[tekst ujednolicony wystąpienia pokontrolnego z uwzględnieniem zmian wprowadzonych uchwałą Komisji Odwoławczej w NajwyŜszej Izbie Kontroli Delegaturze w Łodzi z dnia 29 listopada 2007 r.] Łódź, dnia 14 listopada 2007 r. 90-980 Łódź, ul. Kilińskiego 210 tel. 683-11-00 fax 683-11-29 NAJWYśSZA IZBA KONTROLI DELEGATURA W ŁODZI DYREKTOR JANUSZ MAJ P/07/113 LLO-410-17-05/07 P a n Jerzy KROPIWNICKI Prezydent Miasta Łodzi WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli (t.j. Dz. U. z 2001 roku Nr 85, poz. 937 ze zm.), zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Łodzi przeprowadziła kontrolę w Urzędzie Miasta Łodzi, zwanym dalej Urzędem, w ramach tematyki - Realizacja przez gminy zadań w zakresie zaspokajania potrzeb mieszkaniowych. Kontrolą objęto lata 2004 2006. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli podpisanym w dniu 15 października 2007 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, stosownie do art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Panu Prezydentowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. 1. NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie ocenia wykorzystanie, w kontrolowanym okresie, środków budŝetu Miasta na zadania związane z realizacją inwestycji budowlanych, w wyniku których zwiększony został mieszkaniowy zasób gminy o 192 komunalne lokale mieszkalne. Ponadto w okresie tym realizowano inwestycje, w wyniku których w 2008 r. komunalny zasób mieszkaniowy Miasta powinien się zwiększyć o kolejnych 37 mieszkań.
2 Ogółem na inwestycje związane z mieszkaniowym budownictwem komunalnym Miasto wydatkowało środki w wysokości 10.460,8 tys. zł w 2004 r., 23.975,4 tys. zł w 2005 r. i 19.863,6 tys. zł w 2006 r. W powyŝszych kwotach udział środków pochodzących spoza budŝetu Miasta (środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego otrzymane w latach 2005 2006) wyniósł 6.111,7 tys. zł. Środki EFRR wykorzystano zgodnie z przeznaczeniem na realizację projektu rewitalizacji budynków przy ul. Nawrot 7. Instytucja pośrednicząca (Łódzki Urząd Wojewódzki), nie zrefundowała 2 wniosków o płatność w ramach powyŝszego projektu, na łączną kwotę 895,2 tys. zł, uznając wykonanie robót zleconych w trybie zamówienia publicznego z wolnej ręki, jako wydatki niekwalifikowane w ramach ZPORR. Do czasu zakończenia niniejszej kontroli kwestia niekwalifikowalności ww. wydatków w ramach ZPORR nie została ostatecznie rozstrzygnięta. W ocenie NIK, działania Urzędu w zakresie realizacji komunalnych inwestycji mieszkaniowych nie były jednak wystarczające w stosunku do potrzeb Miasta i jego mieszkańców, a takŝe nie przeciwdziałały znacząco dekapitalizacji gminnego zasobu mieszkaniowego. W okresie od 31 grudnia 2004r. do 31 grudnia 2006r. zasób ten zmniejszył się o 5,9 tys. lokali mieszkalnych, w tym m.in. na skutek sprzedaŝy mieszkań w trybie bezprzetargowym. Z kolei liczba gospodarstw domowych oczekujących na lokale wzrosła w tym czasie (od 31.12.2004 r. do 31.12.2006 r.) o 1.381 i na 31 grudnia 2006 r. wyniosła 4.639. W latach 2004-2006 remontom kapitalnym poddano 6 nieruchomości mieszkaniowych, natomiast według szacunków przeprowadzonych przez Wydział Budynków i Lokali Urzędu na dzień 31 grudnia 2003 r., remontów kapitalnych wymagało 125 budynków. Dyrektor Wydziału Budynków i Lokali - Wojciech Kuś wyjaśnił, Ŝe liczba wykonanych remontów kapitalnych była uzaleŝniona od środków budŝetu Miasta, zabezpieczonych na ten cel. Ponadto Miasto przystąpiło do ogłoszonych dwóch konkursów na nabór wniosków aplikacyjnych o dofinansowanie ze środków EFRR w ramach Priorytetu 3, Działania 3.3 ZPORR, za kaŝdym razem uzyskując to dofinansowanie. W ocenie NIK, równieŝ liczba remontów cząstkowych i konserwacji prowadzonych w komunalnych budynkach mieszkaniowych nie była wystarczająca w stosunku do potrzeb i nie zapobiegała postępującej dekapitalizacji tych budynków. Według szacunków Wydziału Budynków i Lokali UMŁ, przeprowadzonych na dzień 31 grudnia 2003r. remontów wymagało 5.258 lokali, a takŝe elewacje 2.740 budynków, pokrycia dachowe
