Dyrektywa MID. Praktyka funkcjonowania w świetle prawa polskiego.

Transkrypt

1 Dyrektywa MID. Praktyka funkcjonowania w świetle prawa polskiego. Krzysztof Poręcki COMMON S.A. Wrzesień 2013 r.

2 Plan prezentacji Przedmiot i zakres zastosowania Dyrektywy MID Terminarz Dyrektywy MID od kiedy zaczyna obowiązywać i co z tego wynika? Zawartość Dyrektywy MID a także sposoby i przykłady spełnienia wymagań Warunki i mechanizm wprowadzenia MID-owskiego przyrządu do użytkowania a także o tym jak długo taki przyrząd pozostaje MID-owski? Oznakowanie i dokumentacja towarzysząca przyrządowi MID-owskiemu tabliczki fabryczne, świadectwa weryfikacji, deklaracje zgodności

3 Plan prezentacji Dalsze losy przyrządów MID-owskich w użytkowaniu prawne aspekty zastosowania i sprawowania nadzoru metrologicznego luki w stanie prawnym i braki w bazie metrologicznej, wynikające stąd wątpliwości a czasem brak możliwości, potrzebne uzupełnienia, oraz jak z tym sobie poradzono w niektórych innych krajach. Aspekt spójności metrologicznej przyrządów MID-owskich dlaczego warto zainteresować się użytkowaniem przyrządów MID-owskich oraz budowaniem sposobu sprawowania nadzoru metrologicznego nad nimi.

4 Przedmiot i zakres zastosowania Zastępując kilka dyrektyw starego podejścia, dyrektywa MID objęła 10 rodzajów przyrządów pomiarowych uznanych za najbardziej rozpowszechnione w gospodarce i życiu publicznym: 1. Wodomierze, 2. Gazomierze i przeliczniki do gazomierzy 3. Liczniki energii elektrycznej 4. Ciepłomierze 5. Przyrządy do pomiaru ilości cieczy innych niż woda 6. Wagi automatyczne, 7. Taksometry 8. Miary materialne 9. Przyrządy do pomiaru długości, pola powierzchni, wielu wymiarów 10. Analizatory spalin samochodowych jeśli są wprowadzane do obrotu albo użytkowane: w handlu, ochronie środowiska, ochronie zdrowia, na potrzeby bezpieczeństwa i porządku publicznego, w celu ochrony praw konsumenta lub zabezpieczenia interesu społecznego, przy pobieraniu podatków i ceł.

5 Terminarz Dyrektywy MID Dyrektywa została uchwalona w marcu 2004 r., państwa członkowskie miały ją wdrożyć do 30 października 2006, został ustalony 10-cio letni okres przejściowy, a w związku z tym zaczyna obowiązywać od 30 października 2016 r. Zaczyna obowiązywać, to znaczy po tym terminie będzie wolno wprowadzać do obrotu i użytkowania tylko przyrządy pomiarowe, które przeszły ocenę zgodności z MID. Nie będzie już wolno wprowadzać do obrotu i użytkowania przyrządów pomiarowych wyprodukowanych w oparciu o przepisy krajowe (zatwierdzenia typu). Czyli w odniesieniu do nie-mid-owskich przyrządów pomiarowych należy pamiętać o dwóch rzeczach: 1. będzie je wolno wprowadzać do obrotu i użytkowania tylko do dnia 29 października 2016 r. - o ile mają do tego czasu ważne zatwierdzenia typu, ale.

6 Terminarz Dyrektywy MID ale nie wszystkie przyrządy mają zatwierdzenia typu ważne tak długo. Na przykład gazomierze turbinowe mniejsze niż DN100 G250 - ich zatwierdzenie typu wygasa z dniem 9 sierpnia 2014 r. Po tej dacie można będzie nabyć takie gazomierze tylko MID-owskie. Oznacza to, że wszelkie podmioty działające w obszarze lub na rzecz gazownictwa, mają najwyżej 3 lata (a w 2-gim przypadku tylko rok) na dostosowanie do wymagań MID, własnych procedur postępowania w zakresie instalowania, obsługi i nadzoru metrologicznego.

