Przemysłowe gazomierze miechowe Industrial Diaphragm Gas Meters Industrie Balgengaszähler Mgr inż. Józef Dopke, Apator Metrix S. A.

Przemysłowe gazomierze miechowe Industrial Diaphragm Gas Meters Industrie Balgengaszähler Mgr inż. Józef Dopke, Apator Metrix S. A. jozefdopke@wp.pl Słowa kluczowe: gazomierz, gazomierz miechowy, błąd wskazań, stabilność błędu wskazań, dopuszczalny błąd graniczny, trwałość, legalizacja pierwotna, okres ważności dowodu legalizacji, Streszczenie: W referacie omówiono początkowe właściwości metrologiczne przemysłowych gazomierzy miechowy oraz ich stabilność metrologiczną. Podano dopuszczalne błędy graniczne w użytkowaniu obowiązujące w różnych krajach oraz ustanowione okresy ważności dowodu legalizacji lub czas okresowej kontroli metrologicznej. Zwrócono uwagę na konieczność dodatkowych sprawdzeń metrologicznych w okresie ważności dowodu legalizacji przemysłowych gazomierzy miechowych w Polsce ze względu na ustanowiony długi okres ważności dowodu legalizacji i małe dopuszczalne błędy graniczne w użytkowaniu. Wprowadzenie W Europie przyjęło się dzielić gazomierze miechowe na: mieszkaniowe (domowe) od G1,6 do G6 włącznie oraz przemysłowe od G do G160 (tabela 1). W niektórych krajach dodatkowo wydziela się grupę gazomierzy komercyjnych G i G16. Podstawowe charakterystyki metrologiczne gazomierzy miechowych podano w tabelach 1-. Tabela 1. Próg rozruchu, dolna i górna granica obciążeń pomiarowych oraz obciążenie nominalne gazomierzy miechowych dla powietrza o masie właściwej 1,2 kg/m 3. Objętość cykliczna według 71/318/EEC [9] oraz Zarządzenia nr 16 Prezesa GUM [4]. Próg rozruchu ---- Q pr górna granica Dolna granica obciążeń Q min górna granica Nominalne obciążenie Górna granica obciążeń Objętość cykliczna Q n Q max V min Wielkość gazomierza Szybkobieżność przy Q n N ---- m 3 /h m 3 /h m 3 /h m 3 /h dm 3 cykle/h G4 0,00 0,04 4 6 2,0 00 G6 0,008 0,06 6 3, 1714,3 G 0,013 0, 16 6,0 1666,7 G16 0,013 0,16 16 2 1600 G2 0,0 0,2 2 40 18 1388,9 G40 0,032 0,40 40 30 1333,3 G 0,032 0, 0 1181,8 G0 0,00 1,00 0 160 0 00 G160 0,080 1,60 160 20 0 800 1

Szybkobieżność określa liczbę cykli wykonanych przez gazomierz w ciągu jednej godziny pracy przy obciążeniu nominalnym Q n i jest ilorazem tego obciążenia i objętości cyklicznej. Wartość szybkobieżności dla minimalnej objętości cyklicznej zalecanej w przepisach podano w tabeli 1. W tabelach 2-3 podano objętość cykliczną, szybkobieżność oraz liczbę cykli wykonanych przez mechanizm pomiarowy podczas odmierzenia objętości równoważnej 000 h pracy przy Q max dla gazomierzy przemysłowych użytkowanych w Europie. Tabela 2. Nominalna objętość cykliczna, szybkobieżność oraz liczba cykli wykonana przez mechanizm pomiarowy gazomierzy G podczas odmierzania 80 tys. m 3 i G2 podczas odmierzenia 0 tys. m 3 wg EN 139:1998 Wielkość gazomierza G G2 Oznaczenie i producent gazomierza BK-GT ELSTER AMCO MAGNOL, Francja BK