SUPLEMENT Mobilność sposobem zdobywania od juniora do seniora Mobility as a Tool to Acquire and Develop Competences from Childhood to Seniority
SUPLEMENT SUPPLEMENT Potencjał mobilności w edukacji formalnej, nieformalnej i pozaformalnej. Kierunki refleksji Potential of Mobility in Formal, Informal and Non-formal Education. Areas for Reflection Mobilność sposobem zdobywania i rozwijania kompetencji od juniora do seniora Mobility as a Tool to Acquire and Develop Competences from Childhood to Seniority
Niniejsza publikacja jest podsumowaniem konferencji Mobilność sposobem zdobywania i rozwijania kompetencji od juniora do seniora, która odbyła się w dniach 17 19 października 2011 r. w ramach polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej. Wydawca dziękuje wszystkim osobom i instytucjom zaangażowanym w organizację tego wydarzenia. This publication sums up the results of the conference Mobility as a Tool to Acquire and Develop Competences from Childhood to Seniority held on 17 19 October 2011 within the framework of the Polish Presidency in the Council of the European Union. The Publisher wishes to thank all individuals and institutions involved in the organization of the event. Szczególny wkład w przygotowanie i prowadzenie konferencji wnieśli przedstawiciele reprezentujący wymienione poniżej instytucje. Representatives of the following institutions contributed to the success of the conference. Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Foundation for the Development of the Education System: Anna Atłas (koordynator konferencji/conference coordinator), Aleksandra Długosz, Izabela Laskowska, Beata Skibińska, Lechosław Szafranek, Zofia Ślęzakowska, Anna Pokrzywnicka, Agnieszka Pietrzak, Jan Andrzej Nicał, Monika Gorgoń, Anna Samel, Weronika Walasek, Malwina Górecka, Agnieszka Znój Ministerstwo Edukacji Narodowej Ministry of National Education: Anna Łysik (koordynator konferencji/conference coordinator) Komisja Europejska European Commission: Hélène Clark, Alison Crabb, Johannes Gehringer Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego Cedefop European Centre for the Development of Vocational Training Cedefop: Christian Lettmayr, Torsten Dunkel
Mobilność sposobem zdobywania i rozwijania kompetencji od juniora do seniora Mobility as a Tool to Acquire and Develop Competences from Childhood to Seniority SUPLEMENT SUPPLEMENT Potencjał mobilności w edukacji formalnej, nieformalnej i pozaformalnej. Kierunki refleksji Potential of Mobility in Formal, Informal and Non-formal Education. Areas for Reflection Redakcja naukowa Editors Maria Mendel Anna Atłas Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Foundation for the Development of the Education System Warszawa Warsaw 2012
4 Redaktorzy naukowi Editors prof. dr hab. Maria Mendel, Anna Atłas Redaktor prowadzący Managing editor Anna Pokrzywnicka Recenzja naukowa Reviewer prof. dr hab. Mirosław Patalon Współpraca wydawnicza Editing cooperation Jan Andrzej Nicał Redakcja językowa Editing Elżbieta Hoffman, Anna Pokrzywnicka (język polski/the Polish language) dr James R.A. Richards (język angielski/the English language) Korekta Proof reading Agnieszka Pawłowiec, Weronika Walasek (język polski/the Polish language) dr James R.A. Richards (język angielski/the English language) Tłumaczenie Translation Anna Podoracka, Biuro Tłumaczeń Poliglota Redakcja i fotoedycja reportażu Photoediting and reportage Malwina Górecka Opracowanie graficzne i projekt okładki Graphic and cover design Justyna Marciniak Skład i łamanie Typesetting and composition Piotr Konopka Wydawca Publisher Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Narodowa Agencja Programu Uczenie się przez całe życie Foundation for the Development of the Education System (FRSE) National Agency for the Lifelong Learning Programme ul. Mokotowska 43 00-551 Warszawa e-mail: kontakt@frse.org.pl www.frse.org.pl Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2012 ISBN 978-83-64032-02-8 Publikacja sfinansowana z funduszy Komisji Europejskiej w ramach programu Uczenie się przez całe życie. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za treść umieszczoną w publikacji. The publication was funded with the support from the European Commission under the Lifelong Learning Programme. The European Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained herein. Publikacja bezpłatna Free copy
