Program profilaktyki szkolnej Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego Związku Nauczycielstwa Polskiego w Łodzi 1. Uwagi wstępne Profilaktyka to ochrona człowieka przed zagroŝeniami, obejmuje eliminację lub redukcję czynnika ryzyka oraz wzmacnianie czynników chroniących. Szkoła jest miejscem realizacji profilaktyki pierwszorzędnej, skierowanej do grupy niskiego ryzyka. Profilaktyka pierwszorzędna polega na promowaniu zdrowego stylu Ŝycia i zapobieganiu zagroŝeniom, w szczególności na rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z destruktywnymi stronami Ŝycia. Program profilaktyki szkolnej to ogół działań chroniących młodzieŝ przed zakłóceniami w rozwoju i działań interwencyjnych w sytuacji pojawiających się zagroŝeń. 2. Struktura oddziaływań profilaktycznych Rada pedagogiczna 1. Określa zadania w zakresie profilaktyki. 2. Określa zapotrzebowanie na realizację programów profilaktycznych. 3. Dokonuje analizy działalności profilaktycznej. Nauczyciele 1. Współpracują z wychowawcami w realizacji zadań profilaktycznych. 2. Wykonują zalecenia zawarte w orzeczeniach wydanych przez poradnie pedagogiczne. 3. Doskonalą kwalifikacje i zdobywają nowe umiejętności w zakresie działań profilaktycznych. Wychowawca 1. Integruje zespół owy. 2. Dba o poczucie bezpieczeństwa i akceptacji ucznia w ie. 3. WyposaŜa uczniów w umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach. 4. Realizuje zadania w zakresie profilaktyki we współpracy z rodzicami uczniów. Dyrekcja 1. Monitoruje pracę wychowawców w zakresie profilaktyki. 2. Diagnozuje oczekiwania uczniów i rodziców w zakresie profilaktyki. 3. Współpracuje z podmiotami szkoły oraz instytucjami wspomagającymi działania z zakresu profilaktyki. 4. Inicjuje i organizuje przedsięwzięcia określone w Programie profilaktyki szkolnej. Rada Rodziców 1. Opiniuje Program profilaktyki szkolnej.. 2. Analizuje i diagnozuje opinie rodziców na temat profilaktyki. 3. Współpracuje z Radą Pedagogiczną, Dyrekcją i Radą Uczniów. 1
Rodzice 1. Przedstawiają Radzie Pedagogicznej opinie na temat profilaktyki. 2. Korzystają z pomocy i wsparcia ze strony wychowawców i szkolnej słuŝby zdrowia w zakresie profilaktyki. 3. Zasady oddziaływań profilaktycznych Zgodnie z projektem Standardów jakości pierwszorzędowych programów profilaktycznych realizowanych w szkole i placówce oświatowej, autorstwa Krzysztofa Wojcieszka i Joanny Szymańskiej do podstawowych zasad oddziaływań profilaktycznych naleŝą: Bezpieczeństwo uczestników - respektowanie podmiotowości uczestników, - poszanowanie ich godności i indywidualności, - ochrona prywatności i zapewnienie dyskrecji, - uwzględnianie wieku i poziomu rozwoju uczestników, - uwzględnianie systemu wartości i stopnia wraŝliwości uczestników, - niestosowanie technik, które naruszają mechanizmy obronne osobowości ( terapeutycznych, psychomanipulacyjnych), - realizatorzy działań profilaktycznych powinni posiadać przygotowanie pedagogiczne. Adekwatność oddziaływań - działania profilaktyczne powinny być maksymalnie dostosowane do potrzeb i problemów odbiorców oraz mieć wyraźnie określonego adresata. Skuteczność - działania powinny być zgodne z aktualnym stanem wiedzy z dziedziny, której dotyczą, - działania powinny wykorzystywać wiedzę dotyczącą sprawdzonych strategii, form i metod oddziaływania, - działania powinny uwzględniać wiedzę z zakresu psychologii rozwojowej. Rzetelność - informacje powinny być rzetelne, - Informacje powinny być dostosowane do poziomu rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego adresata, do jego moŝliwości percepcyjnych, - informacje powinny uwzględniać poziom juŝ posiadanej wiedzy ( zbyt wczesne wkraczanie z informacjami na temat zagroŝeń moŝe podsuwać pomysły na niepoŝądane zachowania), - informacje powinny być rzeczowe ( odwoływanie się do emocji np. straszenie moŝe powodować obronne odrzucanie zagraŝających informacji lub teŝ pobudzać ciekawość). Głębokość i czas trwania - we współczesnej profilaktyce proponuje się, jako bardziej skuteczny, model głębszego oddziaływania oparty o koncepcje czynników ryzyka i czynników chroniących, 2