ELSTER U16 Actaris,Stretford, Manchester, Anglia METRIX, Polska Kum Ho Metertech, Inc, Korea, UGI BK-G ELSTER AMCO G ELSTER Actaris GmbH, Karlsruhe, Niemcy Actaris, Francja Bonga Deutschland GmbH, Oberkich, Niemcy BK-G2 ELSTER AMCO U40 Actaris, Stretford, Manchester, Anglia Actaris GmbH, Karlsruhe, Niemcy Actaris, Francja METRIX, Polska ELSTER Kum Ho Metertech, Inc, Korea, UGI Bongas Deutschland GmbH, Oberkich, Niemcy MAGNOL, Francja Nominalna objętość cykliczna Szybkobieżność przy Q n Liczba cykli wykonana w czasie odmierzenia objętości równej 000 h*q max V N Z Dm 3 cykle/h mln cykli 3,1 3174,6 2,4 3, 287,1 22,9 3, 287,1 22,9 4,0 200,0 00 16,88 1700,7 13,6 6,0 1666,7 13,3 00 8 00 8 00 8 00 8 12 37 83,3 67,7 16,7,4 2

Tabela 3. Nominalna objętość cykliczna, szybkobieżność oraz liczba cykli wykonana przez mechanizm pomiarowy gazomierzy G40 podczas odmierzenia 32 tys. m 3 i G podczas odmierzenia 00 tys. m 3 wg EN 139:1998 Wielkość gazomierza G40 G Oznaczenie i producent gazomierza U Actaris, Stretford, Manchester, Anglia Actaris GmbH, Karlsruhe, Niemcy Actaris, Francja ELSTER Bongas Deutschland GmbH, Oberkich, Niemcy MAGNOL, Francja METRIX, Polska ELSTER U0 Actaris, Stretford, Manchester, Anglia MAGNOL, Francja Actaris GmbH, Karlsruhe, Niemcy Actaris, Francja ELSTER Bongas Deutschland GmbH, Oberkich, Niemcy METRIX, Polska Nominalna objętość cykliczna Szybkobieżność przy Q n Liczba cykli wykonana w czasie odmierzenia objętości równej 000 h*q max V N Z dm 3 cykle/h mln cykli 2 1600 13 30 1266,7,83 30 1266,7,83 30 1266,7,83 30 1266,7,83 37 81,1 8,8 61,4 30 0 7 60 60 60 60 2167 1300 1140 83,3 83,3 83,3 83,3 00 16,67 8,8 8,33 8,33 8,33 8,33 7,69 Przepisy o przemysłowych gazomierzach miechowych Od dnia 19 stycznia 1996 roku obowiązuje Zarządzenie nr 2 Prezesa GUM w sprawie przepisów metrologicznych o licznikach do gazów [3, 4]. Zgodnie z Zarządzeniem nr 16 Prezesa GUM z dnia 30 czerwca 00 r. [4] gazomierze miechowe powinny spełniać wymagania określone w PN:1992 [1, 2] o ile zarządzenia Prezesa GUM [3, 4] nie stanowią inaczej. Dyrektywa 71/318/EEC [9] podaje minimalną objętość cykliczną (tabela 1). Zarządzenie nr 16 Prezesa GUM [4] wprowadziło analogiczne wymaganie na objętość cykliczną. Przepisy nie zabraniają produkować gazomierzy miechowych o objętości cyklicznej mniejszej od zalecanej, pod warunkiem zgodności z wymaganiami stabilności metrologicznej w przedłużonym dwukrotnie czasie badań trwałości. Wartości dopuszczalnych błędów granicznych dla przemysłowych gazomierzy miechowych obowiązujących przy badaniu typu i legalizacji lub uwierzytelnieniu oraz w użytkowaniu podaje tabela 4. Aż do odwołania przepisy dopuszczały stosowanie w produkcji gazomierzy miechowych dopuszczalnych błędów granicznych (tabela ) zgodnych z dyrektywą Rady EWG 71/318/EEC [9]. Polska wstępując do Unii Europejskiej wprowadziła rozporządzeniami [11, 12] przepisy starej dyrektywy 71/318/EEC. Ustanowiona norma PN-EN 139:04 [7] jest identyczna z EN 139:1998 [6], która jest normą zharmonizowaną z dyrektywą nowego podejścia. Pomimo, że już ustanowiono dyrektywę nowego podejścia [8], ze względu na konieczny czas przejściowy na jej wdrożenie, w krajach członkowskich Unii Europejskiej obowiązuje dyrektywa 71/318/EEC z jej późniejszymi zmianami w latach 1974, 1978 i 1982 wraz z 3

