NAUKI EKONOMICZNE tom 4

NAUKI EKONOMICZNE tom 4

Zeszyty Naukowe Paƒstwowej Wy szej Szko y Zawodowej w P ocku NAUKI EKONOMICZNE tom 4 P OCK 2005

REDAKCJA NACZELNA WYDAWNICTWA PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W PŁOCKU REDAKTOR NACZELNY prof.zw. dr hab. Krzysztof A. Kuczyński SEKRETARZ REDAKCJI mgr Katarzyna Atemborska REDAKTOR NAUKOWY TOMU NAUKI EKONOMICZNE Prof. dr hab. Jacek Grzywacz RECENZENT Prof. zw. dr hab. Leokadia Oręziak ISSN 1644-888X Złożono do druku październik 2005 r. Druk: 09-400 Płock, ul. Przemysłowa 20 tel. (0 24) 367 52 88

SPIS TREŚCI FINANSE 1. Sławomir Kowalski - Funkcjonowanie uproszczonego systemu dopłat bezpośrednich w Polsce po integracji z UE... 7 2. Jacek Grzywacz, Waldemar Rogowski - Faktoring w polityce kredytowej przedsiębiorstwa... 21 3. Monika Burżacka Majcher - Zasady ponoszenia odpowiedzialności w handlu zagranicznym międzynarodowe zwyczaje i uzanse handlowe... 37 4. Magdalena Grabowska - Wpływ metod konsolidacji na ocenę sytuacji finansowej i dochodowej grupy kapitałowej... 45 5. Piotr Szczepankowski - Finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i w Unii Europejskiej... 59 6. Mariola Szewczyk - Podatek od nieruchomości i założenia projektowanego w Polsce systemu katastralnego... 81 7. Monika Burżacka Majcher - Gwarancje bankowe jako alternatywne metody redukcji ryzyka w transakcjach międzynarodowych... 99 8. Alfred Obrębski - Wpływ wsparcia finansowego na restrukturyzację i modernizacje rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich w powiecie płockim... 109 ZARZĄDZANIE I EKONOMIA 9. Piotr Szczepankowski - Rynek fuzji i przejęć przedsiębiorstw w wybranych krajach Europy środkowo wschodniej po rozszerzeniu Unii Europejskiej... 121 10. Piotr Michalik - Wpływ informacji na przewagę konkurencyjną przedsiębiorstwa... 131 11. Agnieszka Adamska - Innowacje i ich miejsce w działalności przedsiębiorstw... 145 12. Elżbieta Gąsiorowska - Kreowanie marki na rynku business to business... 161 13. Paweł Kaczmarczyk - Perceptrony wielowarstwowe w prognozowaniu zjawisk ekonomicznych przedstawionych w postaci jednowymiarowych szeregów czasowych... 179 14. Bogusław Pytlik - Ogólne zasady funkcjonowania rządu Republiki Słowackiej... 189

Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku NAUKI EKONOMICZNE. Tom IV, 2005. Sławomir Kowalski Funkcjonowanie uproszczonego systemu dopłat bezpośrednich w polsce po integracji z UE 1. Wstęp 2. Wyniki negocjacji akcesyjnych w zakresie dopłat bezpośrednich 3. System uproszczony dopłat bezpośrednich 4. Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli 5. Wykorzystanie dopłat bezpośrednich w Polsce w 2004 roku 6. Podsumowanie Bibliografia 1. Wstęp Reforma Wspólnej Polityki Rolnej spowodowała, że produkcja rolna w coraz większym stopniu wspierana jest przez dopłaty bezpośrednie, które zaliczane są do najważniejszych, w wymiarze finansowym, instrumentów tej polityki. Wzrost znaczenia płatności bezpośrednich w subsydiowaniu rolnictwa odbywa się przy jednocześnie zmniejszającym się udziale mechanizmu utrzymywania wysokiego poziomu cen w tej dziedzinie. Ponadto coraz większe wsparcie z UE kierowane jest na rozwój obszarów wiejskich oraz modernizację gospodarstw rolnych. Rolą dopłat bezpośrednich jest zrekompensowanie producentom rolnym obniżki cen interwencyjnych. Dopłaty mają ponadto postać premii adresowanych do określonych decyzji produkcyjnych rolników unijnych wpływając w ten sposób m.in. na strukturę upraw oraz chów bydła. Na podstawie zmian uzgodnionych w Luksemburgu