- najbardziej skuteczne są działania zintegrowane z programem szkolnym (dydaktycznym i wychowawczym ), - czas trwania oddziaływań i ich intensywność zaleŝą od zdiagnozowanego wcześniej stopnia zagroŝenia. 4. Rozpoznane czynniki ryzyka Czynniki ryzyka to wszystkie elementy ( cechy, sytuacje, warunki ) zwiększające ryzyko wystąpienia zachowań problemowych i związanych z nimi szkód. Są one zróŝnicowane w zaleŝności od rodzaju problemu objętego profilaktyką. Do zbadanych czynników ryzyka naleŝą: - środowisko społeczne i normy w nim obowiązujące, promujące dane wzorce zachowań, - modelowanie takich zachowań w domu i w szkole, - grupy rówieśnicze i występujące w nich zachowania dysfunkcyjne, - słabe wyniki w nauce, - brak celów Ŝyciowych, - dostęp do środków i substancji psychoaktywnych, - wczesna inicjacja w zachowaniach ryzykownych. 5. Zachowania ryzykowne i ich przyczyny Zachowania ryzykowne, to działania zwiększające prawdopodobieństwo pojawienia się niekorzystnych konsekwencji psychologicznych,społecznych i zdrowotnych. Rodzaj zachowania ryzykownego Wulgaryzmy, brak kultury osobistej Przyczyny - obyczaj środowiskowy - wzorce wyniesione z domu - chęć zaimponowania - wyraz buntu, manifestowanie dorosłości - wzorce w mediach - złe relacje nauczyciel - uczeń - brak reakcji nauczyciela i innych dorosłych - ubóstwo językowe Wagary - trudności w nauce - uległość wobec kolegów - strach przed sprawdzianem - brak zainteresowania tematem lekcji - niemoŝność sprostania ambicjom rodziców i wymaganiom nauczycieli - nuda na lekcjach - brak dyscypliny - chęć zaimponowania 3
Brak zainteresowania nauką - niedostosowanie wymagań do poziomu uczniów - niejasne kryteria oceniania - jakość programów nauczania - lenistwo - osoba nauczyciela - nudne lekcje - negatywny wpływ grupy rówieśniczej - brak zainteresowania ze strony rodziców Palenie papierosów, picie alkoholu, zaŝywanie innych środków psychoaktywnych - ciekawość - wpływ reklamy w mediach - wzorowanie się na dorosłych - sposób na odreagowanie - moda, szpan - nuda, przekora, bunt - sytuacja domowa - negatywny wpływ grupy rówieśniczej Zachowania agresywne - negatywne wzorce, takŝe w mediach - sposób na odreagowanie stresu i załatwienie sprawy - chęć dominowania, zaistnienia w grupie - moda na agresję w grupie rówieśniczej - nieumiejętność radzenia sobie z problemami - odpowiedź na prowokację Wczesna inicjacja seksualna - niski poziom wiedzy i uświadomienia - ciekawość - wpływ grupy rówieśniczej - moda na dorosłość - uległość, nieznajomość zachowań asertywnych - sytuacja domowa 6. Czynniki chroniące Czynniki chroniące, to wszystkie elementy osłabiające oddziaływanie czynników ryzyka. NaleŜą do nich: - silna więź z rodzicami, opieka dorosłych, - zainteresowanie nauką i własnym rozwojem, aktywność, ciekawość poznawcza, - praktyki religijne, - zakorzenienie w tradycji społeczności i szacunek dla jej norm, - konstruktywna grupa rówieśnicza, autorytety. 4
