Raport końcowy. Ocena skuteczności działania funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych, które otrzymały dofinansowanie w ramach RPOWŚ 2007-2013

Raport końcowy Ocena skuteczności działania funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych, które otrzymały dofinansowanie w ramach RPOWŚ 2007-2013 Warszawa, Grudzień 2012 www.psdb.com.pl

Spis treści Streszczenie...3 Summary...9 1. Wprowadzenie...14 2. Metodologia badania...16 2.1. Koncepcja badania... 16 2.2. Perspektywy badawcze... 17 2.3. Metody/techniki badawcze... 17 3. Wyniki badania...22 3.1. Ocena Działania 1.3 RPOWŚ... 22 3.1.1. Efektywność wsparcia funduszy...22 3.1.2. Efektywność wsparcia przedsiębiorców...23 3.1.3. Oferta narzędzi zwrotnych w kontekście rynkowym...24 3.1.4. Efektywność wsparcia...44 3.1.5. Problemy i bariery...47 3.2. Niedopasowanie popytu i podaŝy produktów finansowych w województwie świętokrzyskim... 51 3.3. Oczekiwane zmiany popytu i podaŝy na finansowanie zwrotne w perspektywie 2014+... 58 4. Wnioski i rekomendacje...72 5. Tabela rekomendacji...82 Aneksy... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 2

Streszczenie Głównym celem badania była analiza i ocena efektywności funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych, które uzyskały dofinansowanie w ramach Działania 1.3. RPOWŚ 2007-2013. Operacyjne wnioski z badań: Oferta skierowana w ramach Działania 1.3. RPOWŚ, co do zasady odpowiada ich potrzebom. Z deklaracji przedstawicieli wszystkich funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych wynika w sposób jednoznaczny, iŝ pozytywnie oceniają zarówno sam fakt otrzymania wsparcia jak i tryb jego udzielenia. Fundusze poŝyczkowe konkurują z ofertą bankową oraz innymi ofertami komercyjnymi w pierwszej kolejności łatwością dostępu do poŝyczek, relatywnie prostymi i szybkimi procedurami. Kluczowe znaczenie ma takŝe oprocentowanie, które jest najwaŝniejszym argumentem dla klientów. Tu jednak róŝnice mogą się z czasem nieco zacierać i zapewne fundusze będą musiały wejść w sferę pomocy publicznej. W najmniejszym stopniu fundusze poŝyczkowe konkurują z ofertą komercyjną jakością akceptowanych zabezpieczeń. Z deklaracji sektora bankowego wynika, iŝ nie dostrzega on zagroŝenia ze strony funduszy poŝyczkowych ale takŝe nie ma zamiaru w Ŝaden sposób uczestniczyć w tworzeniu tego systemu. Odwrotnie w przypadku poręczeń kredytowych. Tutaj banki wyraŝają Ŝywe zainteresowanie funduszami. Wydaje się jednak, iŝ kluczowe znaczenie dla banków ma wielkość kapitału, a co za tym idzie wiarygodność partnera jakim jest fundusz. DuŜe fundusze mogą łatwo zainteresować banki ścisłą współpracą z wprowadzeniem poręczeń portfelowych włącznie. Dostęp do usług finansowych świadczonych w ramach RPOWŚ zdecydowanie się poprawił. Co więcej, obecny model moŝna uznać za bliski docelowego. Problemy dostępu przestrzennego są istotne dla niecałych 5% odbiorców ostatecznych (14% tych, którzy uznają to za problem z 34,5% tych którzy musieli dojechać do innej miejscowości daje w efekcie około 4,8% całej badanej populacji). Z badań przeprowadzonych na reprezentatywnej próbie przedsiębiorców województwa wynika, iŝ rozpoznawalność oferty funduszy poŝyczkowych ze środków UE jest wciąŝ bardzo mała. Jedynie 13,5% z nich twierdzi, Ŝe zna taką ofertę i wie na czym ona polega. Dodatkowo, 43% słyszało o takiej ofercie, ale nie zna jej szczegółów. AŜ 43% w ogóle o niej nie słyszało. Jest to wynik wysoce niezadowalający. Jeszcze gorzej wypada rozpoznawalność oferty poręczeniowej. Tutaj, odsetek firm znających ofertę wynosi jedynie 7%, zaś firm, które coś o niej słyszały około 30% (por. rys. nr 20). Warto zwrócić uwagę na dwa elementy tego zagadnienia. 3

