tłum. Krzysztof Fronczyk Rok: 2000 Czasopismo: Alkohol i Nauka Numer: 6 Źródło: Alcohol Alert, nr: 16, Kwiecień 1992, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism. http://www.niaaa.nih.gov Trudno jest zdefiniować, czym jest umiarkowane picie alkoholu, ponieważ termin ten ma odmienne znaczenia dla różnych osób. Pojęcie to często jest mylone z określeniem "picie towarzyskie", które odnosi się do społecznie akceptowanych wzorów picia. Jednakże pojęcie picia towarzyskiego również jest niejednoznaczne. Picie umiarkowane można zdefiniować jako picie, które generalnie nie powoduje problemów ani w odniesieniu do samego pijącego ani w stosunku do społeczeństwa. Ponieważ wiążą się z nim zarówno korzyści, jak i zagrożenia, w tym numerze Alkohol Alert zaprezentowane zostaną pozytywne i negatywne skutki "umiarkowanego" picia. Pomocne byłoby poparcie powyższej definicji picia umiarkowanego oszacowaniami "bezpiecznej" ilości alkoholu. Jednakże użyteczność definicji ilościowych umiarkowanego picia podważa fakt, iż dana ilość alkoholu może w różny sposób oddziaływać na różnych ludzi. Poza tym ważnym wyznacznikiem konsekwencji związanych z alkoholem jest również wzór picia. Dane epidemiologiczne często odnoszą się do "średniej liczby drinków na tydzień", ale jeden drink pity codziennie może mieć inne konsekwencje niż siedem drinków wypitych w sobotni wieczór [1]. Pomimo tej złożoności problemu, istnieją pewne ilościowe definicje umiarkowanego picia. Na przykład w wytycznych opracowanych wspólnie przez Departament Rolnictwa oraz Departament Zdrowia i Służb Społecznych USA [2] zdefiniowano picie umiarkowane jako spożywanie nie więcej niż jednego drinka dziennie w przypadku większości kobiet i nie więcej niż dwóch drinków dziennie w odniesieniu do większości mężczyzn. Za standardowy drink uważa się 360 ml piwa, 120 ml wina lub 37 ml wódki. Każda z tych porcji zawiera w przybliżeniu taką samą ilość czystego alkoholu - około 12 gramów [3]. Według przytoczonych wytycznych niektóre osoby nie powinny spożywać napojów alkoholowych. Są to: kobiety w ciąży lub próbujące zajść w ciążę; osoby, które planują prowadzić samochód lub wykonywać inną czynność wymagającą skupienia uwagi lub zręczności; osoby przyjmujące leki włączając w to leki sprzedawane bez recepty; niepijący alkoholicy oraz osoby poniżej 21. roku życia [2]. Przeciwwskazaniem dla spożywania alkoholu są niektóre problemy zdrowotne, takie jak wrzód trawienny. 1 / 6
Istnienie odrębnych wytycznych dla mężczyzn i kobiet odzwierciedla wyniki badań, w których stwierdzono, że poziom intoksykacji po spożyciu tej samej dawki alkoholu jest w przypadku kobiet wyższy niż u mężczyzn [4]. Po części jest to spowodowane znaczną różnicą w aktywności enzymu wytwarzanego przez pewne komórki żołądka mężczyzn i kobiet, który rozkłada cząsteczki alkoholu zanim dostanie się on do krwi. Enzym ten jest czterokrotnie bardziej aktywny u mężczyzn niż u kobiet [5]. Co więcej, kobiety mają proporcjonalnie więcej tłuszczu i mniej wody w organizmie niż mężczyźni. Ponieważ alkohol jest lepiej rozpuszczalny w wodzie niż w tłuszczu, określona dawka alkoholu osiąga wyższe stężenie w organizmie kobiety niż mężczyzny [6]. Dufour i współpracownicy uważają, że maksymalną dzienną dawką alkoholu dla osób starszych jest jeden drink, gdyż wraz z wiekiem wzrasta ilość tkanki tłuszczowej w organizmie [7]. Pozytywne aspekty picia umiarkowanego Psychologiczne pożytki z umiarkowanego picia. Z przeglądu literatury [8] wynika, że małe ilości wypijanego alkoholu mogą redukować stres, wywoływać pogodny nastrój i przyjemne samopoczucie; zmniejszać napięcie, poziom lęku i nieśmiałość. Zaobserwowano, że w starszym wieku umiarkowane