KSH Kodeks spółek handlowych Wprowadzenie Andrzeja Szajkowskiego 20. wydanie C H BECK
TEKSTY USTAW BECKA Kodeks spółek handlowych
Polecamy nasze publikacje z zakresu prawa handlowego: KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH, wyd. 15 Twoje Prawo KSH, KRS, MSIGU, PrUpN, wyd. 10 Edycja Sądowa Andrzej Kidyba PRAWO HANDLOWE, wyd. 10 Studia Prawnicze Dariusz Łubowski KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH. POLNISCHES HGGB, wyd. 3 Literatura Obcojęzyczna Zbigniew Radwański, Janina Panowicz-Lipska POLSKIE USTAWY Zbiór Przepisów Grzegorz Miś PRZEKSZTAŁCANIE SPÓŁEK HANDLOWYCH Prawo Gospodarcze i Handlowe Ewa Skibińska KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH. EDYCJA TRZECIA KodeksSystem Andrzej Szajkowski, Monika Tarska PRAWO SPÓŁEK HANDLOWYCH, wyd. 5 Zarys Prawa S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH. KOMENTARZ, Tom I V Duże Komentarze Becka www.sklep.beck.pl
Kodeks spółek handlowych i inne akty prawne Teksty jednolite wraz z wprowadzeniem Profesora dr. hab. Andrzeja Szajkowskiego oraz z indeksem rzeczowym 20. wydanie WYDAWNICTWO C.H. BECK WARSZAWA 2010
Kodeks spółek handlowych i inne akty prawne 20. wydanie Stan prawny: 9 sierpnia 2010 r. Redakcja: Aneta Flisek Wydawnictwo C. H. Beck 2010 Informacje wydawcy: Spisy treści poszczególnych aktów oraz tytuły artykułów umieszczone w nawiasach kwadratowych pochodzą od redakcji. Są one, tak jak i przypisy, chronione prawem autorskim. Wydawnictwo C. H. Beck, Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00 203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Interdruk, Warszawa ISBN 978 83 255 1867 7
Spis treści Wykazskrótów... Wprowadzenie Prof. dr hab. Andrzej Szajkowski Polska Akademia Nauk... 1. Kodeks spółek handlowych z dnia 15 września 2000 r. (Dz.U. Nr 94, poz. 1037)................................ 1 2. Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16, poz.93) wyciąg... 201 3. Ustawa o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 14 lutego 2003 r. (Dz.U. Nr 49, poz. 408) wyciąg... 205 4. Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym z dnia 20 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 769).................. 209 5. Ustawa Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym z dnia 20 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 770)....................................... 241 6. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 173, poz. 1807)............... 249 7. Ustawa Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 173, poz. 1808)...................................... 305 8. Prawo działalności gospodarczej z dnia 19 listopada 1999 r. (Dz.U. Nr 101, poz. 1178) wyciąg................... 315 9. Ustawa o wydawaniu Monitora Sądowego i Gospodarczego z dnia 22 grudnia 1995 r. (Dz.U. 1996, Nr 6, poz. 42)...... 323 10. Rozporządzenie Rady (WE) Nr 2157/2001 w sprawie statutu spółki europejskiej (SE) z dnia 8 października 2001 r. (Dz.Urz. WE L 294, poz. 1)................................ 325 11. Rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2137/85 w sprawie europejskiego zgrupowania interesów gospodarczych (EZIG) z dnia 25 lipca 1985 r. (Dz.Urz. WE L 199, poz. 1)............ 359 12. Ustawa o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej z dnia 4 marca 2005 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 551)................................. 375 Indeks rzeczowy.................................... 417 VI VII V
Wykaz skrótów Cyfry w nawiasach oznaczają pozycję w spisie treści. EZIG... Rozporządzenie Rady (EWG) w sprawie europejskiego zgrupowania interesów gospodarczych (EZIG) (11) KC... Kodekscywilny(2) KRSU... UstawaoKrajowymRejestrzeSądowym(4) KSH............ Kodeks spółek handlowych (1) MonSGU........ Ustawa o wydawaniu Monitora Sądowego i Gospodarczego (9) PrGosp.......... Prawo działalności gospodarczej (8) PWKRSU........ Ustawa Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (5) PWSGospU....... Ustawa Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (7) SEU............ Ustawa o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (12) SGospU......... Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej (6) StatutSE......... Rozporządzenie Rady (WE) w sprawie statutu spółki europejskiej (SE) (10) ZmKCU......... Ustawa o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (3) VI