JuŜ na tym etapie widać bardzo duŝy efekt w zakresie realizacji zakładanych inwestycji. Efekty ekonomiczne takŝe są juŝ bardzo wyraźnie widoczne, choć do pełnej ich oceny potrzeba około roku od zakończenia realizacji projektu. Przy załoŝeniu braku bardzo gwałtownych turbulencji makroekonomicznych moŝna jednak być spokojnym o efektywność wykorzystania środków w ramach Działania 1.3. RPOWŚ. MoŜna przyjąć, iŝ na etapie aplikacji przedsiębiorcy raczej nie widzą większych problemów. Dla około 11% z nich problemem jest zabezpieczenie, co moŝe być wskazaniem do zasadności wprowadzenia systemu poręczenia poŝyczek w ramach jednych środków finansowych. Obecnie, na etapie spłaty nie widać powaŝniejszych problemów, choć przedstawiciele funduszy deklarują, iŝ najbliŝsze miesiące mogą się cechować większymi kłopotami w spłacie. Jest to jednak zjawisko naturalne dla narzędzi zwrotnych, które ryzyko mają wpisane w swoją istotę. Analiza SWOT: Do mocnych stron dokapitalizowanych zwrotnych instrumentów zaliczamy: 1. Zwrotny charakter owocujący moŝliwością wykorzystania kaŝdej złotówki wsparcia wielokrotnie. Widać to zwłaszcza analizując fundusze działające od wielu lat. Dokapitalizowane w połowie lat 90-tych fundusze w Starachowicach i Końskich obróciły juŝ środkami wielokrotnie, za kaŝdym razem wspierając rozwój regionu. 2. Z definicji, narzędzia zwrotne w mniejszym stopniu ingerują w zasady wolnego rynku. System dotacyjny jest bardzo silnym narzędziem pomocy publicznej. W świetle faktu, iŝ dotację dostaje co piąty czy co dziesiąty aplikujący moŝemy obserwować, Ŝe wspierając dotacją jednego przedsiębiorcę de facto utrudniamy działania innym. 3. Komplementarny charakter. Zwrotne narzędzia wsparcia nie są celem samym w sobie lecz wpisują się w szerszy system finansowania rozwoju przedsiębiorczości. Albo przygotowują firmę do wejścia w system kredytowy poprzez poŝyczki, albo umoŝliwiają jej to wejście poprzez poręczenia. 4. Poręczenia kredytowe, mogą wykorzystywać efekt multiplikacji poprzez zastosowanie zasady mnoŝnika kapitałowego, co zwiększa jeszcze bardziej efektywność wsparcia. 5. Wszystkie narzędzia zwrotne są automatycznie systemem weryfikacji sensowności wsparcia. Po przyznaniu i rozliczeniu dotacji, tak naprawdę nie wiadomo czy projekt miał sens czy nie (być moŝe bez dotacji byłby nieuzasadniony, być moŝe jedynym uzasadnieniem dla niego była dotacja). W przypadku poŝyczek i poręczeń, spłata jest dowodem wprost na trafność załoŝeń. 4

Do słabych stron dokapitalizowanych zwrotnych instrumentów zaliczamy: 1. Relatywnie mniejsze zainteresowanie ze strony przedsiębiorców i niŝsza ocena narzędzia jako elementu wsparcia, co prowadzi do niŝszej oceny systemu wsparcia przedsiębiorczości na poziomie regionalnym. 2. Relatywnie duŝe koszty obsługi narzędzi zwrotnych w związku z koniecznością tworzenia struktur: dystrybucji, oceny, monitoringu, windykacji itd. 3. Wchodzenie w pewnym obszarze w sferę konkurencji z systemem bankowym. Sfera ta będzie rosła w miarę jak fundusze będą udzielały coraz większych poŝyczek, a banki będą interesować się coraz mniejszymi kredytami. 4. Relatywnie małe zainteresowanie zadłuŝaniem w ogóle w okresie niepewności gospodarczej, skutkujące mniejszym zapotrzebowaniem zarówno na poŝyczki, jak i na poręczenia. MoŜemy wskazać następujące szanse dla rozwój tych narzędzi: 1. Wzrastające przekonanie czynników decyzyjnych na poziomie ogólno unijnym, Ŝe narzędzia zwrotne są skuteczniejsza metodą wspierania rozwoju przedsiębiorczości, nawet na obszarach o najniŝszym dochodzie w UE. 2. Odchodzenie od systemu dotacyjnego i rozbudowanymi w związku z nim oczekiwaniami przedsiębiorców moŝe skierować ich wzrok na narzędzia zwrotne jako na mniej korzystne, ale za to duŝo bardziej dostępne. 3. Rozwój świadomości wśród przedsiębiorców, Ŝe we współczesnej gospodarce kluczowym elementem walki konkurencyjnej jest szybkość działań i firmy gromadzące środki na inwestycje coraz częściej przegrywają z firmami finansującymi się długiem. 4. PrzezwycięŜenie okresu kryzysu gospodarczego zawsze pociąga za sobą boom inwestycyjny i wzmoŝone zainteresowanie finansowaniem dłuŝnym, a co za tym idzie większy popyt na poŝyczki i poręczenia. Występują jednak takŝe liczne zagroŝenia. 1. PrzedłuŜający się przestój w zakresie inwestycji spowodowany albo realnym załamaniem sytuacji rynkowej albo oczekiwaniem na mający nadejść i nie nadchodzący wielki kryzys. 2. Intensywne działania ze strony banków komercyjnych zmierzające do otwierania nowych narzędzi kredytowych, w tym w oparciu o środki EBI lub EFI eliminujące z systemu fundusze poręczeniowe, a w konsekwencji dłuŝszej takŝe ograniczające rolę funduszy poŝyczkowych. 5