7 Zawartość Dyrektywy MID Dyrektywa określa: 1. zasadnicze wymagania dla przyrządów pomiarowych 2. procedury oceny zgodności, 3. sposób oznakowania przyrządów i wymagane informacje w dokumentacji towarzyszącej.

8 1. zasadnicze wymagania Dwie grupy wymagań: 1. Wymagania wspólne dla wszystkich rodzajów przyrządów pomiarowych objętych Dyrektywą omawia je Załącznik 1, 2. Wymagania szczegółowe dla każdego z rodzajów przyrządów omówione w odpowiednich Załącznikach dotyczących poszczególnych rodzajów przyrządów. Dla gazomierzy i przeliczników wymagania szczegółowe ustala Załącznik MI-002. Najprostszy sposób uzyskania domniemania zgodności z wymaganiami zasadniczymi - skonstruowanie i zbadanie przyrządu ściśle według normy przedmiotowej na przyrząd, zharmonizowanej z Dyrektywą. W przypadku braku normy przedmiotowej, albo gdy konstrukcja i charakterystyki przyrządu odbiegają od wymagań normy, dokumentem odniesienia mogą być wytyczne OIML, ale też zharmonizowane z Dyrektywą.

9 Zharmonizowane dokumenty odniesienia Norma lub inny dokument normatywny (np. wytyczne OIML) staje się zharmonizowana z dyrektywą wtedy, gdy zostanie ujęta w Komunikacie Komisji harmonizującym dokumenty. Sam fakt istnienia nowszego wydania nie oznacza harmonizacji! I tak na przykład wytyczne OIML R 137-1:2006 Gazomierze. Część 1 Wymagania zostały zharmonizowane Komunikatem w roku Natomiast wydanie OIML R 137-1:2012 nie zostało jeszcze zharmonizowane. Komunikaty harmonizujące dokumenty z dyrektywami są publikowane w Dziennikach Urzędowych Unii, Seria C.

10 2. Procedury oceny zgodności Procedury oceny zgodności określają załączniki właściwe dla każdego z rodzajów przyrządów pomiarowych objętych Dyrektywą. Załącznik MI-002 dotyczący gazomierzy i przeliczników, dopuszcza następujące możliwe kombinacje modułów: Moduły: B (badanie typu WE) + D (zapewnienie jakości produkcji), lub Moduły: B (badanie typu WE) + F (weryfikacja wyrobu przez JN), lub Moduł: H1 (pełne zapewnienie jakości z badaniem projektu)

11 2. Procedury oceny zgodności Firma COMMON S.A. jako najbardziej praktyczny, dla produkowanych przez siebie gazomierzy i przeliczników, wybrała zestaw modułów B + D. Ocena zgodności oparta o zestaw modułów B + D Istota oceny zgodności polega na tym, że producent przeprowadza ocenę i deklaruje zgodność każdej sztuki wyprodukowanego przyrządu pomiarowego. Etapy oceny zgodności: Etap 1. Uzyskanie certyfikatu badania typu WE (moduł B) Etap 2. Uzyskanie certyfikatu na system jakości produkcji (moduł D) Etap 3. Wystawienie Deklaracji Zgodności WE na typ przyrządu Etap 4. Zbadanie, oznakowanie i wystawienie Świadectwa Weryfikacji dla każdej sztuki wyprodukowanego przyrządu.

12 3. Oznakowanie i dokumentacja towarzysząca

13 3. Oznakowanie i dokumentacja towarzysząca

14 3. Oznakowanie i dokumentacja towarzysząca W świadectwie jest wyraźnie określony termin ważności, ustalony na podstawie przepisów wykonawczych do Ustawy Prawo o miarach.

15 3. Oznakowanie i dokumentacja towarzysząca

16 3. Oznakowanie i dokumentacja towarzysząca W rubryce Termin ważności użytkownikowi zwraca się uwagę na konieczność ustalenia terminu zgłoszenia do legalizacji ponownej zgodnie z przepisami kraju użytkownika.