8 Sławomir Kowalski nowe państwa członkowskie otrzymały możliwość stosowania systemu Jednolitej Płatności Obszarowej, dzięki któremu decyzje produkcyjne rolników uzależnione będą jedynie od sygnałów płynących z rynku. Polska decydując się na uproszczony system dopłat bezpośrednich, gdzie wsparcie finansowe trafia do gospodarstw rolnych proporcjonalnie do ich powierzchni, bez względu na prowadzoną w nich działalność rolniczą, kierowała się potrzebami sektora rolnego oraz chęcią pełnego wykorzystania środków na ten cel przyznanych. 2. Wyniki negocjacji akcesyjnych w zakresie dopłat bezpośrednich Za sprawą reform Wspólnej Polityki Rolnej wsparcie produkcji rolnej w UE w coraz większym stopni odbywa się poprzez dopłaty bezpośrednie, trafiające bezpośrednio do rolnika, zaś coraz mniejsze znaczenie w tej dziedzinie ma utrzymywanie wysokiego poziomu cen. Jednocześnie coraz większa pomoc kierowana jest na rozwój wsi i modernizację gospodarstw z budżetu UE. Transfery te odbywają się w sposób, który uprzywilejowuje te kraje członkowskie, w których skala problemów strukturalnych na wsi i rolnictwie jest największa takie jak Polska 1. Ważnym zadaniem dla Polski w negocjacjach akcesyjnych było zapewnienie polskim rolnikom możliwości jak najlepszych warunków konkurowania na jednolitym rynku UE oraz pozyskanie mechanizmów umożliwiających pełne skorzystanie ze środków finansowych UE przyznanych Polsce na lata 2004-2006. Za sukces należy uznać akceptację UE w stosunku do polskiego wniosku w sprawie podniesienia poziomu dopłat bezpośrednich dzięki realokacji części funduszy przeznaczonych na rozwój wsi i obszarów wiejskich 2. W pierwszych trzech latach po akcesji do polskiego rolnictwa i na obszary wiejskie trafi z budżetu UE około 7,2 mld euro, na którą składają się: dopłaty bezpośrednie z budżetu UE: 894 mln euro (w 2004 r.), 1010 mln euro (w 2005 r.) i 1120 mln euro (2006 r.) po uwzględnieniu dodatkowych dopłat ze środków na rozwój wsi. Łącznie kwota ta wynosi 3024 mln euro. Wynegocjowano także możliwość zwiększenia dopłat bezpośrednich do limitów: 55%, 60%, 65% poziomu UE odpowiednio w latach 2004, 2005, 2006. Niezbędne na ten cel kwoty z krajowego budżetu mogą maksymalnie wynieść w kolejnych latach 559 mln euro, 633 mln euro, 725 mln euro, na interwencję rynkową Komisja Europejska szacuje dla Polski następujące kwoty: 135,2 mln euro w 2004r., 349,8 mln euro w 2005r. i 376,5 mln euro w 2006r., działania na rzecz rozwoju wsi: 647 mln euro, 769 mln euro i 887 mln euro odpowiednio w latach 2004, 2005 i 2006. Środki te zostały pomniejszone o kwotę przesuniętą na zwiększenie dopłat bezpośrednich, fundusze strukturalne w rolnictwie: na Sektorowy Program Operacyjny około 1,2 mld euro łącznie w latach 2004-2006 3. 1 Polskie Rolnictwo w UE. Biuletyn informacyjny, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz ARiMR, 2003 r., s. 4 2 Raport na temat rezultatów negocjacji o członkostwo, Rada Ministrów, Warszawa 2002 r., s. 18-19 3 Z. Krzyżanowska, J. Czapla, E. Woicka-Bekas, Wyniki negocjacji, w: Nowe Życie Gospodarcze, 2003 r., nr 9, str. 6-7

Funkcjonowanie uproszczonego systemu dopłat bezpośrednich w polsce po integracji z UE 9 Zasadniczymi determinantami wysokości dopłat bezpośrednich dla rolników jest powierzchnia bazowa oraz wysokość plonu referencyjnego. Polska uzyskała postulowaną wielkość powierzchni bazowej tj. 9454671 ha oraz plon referencyjny w wysokości 3,0 t/ha, który nieznacznie odbiega od wysokości postulowanej. Ponadto do polskiego rolnictwa będą kierowane środki krajowe, przeznaczone na kontynuowanie niektórych form wsparcia. 3. System uproszczony dopłat bezpośrednich Polska wybrała uproszczony system wypłacania dopłat bezpośrednich, polegający na wsparciu finansowym dla gospodarstw rolnych proporcjonalnie do ich powierzchni, niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności rolniczej. W systemie tym funkcjonować będą następujące stawki dopłat powierzchniowych: podstawowa stawka dopłaty do każdego ha UR w gospodarstwie, odpowiadająca 25%. 30% i 35% krajowej kwoty podzielonej przez całkowity obszar UR w Polsce; stawka dodatkowej dopłaty powierzchniowej do powierzchni upraw, które w UE objęte są dopłatami bezpośrednimi (zboża, w tym kukurydza na ziarno i paszowa, oleiste, wysokobiałkowe, len i konopie włókniste, strączkowe, tytoń, chmiel, ziemniaki skrobiowe); stawka dodatkowej dopłaty powierzchniowej do powierzchni paszowej, wykorzystywanej w produkcji zwierzęcej, która w UE jest objęta dopłatami bezpośrednimi, czyli w produkcji bydła, owiec i mleka, jednak bez konieczności udokumentowania produkcji zwierzęcej 4. Do płatności uprawnione będą działki, które pozostawały w uprawie i utrzymane były w dobrej kulturze rolnej. Dobra kultura rolna to niedopuszczenie do jałowienia ziemi - gleba musi być zaorana i odchwaszczona. W systemie tym nie wymaga się obowiązkowego odłogowania gruntów i uwzględnia on gospodarstwa o powierzchni co najmniej 1,00 ha fizycznego 5. Uzyskanie dodatkowej dopłaty powierzchniowej do łąk i pastwisk nie będzie uwarunkowane koniecznością wykazania posiadania bydła i owiec. Przyjęcie systemu uproszczonego pozwoli na pełniejsze wykorzystanie i łatwiejszy dostęp do środków finansowych, jakie UE przeznaczyła Polsce do dyspozycji w pierwszych latach członkostwa oraz na zebranie doświadczeń niezbędnych do efektywnego wdrożenia skomplikowanych procedur w ramach systemu standardowego tych dopłat. Zróżnicowanie stawek dopłat powierzchniowych na produkcję roślinną i zwierzęcą wspieraną dopłatami bezpośrednimi w UE oraz na produkcję nie wspieraną dopłatami bezpośrednimi, pozwoli skoncentrować dodatkowe dopłaty bezpośrednie na tych produktach, których konkurencyjność zależy w UE od wsparcia bezpośredniego w postaci dopłat. 6 4 Autorzy: zespół SAEPR, System uproszczony dopłat bezpośrednich w Polsce funkcjonowanie i wstępne szacunki stawek dopłat, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa 2003 r., s. 2 5 Płatności bezpośrednie, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju wsi., Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich, s. 1 6 Polskie Rolnictwo w UE. Biuletyn informacyjny, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz ARiMR, 2003 r., s. 7