picie alkoholu może poprawiać apetyt, ułatwiać regularne funkcjonowanie jelit i poprawiać nastrój [7]. Pozytywny wpływ umiarkowanego picia na układ sercowo-naczyniowy. Istnieją dowody na to, że umiarkowane spożycie alkoholu zmniejsza ryzyko śmierci z powodu choroby wieńcowej serca. Występowanie tego zjawiska stwierdzono w wielu dawniej przeprowadzonych badaniach epidemiologicznych [9]. W późniejszych badaniach Boffetta i Garfinkel [10] stwierdzili, że biali Amerykanie, którzy w sondażu przeprowadzonym w 1959 roku podali, iż piją średnio mniej niż trzy drinki dziennie, rzadziej umierali w ciągu następnych 12 lat niż abstynenci. Wynik ten przypisuje się głównie zmniejszeniu zachorowalności na chorobę wieńcową. W podobnych badaniach przeprowadzonych na wielu różnych grupach etnicznych De Labry i współpracownicy [11] stwierdzili, że ogólny wskaźnik śmiertelności mężczyzn pijących mniej niż trzy drinki dziennie był niższy w okresie 12 lat. Podobne rezultaty uzyskano odnośnie kobiet. Stampfler i współpracownicy [12] przeanalizowali dane dotyczące kobiet w średnim weku i stwierdzili, że picie około jednego drinka dziennie zmniejsza ryzyko zachorowania na chorobę wieńcową. Razay i współpracownicy [13], badając losowo dobraną próbę osób, wykryli, że picie nie więcej niż dwóch drinków dziennie wiąże się z niższym poziomem ryzyka chorób naczyniowo-sercowych u kobiet. U kobiet po menopauzie ochronny efekt alkoholu może być wyjaśniony po części wzrostem poziomu estrogenu wywołanym alkoholem [14]. Różni badacze sugerowali, że umiarkowane picie nie zabezpiecza przed chorobą wieńcową, argumentując, że wyższa śmiertelność abstynentów wynika z tego, że wśród nich znajdują się osoby, które zaprzestały pić alkohol ze względu na zły stan zdrowia. Wyższa śmiertelność wśród tych "chorych abstynentów" mogłaby wyjaśniać długowieczność umiarkowanie pijących [15, 16, 17]. Jednakże badania nad efektem "chorych abstynentów" nie potwierdzają tej konkluzji; włączając osoby niepijące z powodu złego stanu zdrowia do kategorii abstynentów nie można w pełni wyjaśnić zabezpieczającego efektu umiarkowanego picia w przypadku 2 / 6
choroby wieńcowej serca [10, 18, 19, 20]. Ryzyko związane piciem umiarkowanym Istnieje ryzyko wiążące się z piciem umiarkowanym, które może równoważyć pozytywne aspekty spożywania niewielkich ilości alkoholu. Badania wykazały, że negatywne konsekwencje picia mogą pojawić się przy relatywnie niskim poziomie spożycia [1]. Udar. Z przeglądu danych epidemiologicznych wynika, że umiarkowane picie powoduje wzrost potencjalnego ryzyka udaru krwotocznego, chociaż zmniejsza ryzyko udaru niedokrwiennego [21]. Wypadki komunikacyjne. Chociaż istnieją dane wskazujące, że niski poziom alkoholu we krwi (BAC) w niewielkim stopniu wiąże się z wypadkami samochodowymi, stwierdzono, że upośledzenie zdolności związanych z prowadzeniem samochodu zaczyna się już przy 0,5 promila (lub niższym) BAC. Stopień utraty zdolności gwałtownie rośnie wraz ze wzrostem poziomu alkoholu we krwi [22]. Człowiek ważący 140 funtów (ok. 63 kg) może po dwóch drinkach osiągnąć stężenie alkoholu we krwi równe 0,5 promila. Interakcja z lekami. Alkohol może niekorzystnie oddziaływać łącznie z ponad 100 rodzajami leków, włączając w to leki sprzedawane bez recepty [23]. Działanie alkoholu jest szczególnie wzmacniane przez leki hamujące funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, takie jak środki uspokajające, nasenne, przeciwwymiotne, przeciwdepresyjne oraz przeciwbólowe. Nawet niewielka ilość alkoholu w połączeniu z takimi lekami znacznie podnosi niebezpieczeństwo pojawiające się przy prowadzeniu samochodu [24]. Przy niewydolności serca alkohol może nie tylko pogłębić