FINANSE część 2 Kształtowanie wyniku finansowego Rachunek wyników (rachunek zysków i strat) jest obok bilansu przedsiębiorstwa jednym z najwaŝniejszych sprawozdań finansowych. Jednak w odróŝnieniu od tego pierwszego, nie jest statycznym obrazem firmy, lecz jego dynamicznym rozwinięciem, które rejestruje tworzenie się wyniku finansowego (zysku lub straty). Rachunek wyników obejmuje wszystkie przychody przedsiębiorstwa, koszty uzyskania tych przychodów, straty i zyski nadzwyczajne, obciąŝenia obowiązkowe oraz rezultat końcowy w postaci wyniku finansowego Koszty Kategoria ekonomiczna oznaczająca wyraŝoną w pieniądzu wartość pracy Ŝywej oraz zasobów majątkowych przedsiębiorstwa zuŝytych w celu wytwarzania wyrobów, świadczenia usług i wykonywania funkcji. Istotą kosztów jest więc wykorzystanie róŝnych czynników w związku z działalnością przedsiębiorstwa wyraŝone w jednostkach wartościowych. Przekroje klasyfikacyjne kosztów w przedsiębiorstwie 1. koszty według miejsc powstawania kosztów i nośników, 2. klasyfikacja kosztów według zakresów działalności, 3. rodzajowy i kalkulacyjny układ kosztów, 4. w układzie procesowym, metoda ABC, 5. podział kosztów ze względów na reagowanie na zmiany produkcji, 6. rozróŝnienie kosztów decyzyjnych i niedecyzyjnych, 7. podział na koszty kontrolowalne i niekontrolowalne. Straty ZuŜycie czynników produkcji nieekwiwalentne, w rezultacie którego nie powstają uŝyteczne efekty jest stratą z działalności gospodarczej, podobnie jak zmniejszenie zasobów majątkowych spowodowane zdarzeniami o charakterze losowym (poŝar, powódź, kradzieŝ) nie jest zaliczone do kosztów, jest stratą nadzwyczajną. Wydatek Oznacza kaŝdy rozchód środków pienięŝnych jednostki gospodarczej w związku z zapłatą za określone dobra lub usługi oraz w związku z regulowaniem róŝnych zobowiązań jednostki. Wydatek a koszt Pojęcie wydatku jest szersze od pojęcia kosztu, nie wszystkie bowiem wydatki jednostki są równoznaczne dla niej z kosztami. Z drugiej strony kaŝdy koszt musi za sobą pociągać wcześniej, czy później wydatek środków pienięŝnych. Stąd mamy podział wydatków na: Przychody Wartość sprzedaŝna, którą oblicza się jako sumę iloczynów ilości sprzedanych wyrobów, robót i usług oraz właściwej dla nich jednostkowej ceny sprzedaŝy. Suma ta moŝe być zmniejszona o przysługujące odbiorcy skonta, rabaty, bonifikaty i inne upusty. Wydatki nie stanowiące kosztów Wydatki stanowiące koszty 1
Wpłata KaŜde zasilenie jednostki gospodarczej w środki pienięŝne w związku z zapłatą za określone dobra lub usługi oraz w związku z regulowaniem róŝnych naleŝności jednostki lub zaciąganiem zobowiązań. Zyski nadzwyczajne Skutki zdarzeń niepowtarzalnych wyraŝające wzrost środków gospodarczych, któremu nie towarzyszy wypłata środków pienięŝnych lub wzrost zobowiązań. Pan Kowalski i pan Simiński prowadzą dwie firmy AGROMA i BANAN działające w tej samej branŝy i na tym samym rynku. ZbliŜa się koniec roku. Obie firmy zamykają okres rocznej działalności wynikami zgodnie z tabelą AGROMA BANAN SprzedaŜ 100 000 SprzedaŜ 200 000 KTS + inne 80 000 KTS + inne 150 000 ZYSK NETTO 20 000 ZYSK NETTO 50 000 Pan Simiński opowiada wśród znajomych, Ŝe wykończy pana Kowalskiego. Popatrzcie, zaczynaliśmy w tym samym czasie, prowadzimy ten sam rodzaj działalności, a ja zarobiłem 2.5 raza więcej niŝ Kowalski. Jestem lepszy. Co więcej, moja zyskowność sprzedaŝy jest większa. U mnie wynosi 25%, a u Kowalskiego tylko 20%. Wykończę go. Na początku stycznia następnego roku dla obu firm upływa termin spłaty kolejnej raty kredytu bankowego w wysokości 5 000zł. 10 stycznia obaj panowie, Kowalski i Simiński spotykają