10 Sławomir Kowalski Dochodzenie do pełnych płatności bezpośrednich w latach 2004 2013 Podczas negocjacji akcesyjnych ustalono, że polscy rolnicy zostaną objęci systemem dopłat bezpośrednich. W pierwszym roku po przystąpieniu Polski do UE dopłaty bezpośrednie określono w wysokości 25% poziomu UE, a 100% dopłaty rolnicy otrzymają w roku 2013 (wykres nr 1). Wykres nr 1. Źródło: Uproszczone dopłaty bezpośrednie, w: Magazyn Nowoczesnego Rolnictwa. Top Agrar Polska, PWR, 2003 r., nr 5, s. 21 Wynegocjowano jednak, że dopłaty te w latach 2004 2006 będą mogły być zwiększone odpowiednio do wysokości maksymalnej 55%, 60% i 65% poziomu stawek unijnych. Podwyższenie to będzie mogło być sfinansowane ze środków UE oraz ze środków budżetu krajowego 7. O ostatecznej formie wypłaty uzupełniających krajowych płatności bezpośrednich decyduje nowe Państwo Członkowskie, jednak potrzebna jest akceptacja ze strony Komisji Europejskiej. Od roku 2007 dopłaty bezpośrednie będą mogły być podniesione w oparciu o środki krajowe o 30% w stosunku do poziomu podstawowego, dzięki czemu poziom 100% mógłby zostać osiągnięty w roku 2010, czyli siedem lat po akcesji. 7 Autorzy: zespół SAEPR, System uproszczony dopłat bezpośrednich w Polsce funkcjonowanie i wstępne szacunki stawek dopłat, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa 2003 r., s. 2

Funkcjonowanie uproszczonego systemu dopłat bezpośrednich w polsce po integracji z UE 11 Powierzchnie kwalifikujące się do dopłat bezpośrednich Powierzchnia gospodarstwa kwalifikująca się do płatności bezpośrednich to suma powierzchni wszystkich działek rolnych będących w dobrej kulturze rolnej, które składają się na to gospodarstwo i nie są mniejsze niż 0,1 ha 8. Za działkę rolną uważa się zwarty obszar gruntu rolnego, na którym prowadzona jest jedna uprawa, o powierzchni nie mniejszej niż 0,10 ha, wchodząca w skład gospodarstwa rolnego. Działka rolna nie musi i najczęściej nie jest identyczna z działką ewidencyjną, czyli tą działką, która znajduje się w urzędowym rejestrze gruntów i budynków prowadzonych przez Powiatowe Ośrodki Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej. Do powierzchni działki rolnej nie wlicza się terenów zabudowy mieszkaniowej tzn. powierzchni zajętej pod budynki mieszkalne oraz zabudowania gospodarskie oraz wszystkich innego rodzaju zabudowań np.: altan, szop, szałasów itd.; zbiorników wodnych (rzek, jezior, stawów, glinianek itd.).; skupisk i szpalerów drzew, obszarów pokrytych krzewami, rowów, miedz, ścieżek nieporośniętych trawą, murów, żywopłotów i innego rodzaju ogrodzeń trwałych o szerokości powyżej 2 m. Wyjątkiem od tej reguły są: drogi będące integralną częścią uprawy ze względu na proces technologiczny (np. przy uprawach chmielu); pole manewrowe (w przypadku upraw chmielu i sadów); drogi dojazdowe do pól zarośnięte trawą, drogi przepędowe dla zwierząt stanowiące część pastwiska; ich powierzchnię wlicza się do powierzchni działki rolnej, na której się znajdują. Powierzchnia kwalifikująca się do Jednolitej Płatności Obszarowej w gospodarstwie to suma powierzchni wszystkich działek rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa, z których żadna nie jest mniejsza niż 0,10 ha, a wszystkie są utrzymane w dobrej kulturze rolnej z wyłączeniem obszarów, do których nie przysługuje płatność. Powierzchnia kwalifikująca się do Płatności Uzupełniających w gospodarstwie jest sumą powierzchni wszystkich działek rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa, z których żadna nie jest mniejsza niż 0,10 ha, na których w dobrej kulturze rolnej uprawia się roślinę bądź rośliny, których rodzaj określany będzie corocznie w drodze rozporządzenia przez Radę Ministrów, z wyłączeniem obszarów do których nie przysługuje płatność 9. Kto może uzyskać dopłaty bezpośrednie Płatności bezpośrednie wypłaca się z tytułu użytkowania gruntów rolnych i nie są one związane wprost z ich własnością. Jeżeli rolnik ma działki rolne, które odziedziczył lecz nie ma na to dokumentów potwierdzonych notarialnie, powinien przeprowadzić zaległe postępowanie spadkowe. W pierwszym okresie członkostwa w UE wystarczy jednak tylko potwierdzenie z urzędu gminy o faktycznym użytkowaniu gruntów, należy też zachowywać dowody użytkowania gruntów, takie jak np. dowody zapłaty podatku rolnego za dane działki. Płatności dostaje zawsze faktyczny użytkownik działki, np. dzierżawca. Umowa dzierżawy musi mieć charakter umowy prawnej (sporządzona na piśmie) między użyt- 8 Autorzy: zespół SAEPR, System uproszczony dopłat bezpośrednich w Polsce funkcjonowanie i wstępne szacunki stawek dopłat, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa 2003 r., s. 9 9 Tamże, s. 14