zaleceniami Komitetu Łącznikowego CL MARCOGAZ-AEGPL-FACOGAZ []. Tabela 4. Dopuszczalny błąd graniczny według Zarządzenia nr 2 Prezesa GUM z dnia stycznia 1996 r. [3] oraz EN 139:1998 [6, 7]. Dopuszczalne błędy graniczne Przedział obciążeń Przy badaniu typu i legalizacji lub w użytkowaniu pomiarowych uwierzytelnieniu [Q min ; 0,1Q max ) [0,1Q max ; Q max ] +-3% +-1,% -6%,+3% +-3% Jeżeli przy badaniu typu, legalizacji lub uwierzytelnieniu błędy gazomierza miechowego wyznaczone przy obciążeniach od 0,1Q max do Q max mają ten sam znak, to ich wartości bezwzględne nie powinny przekraczać 1%. Tabela. Dopuszczalny błąd graniczny według dyrektywy 71/318/EEC [9] i Zarządzenia nr 2 Prezesa GU M z dnia stycznia 1996 r. [3] stosowany do odwołania w produkcji gazomierzy miechowych w Polsce. Dopuszczalne błędy graniczne Przedział obciążeń przy badaniu typu i legalizacji lub w użytkowaniu pomiarowych uwierzytelnieniu [Q min ; 2Q min ) [2Q min ; Q max ] +-3% +-2% -6%,+3% +-3% Jeżeli przy badaniu typu, legalizacji lub uwierzytelnieniu błędy gazomierza miechowego wyznaczone przy obciążeniach od 0,1Q max do Q max mają ten sam znak, to ich wartości bezwzględne nie powinny przekraczać 1%. Zarządzenie nr 2 z 1996 r. [3] po raz pierwszy ustanowiło w polskich przepisach okres ważności dowodu legalizacji gazomierzy miechowych na 1 lat. W postanowieniach przejściowych stwierdza ono, że cechy legalizacyjne nałożone na gazomierze miechowe w latach 198-199 są ważne 1 lat, licząc od dnia 1 stycznia tego roku, w którym legalizacja została dokonana. Cechy legalizacyjne nałożone na gazomierze miechowe przed 198 r. są ważne nie dłużej niż do dnia 31 grudnia r. Przepisy o przemysłowych gazomierza miechowych obowiązujące w innych krajach W Wielkiej Brytanii obowiązujące przepisy w sprawie gazomierzy, SI 684:1983 Gas. The Gas (Meters) Regulations, weszły w życie w dniu 1 czerwca 1983 r. Różnią się one nieco od wymagań starej Dyrektywy 71/318/EEC. Dla gazomierzy miechowych w przedziale obciążeń od 0,02Q max do Q max dopuszczalny błąd graniczny podczas legalizacji pierwotnej jak i podczas użytkowania wynosi ±2% (tabela 6). Próg rozruchu powinien być nie większy niż: 1 dm 3 /h dla gazomierzy do G4 włącznie, 30 dm 3 /h - dla gazomierzy G6, G, G16, 60 dm 3 /h - dla gazomierzy G2, G40 i 10 dm 3 /h dla gazomierzy większych od G40. 4