Prof. dr hab. Andrzej Szajkowski Polska Akademia Nauk Spis treści I. Reforma prawa handlowego na progu XXI w... VIII II. Kodeks spółek handlowych............... XII A. Ważniejsze zagadnienia części ogólnej KSH. XII 1. Zakres przedmiotowy Kodeksu spółek handlowych (art. 1) oraz ograniczona autonomia prawa spółek handlowych (art. 2) XII 2. Ustawowe określenie spółki handlowej stosunek do spółki cywilnej......... XII 3. Ogłoszenia dotyczące spółek......... XII 4. Postanowienia prawa holdingowego.... XII 5. Konstrukcja prawna spółki kapitałowej w organizacji................... XIII 6. Problematyka wkładów pieniężnych i niepieniężnych do spółki handlowej...... XIII 7. Stosunki prawne między członkami organów spółki kapitałowej a spółką...... XIV 8. Nieważność rozporządzeń prawami udziałowymi przed rejestracją........... XIV 9. Zasada równego traktowania wspólników XIV 10. Nieważność spółki kapitałowej...... XIV B. Spółkiosobowe... XIV 1. Spółkajawna... XIV 2. Spółka partnerska................ XV 3. Spółka komandytowa.............. XVI 4. Spółka komandytowo-akcyjna........ XVI C. Spółkikapitałowe... XVIII 1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością XVIII 2. Spółkaakcyjna... XXIII D. Łączenie, podział i przekształcanie spółek.. XXIX 1. Łączenie się spółek............... XXIX 2. Podział spółek.................. XXXI 3. Przekształcanie spółek............. XXXI E. Odpowiedzialność prawno-karna w spółkach handlowych....................... XXXII F. Zasady prawa międzyczasowego......... XXXIII III. Nowelizacja KSH ustawa z 12 grudnia 2003 r. XXXIV A. Część ogólna KSH.................. XXXIV VII
B. Spółki osobowe.................... XXXV C. Spółki kapitałowe................... XXXV 1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością XXXV 2. Spółka akcyjna.................. XXXVI D. Łączenie, podział i przekształcanie spółek.. XXXVI E. Przepisy karne..................... XXXVII IV. Kolejne nowelizacje KSH................ XXXVII V. Regulacja prawna firmy i prokury w KC...... XL A. Ustawa z 14 lutego 2003 r. o zmianie Kodeksu cywilnego... XL B. Firma... XL C. Prokura... XLI VI. Ustawa z 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej XLII A. Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych(ezig)... XLII B. Spółkaeuropejska(SE)... XLIII I. Reforma prawa handlowego na progu XXI w. Z dniem 1 stycznia 2001 r. zaczęły obowiązywać trzy fundamentalne dla przedsiębiorców regulacje ustawowe: Kodeks spółek handlowych z 15 września 2000 r. (Dz.U. Nr 94, poz. 1037), zastępujący dotychczasową regulację prawną spółek handlowych zawartą w Kodeksie handlowym z 1934 r.; ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym z 20 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 769; tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186) oraz ustawa Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym z 20 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 770); jednocześnie uchylone zostały przepisy dotyczące rejestru handlowego i postępowania rejestrowego z 1934 r.; ustawa Prawo działalności gospodarczej z 19 listopada 1999 r. (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.). Ustawa ta określiła w nowy sposób status prawny przedsiębiorcy i podstawowe zasady prowadzenia działalności gospodarczej oraz zasady udzielania koncesji i zezwoleń, unormowała ponadto tworzenie oddziałów i przedstawicielstw przedsiębiorców, a także pomoc Państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw. Ponadto uchyliła ustawę o działalności gospodarczej z 23 grudnia 1988 r. oraz ustawę o spółkach z udziałem zagranicznym z 14 czerwca 1991 r. Ustawa Prawo działalności gospodarczej została następnie zastąpiona przez ustawę o swobodzie działalności gospodarczej z 2 lipca 2004 r., zob. niżej. W późniejszym terminie weszły w życie istotne zmiany KC: uregulowanie firmy i prokury jako instytucji normowanych przepisami VIII