3. Działania władz centralnych zmierzające do zastąpienia systemu regionalnych i lokalnych funduszy poręczeniowych jedną działającą centralnie instytucją (bankiem gwarancyjnym) oferującym poręczenia portfelowe w ramach produktów kredytowych banków sieciowych. 4. Rosnąca niewypłacalność MSP w związku z rzeczywistymi, niekorzystnymi skutkami kryzysu gospodarczego powodująca skokowy przyrost wypowiadanych umów poŝyczkowych i wypłacanych poręczeń. Wskazania i rekomendacje: Sieć funduszy w województwie jest na tyle rozbudowana, a ich lokalizacja na tyle zrównowa- Ŝona, iŝ nie widać uzasadnienia dla powierzania zadań związanych z pośrednictwem finansowym podmiotom spoza terenu województwa. Przeciwnie, to świętokrzyskie fundusze realizują zadania na terenach województwa mazowieckiego i łódzkiego, gdzie sieć instytucji tego typu jest zdecydowanie gorzej rozwinięta. Zakres kwotowy wsparcia moŝemy podzielić na dwa rodzaje. W pierwszej kolejności określono wielkość wparcia potrzebną łącznie na poszczególne narzędzia w nadchodzącej perspektywie budŝetowej. W drugiej kolejności określono optymalne kwoty wsparcia dla ostatecznych odbiorców. Z przeprowadzonych badań i dokonanych wyliczeń, skonsultowanych dodatkowo z przedstawicielami funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych wynika, iŝ zapotrzebowanie na kapitał poŝyczkowy/poręczeniowy w latach 2014-2020 wyniesie przynajmniej: 110 mln zł. na kapitał funduszy poŝyczkowych 30 mln zł. na kapitał funduszy poręczeniowych Jednocześnie, przeprowadzone badania popytu na poszczególne narzędzia finansowe wskazują, iŝ fundusze powinny w przyszłym okresie projektowym koncentrować się na udzielaniu wsparcia w następujących kwotach: Fundusze poŝyczkowe powinny udzielać poŝyczek do kwoty 500 tys. zł. Kwoty wyŝsze są akceptowalne, ale będą wyraźnym konkurowaniem z ofertą bankową, w obszarze tym nie stwierdza się większej luki finansowej wymagającej interwencji środków publicznych, 6 Fundusze poręczeń kredytowych powinny koncentrować się właśnie na poręczeniach kredytów powyŝej 500 tys. zł. Maksymalna kwota poręczenia moŝe być ustalona na około 1,5 mln zł. co pozwalałoby na skuteczne obsługiwanie kredytów do 2 mln zł. MoŜna przyjąć, iŝ popyt na poręczenia do 100-150 tysięcy będzie systematycznie malał.

W chwili obecnej zarysowuje się na terenie województwa świętokrzyskiego coraz bardziej istotny popyt na narzędzia o charakterze kapitałowym. Około 7% respondentów zadeklarowało, Ŝe zdecydowanie rozwaŝyłoby moŝliwość skorzystania z oferty funduszu inwestycyjnego, gdyby stwierdziło potrzebę finansową. Dlatego teŝ wskazane jest uruchomienie w latach 2014-2020: PilotaŜowego projektu utworzenia funduszu inwestycyjnego dysponującego kapitałem na poziomie 30 mln zł i udzielającego wejść kapitałowych w kwotach do 1 mln zł (lub do poziomu pomocy de minimis). Równocześnie, z uwagi na planowane przechodzenie z narzędzi bezzwrotnego wsparcia, do narzędzi zwrotnych, rekomenduje się rozwaŝenie zastąpienia w pewnych obszarach dotacji narzędziami mieszanymi takimi jak: Kredyty umarzalne Jest to szczególny rodzaj narzędzia wsparcia połączenie zwrotnego z bezzwrotnym. Co za tym idzie, łączy ono w sobie zarówno wady, jak i zalety obu sposobów wsparcia. W efekcie jednak jak się wydaje przewaŝa synergia zalet. Jest to realne wsparcie dotacyjne, ale przy zachowaniu procedur kredytowych. Z narzędzia tego mogą skorzystać tylko tacy przedsiębiorcy, którzy posiadają zdolność kredytową i przejdą odpowiednie procedury weryfikacyjne. Wydaje się jednak, Ŝe jest to powaŝną zaletą. Subsydiowanie odsetek Narzędzie posiada takŝe pewne cechy kredytów umarzalnych. W miarę spłaty rat kapitałowych kredytu, pośrednik finansowy spłaca za odbiorcę ostatecznego całość lub część raty odsetkowej. Oczywiście wstrzymanie spłaty rat kapitałowych powoduje automatyczne wstrzymanie spłaty rat odsetkowych. Oba te narzędzia wymagałyby uruchomienia oddzielnych działań w ramach nowego RPOWŚ. Oba powinny być oddzielnie budŝetowane, co wymaga oddzielnych badań. Doświadczenia dotychczasowe oraz doświadczenia wielu poprzednich programów wsparcia narzędzi inŝynierii finansowej wskazują, iŝ formułując zasady udzielania wsparcia pośrednikom naleŝy wziąć pod uwagę: (i) (ii) (iii) Docelowy kapitał poŝyczkowy/poręczeniowy pośrednika po wsparciu, aby pozwalał on na udzielanie wsparcia w odpowiedniej wielkości. Sieć dystrybucyjną proponowaną przez pośrednika, a w szczególności na sieć promocyjno-informacyjną, gdyŝ rozpoznawalność funduszy jest wciąŝ niewystarczająca. Unikanie wskaźników uniwersalnie określających szybkość inwestowania i reinwestowania środków. 7