5 Szanowni Państwo, Drodzy Nauczyciele, Mobilność jest postrzegana obecnie jako kluczowy element polityki Unii Europejskiej w dziedzinie edukacji i szkoleń oraz jeden z priorytetowych celów Strategicznych ram europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia (ET 2020). Był to też istotny temat prac trio Polski, Danii i Cypru, podczas których przyjęto poziomy odniesienia dla mobilności, podkreślano jej rolę dla rynku pracy, wspierania wzrostu gospodarczego, zatrudnienia oraz spójności społecznej. MOBILNOŚĆ SPOSOBEM ZDOBYWANIA I ROZWIJANIA KOMPETENCJI OD JUNIORA DO SENIORA Konferencja Mobilność sposobem zdobywania i rozwijania kompetencji od juniora do seniora, zorganizowana w Sopocie, w dniach 17 19 października 2011 r., postawiła sobie za cel stworzenie ram do eksperckiej dyskusji o roli mobilności edukacyjnej, która jest jednym z najefektywniejszych źródeł zdobywania przekrojowych kompetencji i bezdyskusyjnie promuje postawę uczenia się przez całe życie. Refleksje na temat mobilności dotykały szeregu istotnych zagadnień roli programów edukacyjnych Unii Europejskiej takich jak Uczenie się przez całe życie i Młodzież w działaniu, przygotowania nowej generacji programów na lata 2014 2020, w tym także otwierania się programów Unii Europejskiej na współpracę z krajami trzecimi. Zagadnienia związane z odkrywaniem potencjału mobilności pozostawały także w ścisłym związku z innym priorytetem polskiej prezydencji promowaniem wielojęzyczności i dowartościowaniem uczenia się języków obcych jako szansy na indywidualny i społeczny rozwój. Ponadto, podczas konferencji podkreślono kluczową rolę mobilności jako instrumentu podnoszenia jakości edukacji i rozwoju zawodowego. Wskazywano na jej znaczenie przy procesach włączania społecznego grup defaworyzowanych, a także na konieczność uwzględnienia mobilności jako narzędzia wprowadzania innowacji do systemu edukacji. Szczególną rolę w procesie doskonalenia programów kształcenia i wykorzystania doświadczeń z mobilności odgrywają nauczyciele. Kadra edukacyjna staje się priorytetową grupą docelową, bez której niemożliwe będzie odpowiednie wykorzystanie potencjału mobilności dla wdrażania metod i innowacyjnych rozwiązań. Stąd też pragnę zarekomendować, ale też zadedykować niniejszą publikację kadrze edukacyjnej nauczycielom i dyrektorom szkół, aby chcieli korzystać z możliwości podnoszenia własnych profesjonalnych kompetencji z wykorzystaniem mobilności zagranicznej oraz otwierać swoje placówki na wielorakie korzyści płynące z międzynarodowej współpracy. Krystyna Szumilas minister edukacji narodowej 17 października 2012 r.
6 SUPPLEMENT: POTENTIAL OF MOBILITY IN FORMAL, INFORMAL AND NON-FORMAL EDUCATION. AREAS FOR REFLECTION Dear Readers, Dear Teachers, Mobility is currently perceived as the key element of European Union s policy in the field of education and training and one of the priorities of the Strategic framework for European cooperation in education and training (ET 2020). Mobility was also a crucial area of work for Poland, Denmark and Cyprus trio, during which benchmarks for mobility were adopted. The role of mobility on the labour market and in supporting the economic growth, employment and social cohesion was also emphasised. The conference entitled Mobility as a Tool to Acquire and Develop Competences from Childhood to Seniority held in Sopot on 17 19 October 2011 aimed at providing a forum for expert discussions on the role of learning mobility, which is one of the most effective sources of acquiring transversal competences and which, undoubtedly, promotes the lifelong learning approach. Reflections on mobility pertained to a number of vital issues ranging from the role of EU educational initiatives, such as the Lifelong Learning and Youth in Action programmes, through development of new generation programmes for the years 2014 2020, to the opening of EU programmes to cooperation with third countries. Issues connected with discovering the potential of mobility were closely related to another priority of Polish Presidency: promotion of multilingualism and raising the status of language learning as an opportunity for personal and social development. Moreover, during the conference, the pivotal role that mobility plays in raising the quality of education and in professional development was emphasised. Its importance in relation to the process of social inclusion of marginalised groups and the neccessity to use mobility as a tool for introduction of innovations into the system of education was highlighted. Teachers play a special role in curricula improvement and in the use of mobility related experiences. Teaching staff has grown to be a priority target group without whom it is impossible to fully use the potential of mobility for the implementation of innovative methods and solutions. Thus, I wish to recommend and dedicate this publication to teachers and school headmasters. I hope they will willingly use the opportunities to improve their professional competences through international mobility and open their institutions to the various benefits resulting from international cooperation. Krystyna Szumilas Minister of National Education 17 October 2012
