Wykorzystanie Internetu do zarzàdzania dokumentacjà projektowà JERZY WRÓBEL MARIUSZ FITOWSKI GRZEGORZ LINKIEWICZ Zarzàdzanie rosnàcà liczbà informacji we wspó czesnym przedsi biorstwie staje si coraz wi kszym problemem. Konkurencja wêród przedsi biorstw wymusza zwi kszanie elastycznoêci produkcji, skracanie cyklu projektowania i wdro enia produktów. Ponadto zmieniajàce si uwarunkowania prawne w zakresie bezpieczeƒstwa i zapewnienia jakoêci powodujà koniecznoêç dokumentowania wielu dodatkowych zdarzeƒ w przedsi biorstwie. Dokumentacja produkcyjna musi byç przechowywana przez okreêlony czas, a dotychczasowym medium przechowujàcym informacje by i jest papier majàcy stosunkowo krótkà trwa oêç. Skracanie cyklu projektowania wyrobów wymusza skuteczniejszà wymian informacji pomi dzy dzia ami projektowania, produkcji, administracji, marketingu i innymi dzia ami danego przedsi biorstwa [1, 2, 3]. Wszystko to powoduje nag e zwi kszenie iloêci dokumentacji, zarówno dotyczàcej produkcji samego wyrobu, jak i jego obs ugi. Dokumentacja taka musi byç odpowiednio usystematyzowana i sk adowana. Cz sto do obs ugi tego typu zadaƒ nale y zatrudniç dodatkowy personel [4, 5, 6]. W zak adach wytwarzajàcych du y asortyment produktów, do archiwizowania dokumentacji przeznacza si dodatkowe pomieszczenia, specjalnie zabezpieczone przed w amaniem, po arem i wilgocià wszystko to zwi ksza koszty dzia ania przedsi biorstwa. * ) Artyku w formie referatu zosta wyg oszony podczas V Szko y Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacji, Szczyrk 14 18 maja 2001. Prof. dr hab. in. Jerzy Wróbel i mgr in. Grzegorz Linkiewicz sà pracownikami Instytutu Podstaw Budowy Maszyn PW, a mgr in. Mariusz Fitowski jest doktorantem w tym Instytucie. Dokoƒczenie z 34 str. co szczególnie w przypadku planowanej redukcji stanu osobowego Si Zbrojnych RP jest bardzo istotnym argumentem. LITERATURA PRZEDMIOTU 1. Bis J., Grabiec R., Niedzielski R., Szczurko J., Tomkiewicz K.: Koncepcja zastosowania in ynierskich baz danych w eksploatacji obiektów technicznych. Materia y II Wiosennej Szko y Komputerowe wspomaganie projektowania, wytwarzania i eksploatacji, egiestów 1998, ss. 199 206. 2. Downarowicz O.: System Eksploatacji. Zarzàdzanie zasobami techniki. Wyd. Instytut Technologii Eksploatacji, Gdaƒsk Radom 1997. 3. Plan 9000. Materia y instrukta owe firmy 4Tech. Ze wzgl du na olbrzymià liczb dokumentów, ich przep yw pomi dzy komórkami organizacyjnymi przedsi biorstwa jest czasoch onny. Obok aspektu dotyczàcego czasu obiegu dokumentacji aktualne sà problemy dotyczàce jej zawartoêci; problem aktualnoêci danych, ich kompletnoêci i redundancji dotyczy prawie ka dego zak adu. Gwa towny rozwój technik komputerowych wp ywa na zmian sposobu projektowania [7]. Systemy wspomagajàce proces projektowania pomagajà skróciç czas wdro enia projektu, dodatkowo generujà dokumentacj projektowà. Ponadto ich zaletami sà: szybka edycja dokumentów, przesy anie ich na znaczne odleg oêci, atwa archiwizacja, oszcz dnoêç miejsca, mo liwoêç tworzenia kilku wersji jednego dokumentu. Wszystko to sprawia, e aktualnie systemy te sà powszechnie stosowane. Praktycznie w ka dym wi kszym zak adzie produkcyjnym znajduje si oprogramowanie wspomagajàce prace projektowe. Wymiana dokumentacji przebiega szybko, podobnie jak jej archiwizacja [8]. Pomimo coraz powszechniejszego generowania dokumentacji projektowej w formie elektronicznej, nie ma ciàgle sprecyzowanych jednolitych standardów jej zapisu i autoryzacji, a obowiàzujàce ustawy i zalecenia preferujà dotychczasowà, papierowà form zapisu. Powoduje to brak znormalizowanych rozwiàzaƒ w zakresie zalecanego formatu elektronicznych dokumentów, ich przesy ania, zatwierdzania i archiwizacji. Producenci oprogramowania wspomagajàcego prace projektowe próbujà przeforsowaç swoje (nie zawsze optymalne) rozwiàzania, przyczyniajàc si do zwi kszenia nie adu panujàcego w tej bran y. Ka dy producent oprogramowania pragnie uczyniç je jak najbardziej wszechstronnym w celu zwi kszenia liczby u ytkowników. Bioràc pod uwag fakt, e systemy takie pomimo deklaracji twórców sà niekompatybilne ze sobà, mo na wyobraziç sobie liczb problemów powstajàcych w procesie wymiany informacji, tak istotnym w dobie powszechnej globalizacji. Wiele firm ma swoich podwykonawców czy wspó pracowników rozrzuconych po ca ym Êwiecie. W sytuacji gdy du à firm staç na kupno rozbudowanego systemu komputerowego, ma a firma musi zrezygnowaç ze wspó pracy, nie mogàc spe niç podstawowych warunków dotyczàcych wymiany informacji. Dost pne na rynku oprogramowanie wspomagajàce prace projektowe z racji swego komercyjnego charakteru nie jest stworzone do potrzeb konkretnego u ytkownika. Jego zadaniem jest zaspokojenie wymagaƒ jak najwi kszej liczby potencjalnych klientów z tego powodu sà to pot ne aplikacje z rozbu- 35
dowanymi mo liwoêciami konfiguracji, dostosowywania parametrów pracy do wymagaƒ u ytkowników, ale przez to drogie i skomplikowane. Cz sto stopieƒ z o onoêci takiego oprogramowania wymusza przeprowadzanie d ugich i kosztownych szkoleƒ. W zwiàzku z tym w wielu przedsi biorstwach zajmujàcych si projektowaniem znajdujà si cz sto rozwiàzania obejmujàce swoim zasi giem jedynie cz Êç wymaganego zakresu dzia ania, w innych zaê olbrzymie systemy przerastajàce potrzeby ich w aêcicieli. Jednym z rozwiàzaƒ jest zamówienie oprogramowania pod klucz, czyli spe niajàcego wszystkie postawione mu wymagania. Jest to jednak rozwiàzanie nieoptymalne pod wzgl dem finansowym. Sam proces projektowania i wdro enia systemu jest bardzo kosztowny, a jakakolwiek zmiana w funkcjonowaniu przedsi biorstwa pociàga za sobà koniecznoêç uaktualnienia oprogramowania co najcz Êciej jest dodatkowo p atne. Do tego dochodzà okresowe szkolenia dla u ytkowników. Wi kszoêç dost pnego na rynku oprogramowania s u àcego do zarzàdzania dokumentacjà projektowà przeznaczona jest dla du ych i Êrednich przedsi biorstw, ignorujàc zupe nie ma e zak ady b dàce cz sto podwykonawcami dla tych ostatnich. Poza tym sà to systemy bardzo rozbudowane i obejmujàce swym zakresem ca y proces projektowania. Pomimo relatywnie du ych mo liwoêci w stosunku do kosztów, niewielkich zak adów po prostu na nie nie staç. Obecnie prawie ka de rozbudowane oprogramowanie ma mo liwoêç dostosowywania parametrów swojej pracy do potrzeb u ytkowników. Dost p do tych funkcji mo liwy jest najcz Êciej poprzez wewn trzne mechanizmy aplikacji bàdê te z poziomu popularnych j zyków programowania. Stwarza to mo liwoêç najlepszego dopasowania pracy programu do specyficznych wymagaƒ u ytkowników. Ponadto mo liwa jest integracja kilku aplikacji ró nego typu w jeden system, obejmujàcy swoim zasi giem wymagany obszar dzia ania. Dostosowanie aplikacji do konkretnych potrzeb nosi nazw kastomizacji (ang. customize) i jest najtaƒszym i byç mo e najszybszym sposobem zapewnienia optymalnej pracy zakupionego oprogramowania. Niniejsza publikacja przedstawia prób rozwiàzania cz Êci wymienionych problemów i zawiera propozycj systemu realizujàcego zagadnienie zarzàdzania elektronicznà dokumentacjà projektowà w biurze projektowym przygotowanego na potrzeby biura konstrukcyjnego jednego z polskich przedsi biorstw produkcyjnych [9]. Zaproponowany system umo liwia: identyfikacj