(iv) (v) (vi) MoŜliwość przekazywania finansowania w ratach, w miarę osiągania określonych wskaźników przyjętych w umowie dofinansowania. MoŜliwość krzyŝowego finansowania w ramach jednego działania, polegającą na dopuszczeniu poręczania przez wsparte fundusze poręczeniowe poŝyczek udzielanych z tych samych środków przez fundusze poŝyczkowe. Jak uczy doświadczenie RPO WKP, działanie takie nie przyniosło Ŝadnych niekorzystnych skutków. Pozostawienie przedstawicielom pośredników finansowych maksymalnej dowolności w kreowaniu portfela swoich poŝyczek/poręczeń. (vii) Unikanie wskaźników dotyczących wzrostu zatrudnienia w firmach odbiorców ostatecznych. (viii) MoŜliwość udzielania przez fundusze poŝyczkowe poŝyczek oprocentowanych poniŝej progu pomocy de mini mis. 8

Summary The main goal of the research was analysis and assessment of effectiveness of loan and guarantee funds which were financed within Measure 1.3. of the ROP ŚV 2007-2013. Research operational findings:generally, the offer within Measure 1.3. of the ROP ŚV responds to their needs. It clearly transpires from declarations of the representatives of all loan and guarantee funds that they assess positively both the very fact of receiving the support and the manner of its granting. Loan funds compete with offers of banks and other commercial offers primarily with the availability of loans, relatively simple and quick procedures. Interest rate is of major significance here as it is the most important argument for clients. However, with time the differences may slightly blur and it is likely that funds will need to enter the state aid domain. Loan funds compete with commercial offer to the smallest extent with the quality of collateral accepted. It transpires from declarations of the banking sector that it does not see any danger posed by loan funds and it does not intend to participate in building this system in any way. A contrary situation is observed in the case of loan guarantees. Banks are intensely interested in funds. It seems, however, that the amount of capital is of major importance for banks, which is connected with worthiness of such a partner as funds. Large funds may easily interest banks with close cooperation including introducing portfolio guarantees. Access to financial services rendered within the ROP ŚV has greatly improved. What is more, the current model may be deemed close to the target model. Problems of geographical access are important for less than 5% of end recipients (14% of those who deem it a problem out of 34,5% of those who had to commute from other localities equal to approximately 4.8% of the entire population studied). The research conducted on a representative sample of entrepreneurs from the voivodeship shows that recognition of the offer of loan funds from the EU funds is still insignificant. Only 13.5% of them declare that they are familiar with such an offer and know what it entails. Moreover, 43% have heard of such an offer but do not know any details. As much as 43% have not heard about the offer at all. The result is highly unsatisfactory. Recognition of the guarantee offer is even poorer. In this case the percentage of companies that are familiar with the offer is a mere 7%, and the percentage of companies which have heard something about the offer is approximately 30% (cf. figure No. 20). Two elements of this issue are to be emphasised. Even at this stage a great effect in terms of execution of envisaged investments are noticeable. Economic effects are also marked even though approximately one year needs to lapse following termination of the project. Given no sudden macroeconomic changes, the effectiveness of use of funds within Measure 1.3. of the ROP ŚV is likely to be high. 9

It may be assumed that at the application stage entrepreneurs do not notice any greater problems. For approximately 11% of them collateral seems to be a problem, which may indicate correctness of introduction of a system of loan collaterals within the same funds. Currently, at the repayment stage, there are no major problems, although representatives of funds declare that in the coming months more problems with repayment may occur. This is, however, a phenomenon which is natural for repayable financial instruments whose inherent element is risk. SWOT analysis: Strengths of capitalised repayable financial instruments include: 6. Repayable nature which leads to a possibility of using each złoty of the support a few times. That is particularly noticeable in the analysis of funds which have been operating for a long time. Funds in Starachowice and Końskie, capitalised in the mid-1990s, have gyrated the means many times, each time supporting development of the region. 7. By definition, repayable financial instruments interfere with the principles of free market to a lesser extent. The grant system is a very strong state aid instrument. In light of the fact that grants are given to every fifth or tenth applicant we may observe that by offering grants to one entrepreneur we in fact hinder actions of others. 8. Complementary nature. Repayable financial instruments are not the goal as such but they are part of a wider system of financing development of entrepreneurship. They either prepare a company for entering into a loan system through loans or allow it to enter through guarantees. 9. Loan guarantees may use the multiplication effect by using the principle of capital multiplier, which increases the effectiveness of support even greater. 10. All repayable financial instruments are automatically a system of verification of support correctness. Following granting and settlement of support it is not clear whether the project made any sense (maybe without the grant it would be unjustified, maybe its only justification was the grant). In the case of loans and guarantees the correctness of assumptions are directly proved by repayment. Weaknesses of capitalised repayable financial instruments include: 5. Relatively smaller interest of entrepreneurs and poorer assessment of the instrument as a support element, which leads to poorer assessment of the system of support of entrepreneurship at a regional level. 6. Relatively high costs of service of repayable financial instruments due to the need to build such structures as distribution, assessment, monitoring, recovery, etc. 7. To a certain extent, competing with the banking system. This area will increase when funds will be granting bigger loans and banks will be interested in smaller loans. 10