chorobę, ale także osłabiać działanie leków, których zadaniem jest jej przeciwdziałanie [25]. Nowotwory. Chociaż większość danych sugeruje, że ryzyko zachorowalności na raka wzrasta tylko wśród osób najintensywniej pijących, umiarkowane picie może być w nieznacznym stopniu związane z rakiem piersi u kobiet. W jednym z badań [26] stwierdzono około 50-procentowy wzrost prawdopodobieństwa rozwoju raka piersi u kobiet, które piły od trzech do dziewięciu drinków tygodniowo w porównaniu z kobietami, które piły mniej niż trzy drinki tygodniowo. Chociaż dane dotyczące zachorowalności na raka jelita grubego są sprzeczne, istnieją doniesienia o występowaniu słabego związku tego typu nowotworu ze spożywaniem jednego drinka lub większej liczby drinków dziennie [27]. Wady wrodzone. Obecnie prowadzone są badania dotyczące zagrożeń rozwoju płodu związanych z piciem niewielkich ilości alkoholu. W jednym z nich [28] stwierdzono, że dzieci, których matki deklarowały picie przeciętnie dwóch do trzech drinków dziennie w okresie ciąży, mniej ważyły, miały mniejszą długość i mniejszy obwód głowy, a badane w wieku trzech lat wykazywały większą liczbę mniej istotnych fizycznych nieprawidłowości. Spożywanie przez matki dwóch drinków dziennie w czasie ciąży było związane z obniżeniem IQ ich 7-letnich dzieci [29]. Kwestia tego, kiedy umiarkowane picie jest czynnikiem ryzyka dla płodu, nie jest całkowicie rozstrzygnięta, ponieważ ilości spożywanego alkoholu podawane przez matki mogą być 3 / 6
niedoszacowane [30]. Jednakże badania na zwierzętach dostarczyły dodatkowych danych dotyczących negatywnego wpływu małych ilości alkoholu na rozwój płodu. Zaobserwowano nieprawidłowości w układzie nerwowym małp, których matki spożywały małe ilości alkoholu. Ten niekorzystny wpływ alkoholu zaznaczył się już przy stężeniu alkoholu we krwi równym 0,24 promila. Kobieta ważąca 120 funtów (ok. 54 kg) może osiągnąć taki poziom alkoholu we krwi po jednym drinku. Podobnie, niewielkie ilości alkoholu spożywane w trakcie ciąży przez samice szczurów wywołują zmiany biochemiczne i fizjologiczne w mózgu [32, 33]. Przejście od picia umiarkowanego do bardziej intensywnego. Zdrowiejący alkoholicy, podobnie jak osoby, których rodziny mają problemy alkoholowe, mogą nie być w stanie pić w sposób umiarkowany [2]. Kiedy człowiek zaczyna pić intensywniej, wzrasta ryzyko problemów o charakterze społecznym (np. picie i prowadzenie samochodu, przemoc) i zdrowotnym (np. choroby wątroby, zapalenie trzustki, uszkodzenia mózgu, nowotwory) [34]. Picie umiarkowane - komentarz dyrektora NIAAA dr med. Enocha Gordisa Jak przedstawiono w prezentowanym numerze Alcohol Alert, picie na "poziomie umiarkowanym" (nie więcej niż dwa drinki dziennie dla mężczyzn i jeden drink dziennie dla kobiet) ma swoje dobre i złe strony. Nic więc dziwnego, że trudno udzielać rad dotyczących picia konkretnym osobom. Badania, których celem jest lepsze określenie czynników wpływających na wzrost ryzyka występowania problemów związanych z alkoholem oraz grup osób o zwiększonym poziomie tego typu ryzyka pomogą jednostkom i profesjonalistom zajmującym się poradnictwem w podejmowaniu decyzji dotyczących picia alkoholu, które będą opierać się na większej ilości informacji. Lepsze zrozumienie biologicznych mechanizmów związanych z ochronnym działaniem umiarkowanego picia w przypadku chorób serca może doprowadzić badaczy do znalezienia alternatywnych dróg zapewnienia podobnego efektu ochronnego za pomocą innych środków. Przy obecnym stanie wiedzy, dając radę konkretnej osobie, należy uwzględnić, że przy podejmowaniu każdej decyzji dotyczącej picia konieczne jest dokonanie wyboru między zmniejszeniem ryzyka rozwoju choroby