7 Szanowni Państwo, Edukacja wspierająca rozwój mobilności, wykorzystanie potencjału mobilności dla podnoszenia jakości kształcenia, a także tworzenie szans na lepsze zatrudnienie to jedne z priorytetowych tematów zaproponowanych państwom członkowskim i Komisji Europejskiej przez polską prezydencję w roku 2011 w obszarze edukacji. Mobilność w systemie edukacji formalnej, pozaformalnej i nieformalnej, skierowana do osób w różnych grupach wiekowych i zawodowych jest analizowana pod wieloma aspektami: jako oferta Unii Europejskiej skierowana do osób młodych w obliczu kryzysu, wyrażona w inicjatywach Komisji Europejskiej Mobilna młodzież (2011) czy Szanse dla młodzieży (2012), jako jedno z trzech kluczowych działań przyszłej generacji programów edukacyjnych, jako sposób otwierania edukacji na zmiany na rynku pracy i zdobywania nowych kwalifikacji. MOBILNOŚĆ SPOSOBEM ZDOBYWANIA I ROZWIJANIA KOMPETENCJI OD JUNIORA DO SENIORA Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, współorganizując z Ministerstwem Edukacji Narodowej konferencję Mobilność sposobem zdobywania i rozwijania kompetencji od juniora do seniora w dniach 17 19 października 2011 r. oraz spotkanie dyrektorów Narodowych Agencji programu Uczenie się przez całe życie, zwracała uwagę na konieczność kontynuowania dyskusji o jakości mobilności, skali i źródłach jej finansowania, i efektywnym wykorzystaniu jej wartości dodanej, którą stanowi przede wszystkim otwieranie się instytucji edukacyjnych na ponadsektorową współpracę i tworzenie nowoczesnej oferty szkoleniowej z wykorzystaniem doświadczeń zagranicznych. Podczas konferencji i spotkania dyrektorów po raz pierwszy dyskutowano również nad kształtem przyszłego programu w obszarze edukacji, młodzieży i sportu na lata 2014 2020, przedstawionego przez Komisję Europejską pod nazwą Erasmus dla wszystkich. Ważnym elementem debat było wskazanie na konieczność rozszerzenia współpracy między Unią Europejską a krajami sąsiedzkimi, w tym krajami Partnerstwa Wschodniego. Podczas polskiej prezydencji Rada przyjęła dwa ważne dokumenty wyznaczające kierunki działań państw członkowskich na rzecz rozwoju mobilności edukacyjnej: Konkluzje w sprawie kompetencji językowych pozwalających zwiększyć mobilność oraz Konkluzje na temat poziomu odniesienia w dziedzinie mobilności edukacyjnej. W dokumentach tych podkreślono, że mobilność edukacyjna zwiększa szanse młodych ludzi na zatrudnienie, pozwalając im nabywać kluczowe umiejętności i kompetencje, w tym kompetencje językowe i międzykulturowe. Umiejętności językowe uznano za kluczowy czynnik decydujący o sukcesie mobilności zawodowej i edukacyjnej, która wpływa na zwiększenie konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy. Niniejsza publikacja pozwoli Państwu prześledzić główne tematy poruszane w dyskusji nad wyzwaniami stojącymi przed europejską mobilnością, z których największym jest zapewnienie jej jakości i szerokiego dostępu, zwłaszcza w obszarze szkolnictwa wyższego oraz kształcenia i szkolenia zawodowego. Nie można także zapominać o pozytywnym wpływie mobilności na włączanie do aktywności zawodowej i obywatel-
8 SUPLEMENT: POTENCJAŁ MOBILNOŚCI WEDUKACJIFORMALNEJ, NIEFORMALNEJ I POZAFORMALNEJ. KIERUNKI REFLEKSJI skiej grup zagrożonych wykluczeniem; w tym zakresie cennymi doświadczeniami wolontariatu i pracy z młodzieżą z trudnych środowisk dzielili się z uczestnikami przedstawiciele Narodowych Agencji programu Młodzież w działaniu. Książka, którą oddajemy w Państwa ręce w rocznicę konferencji, jest ostatnią z trzech publikacji podsumowujących wydarzenia polskiej prezydencji współorganizowane przez FRSE. Mamy nadzieję, że w atrakcyjny sposób przedstawiliśmy w nich najważniejsze elementy europejskiego dyskursu o znaczeniu wielojęzyczności, o roli współpracy między szkolnictwem wyższym a kształceniem zawodowym i ustawicznym w promowaniu podejścia do uczenia się przez całe życie i o wykorzystaniu mobilności do realizacji celów strategicznych Unii Europejskiej, nakreślonych do roku 2020. Życzę Państwu inspirującej lektury i sukcesów w dalszej pracy nad wyzwaniami stojącymi przed systemami edukacji w ciągu najbliższych lat. Mirosław Marczewski dyrektor generalny Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji 17 października 2012 r.