części ogólnej KC i dostępnych dla wszystkich przedsiębiorców, nie zaś jak w okresie poprzednim, jedynie dla przedsiębiorców działających w formie spółki handlowej. W świetle wszakże art. 109 1 KC, prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców (prowadzonego w ramach Krajowego Rejestru Sądowego), natomiast indywidualni przedsiębiorcy i wspólnicy spółek cywilnych podlegają wpisowi do ewidencji działalności gospodarczej; szerzej co do instytucji firmy i prokury zob. niżej pkt IV C. W przyszłości przewidziane jest także przywrócenie unormowania spółki cichej w Księdze III KC dotyczącej zobowiązań. Przewidziano również istotne modyfikacje ustawy z 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, a także głębokie zmiany w obowiązującej od 1 stycznia 1995 r. ustawie o rachunkowości z 29 września 1994 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 591 ze zm.). Należy dodać, że dokonana następnie trzema ustawami z 29 lipca 2005 r. kompleksowa regulacja prawa rynku kapitałowego zastąpiła z dniem 24 października 2005 r. ustawę z 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Chodzi tu o następujące akty prawne: 1) ustawę o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. Nr 183, poz. 1538), 2) ustawę o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (Dz.U. Nr 184, poz. 1539), 3) ustawę o nadzorze nad rynkiem kapitałowym (Dz.U. Nr 183, poz.1537). Prace nad nowym Kodeksem spółek handlowych zostały podjęte w Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwości w końcu 1996 r. W dniu 16 lutego 1997 r. został powołany przez tę Komisję zespół w składzie: prof. S. Sołtysiński (UAM), prof. A. Szajkowski (INP PAN) i prof. J. Szwaja (UJ). Zespołowi temu powierzono opracowanie projektu ustawy. W pierwszym etapie przygotowano szczegółowe założenia nowego prawa spółek handlowych, które zostały zaakceptowane przez Komisję Kodyfikacyjną. W trakcie prac zespołu nastąpiła zmiana: prof. J. Szwaję zastąpił prof. A. Szumański (UJ). Zespół ten opracował projekt ustawy Kodeks spółek handlowych, który po szerokich konsultacjach i dyskusji w toku kilku plenarnych posiedzeń Komisji Kodyfikacyjnej został w styczniu 2000 r. przyjęty przez Radę Ministrów. W dniu 28 marca 2000 r. projekt Kodeksu spółek handlowych został przyjęty w I czytaniu przez Sejm RP, a 26 lipca tego roku w III czytaniu. Po poprawkach Senatu Kodeks ten został ostatecznie uchwalony przez Sejm dnia 15 września 2000 r. Kodeks wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2001 r. IX
W Kodeksie spółek handlowych (KSH) zawarto wyczerpujące uregulowanie spółek handlowych, normowanych obecnie przede wszystkim w KH. Uchylenie KH połączone jest jednak z utrzymaniem w szerokim zakresie wielu jego postanowień, przy jednoczesnym powiększeniu katalogu spółek handlowych i rozbudowaniu rozmaitych typów przekształceń spółek (np. spółek osobowych w spółki kapitałowe oraz spółek kapitałowych w spółki osobowe), a ponadto wyczerpującym uregulowaniu problematyki łączenia i podziału spółek. Komisja Kodyfikacyjna rozważała możliwość uregulowania w jednej ustawie wszystkich typów spółek, łącznie ze spółką cywilną i spółką cichą. Ostatecznie postanowiono jednak o pozostawieniu spółki cywilnej i nowym uregulowaniu spółki cichej w KC. Jakkolwiek w pracach nad projektem KSH kierowano się m.in. zasadą kontynuacji, zakres przyjętych zmian jest znaczny; ulegał on rozszerzeniu pod wpływem sugestii Komisji Kodyfikacyjnej, krajowych i zagranicznych recenzentów projektu ustawy oraz głosów przedstawicieli kół gospodarczych. Obok wielu nowych rozwiązań wprowadzonych w przepisach ogólnych (Tytuł I KSH), przyjęto regulację dwóch nieznanych dotąd prawu polskiemu typów spółek: spółki partnerskiej i komandytowo-akcyjnej oraz całkowicie nowe rozwiązania dotyczące łączenia, podziału i przekształcania spółek. Istotne zmiany wprowadzono do dotychczasowych unormowań spółki z o.o., a zwłaszcza do spółki akcyjnej. Pozostałe instytucje, znane KH, zostały poddane nowelizacji w różnym zakresie i dostosowane do wymogów dyrektyw Wspólnot Europejskich. Po dyskusji w łonie Komisji Kodyfikacyjnej zrezygnowano natomiast z regulacji w KSH instytucji tzw. zgrupowania interesów gospodarczych (zrzeszenia gospodarczego) bądź też inkorporacji przepisów o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych. Podstawowym argumentem przemawiającym za tym ostatnim rozwiązaniem była okoliczność, że wspomniany typ organizacji gospodarczej stanie się częścią naszego porządku prawnego z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Szerzej zob. niżej, pkt V. Realizowana w ostatnich latach w Polsce reforma prawa handlowego nawiązuje do rozwiązań systemowych okresu przedwojennego; dotyczy to zwłaszcza statusu prawnego przedsiębiorcy i instytucji rejestru przedsiębiorców. Uwzględnia jednak również potrzeby modernizacji prawa handlowego oraz dostosowania go do rozwiązań i standardów europejskich. Jest to wyraźnie widoczne również w dokonanych ostatnio (ustawą z 14 lutego 2003 r.) zmianach Kodeksu cywilnego (zob. też niżej, pkt IV). X