12 Sławomir Kowalski kownikiem a właścicielem działki. Warto mieć potwierdzenie, że rolnik jest faktycznym użytkownikiem tego gruntu, podpisane przez wójta, a wydane przez właściwy urząd gminy (zaświadczenie takie otrzyma się np. po okazaniu dowodów na płacenie podatku od danej działki). Warto zauważyć, że przy braku pisemnej umowy dzierżawy oraz potwierdzenia z urzędu gminy dzierżawca nie może nic zrobić w przypadku, gdy płatności domagać się będzie właściciel gruntu (otrzyma je właściciel). Płatności bezpośrednie mogą otrzymać osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki nie posiadające osobowości prawnej. O dopłatę podstawową może ubiegać się każdy kto: posiada gospodarstwo rolne, o minimalnej łącznej powierzchni gruntów rolnych utrzymanych w dobrej kulturze rolnej o powierzchni co najmniej 1 ha, składającej się z działek rolnych, których powierzchnia wynosi co najmniej 0,10 ha. Uprawnionymi do ubiegania się o dopłatę są właściciele gospodarstw rolnych, a także inne osoby, które władają nimi z innych tytułów np. dzierżawy, użyczenia. utrzymuje grunty rolne w dobrej kulturze rolnej. posiada numer identyfikacyjny nadany przez ARiMR. O płatności uzupełniające może ubiegać się każdy, kto: spełnia warunki przyznania jednolitej płatności obszarowej, uprawia jedną lub więcej z następujących roślin: - chmiel, - inne rośliny wykaz tych roślin będzie określany corocznie przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia 10. Udział w systemie dopłat ma charakter dobrowolny. Rolnicy, którzy nie chcą otrzymywać płatności, nie muszą składać wniosku o wpis do ewidencji producentów, ani wniosku o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych lub przyznanie płatności z tytułu wsparcia działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania. To, że rolnik nie występuje o przyznanie płatności nie zwalnia go jednak, jako posiadacza zwierząt, z obowiązku ich znakowania i prowadzenia dokumentacji w ramach Systemu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt 11. Kontrola Rolnik, który złożył wniosek o przyznanie dopłat bezpośrednich musi liczyć się z tym, że zostanie poddany kontroli. Zintegrowany System Kontroli dotyczy kontroli administracyjnej i kontroli na miejscu, czyli u rolnika. Kontrolą na miejscu objętych jest około 5% wniosków. Do przeprowadzenia kontroli wykorzystywane są zdjęcia lotnicze lub satelitarne (dla ustalenia rzeczywistej powierzchni wszystkich podlegających kontroli działek). Stosowany system zbierania i gromadzenia danych w bazie komputerowej pozwala na wstępną weryfikację i kontrolę danych z gospodarstw 12. 10 Dopłaty bezpośrednie dla rolników jak je uzyskać?, Broszura informacyjna, ARiMR Warszawa 2004 r., s. 8 11 Dopłaty bezpośrednie dla rolników jak je uzyskać?, Broszura informacyjna, ARiMR, Warszawa 2004 r., s. 6 12 Polskie rolnictwo a standardy UE. Integracja z Unią Europejską. Konieczne dostosowania i spodziewane skutki w polskim rolnictwie, pod redakcją G. Jankowska, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa 2000 r., s. 17

Funkcjonowanie uproszczonego systemu dopłat bezpośrednich w polsce po integracji z UE 13 Przeprowadzana kontrola wniosków ma na celu zapewnienie, że płatność zostanie prawidłowo naliczona, oraz że otrzyma ją osoba, której płatność taka rzeczywiście przysługuje 13. Wszystkie wnioski o przyznanie płatności przechodzą kontrolę administracyjną, w toku której weryfikowana jest: zgodność danych we wniosku o płatności z danymi zapisanymi w rejestrze ARiMR oraz danymi pochodzącymi z wniosków innych wnioskodawców. Sprawdzenie zgodności tych danych gwarantuje, że działka wpisana we wniosku o przyznanie płatności rzeczywiście istnieje, a powierzchnia działki rolnej nie jest większa niż powierzchnia działek ewidencyjnych (lub ich części, na których znajduje się dana działka rolna). Ponadto można sprawdzić czy na daną działkę rolną złożono tylko jeden wniosek o przyznanie płatności. Jeżeli istnieją rozbieżności pomiędzy danymi podanymi we wniosku, a danymi zawartymi w rejestrze ARiMR, wnioskodawca zostaje wezwany w celu złożenia korekty lub wyjaśnienia powstałych niezgodności. terminowość złożenia wniosku. Wybrane wnioski będą podlegały kontrolowaniu ma miejscu u rolnika. Kontrola taka polega na sprawdzeniu czy dane zamieszczone przez producenta rolnego we wniosku odpowiadają rzeczywistości. Sprawdzane jest to bezpośrednio w gospodarstwie. Przeprowadzenie kontroli na miejscu obejmuje, m.in.: stwierdzenie gatunku uprawianych roślin lub rodzaju użytku gruntowego na danej działce rolnej zgłoszonej we wniosku o płatność bezpośrednią, ustalenie granic upraw (lub użytków) i zmierzenie powierzchni działek rolnych, kontrolę przestrzegania na działce zasad dobrej kultury rolnej w roku przeprowadzania kontroli, poprzez ocenę jakości upraw i stanu plantacji w aspekcie; - czy grunt orny zajęty jest pod uprawy rolne czy jest to ugór, - czy na trwałych użytkach zielonych co najmniej raz w roku dokonywane jest koszenie albo prowadzona jest gospodarka wypasowa, - czy grunt orny jest zadrzewiony z wyjątkiem sytuacji określonej w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych wymagań utrzymania gruntów rolnych w dobrej kulturze rolnej, - czy łąki, pastwiska, ścierniska nie były wypalane, mierzenie powierzchni, na których nie są przestrzegane zasady dobrej kultury rolnej, wykonanie fotografii w celu udokumentowania przeprowadzonej kontroli, gdy stwierdzono zostały nieprawidłowości, lub gdy producent rolny ma zastrzeżenia do raportu kontroli na miejscu. Kontrole na miejscu nie muszą być wcześniej zapowiadane. Jednak, gdy zaistnieje taka konieczność powiadomienie nastąpi nie wcześniej niż na 48 godzin przed zaplanowanym terminem wizyty inspektora terenowego. 13 Dopłaty bezpośrednie dla rolników jak je uzyskać?, Broszura informacyjna, ARiMR, Warszawa 2004 r., s. 26