3 7.031 budynków, klatki schodowe (malowanie) w 4.786 budynkach. Ponadto remontów, wymiany lub demontaŝu wymagało 6.485 balkonów, 374 dźwigów osobowych oraz 49.113 sztuk stolarki okiennej. Łączna wartość tych prac została określona na kwotę 752,1 mln zł. W kontrolowanym okresie zarządy gospodarki komunalnej i administracje nieruchomości przeprowadziły natomiast remonty: elewacji 168 budynków (6,1% w stosunku do określonych wyŝej potrzeb), pokryć dachowych 1.105 budynków (15,7%), klatek schodowych w 202 budynkach (4,2%), 804 lokali mieszkalnych i uŝytkowych (15,3%), 456 balkonów (7,0%), 6 dźwigów osobowych (1,6%), 5.817 sztuk stolarki okiennej (11,8%). Łączna wartość wykonanych prac wyniosła 200 mln zł (26,6% wartości wg powyŝszych szacunków). Na poprawę sytuacji mieszkaniowej społeczności Łodzi wpływ miały inwestycje prowadzone przez Widzewskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego Spółka z o.o. (WTBS), w której 100% udziałów posiada Gmina Łódź, w wyniku których zwiększony został o 480, zasób lokali mieszkalnych wybudowanych w formule tbs. W 2008 r. zasób ten powinien się zwiększyć o kolejne 72 mieszkania. Na inwestycje budownictwa mieszkaniowego, w latach 2004 2006 WTBS wydatkował ogółem środki w kwocie 45.784,3 tys. zł, w tym 21.905,2 tys. zł stanowiły kredyty udzielone z Krajowego Funduszu Mieszkaniowego, 15.500,1 tys. zł - środki własne WTBS, 8.379,0 tys. zł - partycypacje najemców. Wykorzystanie w tym zakresie kredytów z Krajowego Funduszu Mieszkaniowego zostało pozytywnie zweryfikowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego, który w przypadku 8 zakończonych inwestycji dokonał umorzenia 10% kosztów przedsięwzięcia z kwoty udzielonego kredytu, na łączną kwotę 4.794,8 tys. zł. 2. NajwyŜsza Izba Kontroli negatywnie ocenia nieopracowanie w pełnym zakresie, wieloletniego programu gospodarowania zasobem mieszkaniowym gminy. Program taki został opracowany i uchwalony przez Radę Miejską w Łodzi, jedynie w odniesieniu do zasad polityki czynszowej na lata 2002 2006 i 2007 2011. Nieopracowanie kompleksowego programu gospodarowania zasobem mieszkaniowym Miasta, w tym m.in. w zakresie określenia dla kolejnych co najmniej 5 lat: źródeł finansowania i wysokości wydatków na gospodarkę mieszkaniową, prognozy dotyczącej wielkości i stanu technicznego zasobu mieszkaniowego oraz analizy potrzeb i planu remontów i modernizacji budynków i lokali, stanowi naruszenie przepisu art. 21 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (j.t. Dz.U. z 2005r., Nr 31, poz. 266 ze zm.),
4 zwanej dalej ustawą o ochronie praw lokatorów. Brak ww. programu wykazał juŝ w 2004r. audyt wewnętrzny przeprowadzony w Wydziale Budynków i Lokali UMŁ. W konsekwencji rekomendowano przygotowanie projektu przedmiotowego programu w celu przyjęcia go następnie przez Radę Miejską. NIK nie podziela stanowiska zawartego w wyjaśnieniach Zastępcy Dyrektora Wydziału Budynków i Lokali Urzędu Tomasza Ciszewskiego, Ŝe z uwagi na istnienie innych programów (m.in. ZałoŜeń Polityki Mieszkaniowej i Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego w Łodzi i Wieloletnich Programów Inwestycyjnych Miasta Łodzi) nie było potrzeby opracowania omawianego programu w pełnym zakresie wynikającym z ustawy o ochronie praw lokatorów. W ocenie NIK, programy te bowiem nie wypełniały zakresu, o którym mowa w art. 21 ust. 2 tej ustawy. Orzecznictwo sądowe i interpretacja prawa w powyŝszej sprawie jednoznacznie wskazuje na obowiązek uchwalenia ww. programu w pełnym zakresie jak stanowią przepisy powołanego wyŝej art. 21. 