9 Dear Readers, Education that supports mobility, exploiting the potential of mobility for both improving the quality of education and providing opportunities for better employment were among the priorities in the field of education presented by the Polish Presidency of the Council of the European Union to the Member States and the European Commission in 2011. Mobility in the system of formal, informal and non-formal education addressed to various age and professional groups is analysed from multiple perspectives: as an offer from the European Union to young people who face crisis, as expressed in the Youth on the Move (2011) and Youth Opportunities (2012) initiatives of the European Commission; as one of three key actions of the next generation educational programmes; and as a method of opening up the education to changes in the labour market and to the acquisition of new qualifications. MOBILITY AS A TOOL TO ACQUIRE AND DEVELOP COMPETENCES FROM CHILDHOOD TO SENIORITY By co-organising with the Ministry of National Education in Poland a conference Mobility as a Tool to Acquire and Develop Competences from Childhood to Seniority, which was held on 17 19 October 2011, and a meeting of directors of National Agencies of the Lifelong Learning Programme the Foundation for the Development of the Education System, placed emphasis on the need to continue the discussion on the quality of mobility, the scale and sources of its financing, and the effective use of its added value resulting mainly from the opening of educational institutions to supra-sectoral cooperation and the development of a modern training offer with the use of experiences gained abroad. During the conference and the directors meeting, the shape of the new Erasmus for All programme in the field of education, youth and sports for the years 2014 2020, as presented by the European Commission, has been discussed for the first time. An important element of the debate was to show the need to expand cooperation between the European Union and its neighbouring countries, including the Eastern Partnership members. During the Polish Presidency, the Council adopted two major documents setting directions for the development of educational mobility in Member States; Council conclusions on language competences to enhance mobility and Council conclusions on a benchmark for leaning mobility. It has been emphasised in those documents that educational mobility boosts employability of youth and allows them to acquire key skills and competences, such as linguistic and intercultural proficiency. Linguistic skills have been considered a decisive factor affecting the success of mobility for educational and professional purposes, which in turn influences the competitiveness of knowledge-based economy. This publication will help readers become more acquainted with the main topics of the ongoing discussion on challenges relating to European mobility, the biggest of which is ensuring its quality and broad accessibility, especially in the higher education and VET sectors. We should also bear in mind the positive influence mobility has on the professional and civic inclusion of vulnerable groups. Representatives of the Youth in Action National Agencies shared with participants many valuable experiences
10 SUPPLEMENT: POTENTIAL OF MOBILITY IN FORMAL, INFORMAL AND NON-FORMAL EDUCATION. AREAS FOR REFLECTION in this scope, especially those regarding volunteerism and work with difficult youth. The publication is the last of the three post-conference publications summarising the events co-organised by the Foundation of the Development of the Education System as a part of the Polish Presidency agenda. We hope, all of them reflect in the attractive way the current state of play in the discussion on the importance of multilingualism, present the role cooperation between higher education, vocational education and training and continuing education sectors plays in promoting the lifelong learning approach, and describe the methods of using mobility with a view to implement the strategic objectives set by the European Union for 2020. I wish you all an inspiring read and a lot of success in your further work on overcoming challenges faced by systems of education in the coming years. Mirosław Marczewski Director General of the Foundation for the Development of the Education System 17 October 2012