14 Sławomir Kowalski Jeżeli w wyniku kontroli okaże się, że powierzchnia zadeklarowana we wniosku jest mniejsza niż rzeczywista powierzchnia upraw, płatność jest obliczana w stosunku do powierzchni deklarowanej 14. Wszyscy inspektorzy terenowi będą posiadali imienne upoważnienia do wykonywania czynności kontrolnych, które zawiera, m.in. zdjęcie inspektora oraz jego imię i nazwisko. Inspektor zobowiązany jest do okazania tego upoważnienia w trakcie kontroli. Osoby upoważnione do wykonywania czynności kontrolnych (inspektorzy) mają prawo do wstępu na teren gospodarstwa rolnego, żądania pisemnych lub ustnych informacji związanych z przedmiotem kontroli, wglądu do dokumentów związanych z przedmiotem kontroli, a także do sporządzania z nich odpisów, wyciągów lub kopii oraz zabezpieczania tych dokumentów. Uniemożliwienie przeprowadzenia kontroli na terenie gospodarstwa jest równoznaczne ze stratą prawa do otrzymania płatności 15. Sankcje w przypadku podania nieprawidłowych danych we wniosku o Jednolitą Płatność Obszarową (JPO) W każdym przypadku, kiedy zostaną stwierdzone niezgodności pomiędzy informacjami podanymi we wniosku o przyznanie płatności, a stwierdzonym w kontroli stanem faktycznym, będą naliczane sankcje w postaci mniejszej kwoty płatności lub jej braku. Do wnioskodawcy zostanie przesłana decyzja o przyznaniu płatności, od której będzie mógł się odwołać (na piśmie) za pośrednictwem kierownika biura powiatowego ARiMR do dyrektora właściwego oddziału regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Sankcje naliczane są w zależności od stwierdzonych w trakcie kontroli rozbieżności i kształtują się następująco: jeżeli łączne powierzchnie działek rolnych zadeklarowane we wniosku są większe niż stwierdzone w czasie kontroli, a różnica ta nie przekracza 3% - płatność jest obliczona w stosunku do stwierdzonej powierzchni, przy braku innych konsekwencji; jeżeli w/w różnica wynosi 3% - 30%, płatność zmniejsza się o dwukrotność różnicy między łączną zadeklarowaną powierzchnią a stwierdzoną w czasie kontroli; jeżeli ww. różnica wyniesie 30% do 50%, rolnik nie otrzyma żadnych płatności w danym roku; jeżeli w/w różnica przekroczy 50%, to w danym roku rolnik nie otrzyma żadnych płatności, a ponadto suma, która odpowiada tej różnicy zostanie mu potrącona z następnych płatności w okresie trzech kolejnych lat. W przypadku, gdy różnica pomiędzy powierzchnią zadeklarowaną, a stwierdzonym stanem faktycznym wynika z nieprawidłowości spowodowanych świadomie przez wnioskodawcę sankcje są ostrzejsze: jeżeli różnica pomiędzy łącznym polem powierzchni zadeklarowanym, a stwierdzonym wynosi 20% wnioskodawca nie otrzyma żadnych płatności w danym roku; 14 Dopłaty bezpośrednie dla rolników jak je uzyskać?, Broszura informacyjna, ARiMR Warszawa 2004 r., s. 26-27 15 Tamże, str.27-28