się w banku. Pan Kowalski dokonuje przelewu z konta firmy, aby dokonać naleŝnej wpłaty, a pan Simiński niestety, ma duŝy debet i musi prosić bank o przedłuŝenie terminu spłaty raty kredytu. Pan Simiński jest wściekły: Jak to moŝliwe?. Prof. Z. Wilimowska Tab. Przepływ gotówki w firmie AGROMA i BANAN. Firma AGROMA BANAN SprzedaŜ 100 000 200 000 gotówką 80 000 100 000 w naleŝnościach 20 000 100 000 A. wpływ gotówki 80 000 100 000 Koszt 80 000 150 000 gotówką 50 000 120 000 w zobowiązaniach 30 000 30 000 B. wypływ 50 000 120 000 gotówki Stan gotówki (A- 30 000-20 000 B) Pan Simiński zrozumiał, gdzie popełnił błąd. Musi we własnej firmie poprawić, i to niezwłocznie, zarządzanie gotówką, to znaczy, przyspieszyć spływ naleŝności i przedłuŝyć terminy spłaty zobowiązań. Zaś pan Kowalski niech nie wpada w euforię, musi on pamiętać, Ŝe nie wszystkie pieniądze są jego, zobowiązania musi kiedyś spłacić. MoŜe jednak postarać się je zainwestować na rynku papierów wartościowych lub na rynku pienięŝnym i uzyskać dodatkowy dochód. Występujące w rachunku wyników koszty uzyskania przychodów, zgodnie z przyjętym standardem, ze względu na sposób obliczania moŝna wykazać w dwóch róŝnych układach: porównawczym i kalkulacyjnym. Obejmują one wartość poniesionych kosztów prostych według rodzaju, skorygowanych o róŝnicę stanu początkowego i końcowego produktów gotowych, wartość produkcji niezakończonej i rozliczeń międzyokresowych kosztów lub techniczny koszt wytworzenia sprzedanych w danym okresie produktów gotowych i całość poniesionych kosztów handlowych, kosztów sprzedaŝy oraz kosztów ogólnego zarządu. Do kosztów uzyskania przychodów zalicza się takŝe koszty operacji finansowych i obciąŝenia podatkowe przychodów (np. podatek akcyzowy). Struktura rachunku wyników Na wynik finansowy składają się: - wynik działalności operacyjnej, - wynik operacji finansowych, - wynik zdarzeń nadzwyczajnych, - obowiązkowe obciąŝenia wyniku finansowego z tytułu podatku dochodowego, którego płatnikiem jest przedsiębiorstwo i płatności z nimi zrównane na podstawie odrębnych przepisów. Wynik działalności operacyjnej Wynik na sprzedaŝy (produktów, towarów i materiałów) - róŝnica między przychodami netto ze sprzedaŝy produktów, towarów i materiałów a wartością sprzedanych produktów, towarów i materiałów wycenionych w kosztach wytworzenia albo cenach nabycia. Wynik finansowy ze sprzedaŝy (bez kosztów sprzedaŝy i ogólnego zarządu wynik finansowy brutto ze sprzedaŝy). Wynik działalności operacyjnej Wynik finansowy ze sprzedaŝy jest korygowany o wynik na pozostałej działalności operacyjnej róŝnica pomiędzy pozostałymi przychodami operacyjnymi i pozostałymi kosztami operacyjnymi = Wynik finansowy z działalności operacyjnej Wynik z działalności gospodarczej Wynik finansowy z działalności operacyjnej jest korygowany o wynik operacji finansowych róŝnica pomiędzy przychodami a kosztami finansowymi = wynik finansowy z działalności gospodarczej 2
Wynik finansowy brutto Wynik finansowy z działalności gospodarczej jest korygowany o wynik zdarzeń nadzwyczajnych róŝnica pomiędzy zyskami nadzwyczajnymi a stratami nadzwyczajnymi = wynik finansowy brutto Wynik finansowy netto Wynik finansowy brutto jest korygowany o obowiązkowe obciąŝenia wyniku finansowego = wynik finansowy netto Podstawowa działalność operacyjna Przychody operacyjne są to przychody powstające powtarzalnie, związane bezpośrednio ze zwykła (statutową podstawową, stanowiącą cel utworzenia jednostki) działalnością, do działalności operacyjnej zalicza się przede wszystkim wytwarzanie i sprzedaŝ produktów (wyrobów i usług) oraz sprzedaŝ towarów i