7. Cele profilaktyki szkolnej - ochrona uczniów przed zagroŝeniami, - reagowanie na pojawiające się zagroŝenia. 8. Zadania profilaktyki szkolnej - dostarczanie adekwatnych informacji na temat skutków zachowań ryzykownych i tym samym umoŝliwienie racjonalnego wyboru, - pomoc w rozwijaniu waŝnych umiejętności społecznych i psychologicznych, - rozwijanie moŝliwości podejmowania działań alternatywnych poprzez zaangaŝowanie uczniów w działalność pozytywną, - reagowanie w sytuacjach rozpoznawania pierwszych prób podejmowania zachowań ryzykownych poprzez odwołanie się do specjalistycznej pomocy, - pomoc w organizowaniu pierwszego kontaktu ze specjalistą, - nawiązanie kontaktu z rodzicami, - motywowanie do podjęcia leczenia i terapii. 5
9. Planowane oddziaływania profilaktyczne na wskazane czynniki ryzyka w Gimnazjum i Liceum ZNP Zachowania ryzykowne i ich przyczyny Zadania sposoby realizacji Odpowiedzialni I. Środowisko społeczne i normy w nim występujące, promujące dane wzorce zachowań 1.Negatywne wzorce w mediach - uczyć krytycznego stosunku do mediów - zorganizować debatę szkolną na temat roli mediów w kształtowaniu negatywnych wzorców zachowań Samorząd Szkolny, opiekun samorządu 2.Niski poziom kultury prawnej - podnieść poziom świadomości i kultury prawnej uczniów - zorganizować spotkanie z kuratorem sądowym Wydziału Rodzinnego i Nieletnich na temat prawnych aspektów przestępczości wśród nieletnich i problemów resocjalizacji Dyrekcja 3. Fałszywe przekonania o rzeczywistości - stereotyp - przekształcać przekonania normatywne na prawdziwe - organizować przedsięwzięcia łamiące stereotypy ( zabawa szkolna lub wycieczka bez papierosa, alkoholu) Wychowawcy 6
II. Modelowanie negatywnych zachowań w domu i szkole 1.Nuda na lekcjach - eliminować nudne lekcje poprzez upowszechnianie aktywizujących metod nauczania -stosować metody aktywizacji uczniów na lekcjach - przedmiotów 2. Brak dyscypliny na lekcjach - podnieść umiejętności nauczycieli w zakresie dyscyplinowania -ustalić metody dyscyplinujące i wdraŝać je w praktyce szkolnej - respektować normy poprawnego zachowania na lekcjach - ustalić normy, wdroŝyć je w praktyce lekcyjnej przedmiotów 3. Brak kontaktu z rodzicami uczniów - nawiązać kontakt z domem rodzinnym ucznia - zwiększyć częstotliwość kontaktu z domem rodzinnym ucznia - wysyłać wezwania przez szkołę -przeprowadzać indywidualne spotkania z rodzicami dyrekcja,, 4. Stan wiedzy pedagogicznej i psychologicznej rodziców - podnieść stan wiedzy pedagogicznej i psychologicznej rodziców - opracować i realizować tematykę pedagogizacji rodziców uczniów - opracować informacje bibliograficzne na tematy pedagogiczno-psychologiczne, pozyskać materiały informacyjne, udostępnić je rodzicom - umoŝliwić rodzicom kontakt z Poradnią Psychologiczno- Pedagogiczną dyrekcja, y nauczyciel bibliotekarz w porozumieniu z poradnią 5. Brak poszanowania dla norm prawnych - egzekwować przestrzeganie prawa wewnątrzszkolnego - aktualizować zapisy prawa wewnątrzszkolnego - stosować statutowy system nagród i kar dyrekcja,, Samorząd Uczniowski 7
III. Grupy rówieśnicze i występujące w nich zachowania dysfunkcyjne 1.Uległość wobec grupy - eliminować istnienie negatywnych grup rówieśniczych - przeprowadzić badania socjometryczne w ach - integrować zespoły owe -przeprowadzić zajęcia wychowawcze integrujące zespoły owe pierwszych - inicjować owe przedsięwzięcia słuŝące integracji zespołów uczniowskich ( wycieczki, imprezy) 2. Przemoc i agresja - ograniczyć zjawiska przemocy i agresji wśród uczniów - zdiagnozować miejsca oraz sytuacje występowania przemocy i agresji w szkole - przeprowadzić badania socjometryczne lub ankietowe w ach - dostarczyć uczniom wiedzę na temat sposobów radzenia sobie z emocjami, stresem i zagroŝeniami - przeprowadzić zajęcia wychowawcze na temat kształtowania prawidłowych postaw oraz ćwiczenia umiejętności zachowania się w sytuacji stresu, frustracji i oraz zagroŝenia IV. Słabe wyniki w nauce 1Lenistwo - aktywizować uczniów - stosować metody aktywizujące w pracy z uczniami przedmiotów 8