Spis treści Contents
12 Spis treści Contents Wstęp Foreword....PL14...EN82 Christian Lettmayr Mobilność edukacyjna czy wykorzystany potencjał w kształceniu formalnym i pozaformalnym? Sukcesy i wyzwania European Learning Mobility Potential for Formal and Non-formal Education Highlights and Challenges...PL15...EN83 Zofia Ślęzakowska Mobilność jako narzędzie włączania społecznego i pobudzania aktywności obywatelskiej Mobility as a Tool for Social Inclusion and Stimulus for Active European Citizenship.........................................PL25...EN91 Alison Crabb Mobilność jako narzędzie rozwoju instytucjonalnego i transferu innowacji do edukacji Mobility as a Tool for Institutional Development and for the Transfer of Innovation to Education....PL31...EN95 Christelle Coët-Amette, Mika Saarinen Mobilność jako narzędzie służące podnoszeniu jakości kształcenia nauczycieli Mobility as a Tool for Improving the Quality of Teacher Training...PL37...EN99 Fiora Imberciadori Sposoby zapewniania jakości mobilności: najlepsze praktyki i perspektywy The Way of Assuring Quality in Mobility: Best Experiences and Perspectives...PL41...EN103 Gerhard Volz Uznawanie kwalifikacji zawodowych nabytych podczas mobilności. Mobilność a procesy na rynku pracy Recognition of Professional Qualifications Acquired in the Course of Mobility. Linking Mobility with Labour-Market Processes...PL45...EN107 Katalin Kurucz Wpływ mobilności na systemy edukacyjne i programy nauczania. Innowacyjne metody i narzędzia. Mobilność kadry edukacyjnej jako źródło innowacji Impact of Mobility on Educational Systems and Teaching Curricula. Innovative Methods and Tools. Mobility of Educational Staff as a Source of Innovation...PL55...EN117 Andrzej Dunalewicz Wykorzystanie potencjału i wsparcie wirtualnej mobilności. Wykorzystanie TIK Use of the Potential of and Support for Virtual Mobility. Use of ICT...PL63... EN125 Biogramy Biographies...PL69....EN131
Potencjał mobilności w edukacji formalnej, nieformalnej i pozaformalnej. Kierunki refleksji
14 SUPLEMENT: POTENCJAŁ MOBILNOŚCI WEDUKACJIFORMALNEJ, NIEFORMALNEJ I POZAFORMALNEJ. KIERUNKI REFLEKSJI Wstęp Niniejszy zbiór tekstów podsumowujących dyskusje podczas paneli i grup roboczych konferencji Mobilność sposobem zdobywania i rozwijania kompetencji od juniora do seniora, która odbyła się w październiku 2011 r. jako jedna z głównych konferencji polskiej prezydencji w obszarze edukacji, ma znaczenie szczególne dla oglądu całości wydarzenia. Przygotowanie programu merytorycznego, który skupiłby w sobie najbardziej aktualną ekspercką wiedzę dotycząca mobilności i jednocześnie dawał płaszczyznę wymiany poglądów autentycznym decydentom edukacyjnym przedstawicielom rządu, resortów odpowiedzialnych za edukację i szkolnictwo wyższe, instytucji europejskich oraz rzeczywistym odbiorcom tej polityki, czyli uczestnikom projektów nie było zadaniem łatwym. A jednak udało się ten cel osiągnąć dzięki doskonałej współpracy, jaką FRSE polska Narodowa Agencja programów Uczenie się przez całe życie i Młodzież w działaniu od lat pielęgnuje z Narodowymi Agencjami z krajów uczestniczących w programie. Chcieliśmy przez to podkreślić nasze uznanie dla ogromnej eksperckiej wiedzy zgromadzonej w Narodowych Agencjach i podziękować Koleżankom i Kolegom za to, że wspólnie możemy realizować takie ambitne projekty. O prowadzenie grup roboczych poprosiliśmy więc przedstawicieli Komisji Europejskiej, CEDEFOP oraz Narodowych Agencji z Francji, Finlandii, Włoch, Austrii, Węgier i Polski. Suplement zawiera podsumowanie tych dyskusji, ważne pytania, wnioski, rekomendacje Nie wszystkie poruszane wątki mogły doczekać się jednoznacznych odpowiedzi mobilność edukacyjna jest tym obszarem, w którym wyraźnie odbijają się skomplikowane kwestie społeczne i ekonomiczne. Rozpoczęliśmy również dopiero dyskusję o systemowym podejściu do mobilności wirtualnej, która jest ważną częścią rzeczywistości, w jakiej funkcjonuje młodzież. Na pewno jednak w dyskusjach znalazł wyraz fakt dostrzegania dużego potencjału mobilności ponadnarodowej