Analiza ryzyka dla ujęć wód podziemnych - propozycja metodyki wykonania na przykładzie ujęcia średniej wielkości

Transkrypt

1 Analiza ryzyka dla ujęć wód podziemnych - propozycja metodyki wykonania na przykładzie ujęcia średniej wielkości Ewa JANSON Beata KOŃCZAK VIII Krajowa Konferencja Bioindykacyjna, Kraków, 18 kwiecień 2018r.

2 Wprowadzenie Obowiązek przeprowadzenia analizy ryzyka dla ujęć wód realizujących zadania w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę nakładają na ich właścicieli przepisy ustawy Prawo wodne z 20 lipca 2017r. Analiza ta zgodnie z wymaganiami wynikającymi z nowych regulacji powinna zawierać ocenę zagrożeń zdrowotnych z uwzględnieniem czynników negatywnie wpływających na jakość ujmowanej wody. Identyfikacja tych czynników ma być przeprowadzona w oparciu o analizy hydrogeologiczne, analizy jakości wody, a także identyfikację źródeł zagrożeń wynikających ze sposobu zagospodarowania terenu. Rezultatem analizy ryzyka jest uzasadnienie potrzeby ustanowienia strefy ochronnej ujęcia, z określeniem nakazów, zakazów i ograniczeń na tym terenie dotyczących użytkowania gruntów oraz korzystania z wód. W okresie najbliższych trzech lat należy liczyć się z koniecznością obowiązkowego przeprowadzenia dość obszernego studium środowiskowego, zdrowotnego i planistycznego dla ujęć wód. 2

3 Analiza ryzyka wielkość ujęć Przepisy wskazują wielkość ujęć, dla których analiza ryzyka musi być sporządzona. Są to ujęcia dostarczające więcej niż 10 m 3 wody na dobę lub zaopatrujące więcej niż 50 osób (a więc praktycznie wszystkie ujęcia wodociągowe), a także ujęcia indywidualne dostarczające do 10 m 3 na dobę lub służące zaopatrzeniu w wodę do 50 osób, jeżeli woda jest dostarczana jako woda przeznaczona do spożycia przez ludzi. Uchylenie się od obowiązku wykonania analizy ryzyka dla ujęcia skutkuje cofnięciem decyzji pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód. 3

4 Analiza ryzyka zawartość W analizie ryzyka dla ujęcia wód podziemnych konieczne jest przeprowadzenie dość szczegółowej inwentaryzacji obiektów i sposobów zagospodarowania powierzchni, uwarunkowań hydrogeologicznych oraz istniejących możliwych źródeł zanieczyszczenia wód podziemnych. Inwentaryzacja taka powinna obejmować obszar zasilania ujęcia, a zgodnie z wytycznymi w ustawie Prawo wodne obszar ten jest wyznaczony 25letnią izochroną. 4

5 Analiza ryzyka zawartość Inwentaryzacja powinna obejmować elementy zagospodarowania powierzchni o potencjalnym wpływie na zmniejszenie przydatności ujmowanej wody (aspekt jakościowy) oraz wydajności ujęcia (aspekt ilościowy). W obszarze zasilania ujęcia należy wziąć pod uwagę urządzenia wodne i korzystanie z wód tj. wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, uwzględnienie rolniczego wykorzystania ścieków, wykonywanie urządzeń melioracyjnych lub wykopów jak również działania związane z odwodnieniem gruntów (budowlane, odwodnienie górnicze). Inwentaryzacją powinny być objęte obiekty składowania lub przechowywania odpadów obojętnych, innych niż niebezpieczne a także niebezpiecznych, w tym odpadów promieniotwórczych oraz opakowań po środkach ochrony roślin. 5

6 Analiza ryzyka zawartość Z zakresu zagospodarowania powierzchni obszaru zasilania ujęcia wód podziemnych, analiza ryzyka powinna obejmować obszerne studium dotyczące lokalizacji zakładów przemysłowych (ich rodzaju i oddziaływania na środowisko: zakładów górniczych, ujęć wody, składowisk), obiektów infrastruktury (drogi, linie kolejowe, lotniska, parkingi, obozowiska, myjnie pojazdów, cmentarze, budynki mieszkalne, wraz z miejscami stosowania i składowania chemicznych środków zimowego utrzymania dróg), obiektów magazynowych (magazyny produktów ropopochodnych wraz z instalacjami przesyłowymi), rolniczego wykorzystania powierzchni (stosowanie nawozów i środków ochrony roślin, wypasanie i pojenie zwierząt, chów lub hodowla ryb, urządzanie pryzm kiszonkowych), leśnego zagospodarowania z określeniem rodzaju upraw leśnych. ANALIZA RYZYKA DLA UJĘCIA POWINNA UWZGLĘDNIAĆ JEGO SPECYFIKĘ, LOKALIZACJĘ I UWARUNKOWANIA HYDROGEOLOGICZNE 6