Są to najsurowsze wymagania metrologiczne w użytkowaniu w Europie. Dlatego gazomierze instalowane w tym kraju powinny mieć szczególnie dużą stabilność błędu wskazań. Tabela 6. Wymagania metrologiczne w użytkowaniu dla gazomierzy w wybranych krajach Kraj Stan Południowa Karolina, USA Wielka Brytania (mieszkaniowe gazomierze ultradźwiękowe) Wielka Brytania (mieszkaniowe i przemysłowe gazomierze miechowe) Wielka Brytania (przemysłowe gazomierze inne niż miechowe) Polska (dla gazomierzy obecnie produkowanych) Niemcy, Austria, Szwajcaria, Holandia Dopuszczalny błąd graniczny w użytkowaniu ±1% przy obciążeniu Q max i ±1% przy obciążeniu 0,2Q max. ±2% przy obciążeniu Q max i ±2% przy obciążeniu 0,2Q max i ±3% przy obciążeniu Q min. ±2% przy obciążeniu Q max i ±2% przy obciążeniu 0,2Q max. ±2% przy obciążeniu Q max i ±1% przy obciążeniu 0,2Q max. ±3% przy obciążeniu Q max i ±3% przy obciążeniu 0,2Q max i -6% do 3% przy obciążeniu Q min. ±4% przy obciążeniu Q max i ±4% przy obciążeniu 0,2Q max i ±6% przy obciążeniu Q min. Ważność ustanowionego prawnie dowodu legalizacji przemysłowych gazomierzy miechowych wynosi od 3 do 16 lat (tabela 7). W stanie Południowa Karolina ustanowiono dopuszczalny błąd graniczny w użytkowaniu ±1% dla obciążeń 0,2Q max i Q max. Dlatego okresy między sprawdzeniami błędu wskazań są najkrótsze i wynoszą tylko 3 lata dla gazomierzy od G do G. W niektórych stanach USA dostawcy gazu ziemnego ustalają na bazie badań okresy kontroli metrologcznej gazomierzy miechowych, które ustanawia się w regulacjach prawnych danego stanu. W niektórych krajach w Europie do dnia dzisiejszego nie ustanowiono prawnie okresu ważności legalizacji. Po określonym czasie pracy ( lat) gazomierze metodą kontroli wyrywkowej usuwa się partiami z eksploatacji. W Wielkiej Brytanii procedura takich badań wyrywkowych obejmowała pobranie próbki o liczności 1% z ocenianej partii gazomierzy, które znajdują się w eksploatacji ponad lat. Jeżeli badanie próbki potwierdzi nadmierną frakcję gazomierzy niezgodnych z wymaganiami (tabela 6), to cała partia jest zdejmowana z instalacji. Polityka Transco (dostawcy gazu w Wielkiej Brytanii) ustanawiała zasadę wymiany gazomierzy po nie więcej niż latach i była oparta o doświadczenie zebrane z eksploatacji gazomierzy z przeponami skórzanymi.

Tabela 7. Czas okresowego sprawdzania metrologicznego wybranych gazomierzy miechowych (okres ważności dowodu legalizacji w krajach europejskich) Kraj Okres sprawdzania metrologicznego gazomierzy miechowych w latach Wielkość gazomierza miechowego G4 G6 G G16 G2 G40 G G0 Południowa Karolina, USA / / 3 3 3 3 3 2 New Hampshire, USA 4 4 4 4 4 4 4 Korea Południowa, Słowenia Utah, USA 3 3 2 2 Kanada 7 7 7 7 7 7 7 7 Rosja 8 8 8 -- -- -- -- -- Floryda, USA, Japonia Czechy, Portugalia Austria 12 12 12 12 12 12 12 12 Szwajcaria 14 14 14 14 14 14 14 14 Polska 1 1 1 1 1 1 1 1 Niemcy 8/12 8/12 12 16 16 16 16 16 Indiana, USA 16 16 16 16 16 16 16 16 Podobne postępowanie stosowane jest w Belgii i Holandii. Gazomierze usuwa się z eksploatacji po latach w Belgii lub 30 latach w Holandii. W Niemczech, Austrii