8. Relatively small interest in lending activity in general in the period of economic insecurity leading to weaker demand for both loans and guarantees. The following chances for development of those instruments may be indicated: 5. Growing conviction of decision makers at the general EU level that repayable financial instruments are an effective way of supporting entrepreneurship, even in the areas of lower income in the EU. 6. Departing from the grant system and great expectations of entrepreneurs connected with it may make them draw their attention to the fact that repayable financial instruments are less advantageous but much more available. 7. Increasing awareness of entrepreneurs that in present day economy the key element of competition is promptness of action and companies that collect funds for investments lose more and more often with companies that use debt financing. 8. Overcoming the period of economic crisis always results in investment boom and increased interest in repayable financial instruments, which in turn means greater demand for loans and guarantees. There are also however numerous threats. 5. Extended investment stoppage owing to the real economic slump or expectation of a great crisis that was supposed to come but is not coming. 6. Intensive actions of commercial banks aiming at launching new loan instruments, including instruments based on the EIB and the EIF funds that eliminate loan funds from the system, and in the long term also limiting the role of loan funds. 7. Actions of central authorities aiming at replacement of the system of regional and local loan funds with one central institution (a guarantee bank) offering portfolio guarantee within the framework of loan products of chain banks. 8. Increasing insolvency of SMEs due to real, adverse effects of the economic crisis leading to a sudden increase in terminated loan agreements and guarantees paid out. Recommendations: The network of funds in the voivodeship is developed and their locations balanced to such an extent that there is no justification for entrusting tasks connected with financial intermediaries with entities outside the voivodeship. On the contrary, funds from the Świętokrzyskie Voivodeship execute tasks in the territory of the Mazowieckie and Łódzkie Voivodeships where the network of such institutions is significantly less developed. The range of support amounts may be divided into two types. First of all, the size of support needed in total for individual instruments in the subsequent budget perspective was determined. Secondly, optimum support amounts for end recipients were determined. 11

It transpires from the research conducted and calculations made, additionally consulted with representatives of loan and guarantee funds, that the demand for loan/guarantee capital in the years 2014-2020 will amount to at least: PLN 110 m for the capital of loan funds, PLN 30 m for the capital of guarantee funds. At the same time, the conducted research into demand for individual financial instruments shows that in the subsequent project period funds should focus on granting support in the following amounts: Loan funds should grant loans up to the amount of PLN 500 thousand. Higher amounts are acceptable but they will clearly compete with offers of banks, in this area no greater financial gap requiring intervention from public funds is determined, Loan guarantee funds should focus on guarantees for loans higher than PLN 500 thousand. The maximum amount of guarantee may be determined at approximately PLN 1.5 m, which would allow for effective servicing of loans up to PLN 2 m. It may be assumed that demand for guarantees up to 100-150 thousand will systematically decrease. Currently, in the Świętokrzyskie Voivodeship, demand is observed for instruments of capital nature. Approximately 7% of respondents declared that they would consider the possibility of using the offer of an investment fund if they had financial needs. That is why, it is recommended to launch in 2014-2020: a pilot project of opening an investment fund with the capital of approximately PLN 30 m and granting capital engagement in the amount of PLN 1 m (or up to the level of de minimis aid). At the same time, due to the envisaged switch from non-repayable financial instruments to repayable financial instruments, it is recommended to consider replacing grants, in some areas, with mixed instruments, such as: Redeemable loans This is a special type of support instrument a combination of a repayable financial instrument with a non-repayable one. Consequently, it combines advantages and disadvantages of both support mechanisms. As a result, however, it seems that the synergy of advantages prevails. This is a real grant support, which maintains loan procedures. This instrument may be used only by those entrepreneurs that have creditworthiness and go through proper verification procedures. This seems, however, a great advantage. Subsidising interest The instrument also shares certain features of redeemable loans. In the course of repayment of loan capital instalments, the financial intermediary repays the entire interest instalment or its part for the end recipient. Obviously, suspension of repayment of capital instalments automatically leads to suspension of repayment of interest instalments. Both instruments would require launching new measures within the new ROP ŚV. Both should be budgeted separately, which requires separate research. 12