17 3. Oznakowanie i dokumentacja towarzysząca

18 3. Oznakowanie i dokumentacja towarzysząca Ze świadectwa weryfikacji zmontowanego przelicznika wynika także reszta dokumentacji towarzyszącej: Deklaracje zgodności i Świadectwa wzorcowania wszystkich części składowych: kalkulatora Domino-c i obu przetworników

19 3. Oznakowanie i dokumentacja towarzysząca

20 3. Oznakowanie i dokumentacja towarzysząca Dla pozostałych części przelicznika, to znaczy przetworników ciśnienia i temperatury, także powinny być: wystawione przez ich producentów. - deklaracje zgodności, oraz - świadectwa wzorcowania,

21 Warunki i mechanizm wprowadzenia przyrządu MID-owskiego do użytkowania

22 Dalsze losy przyrządów MID-owskich w użytkowaniu Nadzór metrologiczny w trakcie użytkowania jest zależny od zastosowania: jeśli do celów technologicznych, to prawo nie wypowiada się w kwestii wymaganego nadzoru metrologicznego, natomiast jeśli przyrząd jest zastosowany w obszarach określonych w Ustawie Prawo o miarach i w Rozporządzeniu w sprawie prawnej kontroli metrologicznej, to podlega prawnej kontroli metrologicznej. W przypadku gazomierza prawna kontrola metrologiczna sprawowana jest poprzez legalizacje ponowne, i jest powiedziane w jakim czasie po wprowadzeniu do użytkowania należy go zgłosić do pierwszej legalizacji ponownej (Rozporządzenie w sprawie prawnej kontroli metrologicznej 1. p 4). Dla przeliczników nie przewiduje się prawnej kontroli metrologicznej w trakcie użytkowania.

23 Dalsze losy przyrządów MID-owskich w użytkowaniu Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 7 stycznia 2008 r. w sprawie prawnej kontroli metrologicznej w Załączniku nr 6 określa terminy ważności legalizacji. Odmiennie przy tym traktuje gazomierze i przeliczniki posiadające decyzje zatwierdzenia typu ich dotyczy Tabela Nr 1, od tych, które zostały wprowadzone do obrotu i użytkowania po ocenie zgodności Tabela Nr 2, bo uzależnia prawną kontrolę metrologiczną nie tylko od Obszaru zastosowania, lecz ogranicza także w zależności od Użytkownika:

24 Dalsze losy przyrządów MID-owskich w użytkowaniu Zagadnienia wymagające uzupełnienia/wyjaśnienia w polskim prawie w odniesieniu do przyrządów MID-owskich Zasady dotyczące samego aktu wprowadzenia do obrotu i użytkowania przyrządów MID-owskich są określone jasno i nie budzą wątpliwości ani producentów ani użytkowników. Natomiast, luki stanu prawnego ujawniają się wraz z pytaniami o: 1. zakres zastosowania, czyli zestawienie okoliczności implikujących konieczność stosowania certyfikowanych przyrządów MID-owskich, - niejasno zwłaszcza gdzie mowa o przemyśle drobnym, oraz o 2. obowiązek lub brak obowiązku, a także możliwości prawnej kontroli metrologicznej w trakcie użytkowania.

25 Dalsze losy przyrządów MID-owskich w użytkowaniu Kwestia nr 1, czyli zakres zastosowania Jaki to jest przemysł drobny? Na przykład duża fabryka dżinsów potrzebująca gazomierza rotorowego G25, albo kuźnia potrzebująca gazomierza turbinowego G65. Czy o tym, czy fabryka powinna (lub że nie powinna) stosować przyrząd MID-owski, ma decydować: a) dostawca gazu według własnej oceny? b) użytkownik według życzenia? c) ma to być wynikiem negocjacji pomiędzy dostawcą a odbiorcą gazu? d) Czy w takim ustaleniu ma uczestniczyć także naczelnik Okręgowego Urzędu Miar? bo Uwaga legalizacje ponowne! Wyniki takich rozstrzygnięć, choćby dotyczyły podobnych lub wręcz identycznych przypadków, w skali kraju mogą się mocno różnić.