jako źródła wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych oraz zwiększania szans młodych ludzi na rynku pracy. Nie powinniśmy zatem stracić z oczu pytań, które padły podczas warsztatów: co z umiejętnościami zdobytymi podczas mobilności? W jaki sposób można je potwierdzić i uczynić atrakcyjnymi dla pracodawców? Jak skutecznie wspierać uczenie się różnych języków obcych? I kolejna niezwykle ważna kwestia o rozwijaniu mobilności będziemy mogli mówić wtedy, gdy promować ją będą na wszystkich szczeblach edukacji odpowiednio przygotowani i przekonani do jej wartości nauczyciele i szkoleniowcy. I kiedy zostaną na nią zapewnione środki finansowe z różnorodnych źródeł: europejskich, krajowych, regionalnych, z biznesu. Ci, którzy mieli okazję doświadczyć wartości dodanej wynikającej z mobilności, patrzą zatem z nadzieją na kolejną generację edukacyjnych programów europejskich, aby pozytywne doświadczenia były kontynuowane, a ekspercka wiedza oparta na wieloletnich doświadczeniach z ich wdrażania wykorzystana. Anna Atłas
15 CHRISTIAN LETTMAYR Mobilność edukacyjna czy wykorzystany potencjał w kształceniu formalnym i pozaformalnym? Sukcesy i wyzwania. MOBILNOŚĆ SPOSOBEM ZDOBYWANIA I ROZWIJANIA KOMPETENCJI OD JUNIORA DO SENIORA Tekst jest podsumowaniem panelu dyskusyjnego, podczas którego swoje stanowisko przedstawili Hélène Clark (Komisja Europejska), Guoda Lomanaite (Europejskie Forum Młodzieży) i Jean-Patrick Farrugia (Krajowy Związek Cechów Rzemieślniczych APCMA) oraz Jarosław Jankowski (Ministerstwo Edukacji Narodowej). Moderatorem panelu był Christian Lettmayr (Cedefop). Europejska Wspólnota Węgla i Stali została utworzona w powojennej Europie nie tylko w celach gospodarczych, lecz również po to, by wyjść poza nacjonalistyczne ideologie, stworzyć możliwości pokojowej koegzystencji państw w Europie i rozwijać poczucie przynależności do Europy. Prawo do swobodnego przemieszczania się pracowników leżało u podstaw traktatów paryskiego (1951) i rzymskiego (1957), na podstawie których powstały Wspólnoty Europejskie. Wolność przemieszczania się nie tylko wyeliminowała dyskryminację narodowościową w dziedzinie zatrudnienia, wynagrodzenia i warunków pracy, lecz również zapewniła pracownikom możliwości zamieszkania i podjęcia zatrudnienia w innym państwie członkowskim na takich samych warunkach, jak obywatele danego kraju. Wolny przepływ pracowników miał kluczowe znaczenie w rozwoju gospodarczym Europy, nie wspominając o rozwiązaniu problemu braku wykwalifikowanej siły roboczej w innych krajach członkowskich. Mobilni lub migrujący pracownicy stanowią kluczowy element tego procesu. Po wejściu w życie Układu z Schengen, gdy Unia Europejska ma niemal 30 członków (a nowe kraje kandydujące czekają na przyjęcie), podróżni przekraczający europejskie granice z nieznacznie obniżoną prędkością niemal zapomnieli, jak jeszcze nie tak dawno uciążliwe było przekraczanie granic. Istnieje (i zawsze istniała) europejska tożsamość, która wyrosła ze wspólnej historii i kultury oraz wieków migracji z północy na południe i z zachodu na wschód oraz w przeciwnych kierunkach. Jednak tylko nieliczni twierdzą, że istnieje coś takiego jak europejski demos (naród). Mimo poczynionych postępów i zakresu współpracy europejskiej, jak również wprowadzonych zasad i instrumentów, nie wspomina-
16 CHRISTIAN LETTMAYR MOBILNOŚĆ EDUKACYJNA CZY WYKORZYSTANY POTENCJAŁ W KSZTAŁCENIU FORMALNYM I POZAFORMALNYM? SUKCESY I WYZWANIA. SUPLEMENT: POTENCJAŁ MOBILNOŚCI W EDUKACJI FORMALNEJ, NIEFORMALNEJ I POZAFORMALNEJ. KIERUNKI REFLEKSJI jąc o wspólnej walucie, nacjonalistyczne tendencje i interesy opóźniają osiągnięcie tego celu. Brak wspólnego języka pozostaje także poważną barierą utrudniającą rozwój tożsamości europejskiej, z którą identyfikowałaby się większość mieszkańców Europy. Traktat z Maastricht i Rynek Wewnętrzny UE wprowadzony na początku lat 90. ubiegłego wieku sprawiły, że szkolenia były postrzegane jako usługi, które powinny być dostępne ponad granicami. Obywatele Europy powinni mieć możliwość podjęcia kształcenia i szkolenia w dowolnym miejscu w Europie (np. tam, gdzie oferowana jest wyższa jakość lub niższa cena). Mobilność może również zapewnić dostęp do szkoleń, które nie są