Current experience and experience of many past programmes of support of financial instruments indicate that when forming rules of granting support to intermediaries the following should be taken into account: (ix) (x) (xi) (xii) Target loan/guarantee capital of the intermediary following the support so that it allows for granting support in adequate amount. A distribution network suggested by the intermediary, in particular promotional and informational network as recognition of funds is still insufficient. Avoiding indices which universally describe the speed of investing and reinvesting of funds. The possibility to provide financing in instalments, when specific indices adopted in the funding agreement are achieved. (xiii) The possibility of cross-financing within one measure, which consists in allowing for guarantee by supported guarantee funds of loans extended from the same funds by loan funds. The experience of the SOP ICE shows that such an action did not bring any unfavourable results. (xiv) Offering representatives of financial intermediaries maximum freedom in establishing the portfolio of their loans/guarantees. (xv) Avoiding indices pertaining to increase in employment in companies of end recipients. (xvi) The possibility of granting by loan funds of loans with interest rate below the de minimis threshold. 13

1. Wprowadzenie Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego, jednym z kierunków działań w obszarze gospodarki jest poprawa dostępu do kapitału, szczególnie dla małych i średnich przedsiębiorstw poprzez rozwój systemu gwarancji, poręczeń, funduszy poŝyczkowych oraz alternatywnych systemów finansowania działalności gospodarczej i inwestycyjnej. Wsparcie dla tworzenia i rozbudowy funduszy poŝyczkowych i gwarancyjnych zostało ujęte w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 w ramach I osi priorytetowej Działanie 1.3. Celem Działania 1.3 jest wsparcie rozwoju przedsiębiorstw oraz wzrost aktywności gospodarczej mieszkańców regionu poprzez ułatwienie dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji. Realizacja Działania wynika z konieczności zapewnienia przedsiębiorstwom moŝliwości korzystania z zewnętrznych, pozabankowych źródeł finansowania. Dodatkowym elementem uzupełniającym zasadność realizacji badania jest toczona obecnie dyskusja, dotycząca znaczenia instrumentów inŝynierii finansowej i skali ich wspierania, w przyszłym okresie programowania funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Cel główny badania Głównym celem badania była analiza i ocena efektywności funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych, które uzyskały dofinansowanie w ramach Działania 1.3. RPOWŚ 2007-2013. Odbiorcy wyników ewaluacji Instytucja Zarządzająca Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 Władze regionalne i lokalne Komitet Monitorujący Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 Krajowa Jednostka Oceny. Zakres badania Zakres przedmiotowy badania ewaluacyjnego objął analizę oraz ocenę projektów realizowanych w ramach RPOWŚ: I osi priorytetowej Działanie 1.3 Tworzenie i rozbudowa funduszy poŝyczkowych i gwarancyjnych. 14

W ramach przeprowadzonego w terminie 28.06-30.09.2010 r. naboru wniosków o dofinansowanie projektów z Działania 1.3 Zarząd Województwa Świętokrzyskiego dokonał wyboru siedmiu projektów. Zarząd Województwa Świętokrzyskiego nie będzie przeprowadzał w obecnej perspektywie innych naborów do Działania 1.3, alokacja na to Działanie została w pełni wykorzystana. Do dnia 31 lipca 2012 r. zostało udzielonych przez fundusze poŝyczkowe 458 poŝyczek o łącznej wartości 59,91 mln zł oraz 41 poręczeń przez fundusze poręczeniowe o wartości 8,98 mln zł. Zakres podmiotowy - badanie objął: Instytucję Zarządzającą Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013, Beneficjentów realizujących projekty w ramach Działania 1.3 RPOWŚ. Sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw województwa świętokrzyskiego zarówno korzystających z poŝyczek i poręczeń oraz tych, którzy nie korzystają. Zakres czasowy. Badanie powinno objąć swym zakresem okres programowania 2007-2013 Zakres terytorialny: Województwo Świętokrzyskie Przyjęte kryteria ewaluacyjne Głównymi kryteriami ocen, były: Trafność, która pozwoliła ocenić, w jakim stopniu planowane cele projektów są adekwatne do potrzeb sektora MŚP w zakresie poprawy dostępu do pozabankowych źródeł finansowania inwestycji. Efektywność, która pozwoliła ocenić powiązanie efektów interwencji (tych juŝ osiągniętych oraz przewidywanych) z ponoszonymi nakładami, ze wskazaniem rozwiązań alternatywnych. UŜyteczność, która pozwoliła ocenić, w jakim stopniu rzeczywiste efekty realizacji projektów przyczyniły się do rozwiązania problemów w obszarze objętych interwencją i czy projekty przyczyniły się do wsparcia rozwoju przedsiębiorstw oraz wzrostu aktywności gospodarczej mieszkańców regionu. 15