u ytkowników systemu; dodawanie nowych projektów do realizacji i przydzielanie osoby odpowiedzialnej za projekt; tworzenie wielu wersji dokumentu; atwà archiwizacj ca ego projektu; zabezpieczenie danych przed dost pem osób niepowo anych; prac w Êrodowisku sieciowym z wykorzystaniem coraz powszechniejszego obecnie medium wymiany informacji, jakim jest sieç Internet, a dok adniej jej zamkni ta (korporacyjna) wersja intranet; komunikacj pomi dzy u ytkownikami. Implementacja zaproponowanego systemu u atwia i przyspiesza wymian danych projektowych pomi dzy u ytkownikami, na bie àco pokazuje stan zaawansowania projektu, zapewnia aktualnoêç danych i u atwia ich archiwizacj. Koncepcja systemu Brak wdro onego oprogramowania wspomagajàcego obieg dokumentów objawia si ich utrudnionà archiwizacjà, koniecznoêcià wielokrotnego plotowania cz sto niekompletnych rysunków oraz brakiem jakiejkolwiek historii tworzonego projektu. U ytkownicy zmuszeni sà samodzielnie tworzyç kopie zapasowe (cz sto tego nie robià). W zwiàzku z tym zaproponowano stworzenie systemu zarzàdzajàcego dokumentacjà projektowà opartego na nast pujàcych za o eniach: wszystkie dane dotyczàce dokumentacji i u ytkowników znajdujà si w relacyjnej bazie danych; dokumenty znajdujà si tylko w udost pnionym w sieci katalogu; u ytkownicy systemu korzystajà z dotychczas posiadanych, popularnych programów nie jest wi c konieczny zakup nast pnych, drogich systemów; w ka dej chwili uprawnieni u ytkownicy mogà obejrzeç aktualny stan realizowanego projektu; identyfikacja u ytkowników nast puje poprzez koniecznoêç podania has a; istnieje mo liwoêç przeêledzenia historii tworzonego projektu; mo liwa jest dalsza rozbudowa systemu o kolejne funkcje przy niskich kosztach. Uwzgl dniajàc te za o enia zaproponowano rozwiàzanie, którego centralnà cz Êcià jest relacyjna baza danych. Sk aduje ona informacje o wykonywanych projektach, dokumentach projektowych i projektantach. Na rys. 1 pokazano struktur proponowanego systemu. Rys. 1. Proponowana struktura systemu zarzàdzajàcego dokumentacjà projektowà Projektanci jak dotychczas korzystajà ze swoich systemów CAD do generowania dokumentacji oraz dodatkowo wykorzystujà przeglàdark WWW w celu obejrzenia stanu zaawansowania projektu. Komunikacj zapewnia dowolny program pocztowy. Serwer WWW umo liwia komunikacj przeglàdarki z bazà danych. Aplikacja integrujàca system CAD z bazà danych dba o poprawnoêç wprowadzanych danych i miejsce sk adowania plików danego projektu. 36
System CAD zosta zintegrowany z relacyjnà bazà danych przy wykorzystaniu j zyka Visual Basic. Informacje o po o eniu plików i danych z tabliczek rysunkowych sk adowane sà w bazie danych, z której korzystajà wszyscy u ytkownicy systemu. Z tej samej bazy korzysta serwer WWW, który przekazuje informacje do wyêwietlenia w przeglàdarce internetowej. Za pomocà tego mechanizmu mo liwe jest przeglàdanie dokumentów danego projektu, ich zatwierdzanie, komunikacja z projektantami oraz przydzielanie do realizacji nowych projektów i poszczególnych dokumentów. Implementacja systemu Projekt systemu oparto na popularnych aplikacjach (AutoCAD, Microsoft Access) i rozwiàzaniach komunikacyjnych. Ponadto wykorzystano ogólnodost pne narz dzia takie jak Êrodowisko programistyczne Visual Basic i serwer WWW do àczany do systemów operacyjnych Microsoft Windows. Topologia zastosowanej sieci nie jest istotna, wa ne, aby obs ugiwa a ona protokó TCP/IP (Transport Control Protocol/Internet Protocol) potrzebny przy komunikacji przeglàdarki u ytkownika z serwerem WWW. System operacyjny wymagany do implementacji systemu to Microsoft Windows. Obecnie