26 Dalsze losy przyrządów MID-owskich w użytkowaniu Kwestia nr 2, czyli prawna kontrola metrologiczna w użytkowaniu W odniesieniu do niektórych konstrukcji i wykonań daje się zauważyć brak rozwiązań prawnych umożliwiających sprawowanie nad nimi prawnej kontroli metrologicznej. Występuje sprzeczność: - z jednej strony ustawa Prawo o miarach nakazuje prawną kontrolę metrologiczną poprzez legalizacje ponowne, - z drugiej strony nie ma możliwości wykonania tych legalizacji. Na przeszkodzie stoją ograniczenia w bazie metrologicznej, a także stan przepisów prawnych. Legalizacja może być dokonana tylko przez organ administracji miar. Ustawa Prawo o miarach wyraźnie określa kto jest organem administracji miar. Żadne zagraniczne punkty legalizacyjne, laboratoria akredytowane polskie czy zagraniczne, ani nawet jednostki notyfikowane nie wchodzą w rachubę. Przykłady:

27 Dalsze losy przyrządów MID-owskich w użytkowaniu Przykład 1 - MID-owski gazomierz ultradźwiękowy Polsce brak punktu legalizacyjnego, który posiada techniczne możliwości wykonania legalizacji. Przykład 2 - MID-owski turbinowy gazomierz wysokociśnieniowy, który przeszedł weryfikację przy ciśnieniu roboczym na zagranicznym stanowisku badawczym. Tu oprócz tego, że w Polsce nie ma wysokociśnieniowego punktu legalizacyjnego, to także przepis wykonawczy dotyczący legalizacji ponownej mówi jedynie o legalizacji powietrzem przy ciśnieniu atmosferycznym. Przykład 3 fabryka dżinsów uzgodniła z dostawcą gazu, ale bez udziału Naczelnika OUM, że jest przemysłem drobnym, i że w związku z tym MID-owski gazomierz rotorowy będzie podlegał legalizacjom ponownym w trakcie użytkowania. Po 5-ciu latach użytkowania gazomierz zostaje przedstawiony do legalizacji ponownej. Pytanie: Czy dla Naczelnika OUM ustalenie stron kontraktu jest wiążące? Czy ma obowiązek wysłać inspektora do legalizacji?

28 Dalsze losy przyrządów MID-owskich w użytkowaniu Osobna kwestia - Przeliczniki do gazomierzy Polskie prawo stanowi, że w użytkowaniu nie podlegają prawnej kontroli metrologicznej. Ani posiadające zatwierdzenia typu, ani MID-owskie. Daje się tu zauważyć niejednolitość wagi jaką prawo przykłada do dwu kolejnych etapów opomiarowania gazu: 1. najpierw zmierzenia objętości w warunkach pomiaru, 2. a następnie (także na podstawie pomiarów: ciśnienia, temperatury i ilości impulsów) jej przeliczenia na ilość jednostek rozliczeniowych. podczas, gdy dla poprawności metrologicznej wyniku ostatecznego, oba etapy są jednakowo ważne. Tymczasem w obecnym stanie rzeczy, nie jest jasne dla stron kontraktu (dostawcy i odbiorcy gazu): - czy w ogóle? i kiedy oddać przelicznik do wzorcowania? - jeśli przelicznik wymagał naprawy to jaki jest status prawny przyrządu, z którego celem wykonania naprawy, usunięto cechy legalizacji lub weryfikacji pierwotnej?

29 Dalsze losy przyrządów MID-owskich w użytkowaniu tymczasem nic nie stoi na przeszkodzie objęciu prawną kontrolą metrologiczną przeliczników, gdyż: 1. istnieje szczegółowy przepis wykonawczy legalizacji, a także 2. w kraju są uprawnione punkty legalizacyjne. Być może także pewną pomocą w budowie koncepcji rozwiązania poruszonych kwestii, będzie mogło posłużyć poniższe zestawienie okresów ważności legalizacji w innych krajach:

30 Dalsze losy przyrządów MID-owskich w użytkowaniu

31 Dalsze losy przyrządów MID-owskich w użytkowaniu W powyższym zestawieniu uwagę zwraca kilka faktów: 1. Tylko w Polsce przeliczniki nie podlegają prawnej kontroli metrologicznej podczas użytkowania, 2. W większości krajów nakazuje się częstsze legalizacje niż w Polsce, a na Litwie okres ważności legalizacji wydłużono, gdy gazomierz nadzoruje się poprzez porównanie z innym gazomierzem, 3. W Rumunii kwestię podległości prawnej kontroli metrologicznej uregulowano poprzez określenie wielkości gazomierza.