Z dniem 21 sierpnia 2004 r. weszła w życie ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095; zob. też ustawę z dnia 2 lipca 2004 r. Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1808). Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej była wielokrotnie nowelizowana, ostatnio przepisami ustawy z dnia 4 marca 2010 r. o świadczeniu usług na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 47, poz. 278). Nowa ustawa z 2.7.2004 r. przejęła większość rozwiązań prawnych zawartych w ustawie z 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej; do 30.9.2008 r. niektóre przepisy tej ustawy (tzn. PrGosp) pozostają jednak w mocy (tj. przepisy art. 7 7i dotyczące kwestii wpisu do ewidencji gospodarczej). Ustawa z 2 lipca 2004 r. poszerza zakres wolności gospodarczej oraz umacnia pozycję przedsiębiorcy w stosunku do administracji publicznej. Łatwiejsze będzie uzyskanie statusu przedsiębiorcy (utworzenie przedsiębiorstwa), mniej będzie koniecznych zezwoleń, bardziej liberalnie uregulowano konieczność korzystania z rachunku bankowego: przedsiębiorcy będą musieli realizować w obrocie bankowym jedynie płatności z transakcji, których jednorazowa wartość przekracza równowartość 15 tys. euro. Dzięki uruchomieniu oraz szerokiemu upowszechnieniu w systemie elektronicznym Centralnej Informacji o Działalności Gospodarczej, obejmującej indywidualnych przedsiębiorców zarejestrowanych w urzędach gminnych, umożliwione zostanie łatwe uzyskanie niezbędnych podstawowych informacji o dotychczasowych i potencjalnych kontrahentach (a także wspólnikach). Niewątpliwie przyczyni się to istotnie do skuteczniejszego zapewnienia prawidłowości obrotu gospodarczego. Ustawa porządkuje również kwestię wpisu małżonków do ewidencji działalności gospodarczej (zob. art. 68 ustawy). Poza nowymi regulacjami dotyczącymi europejskiego zgrupowania interesów gospodarczych i spółki europejskiej (ustawa z 4.3.2005 r.) oraz spółdzielni europejskiej (ustawa z 22.7.2006 r.) zmiany wprowadzone w latach 2005 2010 mają zakres bardzo ograniczony i polegają głównie na uporządkowaniu i ujednoliceniu terminologii lub redakcji przepisów oraz ich dostosowaniu do regulacji przyjętych w prawie europejskim (wspólnotowym) oraz prawie rynku kapitałowego. Pewne jednak zmiany (niekiedy kontrowersyjne) modyfikują istotnie XI
pierwotne konstrukcje prawne KSH. Co do spółki europejskiej oraz europejskiego zgrupowania interesów gospodarczych zob. niżej, pkt V. II. Kodeks spółek handlowych A. Ważniejsze zagadnienia części ogólnej KSH 1. Zakres przedmiotowy Kodeksu spółek handlowych (art. 1) oraz ograniczona autonomia prawa spółek handlowych (art. 2) W świetle przepisów art. 1 i art. 2 KSH nowy Kodeks spółek handlowych stanowi całościowe uregulowanie zagadnień tworzenia, organizacji i funkcjonowania, a także rozwiązywania, łączenia, podziału i przekształcania wszystkich sześciu typów spółek handlowych, tj. spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej, spółki komandytowo-akcyjnej, spółki z o.o. i spółki akcyjnej. I chociaż regułą jest stosowanie w tych sprawach w zakresie nieuregulowanym w KSH przepisów KC, to jeżeli jest to uzasadnione właściwością (naturą) stosunku prawnego, przepisy KC należy stosować jedynie odpowiednio. Występuje tu zatem pewna (ograniczona) autonomia regulacji prawnej spółek handlowych zawartej w KSH w stosunku do regulacji prawa powszechnego. 2. Ustawowe określenie spółki handlowej stosunek do spółki cywilnej Przepis art. 3 KSH zawiera definicję spółki handlowej. W odróżnieniu od przyjętego w art. 860 KC określenia spółki cywilnej, wprowadzona do KSH definicja spółki handlowej zakłada, że obowiązek wniesienia wkładów przez wszystkich wspólników stanowi istotny składnik czynności prawnej będącej podstawą powstania spółki handlowej, a nie tylko jedną z możliwych postaci współdziałania stron, jakstanowiart.860 1KC. 3. Ogłoszenia dotyczące spółek W art. 5 KSH zawarto istotne postanowienia harmonizujące prawo polskie z prawem europejskim. Uregulowano tu zasadę (a także zakres) ogłaszania dokumentów i informacji dotyczących spółek kapitałowych oraz spółki komandytowo-akcyjnej. 4. Postanowienia prawa holdingowego W przepisach KSH w niezbędnym zakresie uregulowano pewne ważne zagadnienia prawa holdingowego, w tym obowiązek ujawnia- XII