i Szwajcarii okres ważności dowodu legalizacji jest najdłuższy, ale ustanowiony dopuszczalny błąd graniczny w użytkowaniu w górnym podzakresie obciążeń jest największy ±4%. W tabeli 8 podano wyniki badań stabilności błędu wskazań gazomierza G2. I tak do czasu odmierzenia objętości około 0 tys. m 3 błąd wskazań gazomierza będzie w granicach ±2% zgodnych z wymaganiami w Wielkiej Brytanii. Do czasu odmierzenia objętości około 90 tys. m 3 błąd wskazań gazomierza będzie w granicach ±3% zgodnych z wymaganiami w Polsce. A po odmierzeniu objętości 14 tys. m 3 błąd wskazań gazomierza będzie przekraczał granice ±4% wymagane w Niemczech, Szwajcarii i Austrii. Tabela 8. Gazomierz G2 z 01 r. o objętości cyklicznej mniejszej od zalecanej wg 71/318/EEC [9]. Błędy wskazań pomierzone w sprawdzeniu pierwotnym e(0 m 3 ) i po odmierzeniu objętości L oraz uśrednione błędy wskazań dla obciążeń od 4 do 40 m 3 /h. Objętość L Błąd wskazań gazomierza e(l) w % Uśredniony błąd e(l) m 3 Obciążenie gazomierza Q w m 3 /h % 0,2 0, 4 8 16 28 40 4-40 m 3 /h 0 0,4 0,61 0,63 0,42 0,14 0,47 0,26 0,38 2 0,0 0,49 0,70 0,4 0,11 0,41 0,18 0,37 46874-2,49-1,66-1,33-1,09-1,14-1,13-1,92-1,32 8240-2,2-2,0-2,06-1,92-2,14-2,08-2,77-2,19 144630-2,01-1,62-1,70-2,17-2,76-2,99-4,41-2,80 177-2,83-1,84-1,66-2,7-2,0-3,4-4,88-3,00 6

Można więc z takich wyników stabilności błędów wskazań stwierdzić, że analizowany typ gazomierza może opomiarowywać odbiorców o zużyciu rocznym gazu ziemnego mniejszym niż: - tys. m 3 w Wielkiej Brytanii (0 tys. m 3 / lat= tys. m 3 /rok), - 6 tys. m 3 w Polsce (90 tys. m 3 /1 lat=6 tys. m 3 /rok), - 9,1 tys. m 3 w Niemczech (14 tys. m 3 /16 lat=9,1 tys. m 3 /rok), -,4 tys. m 3 w Szwajcarii (14 tys. m 3 /14 lat=,4 tys. m 3 /rok), - 12,1 tys. m 3 w Austrii (14 tys. m 3 /12 lat=12,1 tys. m 3 /rok). Jeżeli średnie roczne zużycie gazu ziemnego wyniesie, np. tys. m 3, to takie gazomierze G2 mogą mieć okresy ważności dowodu legalizacji wynoszące; - lat w Wielkiej Brytanii, - 9 lat w Polsce i - nie więcej niż 14 lat w Niemczech, Austrii i Szwajcarii. Jeżeli w którymś z tych krajów przyjmie się dłuższy okres ważności dowodu legalizacji, to pod koniec okresu ważności dowodu legalizacji w opomiarowaniu znajdować się będzie dużo gazomierzy przekraczających dopuszczalne błędy w użytkowaniu. Procent gazomierzy niezgodnych z wymaganiami dopuszczalny w różnych krajach wynosi od % do %. Między frakcją gazomierzy niezgodnych z wymaganiami metrologicznymi w użytkowaniu a okresem ważności legalizacji, ustanowionymi dopuszczalnymi błędami granicznymi w użytkowaniu, przeciętnym rocznym zużyciem gazu oraz stabilnością błędów wskazań gazomierzy istnieje ścisły związek. Nieuwzględnianie tych zależności prowadzi do tolerowania dużej frakcji gazomierzy niezgodnych z wymaganiami w użytkowaniu w okresie ważności dowodu legalizacji. Gazomierz, który przekroczył dopuszczalne błędy graniczne w użytkowaniu traci ważność dowodu legalizacji i nie może służyć do rozliczeń dostaw gazu. Początkowe błędy wskazań przemysłowych gazomierzy miechowych (tabela 9) są już obecnie zgodne z wymaganiami nowej Dyrektywy 04/22/EC [8] 7