dostępne w kraju ojczystym. Ogólnie, programy wspierające wymiany studentów były już wcześniej szeroko wykorzystywanym narzędziem do pogłębienia zrozumienia pomiędzy poszczególnymi krajami, na przykład programy wymiany z USA realizowane przez Niemcy, Francję i inne kraje. Dla odważniejszych, silniej zmotywowanych i bardziej majętnych osób, studiowanie za granicą od zawsze było sposobem na uzyskanie wyższej jakości edukacji. Świadczy to o rzeczywistej wartości doświadczeń, które nie tylko pozwalają na lepsze poznanie innych społeczeństw i języków, ale również wspierają rozwój kluczowych kompetencji i umiejętności społecznych, z których uczący się odnoszą korzyści osobiste i dzięki którym zwiększają swoje możliwości integracji z rynkiem pracy. Mobilność międzynarodowa otwiera umysły, wzmacnia świadomość międzykulturową i rozwój osobisty. Badanie Eurobarometr (2011) 1 potwierdziło, że najważniejszymi korzyściami są rozwój umiejętności językowych i większa świadomość innych kultur. Wśród innych korzyści respondenci wymienili: większą zdolność adaptacji do nowych sytuacji, rozwój umiejętności zawodowych i interpersonalnych oraz zwiększenie możliwości zatrudnienia lub zdobycie wyższej jakości wiedzy akademickiej. Przyzwyczajenie się do nowego środowiska, do innych metod uczenia się i pracy może być pomocne w wypracowaniu większej elastyczności i wykorzystywaniu zdobytej wiedzy w innych kontekstach. Pracodawcy często wymagają elastyczności, umiejętności komunikacyjnych oraz umiejętności współpracy z partnerami z zagranicy w wielojęzycznym i wielokulturowym zespole. Jednak studia, praktyki zawodowe lub wolontariat za granicą nie tylko zwiększają możliwości zatrudnienia. Jak wspomniano powyżej, sprawiają, że ich uczestnicy mają silniejsze poczucie bycia Europejczykami i większą gotowość do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. W badaniu Cedefop (Kristensen 2004), przeprowadzonym kilka lat temu, określono cztery różne cele realizacji mobilności, a zwłaszcza praktyk zawodowych: 1 Badanie terenowe zostało przeprowadzone w styczniu 2011 r.
17 stać się bardziej otwartym, lepiej rozumieć przedstawicieli innych kultur oraz zapobiegać i zwalczać uprzedzenia; promować mobilność geograficzną na rynku pracy; wprowadzić międzynarodowy wymiar edukacji i szkoleń oraz rozwijać umiejętności językowe i kompetencje międzykulturowe osób uczących się; oraz zdobyć kluczowe kompetencje, które ułatwiają radzenie sobie ze zmianą i zwiększają możliwości zatrudnienia. Edukacja i szkolenia zostały określone w Strategii Lizbońskiej (marzec 2000) jako siła napędowa rozwoju gospodarczego. Podkreślono w niej również znaczenie nowych podstawowych umiejętności czy kluczowych kompetencji i pozaformalnego uczenia się w społeczeństwie opartym na wiedzy. Praktyki zagraniczne zostały określone jako sposób zdobywania kluczowych kompetencji, takich jak umiejętność dostosowania się do zmieniającego się środowiska pracy. MOBILNOŚĆ SPOSOBEM ZDOBYWANIA I ROZWIJANIA KOMPETENCJI OD JUNIORA DO SENIORA W komunikacie Komisji w sprawie zatrudnienia z czerwca 2009 r. mobilność jest promowana jako jeden z kluczowych priorytetów przyczyniających się do pokonania obecnej recesji oraz zwiększenia liczby nowych miejsc pracy. Podkreślono, że mobilność może być uważana za szansę dla młodych bezrobotnych osób na podniesienie umiejętności (z Zielonej Księgi w sprawie mobilności). Osobiste doświadczenie wyjazdu za granicę, mobilność znajomego lub członka rodziny mogą ułatwić nam podjęcie zatrudnienia w innym kraju, co potwierdziły wyniki badania Eurobarometr (2010) przeprowadzonego w 2009 r. Osoby, które studiowały lub odbywały szkolenie za granicą przez przynajmniej dwa miesiące, łatwiej sobie wyobrażały podjęcie pracy za granicą niż te, które nie miały doświadczeń związanych z mobilnością (29% w porównaniu do 16%). Podobnie respondenci, których członek rodziny lub znajomy mieszka lub pracuje za granicą, byliby bardziej skłonni do podjęcia pracy za granicą niż ci, którzy nie mieli takich kontaktów (28% w porównaniu do 9%). Ogólnie, 17% obywateli Europy jest w stanie wyobrazić sobie podjęcie zatrudnienia w innym kraju w dowolnym czasie w przyszłości. W państwach członkowskich, które wstąpiły do Unii