nia postanowień umów zawieranych między spółką dominującą i zależną dotyczących zarządzania spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę, określających zakres odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną spółce zależnej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy oraz zakres odpowiedzialności spółki dominującej za zobowiązania spółki zależnej wobec jej wierzycieli, zob. art. 4 1 pkt 4 i 5 oraz art. 6 i art. 7. 5. Konstrukcja prawna spółki kapitałowej w organizacji W przepisach KSH przyjęto założenie, że spółki osobowe oraz spółki kapitałowe w organizacji stanowią samodzielne podmioty prawa handlowego, które działają we własnym imieniu i pod własną firmą, mogą zaciągać zobowiązania, nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, oraz pozywać i być pozywane. [Jak wiadomo, obowiązujące w Polsce przepisy o podatku dochodowym oparte są na dychotomicznym podziale podatników na osoby prawne i podmioty niebędące osobami prawnymi. Postulowane niekiedy przyznanie osobowości prawnej spółkom osobowym połączone byłoby z ryzykiem objęcia ich podatkiem od osób prawnych, a tym samym ta forma prowadzenia działalności gospodarczej stałaby się nieatrakcyjna dla wspólników, ze względu na podwójne opodatkowanie]. Instytucja prawna spółki kapitałowej w organizacji (art. 11 13) wykorzystuje rozwiązania przyjęte m.in. w orzecznictwie niemieckim, holenderskim i amerykańskim oraz oparta jest na założeniu, że ta postać (forma ustrojowa) spółki nie jest bynajmniej spółką cywilną, lecz swoistym podtypem spółki docelowej. Przepis art. 12 KSH przyjmuje dominującą w orzecznictwie cyt. państw zasadę, iż spółka kapitałowa wpisana do rejestru jest podmiotem praw i obowiązków spółki w organizacji bez konieczności potwierdzania przez spółkę zarejestrowaną czynności prawnych dokonanych przez spółkę w organizacji (zasada kontynuacji). 6. Problematyka wkładów pieniężnych i niepieniężnych do spółki handlowej Wysokość i przedmiot wkładu wspólnika w spółkach osobowych podlega w przepisach KSH zasadzie wolności umów, z niewielkimi tylko ograniczeniami wynikającymi przykładowo z art. 48 2 lub też art. 126 1 pkt 2. Natomiast w odniesieniu do spółek kapitałowych obowiązuje zasada, że przedmiotem wkładu (...)nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy bądź usług zob. art. 14 1, a także przepis 2 tego artykułu. XIII
7. Stosunki prawne między członkami organów spółki kapitałowej a spółką Przepisy KSH zawierają szczegółowe postanowienia dotyczące kwalifikacji członków organów spółki (art. 18), pożyczek udzielanych przez wspólnika spółce kapitałowej (art. 14 3) oraz trybu wyrażania zgody przez radę nadzorczą lub walne zgromadzenie na dokonanie czynności przez spółkę kapitałową i skutków braku takiej zgody (art. 17). 8. Nieważność rozporządzeń prawami udziałowymi przed rejestracją Zgodnie z postulatami doktryny, w art. 16 określono jednoznacznie, iż rozporządzenie udziałem lub akcją, dokonane przed wpisem spółki kapitałowej do rejestru albo przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego, jest nieważne. 9. Zasada równego traktowania wspólników W art. 20 ustanowiono także jednoznacznie zasadę równego (jednakowego) traktowania wspólników i akcjonariuszy spółki kapitałowej w takich samych okolicznościach. 