usług. Do kosztów operacyjnych zalicza się oprócz kosztów wytworzenia sprzedanych produktów lub wartości nabycia towarów i materiałów równieŝ całość kosztów ogólnego zarządu oraz kosztów sprzedaŝy. Wariant kalkulacyjny - przychody A. Przychody netto ze sprzedaŝy: I. Produktów, II. Towarów i materiałów. Całkowity koszt własny Kalkulacyjny układ kosztów Zakładowy koszt wytworzenia Techniczny koszt wytworzenia Koszty bezpośrednie 1. Materiały bezpośrednie 2. Paliwo i energia 3. Koszty zakupu 4. Płace bezpośrednie 5. Narzuty na płace 6. Inne koszty bezpośrednie 7. Koszty wydziałowe (k. ruchu maszyn i urządz., ogólnowydziałowe) 8. Koszty ogólnego zarządu 9. Straty na brakach Wariant kalkulacyjny - koszty W kalkulacyjnym rachunku wyników koszty są podzielone na bezpośrednio produkcyjne wraz z kosztami ogólnymi wydziałów produkcyjnych koszty sprzedaŝy i ogólnego zarządu. Kalkulacyjny układ kosztów Stosowany głownie w przedsiębiorstwach przemysłowych celem wyliczenia (kalkulowania) jednostkowych kosztów produkcji. Koszty są dzielone ze względu na moŝliwość ich przyporządkowania do obiektów odniesienia, które są kalkulowane. WyróŜnia się: koszty bezpośrednie - moŝliwe do przypisania na podstawie posiadanych dokumentów źródłowych do określonej jednostki odniesienia: materiały bezpośrednie, paliwo i energia technologiczna, płace bezpośrednie, inne koszty bezpośrednie (zuŝycie narzędzi, przygotowanie nowej produkcji, obróbki obcej, delegacji, projektów wynalazczych i ekspertyz). Kalkulacyjny układ kosztów koszty pośrednie nie mogą być wprost odniesione do jednostek kalkulacyjnych na podstawie dokumentów źródłowych, w praktyce obejmują równieŝ koszty bezpośrednie, których zaliczenie do określonych jednostek kalkulacyjnych jest nieopłacalne ze względu na duŝą pracochłonność: koszty wydziałowe, koszty ogólnego zarządu, koszty zakupu, koszty sprzedaŝy. Koszty wydziałowe Koszty wytworzenia nie zaliczane do bezpośrednich powstałe w wydziałach podstawowych. Są to koszty związane z ruchem maszyn i urządzeń, środków transportu, utrzymaniem pomieszczeń wydziału, kierowaniem i administrowaniem wydziałem, składowaniem i kontrolą techniczną. 3
Koszty wydziałowe - przykłady - płace i narzuty na płace załogi wydziałów podstawowych, - zuŝycie materiałów przez wydziały, - amortyzacja majątku wydziału, - remonty i konserwacje środków trwałych, - inne koszty dotyczące wydziałów. Koszty wydziałowe - podział - Koszty ruchu, - koszty eksploatacji maszyn i urządzeń produkcyjnych. - Koszty ogólnowydziałowe, - ponoszone na działalność wydziału, traktowanego jako całość, które są bezpośrednio związane z procesem technologicznym realizowanym w danym wydziale. Koszty ogólnego zarządu Koszty pośrednie ponoszone w celu funkcjonowania przedsiębiorstwa jako całości: - koszty administracyjno-gospodarcze związane z utrzymaniem zarządu przedsiębiorstwa, zalicza się do nich: płace pracowników zarządu, koszty podróŝy, koszty biurowe, opłaty za usługi i świadczenia związane z administrowaniem przedsiębiorstwem, podatki, - koszty ogólnoprodukcyjne związane z tą częścią działalności produkcyjnej, która nie dotyczy poszczególnych wydziałów, są to koszty utrzymania obiektów zapewniających funkcjonowanie całego przedsiębiorstwa, np. magazynów, transportu ogólnozakładowego, straŝy Koszty sprzedaŝy Ponoszone przez przedsiębiorstwo po przekazaniu produktów z wydziałów produkcyjnych do magazynów wyrobów gotowych albo do wysyłki lub wydania odbiorcy. Do kosztów sprzedaŝy zalicza się koszty przewozu, koszty opakowań, koszty reklamy, opłaty za ubezpieczenia transportowe. Wariant porównawczy - przychody