Św, 1Bk Gatunek Udział (zakres) Średni udział Św 40-90% 60% I-II Jd 10-50% 36% I-III Bk pjd.-10% 4% V Bonitacja

11 Przykładowe drzewostany 8Jd, 2Św, pjd. Bk 7Jd, 2Bk, 1Św 6Jd, 2Bk, 2Św 5Jd, 3Bk, 2Św Gatunek Udział (zakres) Średni udział Jd 30-80% 68% I-II Bk pjd.-50% 14% II-IV Św pjd.-20% 18% II-III Bonitacja

12 Przykładowe drzewostany 8Bk, 2Jd, pjd. Św 6Bk, 3Jd, 1Św 6Jd, 3Bk, 1Św 5Jd, 4Bk, 1Św Gatunek Udział (zakres) Średni udział Bk 10-80% 44% II-IV Jd 20-80% 42% I-IV Św pjd.-30% 14% II-IV Bonitacja

13 Przykładowe drzewostany 8Bk, 2Św, pjd. Jd 6Bk, 2Jd, 2Św, pjd. Jw 6Jd, 2Bk, 2Św 7Jd, 2Św, 1Bk Gatunek Udział (zakres) Średni udział Bonitacja Jd pjd.-80% 53% I-II/III Bk pjd.-80% 29% I-V Św pjd.-30% 18% I-III Jw 0-pjd. pjd. -

14 BMGs LMGs blmgs

15 Przykładowe drzewostany 8Św, 2Jd, pjd. Bk 5Św, 4Jd, 1Bk 4Jd, 3Św, 3Bk 5Św, 5Bk, pjd. Jd Gatunek Udział (zakres) Średni udział Św 30-80% 50% III Bk pjd.-50% 28% III-V Jd pjd.-40% 22% III Bonitacja

16 Przykładowe drzewostany 10Bk, pjd. Jd, Jw, Św 8Bk, 2Św, pjd. Jd 7Bk, 2Jw, 1Jd, pjd. Św 4Bk, 4Św, 2Jd Gatunek Udział (zakres) Średni udział Bonitacja Bk % 59% II/III-IV/V Św 10-40% 21% I/II-IV Jd 0-50% 19% I-V Jw 0-20% 1% IV

17 Przykładowe drzewostany 7Bk, 3Św, pjd. Jd, Jw 5Bk, 3Św, 2Jd, pjd. Jw 5Jd, 3Bk, 1Św, 1Jw 5Jd, 5Św, pjd. Bk Gatunek Udział (zakres) Średni udział Jd 20-50% 39% I-III Bk pjd.-70% 29% III-V Św 20-50% 30% II-III Jw pjd.-10% 2% III-V Bonitacja

18 W wyniku analizy archiwalnych dokumentów stwierdzono, że w drzewostanach bliskich naturalnym, występujących przed wprowadzeniem monokultur świerkowych: na uboższych siedliskach (BMG i LMG) w niskich położeniach regla dolnego istotną rolę odgrywała jodła, która współtworzyła drzewostany ze świerkiem (BMG) lub panowała na siedlisku LMG (świerk i buk na tym siedlisku najczęściej były domieszkami z udziałem do 20%). jodła mogła być głównym gatunkiem również na bogatszych glebach LG, gdzie typ jodłowy drzewostanów występował w dolnych częściach stoków nad dolinami.

19 W położeniach wysokiego regla dolnego zmniejszało się znaczenie jodły, tzn. na siedliskach BMG dominowały drzewostany z dużym udziałem buka i świerka, przy udziale jodły ok. 20%. Na typowych LMG wysokiej strefy regla dolnego przeważał zwykle buk, natomiast świerk i jodła wykazywały przeciętnie udział ok. 20%. Większe znaczenie jodły w budowie drzewostanów strefy wysokiego regla dolnego stwierdzono na najbogatszych glebach tej strefy (o wyższej zasobności w substancje ilaste i silniejszym uwilgotnieniu, które uznano za gleby bogatego wariantu LMG), na tego typu siedliskach gatunek ten mógł współpanować razem z bukiem oraz świerkiem (stanowiących udział średni po ok. 30%)

20 Największe znaczenie buka w budowie drzewostanu stwierdzono na glebach ubogiego oraz typowego wariantu LG w niskim reglu dolnym, zwykle w położeniach środkowych i górnych części stoków. Ponadto w wysokim reglu dolnym na glebach typowego LMG, gdzie panował lub współtworzył drzewostany ze świerkiem i domieszkową jodłą. Przeprowadzona analiza potwierdza istnienie bardzo zróżnicowanego składu gatunkowego drzewostanów na różnych glebach i typach siedlisk, przy czym zauważa się stosunkowo rzadkie występowanie bezwzględnej dominacji któregoś z gatunków lasotwórczych. Przed wprowadzeniem monokultur świerkowych dominowały drzewostany mieszane (W niskim reglu dolnym: Jd-Św, Jd-Bk, Bk-Jd, Św-Bk-Jd, w wysokim reglu dolnym: Jd-Bk-Św, Jd-Św-Bk oraz Bk-Św- Jd)

21 Cennym gatunkiem domieszkowym, ujętym w archiwalnych dokumentach urządzania lasu, w składzie gatunkowym drzewostanów bliskich naturalnym był jawor. Występował głównie w drzewostanach lasów mieszanych wysokiego regla dolnego oraz lasach górskich niskiej strefy regla dolnego. Jawor na tych siedliskach występował przeważnie pojedynczo, w strefie wysokiego regla dolnego jego średni udział oszacowano na 1-2%. Na powierzchniach pojedynczych wydzieleń wysokiej strefy regla dolnego charakteryzował się udziałem 10-20% gdzie osiągał bonitacje z zakresu III-V. Szerokie zakresy bonitacji wzrostowych gatunków lasotwórczych osiągane na podobnych glebach i siedliskach (np.: Bk I-V na siedlisku LG w niskim reglu dolnym, II/III-V na siedlisku LMG wysokiej strefy regla dolnego) mogą wynikać z braku odpowiednich zabiegów hodowlanych czy selekcji, długiego okresu wzrostu pod osłoną (w przypadku drzewostanów kształtowanych w wyniku naturalnych procesów).