wieńcowej serca a np. zwiększeniem ryzyka innych problemów zdrowotnych związanych z alkoholem. Zazwyczaj, jeśli dany człowiek pije alkohol "umiarkowanie" i nie należy do żadnej kategorii szczególnego ryzyka omawianej w niniejszym numerze Alcohol Alert, nie ma powodu, aby zalecać mu zmianę nawyków picia. Podobnie osoby, które jeszcze nie zaczęły pić alkoholu (np. młodzi dorośli) i nie należą do żadnej z grup zwiększonego ryzyka jakichś chorób, mogą pić alkohol w sposób umiarkowany i nie będzie to dla nich szkodliwe. (Jednakże abstynenci nie powinni rozpoczynać picia dwóch drinków dziennie jedynie w tym celu, aby zabezpieczyć się przed chorobą wieńcową serca). Wreszcie ci, którzy należą do kategorii podwyższonego ryzyka (np. z powodu pochodzenia z rodzin alkoholowych) powinni być świadomi wyboru, jakiego dokonują, decydując się na picie. Niektóre zagadnienia związane z "piciem umiarkowanym" można znaleźć w innych numerach Alcohol Alert: "Alkohol i starzenie się"[alkohol i Nauka nr 1], "Alkohol i kobiety" [Alkohol i Nauka nr 6] oraz "Alkoholowy zespół płodowy"[alkohol i Nauka nr 5]. 4 / 6
Tłumaczenie: Krzysztof Fronczyk Bibliografia [1] Werch, C.E.; Gorman, D.R.; & Marty, P.J. Relationship between alcohol consumption and alcohol problems in young adults. Journal of Drug Education 17(3):261-276, 1987. [2] U.S. Department of Agriculture/U.S. Department of Health and Human Services. Home and Garden Bulletin No. 232. Nutrition and Your Health: Dietary Guidelines for Americans. 3d ed. Washingt on, DC: Supt. of Docs., U.S. Govt. Print. Off., 1990. [3] Whelan, E.M. To your health. Across the Board, Jan. 1988, pp. 49-53. [4] Jones, B.M., & Jones, M.K. Alcohol effects in women during the menstrual cycle. Annals of the New York Academy of Sciences 273:576-587, 1976. [5] Frezza, M.; Di Padova, C.; Pozzato, G.; Terpin, M.; Baraona, E.; & Lieber, C.S. High blood alcohol levels in women: The role of decreased gastric alcohol dehydrogenase activity and first-pass metabolism. New England Journal of Medicine 322(2):95-99, 1990. [6] Goist, K.C., & Sutker, P.B. Acute alcohol intoxication and body composition in women and men. Biochemistry & Behavior 22:811-814, 1985. [7] Dufour, M.C.; Archer, L.; & Gordis, E. Alcohol and the elderly. Clinics in Geriatric Medicine 8(1):127-141, 1992. [8] Baum-Baicker, C. The psychological benefits of moderate alcohol consumption: A review of the literature. Drug and Alcohol Dependence 15:305-322, 1985. [9] Moore, R.D., & Pearson, T.A. Moderate alcohol consumption and coronary artery disease: A review. Medicine 65(4):242-267, 1986. [10] Boffetta, P., & Garfinkel, L. Alcohol drinking and mortality among men enrolled in an American Cancer Society prospective study. Epidemiology 1(5):342-348, 1990. [11] De Labry, L.O.; Glynn, R.J.; Levenson, M.R.; Hermos, J.A.; LoCastro, J.S.; & Vokonas, P.S. Alcohol consumption and mortality in an American male population: Recovering the U-shaped curve-findings from the normative aging study. Journal of Studies on Alcohol 53(1):25-32, 1992. (12) Stampfer, M.J.; Colditz, G.A.; Willett, W.C.; Speizer, F.E.; & Hennekens, C.H. A prospective study of moderate alcohol consumption and the risk of coronary disease and stroke in women. New England Journal of Medicine 319(5):267-273, 1988. [13] Razay, G.; Heaton, K.W.; Bolton, C.H.; & Hughes, A.O. Alcohol consumption and its relation to cardiovascular risk factors in British women. British Medical Journal 304:80-83, 1992. [14] Gavaler, J.S., & Van Thiel, D.H. The association between moderate alcoholic beverage consumption and serum estradiol and testosterone levels in normal postmenopausal women: Relationship to the literature. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 16(1):87-92, 1992. [15] Marmot, M., & Brunner, E. Alcohol and cardiovascular disease: The status of the U shaped curve. British Medical Journal 303:565-568, 1991. [16] Shaper, A.G. Alcohol and mortality: A review of prospective studies. British Journal of Addiction 85:837-847, 1990. [17] Shaper, A.G.; Wannamethee, G.; & Walker, M. Alcohol and mortality in British men: Explaining the U-shaped curve. Lancet 2(8623):1267-1273, 1988. [18] Klatsky, A.L.; Armstrong, M.A.; & Friedman, G.D. Risk of cardiovascular mortality in alcohol drinkers, ex-drinkers and nondrinkers. American Journal of Cardiology 66:1237-1242, 1990. [19] Jackson, R.; Scragg, R.; & Beaglehole, R. Alcohol consumption and risk of coronary heart disease. British Medical Journal 303:211-216, 1991. [20] Rimm, E.B.; Giovannucci, E.L.; Willett, W.C.; Colditz, G.A.; Ascherio, A.; Rosner, B.; & Stampfer, M.J. Prospective study of alcohol consumption and risk of coronary disease in men. Lancet 338(8765):464-468, 1991. [21] Camargo, C.A., Jr. Moderate alcohol consumption and stroke: The epidemiologic evidence. Stroke 20(12):1611-1626, 1989. [22] Council on Scientific Affairs. Alcohol and the driver. Journal of the American Medical Association 255(4):522-527, 1986. [23] Shinn, A.F., & Shrewsbury, R.P., eds. Evaluations of Drug Interactions. New York: 5 / 6
Macmillan, 1988. [24] Gilman, A.G.; Rall, T.W.; Nies, A.S.; & Taylor, P., eds. Goodman and Gilman s The Pharmacological Basis of Therapeutics. New York: Pergamon Press, 1990. [25] Thomas, B.A., & Regan, T.J. Interactions between alcohol and cardiovascular medications. Alcohol Health & Research World 14( 4):333-339, 1990. [26] Willett, W.C.; Stampfer, M.J.; Colditz, G.A.; Rosner, B.A.; Hennekens, C.H.; & Speizer, F.E. Moderate alcohol consumption and the risk of breast cancer. New England Journal of Medicine 316:1174-1180, 1987. [27] Klatsky, A.L.; Armstrong, M.A.; Friedman, G.D.; & Hiatt, R.A. The relations of alcoholic beverage use to colon and rectal cancer. American Journal of Epidemiology 128(5):1007-1015, 1988. [28] Day, N.L.; Robles, N.; Richardson, G.; Geva, D.; Taylor, P.; Scher, M.; Stoffer, D.; Cornelius, M.; & Goldschmidt, L. The effects of prenatal alcohol use on the growth of children at three years of age. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 15(1):67-71, 1991. [29] Streissguth, A.P.; Barr, H.M.; & Sampson, P.D. Moderate prenatal alcohol exposure: Effects on child IQ and learning problems at age 7 1/2 years. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 14(5):662-669, 1990. [30] Ernhart, C.B.; Morrow-Tlucak, M.; Sokol, R.J.; & Martier, S. Underreporting of alcohol use in pregnancy. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 12(4):506-511, 1988. [31] Clarren S.K.; Astley, S.J.; Bowden, D.M.; Lai, H.; Milam, A.H.; Rudeen, P.K.; & Shoemaker, W.J. Neuroanatomic and neurochemical abnormalities in nonhuman primate infants exposed to weekly doses of ethanol during gestation. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 14(5):674-683, 1990. [32] Farr, K.L.; Montano, C.Y.; Paxton, L.L.; & Savage, D.D. Prenatal ethanol exposure decreases hippocampal 3H-glutamate binding in 45-day-old rats. Alcohol 5(2):125-133, 1988. (33) Swartzwelder, H.S.; Farr, K.L.; Wilson, W.A.; & Savage, D.D. Prenatal exposure to ethanol decreases physiological plasticity in the hippocampus of the adult rat. Alcohol 5(2):121-124, 1988. [34] National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. Seventh Special Report to the U.S. Congress on Alcohol and Health. DHHS Pub. No. (ADM)90-1656. Washington, DC: Supt. of Docs., U.S. Govt. Print. Off., 1990. 6 / 6