Przychody ze sprzedaŝy produktów, towarów i materiałów są powiększane o: - zmianę stanu produktów (zwiększenie - wartość dodatnia, zmniejszenie - ujemna), - koszt wytworzenia świadczeń na własne potrzeby firmy. Zmiana stanu produktów to róŝnica: - wartość stanu produktów znajdujących się w firmie na koniec roku (remanent końcowy obejmujący równieŝ produkcję w toku) minus - wartość stanu produktów znajdujących się w firmie na początku roku (remanent początkowy). Rodzajowy układ kosztów Koszty ponoszone w przedsiębiorstwie w ramach poszczególnych obszarów działalności mogą być rozłoŝone na jednorodne składniki kosztów określane mianem rodzajów kosztów: amortyzacja, zuŝycie materiałów i energii, usługi obce, transportowe, remontowe i konserwacji, komunalne, reklamowe, pocztowe, bankowe, podatki i opłaty wynagrodzenia, narzuty na wynagrodzenia, pozostałe koszty rodzajowe. Powstaje pytanie, dlaczego przychody ze sprzedaŝy produktów mają być zwiększane o zmianę stanu produktów?... dlatego, aby wiernie oddać rzeczywistą róŝnicę przychodów i kosztów firmy. Gdyby nie zabieg zwiększenia przychodów o zmianę stanu produktów, to sprawozdanie firmy, która pod koniec roku zwiększyłaby zakupy i produkcję, zapełniłaby swoje magazyny, poniosłaby duŝe koszty, i w efekcie wykazywałoby minimalny zysk lub wręcz stratę. W związku z tym udziałowcy i akcjonariusze nie otrzymaliby naleŝnej im dywidendy, a fiskus naleŝnego mu podatku. Tymczasem w rzeczywistości takiej straty nie było. Po prostu firma zamieniła gotówkę na wyroby. Strata powstałaby dopiero gdyby firma nie była w stanie wyprodukowanych wyrobów sprzedać i musiała je spisać na straty. Podobnie dzieje się Przedstawiony problem dotyczy takŝe materiałów i towarów (handlowych), ale w tym miejscu problem został rozwiązany nieco inaczej. Mianowicie pozycja kosztów (zakup sprzedanych materiałów i towarów) zawiera słowo sprzedanych a więc koszty nie są zwiększane o koszt zakupu wszystkich materiałów ale tylko tych, które zostały sprzedane. Pozostała działalność operacyjna Do pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych zalicza się występujące powtarzalnie przychody i koszty związane tylko pośrednio ze zwykła działalnością jednostki. G. Pozostałe przychody operacyjne I. Zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych II. Dotacje III. Inne przychody operacyjne H. Pozostałe koszty operacyjne I. Strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych II. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych III. Inne koszty operacyjne 4
Pozostała działalność operacyjna - przykłady - Prowadzenie działalności niestanowiącej właściwego przedmiotu aktywności, np. wynajem zbędnego sprzętu, administrowanie zakładowymi domami, - SprzedaŜ, likwidacja, nieodpłatne przekazanie środków trwałych (równieŝ w budowie), wartości niematerialnych, a takŝe inwestycji, - Posiadanie i eksploatacja nieruchomości zaliczanych do inwestycji, - Otrzymanie lub przekazanie darowizn. - Otrzymanie dotacji. - Przepadek wadium. - Zapłata lub otrzymanie odszkodowań, kar, Przychody i koszty finansowe Zalicza się do nich korzyści uzyskiwane z posiadania, poŝyczania lub sprzedaŝy aktywów finansowych (dywidendy, odsetki) oraz opłaty pobierane za poŝyczenie od osób trzecich środków pienięŝnych (odsetki, prowizje), a takŝe skutki utraty wartości aktywów finansowych. J. Przychody finansowe I. Dywidendy i udziały w zyskach II. Odsetki, III. Zysk ze zbycia inwestycji IV. Aktualizacja wartości inwestycji V. Inne K. Koszty finansowe I. Odsetki II. Strata ze zbycia inwestycji III. Aktualizacja wartości inwestycji IV. Inne Przychody i koszty