10. Nieważność spółki kapitałowej Po wpisie spółki kapitałowej do rejestru, sąd rejestrowy może orzec o rozwiązaniu spółki tylko w ściśle określonych sytuacjach, zob. art. 21 1 pkt 1 4 KSH, i tylko w okresie pięciu lat od dnia wpisu. Ponadto, orzeczenie o rozwiązaniu spółki kapitałowej nie wpływa na ważność czynności prawnych zarejestrowanej spółki (art. 21 6). B. Spółki osobowe 1. Spółka jawna KSH przewiduje nieliczne, lecz istotne zmiany regulacji prawnej tej formy spółki. Definicja określenia przedsiębiorstwo większych rozmiarów została początkowo zawarta w art. 26 4. Następnie określenie to przestało stanowić cechę konstytutywną spółki jawnej i innych spółek osobowych i obecnie pełni jedynie rolę przesłanki ustawowej przy przekształcaniu dużych spółek cywilnych w spółki jawne. Zgodnie bowiem z nowym przepisem art. 26 4 KSH, jeżeli przychody netto spółki cywilnej w każdym z dwóch ostatnich lat obrotowych osiągnęły wartość powodującą, zgodnie z przepisami o rachunkowości, obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych, zgłoszenie jest obowiązkowe i powinno nastąpić w terminie trzech miesięcy od zakończenia drugiego roku obrotowego. XIV
W celu zwiększenia atrakcyjności osobowej spółki handlowej, KSH istotnie modyfikuje dotychczasowe zasady odpowiedzialności wspólników osobowych spółek handlowych, przyjmując subsydiarną odpowiedzialność wspólników takiej spółki (nie dotyczy to, rzecz jasna, komandytariuszy i akcjonariuszy); w odniesieniu do wspólników spółki jawnejzob.art.22 2iart.31. KSH rozszerza także zakres autonomii woli stron umowy spółki osobowej, dopuszczając m.in. zmiany umowy spółki również większością głosów (art. 9). Umocnieniu ulega podmiotowość prawna spółki jawnej poprzez wyraźne przyznanie jej zdolności do nabywania własności nieruchomości i innych praw rzeczowych (art. 8). Wzorem niemieckiego prawa firmowego z 1998 r. odformalizowaniu uległ przepis dotyczący firmy spółki jawnej (brak wymogu ujawnienia imienia wspólnika) zob. art. 24 KSH. Wprowadzone zmiany pogłębiają różnice między regulacją spółki cywilnej i spółki jawnej. 2. Spółka partnerska Jest to nowy typ spółki osobowej, grupującej przedstawicieli wolnych zawodów (adwokatów, aptekarzy, biegłych rewidentów, lekarzy, notariuszy, architektów, itp.). Zarządzanie spółką partnerską odbywa się wedle wyboru wspólników na podobnych zasadach jak w spółce jawnej, bądź w spółce z o.o. Istotną cechą tego typu spółki jest ograniczenie odpowiedzialności wspólników (partnerów) za długi spółki związane z profesjonalną działalnością pozostałych partnerów spółki, zob. niżej. Natomiast każdy z partnerów pozostaje odpowiedzialny wobec klientów spółki za usługi świadczone osobiście lub za zobowiązania powstałe z winy osób, które partner (wspólnik) bezpośrednio nadzoruje, a także innych osób, które nie podlegają innym partnerom, np. pracowników spółki podlegających kierownictwu zarządcy spółki niebędącemu partnerem (art. 95). Wyłączenie odpowiedzialności partnera (wspólnika) za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem wolnego zawodu przez pozostałych partnerów, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działania lub zaniechania pracowników lub osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie innych umów, które podlegały kierownictwu innego partnera (wspólnika) przy świadczeniu przez spółkę usług w zakresie jej działalności, ułatwi powstawanie dużych spółek osobowych, świadczących wyspecjalizowane usługi w zakresie objętym art. 88 KSH. Nieograniczona odpowiedzialność solidarna wspólników w dużych spółkach osobowych, które grupują przedstawicieli wolnych zawodów, za błąd w sztuce każdego spośród licznych XV
partnerów oraz osób zatrudnionych przez spółkę i podległych kierownictwu współpartnerów, obciążałaby ich nadmiernym ryzykiem gospodarczym. Brak takiej zmiany ustawodawczej w polskim prawie spółek stawiałby podmioty krajowe, które świadczą usługi w zakresie wolnych zawodów, w sytuacji dużo gorszej niż spółki zagraniczne, które dysponują i tak znaczną przewagą na rynku takich usług. Wykaz wolnych zawodów określony w art. 88 KSH może być poszerzony w drodze regulacji ustawowej. Spółka partnerska może być zarządzana zarówno tak, jak spółka jawna (tzn. w zasadzie przez wszystkich partnerów), jak i w sposób podobny jak w spółce z o.o., przy czym wspólnikom będą przysługiwać wówczas uprawnienia do osobistego zasięgania informacji o stanie majątku i interesów spółki (art. 38 2 w zw. z art. 89). Przyjęte rozwiązanie uwzględnia wymagania w zakresie sprawnego zarządzania większymi organizacjami gospodarczymi. 