w wi kszoêci komputerów zainstalowane sà wersje 95, 98, NT 4.0, lub 2000. Na wszystkich tych systemach proponowane rozwiàzanie dzia a poprawnie. Jako system zarzàdzania relacyjnà bazà danych wybrano popularnà aplikacj Microsoft Access 97. Za o ono, e do bazy danych nie b dzie odwo ywaç si w jednej chwili wi cej ni dziesi ciu u ytkowników równoczeênie. Sama aplikacja nie musi byç instalowana o poprawnoêç komunikacji z bazà danych dbajà mechanizmy dostarczane wraz z systemem operacyjnym Windows. U ytkownicy nie muszà nawet znaç po o enia pliku bazy danych. System CAD stosowany w przyk adowej implementacji systemu to AutoCAD wersja 2000 PL. Jako jeden z najpopularniejszych systemów posiada on mo liwoêci dostosowania swoich parametrów pracy do wymagaƒ u ytkownika. Ta cecha zosta a wykorzystana przy po àczeniu aplikacji CAD z bazà danych. Wykorzystano przy tym j zyk AutoCAD Visual Basic for Applications, który jest integralnie zwiàzany z wersjà 2000 systemu AutoCAD i umo liwia jego swobodne programowanie. Wszystkie pliki dokumentów danego projektu znajdujà si w jednym katalogu. U atwia to znacznie archiwizacj i zabezpiecza kompletnoêç danych. Przeglàdarka WWW wymagana do realizacji podstawowych zadaƒ zarzàdzania dokumentacjà najcz Êciej jest dostarczana wraz z systemem operacyjnym jest to Internet Explorer. Jednak e u ytkownicy innych przeglàdarek, takich jak Netscape Navigator 4.5 czy Sylaba Komunikator 4.5 mogà tak e korzystaç z zaproponowanej aplikacji. Preferowanà przeglàdarkà jest jednak Internet Explorer wersja 5.0 ze wzgl du na najbli sze standardom interpretowanie kodu HTML. Do przeglàdania stanu dokumentów poprzez przeglàdark s u à specjalne programy, tzw. wtyczki (ang. plug-in). Pozwalajà one wyêwietlaç w oknie przeglàdarki obiekty spoza specyfikacji j zyka HTML. Takimi obiektami sà rysunki systemu AutoCAD zapisane w formacie Drawing Web File (*.dwf). Serwer WWW zastosowany w proponowanym rozwiàzaniu musi wspieraç technologi Active Serwer Pages w celu po àczenia stron WWW z bazà danych. Wraz z systemami Windows 9x dostarczana jest wersja takiego serwera ograniczona do dziesi ciu u ytkowników pracujàcych jednoczeênie Personal Web Server. Systemy Windows oparte na architekturze NT (Windows NT 4.0 i 2000) posiadajà pe nà wersj serwera o nazwie Internet Information Server nie majàcà ograniczeƒ liczby u ytkowników. Komunikacja pomi dzy u ytkownikami odbywa si za pomocà poczty elektronicznej (e-mail). Ka dy u ytkownik musi mieç w asne konto pocztowe. Zaproponowane rozwiàzanie umo liwia: wybór osoby prowadzàcej projekt (odpowiedzialnej za jego realizacj ), mo liwoêç realizacji projektu tak e przez osob prowadzàcà go, identyfikacj u ytkownika, dobór zespo u realizujàcego dany projekt, prac nad kilkoma projektami jednoczeênie, przeglàdanie stanu zaawansowania projektu, rozszerzenie istniejàcego systemu o nowe mo liwoêci. Realizacja projektów w zaproponowanym systemie odbywa si na dwóch platformach po àczonych wspólnà bazà danych (rys. 2). W Êrodowisku opartym Rys. 2. Wykorzystanie elementów systemu przez u ytkowników na sieci intranet zbudowano cz Êç systemu odpowiedzialnà za komunikacj pomi dzy u ytkownikami, przydzielanie zadaƒ i ich zatwierdzanie, tworzenie nowych projektów, przeglàdanie stanu ich zaawansowania jednym s owem wszystko, co nie pociàga za sobà fizycznego stworzenia pliku dokumentu rysunkowego. T cz Êç systemu realizuje Êrodowisko CAD i to w aênie w nim projektanci tworzà dokumentacj i dokonujà jej modyfikacji. Poniewa jest ono równie po àczone z bazà danych tà samà co Êrodowisko intranetowe u ytkownicy obydwu platform majà tak samo aktualne dane, które nie podlegajà redundancji. Istnieje tylko jedna kopia danych dla wszystkich u ytkowników otrzymujà jà oni z jednej bazy danych. Zaproponowany system dba o ich prawid owe sk adowanie i przesy anie. Wykorzystanie przez konstruktorów nadzorujàcych realizacj projektu jedynie aplikacji internetowej jest swego rodzaju zabezpieczeniem przed nieupowa nionymi modyfikacjami dokumentów Êrodowisko to umo liwia bowiem jedynie przeglàdanie dokumentów bez mo liwoêci dokonywania w nich jakichkolwiek zmian. 37