Tabela 9. Początkowe błędy wskazań gazomierzy miechowych wybranych producentów Gazomierz. G nr 00300 03 G nr 001872 02 G nr 001464 04 G nr 0014 04 G nr 001466 04 G nr 40003 04 G nr 40001 04 Objętość cykliczna V Błąd wskazań e(0 m 3 ) w % dla obciążenia Q dm 3 Q min 2Q min 0,1Q max 0,2Q max 0,4Q max 0,7Q max Q max,88,88 0,1 0,73 0,72 0,92 0,61-0,83-0,34 0,0 0,83 0,68 1,26 0,84 0,99 1,0 0,77 0,84 0,89-0,33 * 0,14-0,17 * 0,71 1,04 1,3 0,98 1,03 0,83-0,04 0,69 0,69 0,9 0,66 0,71 0,48 0,1 1,0 0,21-0,07-0,04 0-0,14 0,49 0,38-0,89-0,9-0,97-0,86-1,09 0,01 0,43 G nr 17286714 6-0,04-0,37-0,1-0,1-0,14-0,2 0,08 G16 nr 000368 01 G16 nr 000369 01 G16 nr 000370 01-0,2-0,22-0,24 0 0-0,2 0,83 1,13 1,43 1,13 1,39 1,18 0,19 0,81 0,26-0,9-0,04-1, -0,83 0,3-1,16 G2 nr 16398697 01 12 0,4 0,61 * 0,63 0,42 0,14 0,47 0,26 G2 nr 001169 1997 G2 nr 001171 1997-1 -0,02 0 * -0,02 * 0,7 0,68 0,7 0,67 0,37 0,4-0,08-0,14-0, -0,72 G2 nr 000368 00 G2 nr 000369 00 G2 nr 000370 00 G40 nr 000131 01 G40 nr 000132 01 G40 nr 000133 01 1,07-0, 1,1 2,16 0,66 1,66 1,60 0,04 1,67 1,21 0,71 1,21 1,71 0,0 1,76 1,26 0,91 0,96 1,3 0,07 1,36 1,02 0,87 0,82 0,08-0,87 0,4 0,68 0,88 0,71 0,44-0,37-0, -0,12-0,26-0,1-0,22-0,26-0,73-0,6-0,41-0,29 G nr 1093079 02 30 1,41 2,39 1,14 0,94 0,18-0,8-1,16 G nr 000004 1994 G nr 000009 1994 G nr 000011 1994-0,3-1, 0,7 0,16-0,79 0,93 1,32 0,6 1,2 1,08 0, 1,23 0,3 0,32 0,71-0,47-0,27-0,17-0,99-0,61-0,74 G nr 000224 02 0,7 0,92 1,17 1,47 0,64-0,29-0,68 Stabilność charakterystyki metrologicznej Podczas badania trwałości (stabilności metrologicznej) przemysłowe gazomierze miechowe odmierzą objętość podaną w tabeli. Tabela. Wielkość objętości odmierzona przez przemysłowe gazomierze miechowe podczas badań stabilności (trwałości) błędu wskazań według różnych przepisów. V - nominalna objętość cykliczna. Wielkość gazomierza 71/318/EEC [9] z 1971 r. dla V>=V min 71/318/EEC [9] z 1971 r. dla V<V min CL [] OIML R31:199 PN-M-4832-2:1992 EN139:1998 [6, 7] ---- M 3 m 3 m 3 m 3 m 3 G 16 tys. 32 tys. 32 tys. 32 tys. 80 tys. G16 2 tys. 0 tys. 0 tys. 0 tys. 12 tys. G2 40 tys. 80 tys. 80 tys. 80 tys. 0 tys. G40 tys. 130 tys. 130 tys. 130 tys. 32 tys. G 0 tys. 0 tys. 0 tys. 0 tys. 00 tys. G0 160 tys. 3 tys. 3 tys. 3 tys. 800 tys. G160 20 tys. 00 tys. 00 tys. 00 tys. tys. 8