3. Spółka komandytowa Brak było potrzeby wprowadzenia większych zmian w dotychczasowej regulacji spółki komandytowej. W tej formie prawnej powinny działać spółki prowadzące zazwyczaj przedsiębiorstwo w większym rozmiarze. W związku z tym dokonane zmiany mają głównie na celu usunięcie wątpliwości, jakie pojawiły się na gruncie przepisów KH. Należy tu w szczególności wymienić wyraźne dopuszczenie możliwości występowania osoby prawnej w tej spółce w charakterze komplementariusza, co daje podstawę normatywną do tworzenia spółki zo.o.,sp.k. (GmbH,CoKG),zob.art.104 3KSH. Istotne zmiany dotyczą bardziej kapitałowego określenia w spółce komandytowej pozycji prawnej komandytariusza jako inwestora pasywnego. Polegają one m.in. na: wprowadzeniu uprawnienia do rozporządzania ogółem praw i obowiązków w spółce, pod warunkiem uzyskania zgody wszystkich pozostałych wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 10 2 KSH), unormowaniu wkładów komandytariusza w sposób zbliżony do przepisów o ochronie kapitału zakładowego w spółce z o.o. (zob. art. 107 i 108 KSH). 4. Spółka komandytowo-akcyjna Jest to nowy typ spółki osobowo-kapitałowej, wprowadzony przede wszystkim, z myślą o ochronie interesów przedsiębiorców, którzy zamierzają dokapitalizować (przez emisję akcji) swoje przedsiębiorstwo, mające z reguły już ugruntowaną pozycję na rynku. Jak wiadomo, ten XVI
cel nie może być osiągnięty w ramach spółki komandytowej, gdyż nie ma ona prawa do emitowania akcji. Przyjęcie natomiast formuły spółki akcyjnej (zwłaszcza przy akcjach na okaziciela), stwarza znaczne ryzyko utraty własnego przedsiębiorstwa w drodze tzw. wrogiego przejęcia. Uzasadnione jest zatem wprowadzenie do KSH tego nowego typu spółki i to jako spółki osobowej. Spółka komandytowo-akcyjna ma w KSH charakter bardziej komandytowy, podobnie jak w prawie niemieckim oraz francuskim, niż akcyjny, jak przyjęto w prawie szwajcarskim i włoskim. Znajduje to również wyraz w odpowiednim stosowaniu przepisów o spółce komandytowej w zakresie stosunku prawnego komplementariuszy, zarówno między sobą, wobec akcjonariuszy, jak i wobec osób trzecich, a także w odniesieniu do wkładów komplementariuszy. Natomiast w pozostałych sprawach dotyczących spółki komandytowo-akcyjnej, stosuje się odpowiednio przepisy o spółce akcyjnej. Systematyka przepisów dot. spółki komandytowo-akcyjnej jest zbliżona do regulacji dot. spółki komandytowej. Występują tu jednak pewne różnice, które przesądzają o odrębności typologicznej tej formy prawnej spółki, a mianowicie: umowa spółki to statut, sporządzony w formie aktu notarialnego, który muszą podpisać przynajmniej wszyscy komplementariusze (zob. art. 129 131 KSH); spółka ma prawo emitowania akcji, które są obejmowane przez wspólników posiadających status komandytariuszy (akcjonariuszy); nie wyklucza to możliwości objęcia akcji spółki także przez komplementariuszy (art. 132); spółka komandytowo-akcyjna ma organy takie jak: rada nadzorcza oraz walne zgromadzenie, o kompetencjach zbliżonych do ich odpowiedników w spółkach kapitałowych. Rolę zarządu pełnią komplementariusze niewyłączeni od prowadzenia spraw spółki (art. 140 KSH). Rada nadzorcza jest organem obligatoryjnym w spółkach, w których liczba akcjonariuszy przekracza dwadzieścia pięć osób. W jej skład nie mogą wchodzić komplementariusze (art. 142 3). Walne zgromadzenie obejmuje zarówno komplementariuszy, jak i akcjonariuszy (art. 145 2). W wymienionych w art. 146 KSH sprawach, do podjęcia uchwały walnego zgromadzenia wymagana jest, pod rygorem nieważności, zgoda bądź wszystkich (zob. art. 146 2), bądź też większości komplementariuszy (zob. art. 146 3). XVII
C. Spółki kapitałowe 1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 1. W KSH unowocześniono regulację prawną spółki z o.o., dostosowując ją także do wymogów prawa europejskiego. Ważniejsze zmiany są następujące: a. W art. 151 przyjęto, iż spółka z o.o. może być utworzona w każdym celu prawnie dopuszczalnym, a zatem nie tylko jak to było dotychczas w celu gospodarczym; jest to rozwiązanie przejęte z prawa niemieckiego, pozwalające na szerokie korzystanie z tej formy prawnej spółki. b. Spółka z o.o. jest spółką kapitałową, z tego względu konieczne było więc urealnienie minimalnej wysokości jej kapitału zakładowego; przyjęto, iż wynosi on 50 000 zł, podobnie jak jest to w innych państwach europejskich. Podwyższono