7 Propozycja metodyki na przykładzie ujęcia, w którym odnotowano podwyższone stężenie chlorków 7

8 Dopuszczalne stężenia chlorków w wodzie pitnej Tabela 1 Dopuszczalne stężenie chlorków w wodzie pitnej w zapisach prawa Państw Europejskich Źródło danych EQS freshwater UK TAG ( ) WHO ATO Guidelines for Drinking Water Quality, EU Drinking Water standards Council Directive 98/83/EC on the quality of water intended for human consumption UK Drinking Water standards from Water Supply (Water Quality) Regulations 1989 (SI 1989/1147) (as amended); Water Supply (Water Quality) Regulations 2000 (SI 2000/3184) (as amended). Dz.U poz w sprawie warunków jakie należy spełniać przy wprowadzania ścieków i wód do ziemi Dopuszczalne stężenie Cl -1 (mg/l) mg/l próg smakowy Tabela 2 Zalecane wartości dziennego pobrania Cl - dla osób dorosłych wg Panelu Dietetycznego Zalecana dawka pobrania (AI) WIEK lat lat lat > 70 lat AI (g/d) 2,3 2,3 2,0 1,8 Źródło: Dietary Reference Intakes for Water, Potassium, Sodium, Chloride, and Sulfate, Panel on Dietary Reference Intakes for Electrolytes and Water, Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes, Food and Nutrition Board, Institute of Medicine, Wyd. National Academies Press, 2005 Dzienne spożycie wody wynosić powinno około 2l na osobę. Spożywanie wody, w której stężenie chlorków w wodzie wynosi będzie 250 mg/l powodowało będzie dzienną podaż chlorków wraz z woda pitną w ilości 0,5 g/l, co stanowi 22-28% zalecanej dziennej dawki chlorków. 8

9 Choroby powodowane GŁÓWNY INSTYTUT nadmiernym GÓRNICTWA spożyciem chlorków HIPEROSMOLALNOŚĆ ZWIĘKSZENIE WYDZIELANIA WAZOPRESYNY 9

10 Ocena ryzyka zdrowotnego zgodnie z rekomendacjami EPA Ocena ryzyka zdrowotnego metodyka I gdzie: 1. Określenie POBRANEJ DAWKI SUBSTANCJI I [mg/(kg m.c. d)] 2. Odniesienie jej do wartości DAWKI REFERENCYJNEJ RdF [mg/(kg m.c. d)] (wyznaczonej w oparciu o próg toksyczności NOEL lub LOEL) I = C w x F l x (K w x C K )/ (MC x T) Cw- stężenie substancji chemicznej w danym medium środowiskowym [mg/m 3 powietrza, mg/dm 3 wody, mg/kg gleby]; Kw - wielkość kontaktu z danym medium środowiskowym w jednostce czasu [dm 3 wody/d, mg gleby/d, m 3 powietrza/d]; CK- częstotliwość narażenia i czas trwania kontaktu [dni/rok]; T -okres uśredniania [lata]; Fl - współczynnik niepewności liczba niemianowana z przedziału 0-1, określająca, jaka część faktycznego spożycia pochodzi ze skażonego źródła; MC masa ciała [kg]. 10

11 Ocena ryzyka zdrowotnego metodyka II I. Ocena narażenia: WARTOŚĆ MOŻLIWEGO DZIENNEGO POBRANIA [mg/os. d] EDI= F * C gdzie: F spożycie wody (dm 3 /os -1 d -1 ), C stężenie chlorków w badanej wodzie studziennej (mg/dm 3 ) (C min, C śr, C max ) Tabela 3 Zalecane dzienne spożycie wody w Polsce Wiek Płeć Zalecane spożycie wody (dm 3 ) (lat) 0 mc-y 1 lat 0,7 0,8 1-3 lat 1,3 4-8 lat 1, lat dziewczynki 1,9 chłopcy 2, lat dziewczynki 2,1 chłopcy 2, lat dziewczęta 2,2 chłopcy lat dziewczęta 2,3 chłopcy 3,3 kobiety 2, mężczyźni 3,7 >70 kobiety, mężczyźni 2,7 okres ciąży 3 11 okres laktacji 3,8 Źródło: Woś H. i in. (2010), Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież standardy medyczne/interna, T. 1, 7 15

12 Ocena ryzyka zdrowotnego metodyka II II. Ocena narażenia: ODNIESIENIE DO WARTOŚCI REFERENCYJNYCH GÓRNY TOLEROWANY POZIOM POBRANIA - UL [mg/os. d] Tabela 4 Górny tolerowany poziom pobrania chlorków z różnych źródeł Wiek Płeć UL (mg/d) 0 mc-y 1 lat - bd 1-3 lat lat lat dziewczynki 3400 chłopcy lat dziewczynki 3600 chłopcy lat dziewczęta 3600 chłopcy lat dziewczęta 3600 chłopcy kobiety 3600 mężczyźni 3600 >70 kobiety 3600 >70 mężczyźni 3600 okres ciąży kobiety 3600 okres laktacji kobiety 3600 Źródło: Dietary Reference Intakes for Water, Potassium, Sodium, Chloride, and Sulfate, Panel on Dietary Reference Intakes for Electrolytes and Water, Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes, Food and Nutrition Board, Institute of Medicine, Wyd. National Academies Press,

13 Ocena ryzyka GŁÓWNY zdrowotnego INSTYTUT - wyniki GÓRNICTWA

14 Podsumowanie Ważnym elementem analizy ryzyka dla ujęć wody jest właściwe rozpoznanie czynników wpływających na zmiany jakości wód, co następnie prowadzi do oszacowania ryzyka zdrowotnego związanego ze spożywaniem wody z ujęcia o pogorszonej jakości. W przypadku niekorzystnej oceny dla ryzyka zdrowotnego, w ramach całej analizy określa się propozycje działań na obszarze zasobowym (strefie ochrony) zmierzających do ograniczenia przyczyn negatywnych zmian jakości wody pitnej. 14

15 Dziękujemy za uwagę dr inż. Ewa Janson dr inż. Beata Kończak Główny Instytut Górnictwa Zakład Ochrony Wód Plac Gwarków Katowice tel fax ejanson@gig.eu bkonczak@gig.eu