2. Metodologia badania 2.1. Koncepcja badania Przedmiot badania podzielono na następujące obszary badawcze: Trafność, uŝyteczność i efektywność samej interwencji w ramach Działania 1.3 RPOWŚ (OCENA RPOWŚ) Zakres niedopasowania podaŝy i popytu na finansowanie zwrotne w województwie świętokrzyskim (DIAGNOZA popytu i podaŝy) Prognoza zmian popytu i podaŝy na finansowanie zwrotne w perspektywie 2014+ (PROGNOZA) MoŜliwy model interwencji publicznej 2014+ (rekomendacje) biorący pod uwagę uwarunkowania regionalne i wytyczne programowania 2014+ (MODEL wsparcia 2014+) Schematycznie moŝna to przedstawić w następującej postaci: OCENA RPOWŚ, DZ. 1.3 Ocena trafności, efektywności i uŝyteczności Dz. 1.3 RPOWŚ, którego celem jest-ułatwienie dostępu przedsiębiorców do finansowania zwrotnego DIAGNOZA POPYTU i PODAśY na produkty finansowe w województwie świętokrzyskim. Ocena adekwatności oferty bankowej finansowania zwrotnego do potrzeb przedsiębiorców województwa świętokrzyskiego uŝyteczność efektywność trafność PROGNOZA zapotrzebowania przedsiębiorców województwa świętokrzyskiego na finansowanie zwrotne w perspektywie 2014+ MODEL wsparcia w zakresie instrumentów wsparcia ułatwiających dostęp przedsiębiorców do finansowania zewnętrznego w perspektywie finansowej 2014-2020 REKOMENDACJE WYTYCZNE strategiczne europejskie i krajowe w zakresie moŝliwych instrumentów wsparcia dostępu do finansowania zewnętrznego przedsiębiorstw w przyszłej perspektywie finansowej Schemat przedstawiający obszary badawcze i logikę ich powiązań wraz z wskazaniem kryteriów ewaluacji 16

2.2. Perspektywy badawcze Zastosowano triangulację źródeł informacji, metod i technik badawczych oraz perspektyw badawczych: Perspektywa systemowa wdraŝających instrumenty wsparcia dostępu przedsiębiorców do finansowania zwrotnego, Perspektywa beneficjentów wsparcia operatorów/pośredników oferujących konkretne produkty finansowe dla przedsiębiorców, Perspektywa beneficjentów ostatecznych przedsiębiorców korzystających z poŝyczek i poręczeń, Perspektywa ogółu przedsiębiorców waŝna zwłaszcza w kontekście skali i zapotrzebowania na instrumenty finansowania zwrotnego w przyszłej perspektywie finansowej, Perspektywa sektora bankowego dopełniająca perspektywę ogółu przedsiębiorców w zakresie popytu i podaŝy produktów finansowych, Perspektywa ekspercka perspektywa ekspertów zaangaŝowanych w proces badawczy wzbogacona o perspektywy eksperckie przedstawicieli organizacji zrzeszających fundusze poręczeniowe i poŝyczkowe oraz perspektywa ekspercka innych zespołów badawczych ujawniona na podstawie analizy desk research innych badań, ekspertyz i ewaluacji 2.3. Metody/techniki badawcze Badanie dokumentów programowych, monitoringowych, ewaluacji i ekspertyz desk research Analiza danych zastanych (desk research) pozwala w dokładny i wyczerpujący sposób zdiagnozować aktualny stan wiedzy. Analizy danych zastanych stanowiły podstawę do dalszych badań pogłębiających lub uzupełniających. Dla oceny uŝyteczności instrumentów zastosowanych w Działaniu 1.3 RPOWŚ kluczowe znaczenie miały sprawozdania, raporty i analizy przygotowywane przez Zamawiającego oraz przez fundusze realizujące zadania dofinansowane w ramach Działania 1.3. Rekomendacje z kolei brały pod uwagę dokumenty strategiczne krajowe i UE dotyczące roli instrumentów zwrotnych w przyszłej perspektywie finansowej. Z ko- 17

lei dla oceny luki finansowej na rynku województwa świętokrzyskiego zebrano i przeanalizowano dostępne materiały na temat oferty produktów finansowych dostępnych dla świętokrzyskich przedsiębiorców. Trafność i uŝytecznośćnarzędzi, a takŝe prognozy zapotrzebowania na instrumenty finansowania zwrotnego i bariery dostępu do nich, zostały przeanalizowane na podstawie dostępnych ewaluacji, badań i ekspertyz i dostępnych danych statystycznych. Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) W ramach badania przeprowadzono 7 indywidualnych wywiadów pogłębionych z osobami kierującymi funduszami poŝyczkowymi poręczeniowymi, które są beneficjentami Działania 1.3 RPOWŚ: Fundusze poręczeniowe o Świętokrzyski Fundusz Poręczeniowy Sp. z o.o. o Agencja Rozwoju Regionalnego w Starachowicach Fundusze poŝyczkowe o Fundacja Rozwoju Regionu PIERZCHNICA o Fundusz PoŜyczkowy Województwa Świętokrzyskiego Sp. z o.o. o Ośrodek Promowania i Wspierania Przedsiębiorczości Rolnej w Sandomierzu o Koneckie Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości o Agencja Rozwoju Regionalnego w Starachowicach Przeprowadzono 2 wywiady z przedstawicielami IZ RPOWŚ- z pracownikami Departamentu Funduszy Strukturalnych z Oddziału WdraŜania Projektów Gospodarczych. Przeprowadzono 2 wywiady z przedstawicielami organizacji krajowych zrzeszających fundusze poŝyczkowe i poręczeniowe: 1 wywiad z przedstawicielem Polskiego Związku Funduszy PoŜyczkowych oraz 1 wywiad z przedstawicielem Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych. Przeprowadzono 3 wywiady z przedstawicielami banków działających na terenie województwa świętokrzyskiego, które wyróŝniają się spośród innych banków ofertą skierowaną do sektora MSP: Pekao SA PKO BP SA Bank Spółdzielczy, 18