- poszerzyć ofertę spędzania czasu wolnego, umoŝliwić zdobycie nowych umiejętności - zaangaŝować uczniów w działalność pozytywną ( społeczną, charytatywną, artystyczną itp.) 2. Niska samoocena uczniów -osłabiać niską samoocenę uczniów - wykorzystywać elementy motywacji w systemie oceniania przedmiotów - nagradzać uczniów za rzeczywiste osiągnięcia i umiejętności przedmiotów - organizować prezentacje osiągnięć uczniów 3.Poziom absencji na zajęciach szkolnych -ograniczać rozmiary absencji uczniów na lekcjach - zapoznać uczniów i rodziców z treściami Statutu szkoły dot. praw i obowiązków uczniów, zasad usprawiedliwienia nieobecności oraz systemu nagród i kar - monitorować absencje uczniów w szkole dyrekcja, 4.Problemy rozwoju - rozpoznać problemy rozwojowe uczniów - wspomagać rodziców w nawiązaniu kontaktu z poradnią pedagogiczną w kwestiach orzecznictwa V. Brak celów Ŝyciowych 1. Brak umiejętności radzenia sobie z trudami Ŝycia - dostarczyć uczniom wiedzę o konsekwencjach zachowań dysfunkcyjnych - podjąć na lekcjach wychowawczych tematykę odpowiedzialności prawnej i moralnej 9
- aktywizować system wartości przeciw zachowaniom dysfunkcyjnym - przeprowadzić lekcje wychowawcze nt. przyjaźni, miłości, szczęścia rodzinnego 1. Brak alternatywnych sposobów spędzania czasu wolnego - ukazywać alternatywne sposoby organizowania Ŝycia - zorganizować róŝne formy zajęć pozalekcyjnych po rozpoznaniu zapotrzebowania na nie wśród młodzieŝy przedmiotów we współpracy z wychowawcami VI. Dostęp do środków i substancji psychoaktywnych 1.Moda na branie, palenie i picie - dostarczyć uczniom i ich rodzicom wiedzę nt. konsekwencji brania palenia, picia - zgromadzić środki dydaktyczne nt. profilaktyki uzaleŝnień - przygotować i przeprowadzić lekcje wychowawcze nt. zagroŝeń związanych z uzaleŝnieniami nauczyciel bibliotekarz samorząd pielęgniarka - przeprowadzić pedagogizacje rodziców nt. zagroŝeń uzaleŝnieniami i profilaktyki uzaleŝnień Dyrekcja i - nasilić propagandę wizualną nt. uzaleŝnień pielęgniarka - dbać o rozwój wiedzy i umiejętności zawodowych nauczycieli -doskonalić się w kwestii zagroŝeń uzaleŝnieniami i profilaktyki uzaleŝnień - 3.Brak umiejętności zachowań asertywnych - upowszechniać wśród uczniów znajomość zachowań asertywnych - przeprowadzić lekcje wychowawcze nt. zachowań asertywnych 10
4. Łatwość dostępu - utrudniać uczniom dostęp do środków psychoaktywnych - zabezpieczyć szkołę przed wnoszeniem i handlem na jej terenie narkotykami dyrekcja i dyŝurni VII. Wczesna inicjacja w zachowaniach ryzykownych 1. Niski poziom wiedzy i uświadomienia - dostarczyć uczniom wiedzę o AIDS oraz chorobach przenoszonych drogą płciową - podjąć tematykę AIDS i chorób przenoszonych drogą płciową w ramach lekcji wychowawczych - uruchomić propagandę wizualną, pielęgniarka pielęgniarka 10. Ewaluacja programu Oceny efektów realizacji Programu profilaktyki szkolnej, obok bieŝącego monitorowania dokonuje się w trakcie posiedzeń Rady Pedagogicznej. Ocenie poddawane są następujące elementy: - tematyka pedagogizacji rodziców na spotkaniach z wychowawcami, - realizacja tematyki profilaktyki zawartych w planach pracy wychowawców, - udział nauczycieli w formach zewnętrznego doskonalenia zawodowego z zakresu profilaktyki, - innowacje i projekty wychowawcze w zakresie profilaktyki, - występowanie czynników, rodzajów i przyczyn zachowań ryzykownych, - występowanie czynników chroniących. Podstawę do formułowania ocen realizacji Programu profilaktyki szkolnej stanowią narzędzia stosowane w ramach wewnętrznego mierzenia jakości pracy: sprawozdania z realizacji planów, analizy, obserwacje, hospitacje, zapisy w dokumentacji, badania ankietowe, opinie, wnioski, zgłoszone innowacje i projekty działań itp. 11