Najistotniejszym wymaganiem wszystkich przepisów jest, aby wartości błędów wskazań w czasie i po próbie nie różniły się od wyznaczonych przed próbą o więcej niż: - 1% dla OIML R31 [] i PN [2] dla obciążeń od 0,1Q max do Q max, - 1,% dla 71/318/EEC [9] i CL [] dla obciążeń od Q min do Q max, - 2% dla EN 139:1998 [6, 7] dla obciążeń od 0,1Q max do Q max. Gazomierze o dużej objętości cyklicznej zadawalająco spełniają wymagania stabilności błędu wskazań. Istnieją gazomierze o małej objętości cyklicznej, których stabilność błędu wskazań jest niedostateczna i mogą one przekroczyć dopuszczalne błędy graniczne w użytkowaniu obowiązujące w Polsce w czasie 1 lat ważności dowodu legalizacji. Tabela 11. Gazomierz G nr 001464 04 o objętości cyklicznej dm 3. Błędy wskazań pomierzone w sprawdzeniu pierwotnym e(0 m 3 ) i po odmierzeniu objętości L - e(l) oraz uśrednione błędy wskazań dla obciążeń od 1,6 do 16 m 3 /h. Objętość L Błąd wskazań gazomierza e(l) w % Uśredniony błąd e(l) m 3 Obciążenie gazomierza Q w m 3 /h % 0,1 0,2 1,6 3,2 6,4 11,2 16 1,6-16 m 3 /h 0 0,72 0,837 0,988 0,984 0,661-0,04-0,972 0,3242 0,644 0,680 0,881 0,916 0,72-0,12-1,21 0,68 419 0,83 1,03 1,08 1,03 0,716-0,029-1,073 0,3448 31994 1,148 1,264 1,022 1,18 0,927 0,0-0,73 0,4928 6228 0,83 0,863 0,88 0,963 0,7 0,088-0,718 0,396 Tabela 12. Gazomierz G z 03 r. o objętości cyklicznej zgodnej z zalecaną wg 71/318/EEC [9]. Błędy wskazań pomierzone w sprawdzeniu pierwotnym e(0 m 3 ) i po odmierzeniu objętości L - e(l) oraz uśrednione błędy wskazań dla obciążeń od 1,6 do 16 m 3 /h. Objętość L Błąd wskazań gazomierza e(l) w % Uśredniony błąd e(l) m 3 Obciążenie gazomierza Q w m 3 /h % 0,1 0,2 1,6 3,2 6,4 11,2 16 1,6-16 m 3 /h 0-0,037-0,37-0,147-0,097-0,143-0,24 0,083-0,1116 32704-1,702-1,618-1,243-0,683-0,6-0,767-1,281-0,9148 628-1,880-1,38-1,13-1,19-0,779-0,913-1,02-1,0074 62870-1,938-1,44-1,31-1,00-0,672-0,884-0,913-0,978 86043-1,63-1,697-0,3-0,7-0,413-0,63-0,937-0,6416 1980-2,380 --- --- -0,7 --- --- -0,89 -------- 127888-2,342-2,09-1,212-0,992-0,861-1,084-1,198-1,0694 9

Niezawodność przemysłowych gazomierzy miechowych Szybkobieżność przy obciążeniu nominalnym (tabela 1) gazomierzy miechowych o objętości cyklicznej zgodnej z zalecaną przez Dyrektywę 71/318/EEC [9] maleje ze wzrostem wielkości gazomierza. Liczba cykli wykonana podczas odmierzania objętości w czasie 000 h przy Q max maleje ze wzrostem wielkości gazomierza, np. z 13,3 mln cykli w przypadku G do 6,2 mln cykli w przypadku G160. Dlatego w Europie ustanowiono okres ważności dowodu legalizacji gazomierzy przemysłowych nie mniejszy niż dla gazomierzy mieszkaniowych, zakładając ich większą stabilność metrologiczną. Po wprowadzeniu do produkcji gazomierzy o objętości cyklicznej mniejszej od zalecanej w Dyrektywie 71/318/EEC tych założeń nie można rozciągać na wszystkie typy gazomierzy. Stabilność metrologiczna powinna być wyznaczona w badaniach. Wielkość produkcji gazomierzy przemysłowych jest niewielka. Dlatego takie badania istotnie podnoszą koszty produkcji i cenę gazomierzy przemysłowych. Najtańszą i najprostszą metodą badań stabilności metrologicznej przemysłowych gazomierzy jest okresowe zdejmowanie próbki gazomierzy z eksploatacji i poddawanie ich sprawdzeniu metrologicznemu. Tak uzyskane wyniki pozwolą określić objętość, po której odmierzeniu należy