Funkcjonowanie uproszczonego systemu dopłat bezpośrednich w polsce po integracji z UE 15 jeżeli ww. różnica przekroczy 20% to w danym roku wnioskodawca nie otrzyma żadnych płatności, a ponadto suma, która odpowiada tej różnicy zostanie mu potrącona z następnych płatności w okresie trzech kolejnych lat 16. Sankcje w przypadku podania nieprawidłowych danych w odniesieniu do płatności uzupełniających (UPO) Kary naliczane są w następujący sposób: jeżeli różnica łącznego pola powierzchni działek rolnych zgłoszonych w ramach tej samej grupy płatności (o tej samej stawce zł/ha) nie przekracza 3% - płatność zostaje naliczona według stwierdzonej powierzchni bez żadnych sankcji; jeżeli w/w różnica jest większa niż 3% (albo 2 hektary jeżeli jest to wartość mniejsza niż 3 %), ale nie więcej niż 20% stwierdzonej powierzchni, płatność jest obliczana według powierzchni stwierdzonej, zmniejszonej o podwójną ustaloną różnicę; jeżeli różnica wynosi więcej nią 20% określonej powierzchni, dla odnośnej grupy upraw nie jest przyznawana żadna pomoc oparta na powierzchni; jeżeli łączne zadeklarowane pole powierzchni przekracza stwierdzone w czasie kontroli pole powierzchni o więcej niż 30% płatność, do której wnioskodawca był uprawniony w danym roku kalendarzowym nie jest przyznana; jeżeli w/w różnica przekroczy 50%, to w danym roku rolnik nie otrzyma żadnych płatności, a ponadto suma, która odpowiada tej różnicy zostanie mu potrącona z płatności przysługujących w okresie trzech kolejnych lat. Jeżeli różnica pola powierzchni zadeklarowanego i stwierdzonego wynikają z nieprawidłowości popełnionych świadomie, stosowane są sankcje identyczne, jak w przypadku jednolitej płatności obszarowej 17. Sankcje za nieprzestrzeganie warunków dobrej kultury rolnej Sankcje za nieprzestrzeganie warunków dobrej kultury rolnej naliczane są tylko wobec działek zgłoszonych do JPO. Odbywa się to przez: pomniejszenie kwoty płatności przypadającej na tę część działki rolnej, na której stwierdzono niezachowanie warunków dobrej kultury rolnej o 5% za każdy nie zachowany warunek, jeżeli wynikało to z zaniedbania. Jednakże łączna kwota zmniejszenia nie może przekroczyć 5% całkowitej ustalonej kwoty płatności JPO. pomniejszenie, w przypadku umyślnego niezachowanie poszczególnych warunków dobrej kultury rolnej, o 20% kwoty płatności przypadającej na tę część działki rolnej, na której stwierdzono niezachowanie tych warunków. Jednakże łączna kwota zmniejszenia nie może przekroczyć całkowitej kwoty płatności ustalonej dla tej powierzchni, której dotyczy to zaniechanie. 16 Tamże, str.28-29 17 Dopłaty bezpośrednie dla rolników jak je uzyskać?, Broszura informacyjna, ARiMR, Warszawa, 2004 r., s. 29

16 Sławomir Kowalski W przypadku stwierdzenia, że żaden z warunków dobrej kultury rolnej nie został spełniony nie zostanie przyznana żadna pomoc dla powierzchni, której dotyczy to zaniechanie. Jeżeli umyślne niezachowanie wszystkich warunków dobrej kultury rolnej dotyczyło ponad 50 % łącznego stwierdzonego pola powierzchni działek rolnych zgłoszonych do JPO, taki producent rolny zostanie w bieżącym roku kalendarzowym w całości pozbawiony pomocy w ramach systemu Jednolitej Płatności Obszarowej 18. 4. Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli (IACS) Wraz z uzyskaniem członkostwa w UE Polska powinna posiadać instytucje, które umożliwiałyby wprowadzenie wszystkich obowiązujących instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej. Każde państwo członkowskie, w oparciu o przepisy Unii Europejskiej oraz własne akty prawne, tworzy i prowadzi Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli, dostosowany do specyfiki oraz potrzeb danego kraju. System utworzony został w celu ujednolicenia systemu administracji Wspólną Polityką Rolną we wszystkich krajach członkowskich UE. Tą drogą są zbierane od rolników informacje dające formalne podstawy do wypłacenia płatności kompensacyjnych. System ten rejestruje także informacje dotyczące ochrony środowiska i rolnictwa ekologicznego. Utworzenie Zintegrowanego Systemu Zarządzania i Kontroli (IACS), czyli krajowego systemu ewidencji gospodarstw rolnych i zwierząt gospodarskich jest niezbędne dla uzyskania dopłat bezpośrednich i na rozwój obszarów wiejskich. Wdrażaniem systemu IACS zajmuje się ARiMR. System ten ma za zadanie umożliwić polskim rolnikom korzystanie z dopłat bezpośrednich. Podstawowym zadaniem tego systemu jest zarządzanie płatnościami. Na Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli, zgodnie z zapisami Rozporządzenia Rady (WE) nr 1782 z 2003 r., składają się następujące elementy: Skomputeryzowana baza danych, zawierająca dla każdego gospodarstwa rolnego, dane uzyskane z wniosków o pomoc. System Identyfikacji działek Rolnych(LPIS). Dane gromadzone są na podstawie map lub dokumentów ewidencji gruntów lub też innych danych kartograficznych. System ten korzysta z technik skomputeryzowanego systemu informacji geograficznych, włączając w to najlepiej odwzorowania lotnicze lub satelitarne, przy zastosowaniu jednolitego standardu gwarantującego dokładność, o najmniej równoważną kartografii w skali 1:10 000. System identyfikacji i rejestracji uprawnień do płatności. Pozwala na weryfikację uprawnień oraz kontrolę krzyżową z wnioskiem o pomoc i systemem identyfikacji działek rolnych (LPIS). Wnioski o pomoc, składane przez rolnika dla każdego z roku, w celu uzyskania płatności bezpośrednich. Zintegrowany system kontroli. Jednolity system rejestrowania tożsamości każdego rolnika, który składa wniosek o pomoc. 18 Dopłaty bezpośrednie dla rolników jak je uzyskać?, Broszura informacyjna, ARiMR, Warszawa, 2004 r., s. 30