również minimalną wysokość udziału do kwoty 500 zł [zob. jednak więcej, pkt III C 1. a]. Nie określono minimalnych progów kapitału zakładowego i udziału w EURO ze względu na trudności, jakie mogłyby powstać w praktyce przy przeliczaniu euro na złote. Do chwili przystąpienia Polski do UE kapitał zakładowy i wartość udziałów powinna być wyrażona wyłącznie w walucie krajowej. Ustawą z 23 października 2008 r. (Dz.U. Nr 127, poz. 1381), obniżono minimalny kapitał zakładowy spółki z o.o. do 5000 zł, a wysokość udziału w spółce do 50 zł. c. Ze względu m.in. na wiążące Polskę postanowienia art. 44 54 Układu Europejskiego, przyjęto zasadę swobodnego dostępu zagranicznych spółek z o.o. do działalności na terytorium RP. A zatem spółki takie mogą tworzyć oddziały na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej; warunki tworzenia takich oddziałów (i przedstawicielstw) określa obecnie odrębna ustawa o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095). d. W Polsce utrzymuje się tendencja tworzenia jednoosobowych spółek z o.o. Dotychczasowa regulacja tej postaci spółki z o.o. budziła wiele wątpliwości, przeto w KSH uwzględniając również postanowienia XII Dyrektywy Rady WE wprowadzono kilka rozwiązań prawnych bądź to uściślających dotychczasową regulację prawną (zob. np. art. 156 KSH), bądź też ograniczających możliwość ewentualnych nadużyć związanych z wykorzystaniem tej szczególnej postaci spółki z o.o. w okresie przed wpisem spółki do rejestru sądowego (zob. art. 162). Ponadto, w art. 173 1 KSH przyjęto, iż oświadczenia woli jedynego wspólnika składane spółce wymagają formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, chyba że ustawa zastrzega XVIII
inną formę szczególną (np. formę aktu notarialnego dla przeniesienia własności nieruchomości), ustawą z 12 grudnia 2003 r. zliberalizowano jednak pierwotne obostrzenia, zob. obecny tekst art. 173 1 i 2 KSH. W razie natomiast, gdy taki wspólnik jest zarazem jedynym zarządcą spółki, czynności prawne między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymagają formy aktu notarialnego ( 2); o każdorazowym dokonaniu takiej czynności notariusz jest zobowiązany zawiadomić właściwy sąd rejestrowy, przesyłając do sądu wypis z aktu notarialnego ( 3). e. Redakcja art. 160 KH powodowała niekiedy wątpliwości interpretacyjne co do chwili powstania spółki z o.o. jako korporacji (jest nią już spółka w organizacji) oraz spółki z o.o. jako takiej, tzn. w pełni ukształtowanej spółki z o.o. jako osoby prawnej. KSH stanowi w art. 161 1, iż w razie zawarcia umowy spółki (z o.o.) powstaje spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji; do spółki tej stosuje się odpowiednio przepisy Działu I Tytułu III o spółce z o.o., zob. art. 11 2. KSH określa również zasady reprezentacji i odpowiedzialności w spółce z o.o. w organizacji, przyjmując, iż spółka w tym stadium (przed rejestracją) jest reprezentowana przez zarząd spółki lub przez pełnomocników powołanych jednomyślną uchwałą wspólników (art. 161 2). Jednakże w jednoosobowej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji (przed wpisem do rejestru) jedyny wspólnik nie ma prawa reprezentowania spółki; nie dotyczy to zgłoszenia spółki do sądu rejestrowego z wnioskiem o wpis do rejestru. Przyjęta w KSH regulacja jest zgodna z postanowieniami art. 2 ust. 2 Dyrektywy XII WE. f. Przepis art. 163 KSH stanowi, iż do powstania spółki z o.o. jako osoby prawnej potrzebne jest spełnienie wszystkich przesłanek wymienionych w tym artykule. Istotne jest również postanowienie art. 12, iż z chwilą wpisu do rejestru spółka z o.o. w organizacji staje się spółką z ograniczoną odpowiedzialnością ( jako taką ) i uzyskuje osobowość prawną; jest ona podmiotem praw i obowiązków nabytych przez spółkę w okresie przed jej zarejestrowaniem. g. Zamiast przewidzianego w KH zgłoszenia nowo powstałej spółki z o.o. do Ministerstwa Przemysłu i Handlu (Ministerstwa Gospodarki) przewiduje się obowiązek zarządu zawiadomienia o rejestracji spółki właściwego urzędu skarbowego (jednakże z podaniem dnia i numeru rejestracji nie zaś liczby rejestracji, jak błędnie stanowił art. 170 KH). 2. Dla przeciwdziałania nadużyciom zbywania udziałów w spółce z o.o. z datą wsteczną, co ma niekiedy miejsce, np. w razie prowadze- XIX