zdjąć z eksploatacji gazomierze, aby nie przekroczyły dopuszczalnych błędów w użytkowaniu i nie powodowały zaniżenia w przychodach za dostarczony gaz ziemny. Taki efekt mają badania wyrywkowe gazomierzy miechowych w Wielkiej Brytanii, Belgii czy Holandii, gdzie po latach pracy bada się próbki gazomierzy i określa frakcję gazomierzy, których błędy wskazań przekraczają dopuszczalne błędy wskazań w użytkowaniu. Wnioski W Polsce zgodnie z Zarządzeniem nr 2 [3] okres ważności dowodu legalizacji wynosił 1 lat wliczając to rok legalizacji. Obecnie okres ten wynosi również 1 lat, ale liczony jest od 1 stycznia następnego roku po roku legalizacji. Wydłużono więc okres ważności dowodu legalizacji o rok. Przemysłowe gazomierze miechowe powinny być dodatkowo kontrolowane metrologicznie co 8 lat jak ustanowiło to Zarządzenie nr 2 [3]. Konieczność dodatkowych sprawdzeń metrologicznych w okresie ważności dowodu legalizacji przemysłowych gazomierzy miechowych w Polsce wynika z ustanowionego długiego okresu ważności dowodu legalizacji i małych dopuszczalnych błędów granicznych w użytkowaniu.

Piśmiennictwo [1] PN-M-4832-1:1992/A1:199 Gazomierze miechowe. Ogólne wymagania i badania [2] PN-M-4832-2:1992/A1:199 Gazomierze miechowe. Wymagania i badania [3] Zarządzenie nr 2 Prezesa GUM z dnia stycznia 1996 r. w sprawie przepisów metrologicznych o licznikach do gazów (gazomierzach). Dziennik Urzędowy Miar i Probiernictwa Nr 3. Warszawa, dnia 1 stycznia 1996 r. [4] Zarządzenie nr 16 Prezesa GUM z dnia 30 czerwca 00 r. zmieniające zarządzenie w sprawie wprowadzenia przepisów metrologicznych o licznikach do gazów (gazomierzach). Dziennik Urzędowy Miar i Probiernictwa Nr 4. Warszawa, dnia 6 września 00 r. [] OIML R31. Diaphragm gas meters. 199 [6] EN 139:1998 Gazomierze. Gazomierze miechowe [7] PN-EN 139:04 Gazomierze. Gazomierze miechowe [8] Directive 04/22/EC of the European Parliament and of the Council of 31 March 04 on measuring instruments. Official Journal of the European Union. L 13, 30.4.04. Annex MI-002 Gas meters and volume conversion devices. [9] Dyrektywa Rady 71/318/EEC Council Directive of the 26 July 1971 on the approximation of the laws of the Member States relating to gas volume meters [] Komitet CL, MARCOGAZ-AEGPL-FACOGAZ. Lipiec 1986 r. [11] Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 marca 04 r. w sprawie wymagań metrologicznych, którym powinny odpowiadać gazomierze oraz przeliczniki do gazomierzy. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Nr 63, Warszawa, dnia 1 kwietnia 04 r. [12] Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 04 r. w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Nr 77, Warszawa, dnia 24 kwietnia 04 r. Załącznik nr 4. Szczegółowy zakres badań przeprowadzanych podczas prawnej kontroli metrologicznej gazomierzy turbinowych o maksymalnym strumieniu objętości nie większym niż 00 m 3 /h, rotorowych i miechowych. 11