Przyk ad dzia ania aplikacji Po uruchomieniu aplikacji CAD i zalogowaniu si u ytkownik mo e otworzyç dokument z listy przydzielonych mu przez projektanta nadzorujàcego projekt (rys. 3). Istnieje równie mo liwoêç edycji poprzednich wersji danego dokumentu. Rys. 6. Przyk adowy interfejs aplikacji w Êrodowisku internetowym Rys. 3. Lista dokumentów do edycji Po wprowadzeniu zmian konstruktor mo e zapisaç dokument jako nowà wersj opatrujàc jà komentarzem lub dopisaç zmiany do istniejàcego pliku rysunku (rys. 4). Rys. 4. Zapisywanie dokumentu Dodatkowo konstruktor mo e wstawiaç tabel rysunkowà i jà edytowaç. Po àczenie z bazà danych umo liwia wprowadzenie wartoêci wszystkich pól tabeli do bazy i dalsze ich przetwarzanie (rys. 5). Rys. 5. Wype nianie pól tabeli Cz Êç proponowanego systemu dzia ajàca w Êrodowisku internetowym jest znacznie bardziej rozbudowana i umo liwia w pe ni zarzàdzanie obiegiem dokumentacji technicznej projektu. U ytkownicy majà wglàd w ca à dokumentacj projektu i dok adnà informacj o ka dym dokumencie (rys. 6). Dzi ki wykorzystaniu przeglàdarki internetowej i systemu odnoêników poruszanie si pomi dzy poszczególnymi elementami aplikacji jest szybkie i nie nastr - cza trudnoêci nawet niewykwalifikowanemu pracownikowi. Wnioski Zaproponowana koncepcja jest tylko jednym z mo liwych rozwiàzaƒ problemu obiegu dokumentacji w biurze konstrukcyjnym. Rosnàce wykorzystanie komputerów w pracach projektowych wymusza stosowanie takich systemów. Implementacja du ych, rozbudowanych systemów w ma ych biurach projektowych z ekonomicznego punktu widzenia nie ma sensu koszty takiego zakupu mogà si nie zwróciç. Jednak e pewne standardy i metody muszà byç zachowane podczas procesu projektowania, w przeciwnym razie post pujàcy nie ad w dokumentacji b dzie powodowa opóênienia w jego realizacji, co realnie prze o y si na straty finansowe. Zaproponowana aplikacja rozwiàza a postawione na wst pie zadania dotyczàce obiegu dokumentacji wewnàtrz zespo u projektowego. Poprzez jednoznacznà identyfikacj u ytkowników zapewniono bezpieczeƒstwo dokumentacji. Udost pniono projektantom mo liwoêç zapisu kolejnych wersji rysunku i atwe poruszanie si mi dzy tymi wersjami. Ponadto ka da wersja mo e zostaç opatrzona komentarzem. Pozwala to Êledziç proces tworzenia danego dokumentu, a w szerszym uj ciu ca ego projektu. Generowane przy ka dym zapisie rysunku pliki w formacie Drawing Web File umo liwiajà projektantowi nadzorujàcemu realizacj wybranego projektu natychmiastowe zorientowanie si w stanie jego zaawansowania. Zatwierdzanie kolejnych rysunków w trakcie realizacji projektu zapobiega ba aganowi i umo liwia projektantom skupienie si jedynie na przydzielonych im zadaniach. Problem akceptacji wykonanych dokumentów rozwiàzano poprzez zatwierdzanie elektroniczne. Nie gwarantuje to wysokiej wiarygodnoêci, ale nie jest jedynym elementem weryfikacji. Po ca kowitym ukoƒczeniu realizacji projektu ca a dokumentacja jest plotowana i zatwierdzana przez upowa nionà osob. Nieznaczna modyfikacja systemu CAD (AutoCAD) umo liwia projektantom swobodnà prac zapewniajàc jednoczeênie realizacj postulatów zaproponowanego systemu. Ponadto wykorzystanie popularnych narz dzi internetowych wyeliminowa o koniecznoêç zakupu dodatkowego oprogramowania i drogich szkoleƒ u ytkowników. 38