finansowe przykłady Przychody z tytułu: - posiadania udziałów, akcji lub innych papierów wartościowych oraz ich sprzedaŝy, - odsetki uzyskane, - dodatnich róŝnic kursowych, - zwrot dopłat wniesionych do spółki, Koszty z tytułu: - pokrycie strat w spółkach osobowych gdzie jest się udziałowcem, - dopłaty do sp. z o.o., - odsetki, - ujemne róŝnice kursowe, - aktualizacja wyceny aktywów finansowych, - nadwyŝka wartości nominalnej własnych wierzytelności nad ceną uzyskaną z ich sprzedaŝy jednostkom trudniącym Wynik zdarzeń nadzwyczajnych Skutki finansowe zdarzeń trudnych do przewidzenia, powstających niepowtarzalnie, poza zwykłą działalnością operacyjną jednostki i niezwiązanych z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia. Skutki: - zdarzeń losowych (straty i odszkodowania), - restrukturyzacji działalności, - zaniechania lub zawieszenia pewnego rodzaju działalności (np. sprzedaŝ zorganizowanej części przedsiębiorstwa) Obowiązkowe obciąŝenia wyniku finansowego Podatek dochodowy, Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa Spółki osobowe 1 2 3 4 5 6 7 8 9 l.p. 10 11 12 13 14 w tym: Rachunek wyników (wersja analityczna) SprzedaŜ netto Koszty WE (wynik eksploatacyjny) WPE (wynik pozaeksploatacyjny) Pozostałe przychody operacyjne Pozostałe koszty operacyjne Przychody finansowe Koszty finansowe Zyski nadzwyczajne Straty nadzwyczajne WYNIK FINANSOWY BRUTTO Podatek dochodowy Wyszczególnienie Inne obowiązkowe obciąŝenia WF WYNIK FINANSOWY NETTO dr S. Stadtherr 2-składnikowy model tworzenia wyniku finansowego S. Stadtherra Wynik brutto zdezagregowany jest na 2 elementy tzn. WE i WPE Model pokazuje, w którym obszarze zysk powstaje, a w którym jest tracony i na skutek jakich głównych przyczyn. Metoda ta pozwala wyróŝnić i opisać odmienne typologicznie sytuacje przedsiębiorstw, co pozwala lepiej zdiagnozować określone zaleŝności i wnioskować o przyczynach takiej, a nie innej rentowności oraz o przyczynach jej zmian. Modele wzajemnych zaleŝności WE i WPE. Typ sytuacji (model) A1 A2 B C1 C2 D WE lub RE w % + + + - - - WPE lub RPE w % + - - + + - WB lub RB w % + + - + - - % przedsiębiorstw w badanej próbce za rok 2004 25,3% 59,1% 5,2% 1,7% 2,2% 6,5% WE zaleŝy od zmiany poziomu sprzedaŝy oraz poziomu kosztów stałych i wskaźnika udziału kosztów zmiennych w sprzedaŝy (od sytuacji produkcyjno-kosztowo-marketingowej). WPE zaleŝy przede wszystkim od sytuacji bilansowej przedsiębiorstwa. Przy dobrej sytuacji bilansowej poziom WPE jest zazwyczaj dodatni lub niewielki ujemny, przy złej sytuacji, z reguły bardzo wysoce ujemny 5
Koszty w układzie rodzajowym i inne informacje l.p. Wyszczególnienie 1 Amortyzacja 2 Materiały i energia 3 Usługi 4 Wynagrodzenia 5 Narzuty na wynagrodzenia 6 Pozostałe koszty 7 OGÓŁEM 8 RóŜnica stanu produktów 9 KOSZT WŁASNY SPRZEDAśY 10 SprzedaŜ netto Dyn 11 Koszty zmienne Kz/Sn 12 MarŜa brutto (pokrycia) Mb/Sn 13 Koszty stałe Dyn 14 WE WE/Sn 15 Próg rentowności Dyn 16 Margines bezpieczeństwa Marg/Pr dr S. Stadtherr Wynik bilansowy a podatkowy Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym u podatników, którzy zgodnie z obowiązującymi ich zasadami rachunkowości sporządzają sprawozdanie finansowe, za dochód z działalności gospodarczej uwaŝa się dochód wykazany na podstawie prawidłowo prowadzonych ksiąg, zmniejszony o dochody wolne od podatku i zwiększony o wydatki nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów, zaliczone uprzednio w cięŝar kosztów uzyskania przychodów. Wynik bilansowy a podatkowy Koszty, straty i inne obciąŝenia Potrącalne Koszty uzyskania przychodu Niepotrącalne DOCHÓD ZYSK BRUTTO dr S. Stadtherr 6