Funkcjonowanie uproszczonego systemu dopłat bezpośrednich w polsce po integracji z UE 17 Polski System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt, zgodny z wymogami UE, składa się z: komputerowej bazy danych, czyli rejestru, kolczyków z numerami (z wyłączeniem koni), dokumentów identyfikacyjnych zwierząt paszportów (dotyczy wyłącznie bydła i koni), księgi rejestracji stada, prowadzonych w gospodarstwie przez posiadacza zwierząt (z wyłączeniem posiadaczy koni). Dużym wyzwaniem dla systemu IACS w pierwszych latach członkostwa może być wysoka liczba błędnie wypełnionych wniosków o dopłaty, które będą wymagały weryfikacji, korekty, a nawet odrzucenia. W krajach UE, w pierwszym roku funkcjonowania systemu IACS, udział takich wniosków wyniósł prawie 70%. 5. Wykorzystanie dopłat bezpośrednich w Polsce w 2004 roku Liczba zarejestrowanych producentów rolnych w 2004 r. wyniosła 1 640 723. Do systemu wprowadzono 1 382 909 formularzy wniosków, co stanowi 84,3% wszystkich możliwych do złożenia wniosków (tab.1 i 2). Tabela 1. Powierzchnia działek rolnych (w ha) deklarowana we wnioskach zatwierdzonych podczas kontroli administracyjnej w 2004 roku Województwo Liczba wniosków zatwierdzonych podczas kontroli administracyjnej ogółem bez ONW (ha) ONW w tym: pozostała Powierzchnia deklarowana UPOinne rośliny w tym: tylko płatności jednolite Dolnośląskie 60 565 42 561 862 924 231 790 631 134 771 368 91 557 Kujawsko- Pomorskie 68 643 40 940 1020 832 379 545 641 286 889 719 131 113 Lubelskie 171 796 115 912 1250 769 438 657 812 112 1051 688 199 081 Lubuskie 19 919 6 251 354 421 261 149 93 272 312 014 42 406 Łódzkie 126 569 62 374 963 323 455 595 480 729 788 180 148 143 Małopolskie 129598 81 482 483 176 165 285 317 014 412 187 70 989 Mazowieckie 205 070 92 407 1797 419 1032 269 765 150 1532 714 264 705 Opolskie 29 978 23 947 494 202 58 800 435 402 456 067 38 134 Podkarpackie 117 939 79 613 490 846 168 230 322 617 426 190 64 656 Podlaskie 80 051 22 854 976 593 748 414 228 179 916 431 60 162 Pomorskie 38 590 19 118 692 935 313 170 379 765 616 102 76 833 Śląskie 51 920 36 566 320 746 74 312 246 434 291 840 28 905 Świętokrzyskie 91 375 57 548 481 747 148 969 332 778 383 682 98 065 Warmińsko-Mazurskie 41 200 14 563 938 549 561 984 376 565 886 026 52 523 Wielkopolskie 120 983 50 797 1 657 288 841 165 816 123 1477 529 179 759 Zachodniopomorskie 28 713 12 224 786 144 446 366 339 778 695 144 91 001 POLSKA 1382 909 759 066 13544 915 6325 699 7219 215 11906 882 1638033 Źródło: Dane udostępnione przez Biuro Powiatowe ARiMR w Płocku, 2004 r.

18 Sławomir Kowalski Największa powierzchnia we wnioskach obszarowych zadeklarowana została w województwie mazowieckim i wyniosła 1 797 419 ha, zaś najmniejszą zarejestrowano w województwie śląskim - 320 746 ha. Również w województwie mazowieckim wprowadzono do systemu największą ilość wniosków - 205 070 szt., zaś najmniej w województwie lubuskim - 19 919 szt. (tab. 1). Tabela 2. Zestawienie liczby wniosków oraz powierzchni uprawnionych do udziału w systemie płatności obszarowych z ilością wniosków i powierzchnią rzeczywiście wprowadzoną do systemu w 2004 roku Jedn. miary Uprawnionych Wprowadzone Stosunek (A) do systemu (B) procentowy (B/A) Wnioski o Liczba wniosków przyznanie płatności (szt.) 1 640 723 1 382 909 84,3% Płatności obszarowe Powierzchnia (ha) 14 842 836 13 544 915 91,3% Płatności ONW Powierzchnia (ha) 8 005 411 6 325 699 79,0% UPO inne rośliny Powierzchnia (ha) 13 012 188 11 906 882 91,5% Tylko płatności jednolite Powierzchnia (ha) 1 830 648 1 638 033 89,5% Źródło: Dane statystyczne udostępnione przez Biuro Powiatowe ARiMR w Płocku, 2004 r. Łączna powierzchnia zadeklarowana we wnioskach o płatności bezpośrednie wyniosła 13 544 915 ha, w tym powierzchnia obszarów ONW - 6 325 699 ha (tab. 2). Tabela 3. Efektywność składania wniosków o dopłaty obszarowe z podziałem na województwa w 2004 roku Liczba Województwo zarejestrowanych Liczba złożonych Liczba wniosków zatwierdzonych podczas producentów wniosków kontroli administracyjnej rolnych Podlaskie 89 114 80 687 80 051 Lubuskie 24 222 19 963 19 919 Świętokrzyskie 107 128 92 148 91 375 Mazowieckie 237 861 207 758 205 070 Lubelskie 204 171 173 303 171 796 Małopolskie 170 050 131 914 129 598 Kujawsko-Pomorskie 76 361 69 308 68 643 Wielkopolskie 134 641 122 585 120 983 Pomorskie 45 103 39 103 38 590 Łódzkie 143 326 127 796 126 569 Podkarpackie 15 2053 119 255 117 939