32 Dalsze losy przyrządów MID-owskich w użytkowaniu Nadzieję i dobrą okazję w materii uzupełnienia i doprecyzowania stanu prawnego stwarza podjęcie inicjatywy budowy w Polsce stanowiska badawczego wysokociśnieniowego. Być może jego powstanie zainicjuje uzupełnienia w polskim prawie, które wypełnią aktualnie istniejące luki, - tu głównie powinny być jasno ustalone zasady i granice podległości przyrządów prawnej kontroli metrologicznej w użytkowaniu, a także być może niektóre kwestie nierozstrzygnięte i brakujące w Prawie o miarach, przejmie na siebie i ureguluje Standard Techniczny Izby Gospodarczej Gazownictwa ustalając zasady sprawowania nadzoru metrologicznego poprzez wzorcowania.

33 Aspekt spójności metrologicznej przyrządów MID-owskich w opomiarowaniu gazu MID-owskie gazomierze turbinowe, w odróżnieniu od tych posiadających zatwierdzenia typu: 1. w ramach badania typu przechodziły badania zależności charakterystyk metrologicznych od ciśnienia roboczego gazu, 2. podczas weryfikacji pierwotnej są wzorcowane na ciśnieniu (lub nawet dwóch ciśnieniach) dobranym(ch) tak, aby zakres ciśnień w którym gazomierz zachowuje stałe właściwości metrologiczne najlepiej odpowiadał zakresowi ciśnień występujących w rurociągu użytkownika. W sumie daje to zbadaną pewność dokładności pomiarów. W przypadku gazomierzy nie-mid-owskich możliwe są tylko teoretyczne oszacowania różnic wskazań przy różnych poziomach ciśnień. MID-owskie gazomierze rotorowe, w odróżnieniu od tych posiadających zatwierdzenia typu: posiadają wbudowany układ pozwalający na sprawdzenie charakterystyki metrologicznej bez naruszania plomb.

34 Aspekt spójności metrologicznej przyrządów MID-owskich w opomiarowaniu gazu MID-owskie przeliczniki typu 2, : Składają się z części: Kalkulatora, Przetwornika ciśnienia Przetwornika temperatury Które każdy z osobna można odłączyć i przekazać do wzorcowania.

35 Aspekt spójności metrologicznej przyrządów MID-owskich w opomiarowaniu gazu Użytkownicy świadomi ewentualnych szkód, które mogą wyniknąć w wyniku długotrwałego użytkowania gazomierza, który (nawet nie z własnej winy, lecz z przyczyn stanu technicznego innych urządzeń w instalacji np. filtrów) mógł zmienić swoją charakterystykę metrologiczną, coraz częściej przekazują gazomierz do sprawdzenia w trakcie użytkowania. Po sprawdzeniu gazomierz jest zwracany klientowi z odpowiednim świadectwem wzorcowania i z ważnymi cechami na plombach. W przypadku gazomierzy nie-mid-owskich takie sprawdzenie nie jest możliwe - konieczne jest zerwanie plomb, sprawdzenie i legalizacja ponowna.

36 Aspekt spójności metrologicznej przyrządów MID-owskich w opomiarowaniu gazu Podsumowując: jak najwcześniejsze: 1. przygotowanie własnej wiedzy, 2. rozpoczęcie użytkowania sprzętu certyfikowanego na zgodność z MID, 3. dostosowanie organizacji własnych działań w zakresie sprawowania nadzoru metrologicznego nad przyrządami, oraz 4. aktywne uczestnictwo w doskonaleniu systemu branżowych dokumentów normatywnych, leżą w interesie zapewnienia spójności metrologicznej w opomiarowaniu gazu w naszym kraju. KONIEC

37 Dziękuję za uwagę COMMON S.A. ul. Aleksandrowska 67/ Łódź tel. (42) fax. (42)