w ostatnim czasie, odsetek ten wynosi 1:5. Menadżerowie, urzędnicy i samozatrudnieni częściej niż inne grupy zawodowe studiowali lub odbywali szkolenia za granicą. Wsparcie UE dla mobilnych osób uczących się koncentruje się na studentach studiów wyższych, jednak nie powinniśmy zapominać o korzyściach wynikających z mobilności zagranicznej osób w trakcie kształcenia i szkolenia zawodowego, a nawet przedstawicieli grup defaworyzowanych. Kilka lat temu grupy defaworyzowane były traktowane priorytetowo w programie Leonardo da Vinci. Wiele inicjatyw krajowych koncentrowało się także na określonych grupach docelowych, na przykład obejmując młode osoby, które przez długi czas pozostają bez pracy lub które nigdy nie brałyby pod uwagę wyjazdu za granicę do pracy lub które miałyby małą szansę na znalezienie pracy w środowisku międzynarodo-
18 CHRISTIAN LETTMAYR MOBILNOŚĆ EDUKACYJNA CZY WYKORZYSTANY POTENCJAŁ W KSZTAŁCENIU FORMALNYM I POZAFORMALNYM? SUKCESY I WYZWANIA. SUPLEMENT: POTENCJAŁ MOBILNOŚCI W EDUKACJI FORMALNEJ, NIEFORMALNEJ I POZAFORMALNEJ. KIERUNKI REFLEKSJI wym. Celem mobilności tych grup docelowych jest zdobycie umiejętności życiowych (pewność siebie, solidność, inicjatywa, niezależność itd.). Poczucie sukcesu osobistego i doświadczenie wolnej przestrzeni okazywały się głównymi korzyściami mobilności tych osób. Z historycznego punktu widzenia mobilność osób uczących się jest kojarzona z podróżującymi czeladnikami i studentami. Dla osób w trakcie kształcenia i szkolenia zawodowego w tradycyjnym sensie, praca za granicą stanowiła możliwość pogłębienia umiejętności technicznych oraz zapoznania się z nowymi metodami pracy i technologiami. Na przykład, postęp technologiczny związany z budową najsłynniejszych katedr w Europie był propagowany na całym kontynencie właśnie przez czeladników. Tak więc wielu osobom mobilność kojarzy się z cechami rzemiosł i tradycją wędrownych terminatorów (fahrende Gesellen). Wtedy to mobilność stanowiła integralną część szkolenia zawodowego. Po przejściu wstępnego szkolenia praktykanci wyruszali za granicę w celu zdobycia nowych umiejętności technicznych, które następnie wykorzystywali po powrocie do swojego kraju lub regionu. Mobilność była nieodłączną częścią szkolenia. To dzięki mobilności wiedza i technologia były rozpowszechniane. Tradycja ta nadal trwała na początku XX w. Jednak do wczesnych lat 90. mobilność w ramach wstępnego kształcenia i szkolenia zawodowego była ograniczona i opierała się głównie na umowach dwustronnych (np. niemiecko-francuski program wymiany lub grecki program wizyt i praktyk). W 1992 r. Dania rozpoczęła realizację programu mobilności, który osobom będącym w trakcie wstępnego kształcenia i szkolenia zawodowego dał prawo do realizacji wszystkich lub części obowiązkowych praktyk zawodowych w innym kraju UE lub EFTA. Duńscy pracodawcy zapewnili finansowanie tego programu. W latach 80. ubiegłego wieku Rada Nordycka ustanowiła wielostronne programy praktyk dla studentów i osób przyuczanych do zawodu. Jean-Patrick Farrugia poinformował zgromadzonych o niedawnych staraniach przedstawicieli biznesu o ustanowienie sieci EuroApprenticeship, która umożliwia praktykantom mobilność. Po drugiej wojnie światowej nadrzędnym celem było zapobieżenie przyszłym konfliktom i promowanie międzykulturowego zrozumienia. Powołano więc do życia programy wymiany skierowane do studentów w dziedzinach handlu i technologii. Długoterminowe praktyki w przedsiębiorstwach na całym świecie miały zapewnić młodym ludziom możliwość rozwijania umiejętności zawodowych. W kolejnych latach programy te były nadal rozwijane i są realizowane do dziś (zarządzane przez AIESEC L Association Internationale des Etudiants en Sciences Economiques et Commerciales, organizację prowadzoną przez młodych ludzi dla młodych ludzi, oraz IAESTE the International Assocation for the Exchange of Students for Technical Experience, która jest organem konsultacyjnym dla UNESCO i MOP). Pod koniec lat 80. ubiegłego wieku powstały pierwsze inicjatywy europejskie mające na celu zachęcenie studentów do podejmowania studiów lub praktyk zagranicą. Przez krótki czas Community Action Programme for Education and Training for Technology (COMETT) wspierał między-