3. W ramach tworzenia warunków do rozwoju budownictwa mieszkaniowego podjęto działania na rzecz opracowania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w tym planów uwzględniających tereny przewidziane pod budownictwo mieszkaniowe. Według stanu na dzień 31 grudnia 2004r. ww. planami objęto tereny o łącznej powierzchni 787,8 ha, w tym powierzchnia terenów pod budownictwo mieszkaniowe wynosiła 222,3 ha. Według stanu na dzień 31 grudnia 2006r. obowiązywało 40 takich planów obejmujących łącznie powierzchnię 4.442,7 ha, w tym powierzchnia terenów pod budownictwo mieszkaniowe wynosiła 800,4 ha. Ponadto w przygotowaniu były kolejne 33 miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Z powyŝszych danych wynika, Ŝe nastąpił znaczący wzrost powierzchni terenów objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, w tym powierzchni przewidzianej pod budownictwo mieszkaniowe, co NIK ocenia pozytywnie. 4. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.), zwanej dalej ustawą o gospodarce nieruchomościami, w okresie objętym kontrolą dokonywano sprzedaŝy komunalnych lokali mieszkalnych w drodze bezprzetargowej, na rzecz najemców tych lokali oraz w drodze przetargu ustnego nieograniczonego. W drodze bezprzetargowej sprzedano w tym okresie 5.293 lokale (z czego badaniom kontrolnym poddano 20 przypadków sprzedaŝy), w drodze przetargu zbyto 7 lokali (przy czym wszystkie przetargi poddano badaniom kontrolnym).
5 SprzedaŜ lokali w kaŝdym ze zbadanych przypadków, poprzedzona była dokonaniem wyceny tych nieruchomości przez biegłego rzeczoznawcę. Przy sprzedaŝy bezprzetargowej stosowano bonifikaty cenowe zgodne z zasadami przyjętymi uchwałą Nr LXXXV/817/98 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 29 kwietnia 1998r. w sprawie zasad sprzedaŝy na rzecz najemców samodzielnych lokali mieszkalnych, nieruchomości zabudowanych domami jednorodzinnymi i garaŝami, stanowiących własność Gminy Łódź. Urząd nie występował natomiast o zwrot do budŝetu Miasta, równowartości bonifikat udzielonych przy bezprzetargowej sprzedaŝy komunalnych lokali mieszkalnych na rzecz najemców tych lokali - w sytuacji, gdy nabywcy zbywali przedmiotowe lokale na rzecz osób innych niŝ osoby bliskie, wyszczególnione w art. 4 ust. 13 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Do występowania z Ŝądaniem o zwrot równowartości udzielonych bonifikat po ich waloryzacji, Urząd był zobowiązany w okresie od dnia 22 września 2004 r., na podstawie art. 68 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami. W okresie wcześniejszym Ŝądanie zwrotu przedmiotowych bonifikat miało charakter fakultatywny. Na podstawie wstępnych ustaleń dokonanych przez Oddział Aktualizacji Opłat i Rozliczeń w Wydziale Geodezji, Katastru i Inwentaryzacji Urzędu, po przeanalizowaniu 418 przypadków sprzedaŝy lokali mieszkalnych z bonifikatą, stwierdzono, Ŝe wystąpiło 59 przypadków najprawdopodobniej spełniających przesłanki do zwrotu bonifikaty na podstawie art. 68 ust. 2 ww. ustawy, dla których łączna wartość udzielonych bonifikat wyniosła 2.626,9 tys. zł. 5. Zgodnie z przepisem art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie praw lokatorów