Funkcjonowanie uproszczonego systemu dopłat bezpośrednich w polsce po integracji z UE 19 Dolnośląskie 71 881 61 404 60 565 Zachodniopomorskie 33 550 29 190 28 713 Śląskie 68 897 52 962 51 920 Warmińsko-Mazurskie 46 887 41 889 41 200 Opolskie 35 478 30 547 29 978 Razem 1 640 723 1 399 612 1 382 909 Źródło: Dane udostępnione przez Biuro Powiatowe ARiMR w Płocku, 2004 r. Największą liczbę zarejestrowanych producentów rolnych odnotowano w województwie mazowieckim (237 861), zaś najmniej w województwie lubuskim (24 222). W województwie mazowieckim złożono 207 758 formularzy wniosków, co stanowi 87,3% wszystkich możliwych do złożenia wniosków z tego obszaru. Z kolei w województwie lubuskim odnotowano najmniejszą liczbę złożonych wniosków (19 963), co stanowiło 82,4% wszystkich możliwych do złożenia wniosków. Po kontroli administracyjnej, spośród wszystkich złożonych wniosków, odrzucono 16 703, w wyniku czego ich liczba zmniejszyła się do 1 382 909 (tab. 3). 6. Podsumowanie Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej ewoluuje od tradycyjnej polityki rolnej, ukierunkowanej na wspieranie producentów rolnych, w celu utrzymania dochodów rolniczych na względnie wysokim poziomie, do szeroko rozumianej polityki rozwoju obszarów wiejskich, która w większym stopniu niż dotychczas uwzględnia potrzeby wszystkich mieszkańców wsi oraz ważne interesy społeczne, np. ekologiczne i kulturowe. Ostatnie reformy WPR potwierdzają przyjęty kierunek ewolucji. Przejście z systemu JPO nowych państw członkowskich na nowy system unijny JPG będzie dużo łatwiejsze niż przejście na dotychczas funkcjonujący w UE-15 system standardowy. Oddzielenie decyzji produkcyjnych od dopłat zwiększa orientację prorynkową sektora oraz daje rolnikom swobodę w zakresie dostosowania struktury produkcji do wymagań rynku. Oznacza to jednocześnie poprawę efektywności ekonomicznej sektora i jego konkurencyjności oraz jest czynnikiem zachęcającym do zmniejszania nadmiernie intensywnej produkcji. Wypłaty pełnych kwot dopłat bezpośrednich uzależniono od przestrzegania przez gospodarstwa zasady współzależności. Zastosowanie mechanizmu modulacji w UE przyczyni się do zmniejszenia różnic w intensywności wsparcia bezpośredniego między państwami członkowskimi, ponieważ małe gospodarstwa (otrzymujące do 5 tys. euro płatności rocznie na gospodarstwo) zostaną wyłączone z redukcji płatności.

20 Sławomir Kowalski Nowe państwa członkowskie, które podjęły decyzję o stosowaniu w pierwszych latach członkostwa systemu uproszczonego (są to wszystkie kraje, które w 2004 roku wstąpiły do UE z wyjątkiem Malty i Słowenii), czyli systemu jednolitej płatności obszarowej (JPO), mogą kontynuować go nie dłużej niż przez 5 lat i ostatecznie w 2009 roku zostaną zobowiązane do wdrożenia systemu jednolitej płatności regionalnej. Państwa byłej UE wdrożą ten system na ogólnych zasadach 19. Należy także pamiętać, że otrzymanie dopłaty wg nowego systemu, choć niezwiązane z obowiązkiem produkcji, ściśle uwarunkowane jest utrzymaniem ziemi w dobrej kulturze rolnej oraz przestrzeganiem wymogów w zakresie ochrony środowiska. Podejście to jest zgodne ze strategicznym dążeniem do wspierania wielofunkcyjnego rozwoju rolnictwa europejskiego oraz jest istotnym czynnikiem, który legitymuje płatności w opinii podatników i konsumentów w sytuacji, kiedy nie będą one już związane z wymogiem produkcji 20. Bibliografia 1. Dopłaty bezpośrednie dla rolników jak je uzyskać?, Broszura informacyjna, ARiMR Warszawa 2004 r. 2. Polskie Rolnictwo w UE. Biuletyn informacyjny, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz ARiMR, 2003 r. 3. Polskie rolnictwo a standardy UE. Integracja z Unią Europejską. Konieczne dostosowania i spodziewane skutki w polskim rolnictwie, pod redakcją G. Jankowska, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa 2000 r. 4. Raport na temat rezultatów negocjacji o członkostwo, Rada Ministrów, Warszawa 2002 r. 5. Unia Europejska, pod red. Kaweckiej Wyrzykowskiej E. i Synowiec E., tom I, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2004 r. 6. Reforma Wspólnej Polityki Rolnej, Prawo Europejskie, pod. red. Jabłońskiego G., nr 1 (20), wyd. Fundacja Prawo Europejskie, Warszawa 2004 r. 7. Krzyżanowska Z., Czapla J., Woicka-Bekas E., Wyniki negocjacji, w: Nowe Życie Gospodarcze nr 9, 2003 r. 8. Zespół SAEPR, System uproszczony dopłat bezpośrednich w Polsce funkcjonowanie i wstępne szacunki stawek dopłat, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa 2003 r. 19 Unia Europejska, pod red. Kaweckiej Wyrzykowskiej E. i Synowiec E., tom I, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2004, s. 162-163. 20 Reforma Wspólnej Polityki Rolnej, Prawo Europejskie, pod. red. Jabłońskiego G., nr 1 (20), wyd. Fundacja Prawo Europejskie, Warszawa 2004, s. 20-23.