Zastosowanie kastomizacji posiadanych systemów do osiàgni cia specyficznych rozwiàzaƒ informatycznych wydaje si w obecnych czasach trafnym rozwiàzaniem. U ytkownik otrzymuje w efekcie takich zmian system idealnie dostosowany do jego potrzeb (pod klucz), nie ponoszàc praktycznie dodatkowych kosztów. Jedynym kosztem mo e byç w takim przypadku przeszkolenie pracownika lub kilku pracowników do stworzenia àdanego systemu. Dalsza obs uga aplikacji praktycznie nie pociàga za sobà dodatkowych wydatków. Jakiekolwiek zmiany w systemie mo liwe sà do zrealizowania w bardzo krótkim czasie i ma ym nak adem kosztów. Uzyskanie wiedzy umo liwiajàcej samodzielnà kastomizacj rozbudowanych systemów mo e byç jednak czasoch onne. Budowa zaproponowanego systemu zaj a kilka miesi cy ciàg ej pracy. Zaproponowana aplikacja zosta a osadzona w Êrodowisku internetowym z powodu jego bardzo szybkiego rozwoju i olbrzymich mo liwoêci wykorzystania w ka dej dziedzinie. Coraz wi cej aplikacji i rozbudowanych systemów korzysta z tej platformy wymiany informacji. Globalizacja dzia ania przedsi biorstw nie omin a równie zak adów produkcyjnych i ich biur projektowych. KoniecznoÊç nadà ania za coraz to nowymi standardami wymusza dostosowanie si do aktualnie panujàcych trendów. Mo na sàdziç, e w nied ugim czasie rozwiàzania oparte na sieci Internet b dà równie popularne jak obecne, wykorzystujàce sieci lokalne. Stworzony system zarzàdzania dokumentacjà projektowà nie jest aplikacjà zamkni tà. Zastosowanie technologii Active Server Pages (ASP) umo liwia praktycznie nieograniczone korzystanie z innych aplikacji: mo liwe jest do àczanie programów obliczeniowych, symulacyjnych, systemów doradczych; uruchamianie innych programów i sterowanie nimi; redukowanie powtarzalnych czynnoêci; automatyczne generowanie dokumentacji projektowej. W Êwietle przytoczonych argumentów zasadne wydaje si korzystanie z zaproponowanego post powania przy realizacji systemów zarzàdzajàcych obiegiem dokumentacji w przedsi biorstwie. Niski koszt takiego rozwiàzania, jego elastycznoêç i prostota pozwalajà dostosowaç go do wymagaƒ ka dego, nawet najbardziej wymagajàcego u ytkownika. LITERATURA 1. Chmielarz W.: Nowoczesne tendencje w projektowaniu i wdra aniu zintegrowanych systemów informatycznych wspomagajàcych zarzàdzanie. III Szko a Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacji, Szczyrk 1999. 2. Durlik I.: In ynieria zarzàdzania strategia i projektowanie systemów produkcyjnych. Agencja Wydawniczo-Poligraficzna PLACET, 1996. 3. Imielski J., Kabut M.: Zarzàdzanie dokumentacjà w przedsi biorstwie produkcyjnym. II Szko a Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacji, egiestów 1998. 4. Jusis J., Marowski W.: Praca grupowa w aplikacji rozproszonej bazy danych. IV Szko a Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacji, Jurata 2000. 5. Marowski W., Wróbel J.: Procesowe podejêcie do komputerowo wspomaganego projektowania maszyn. Przeglàd Mechaniczny nr 17-18/1998, s. 13 24. 6. In ynierskie bazy danych w projektowaniu maszyn. Praca pod red. W Marowskiego. WNT, Warszawa 2000. 7. Osiƒski Z., Wróbel J.: Teoria konstrukcji maszyn. PWN, Warszawa 1995. 8. Wróbel J.: Przetwarzanie informacji w procesie projektowania. III Szko a Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacji, Szczyrk 1999. 9. Wróbel J., Linkiewicz G.: Integracja in ynierskich baz danych. Mechanik nr 8-9/2000, s. 609 612.