Badanie beneficjentów ostatecznych Działania 1.3 - badanie ilościowe (CATI) Badanie ilościowe CATI na próbie odbiorców ostatecznych wsparcia realizowanego w ramach Działania 1.3. RPOWŚ słuŝyło ocenie trafności i uŝyteczności oferowanych przez fundusze poręczeniowe i poŝyczkowe produktów finansowych. Było teŝ badaniem wzbogacającym wiedzą na temat zapotrzebowania na instrumenty zwrotne w przyszłości z perspektywy aktywnych inwestycyjnie przedsiębiorców województwa świętokrzyskiego. Ogółem z funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych dofinansowanych z Działania 1.3 RPOWŚ skorzystało 499 przedsiębiorców z województwa świętokrzyskiego (458 poŝyczek i 41 poręczeń), co oznacza Ŝe chcąc o nich wnioskować na poziomie ufności 95% z maksymalnym błędem oszacowania 4 pkt. procentowych naleŝy przebadać 272 klientów. Zrealizowano 272 efektywne wywiady. W przypadku poŝyczkobiorców zastosujemy dobór prosty losowy. W przypadku funduszy poręczeniowych w ramach programu RPOWŚ udzielono łącznie 41 poręczeń. Badaniem objęto całą populację 41 beneficjentów ostatecznych. Zrealizowano 36 wywiadów z klientami funduszy poręczeniowych. Badanie ogółu przedsiębiorców województwa świętokrzyskiego - badanie ilościowe (CATI) Zrealizowano 600 ankiet z MSP z województwa świętokrzyskiego. Pozwoliło to wnioskować na poziomie ufności 95% z maksymalnym błędem oszacowania 4 pkt. procentowych. Dobór próby do badania miał charakter warstwowo-losowy. Warstwami losowania były: wielkość przedsiębiorstwa oraz sekcja PKD. Wybór tych warstw uzasadniony był celami badania. W ramach kaŝdej warstwy wybór podmiotów do badania miał charakter losowy z operatu. Ze względu na duŝe zróŝnicowanie populacji (duŝe róŝnice liczebnościowe między warstwami), w przypadku warstwy wielkość przedsiębiorstwa, zdecydowano się na dobór nieproporcjonalny pozwalający na lepsze dopasowanie struktury próby do celów realizowanego badania. Dobór nieproporcjonalny umoŝliwi wnioskowanie o kaŝdej klasie podmiotów osobno. Warstwa: wielkość przedsiębiorstwa Wielkość przedsiębiorstwa Liczba przedsiębiorców ogółem Wielkość próby 0-9 94 984 220 10-49 4 399 210 50-249 946 170 Razem 100 329 600 Źródło: GUS (dane za II kwartał 2011 roku) 19

Na etapie analizy dane poddane zostały procedurze waŝenia. Polega ona na obniŝeniu wagi (waŝności) podmiotów, które pod względem ilościowym w sytuacji braku waŝenia byłyby w próbie nadreprezentowane i podniesienie roli podmiotów, które z uwagi na niewielką liczebność w populacji, w próbie byłyby niedoreprezentowane. Efektem waŝenia było przywrócenie strukturze próby struktury populacji. Warstwa: sekcja PKD Dobór próby do sekcji PKD miał charakter proporcjonalny w ramach kaŝdej z sekcji PKD. Przyjęto następujące wartości brzegowe dla tej warstwy: PKD 2007 Liczba podmiotów ogółem 1 Wielkość próby sekcja A 1 624 10 sekcja B 107 1 sekcja C 9 053 54 sekcja D 91 0 sekcja E 346 2 sekcja F 13 287 80 sekcja G 33 714 202 sekcja H 7 016 41 sekcja I 2 752 16 sekcja J 1 611 10 sekcja K 3 062 18 sekcja L 2 836 16 sekcja M 6 706 40 sekcja N 1 554 10 sekcja O 1 282 8 sekcja P 2 888 18 sekcja Q 4 619 27 sekcja R 1 514 10 sekcja S 6 264 37 sekcja T 1 0 sekcja U 2 0 Ogółem 100 329 600 Źródło: GUS (dane za II kwartał 2011 roku) Do badania reprezentatywnego MSP województwa świętokrzyskiego wykorzystano bazę RE- GON będącą podstawą do tworzenia statystyk publicznych. Baza REGON została uzupełniona o dane kontaktowe pochodzące z bazy HBI On-line. 1 MŚP 20