opracowano i zatwierdzono w formie uchwały Rady Miejskiej (uchwała Nr LXXV/1765/02 z dnia 6 marca 2002r.), zasady wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Łódź. Przyjęte zasady w sposób szczegółowy określały kryteria jakie powinny spełnić osoby ubiegające się o przydział lokali mieszkalnych i lokali socjalnych. W toku kontroli sprawdzono 20 losowo wybranych umów lokali socjalnych i 20 umów lokali mieszkalnych, zawartych przez zarządy nieruchomości podległe referatom Budynków i Lokali w Delegaturach Łódź-Śródmieście i Łódź-Górna. Kontrola tych umów wykazała m.in., Ŝe: - umowy o najem lokali socjalnych zawierano, zgodnie z art. 23 ustawy o ochronie praw lokatorów, na czas oznaczony (1 rok) i przyjmowano w nich stawki czynszu w wysokości nieprzekraczającej połowy stawki najniŝszego czynszu obowiązującego w gminnym zasobie mieszkaniowym,
6 - umowy o najem lokali mieszkalnych zawierano na czas nieoznaczony, zgodnie z art. 20 ust. 2 ustawy, - nie we wszystkich przypadkach ww. referaty poddawały weryfikacji sytuację mieszkaniową przyszłych najemców lokali socjalnych (których najem następował na wniosek zainteresowanych osób) i lokali mieszkalnych. Ogółem na 40 zbadanych umów, w 9 przypadkach przyszli najemcy lokali mieszkalnych i socjalnych nie złoŝyli oświadczeń o braku tytułu prawnego do innego lokalu, zaś w 20 przypadkach złoŝone oświadczenia nie były weryfikowane, - w 6 przypadkach, w których upłynął znaczny okres czasu (od roku do 5 lat i 7 miesięcy) od dnia wydania wyroków sądowych (eksmisja z przyznanym prawem do lokalu socjalnego) do dnia zawarcia umów o najem lokali socjalnych - przed zawarciem tych umów nie weryfikowano aktualnej sytuacji materialnej i mieszkaniowej przyszłych najemców, pomimo tego iŝ po tak długim okresie czasu mogła ona ulec zmianie. Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi, NajwyŜsza Izba Kontroli wnosi o: 1. Opracowanie i uchwalenie wieloletniego programu gospodarowania zasobem mieszkaniowym gminy, zgodnie z przepisem art. 21 ustawy o ochronie praw lokatorów. 2. Podjęcie działań na rzecz pozyskania do budŝetu Miasta kwot równych bonifikatom (po waloryzacji), udzielonym przy sprzedaŝy komunalnych lokali mieszkalnych, w przypadku, gdy w okresie przed upływem 5 lat od dnia nabycia lokalu, nabywca dokonał sprzedaŝy tego lokalu na rzecz osób innych niŝ wyszczególnione w art. 4 ust. 13 ustawy o gospodarce nieruchomościami. 3. Podjęcie działań na rzecz zwiększenia liczby remontów budynków mieszkalnych z zasobu komunalnego, w celu zapobieŝenia ich dekapitalizacji. 4. Rzetelne sprawdzanie i dokumentowanie sytuacji materialnej i mieszkaniowej przyszłych najemców lokali mieszkalnych i socjalnych. Ponadto, NIK Delegatura w Łodzi prosi o poinformowanie o wynikach postępowania w sprawie dofinansowania realizacji projektu renowacji budynków przy ul. Nawrot 7, środkami z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Łodzi, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, prosi Pana Prezydenta o przedstawienie w terminie 21 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego - informacji o sposobie wykorzystania uwag
7 i wykonania wniosków, bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub przyczynach niepodjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego Panu Prezydentowi przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie do Dyrektora Delegatury NIK w Łodzi, umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym wyŝej mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK. Dyrektor Delegatury NajwyŜszej Izby Kontroli w Łodzi /-/ Janusz MAJ ZŁ/JB