Charakterystyka antropologiczna piłkarzy ręcznych kadr wojewódzkich

Charakterystyka antropologiczna piłkarzy ręcznych kadr wojewódzkich Leszek Biernacki 1,2, Agata Patalan 1, Maciej Bagrowski 1, Łukasz Radzimiński 1, Zbigniew Jastrzębski 1,2 1 Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku 2 Wyższa Szkoła Sportowa w Łodzi Wstęp Trwa fenomen sportu. I nie był to fenomen tylko XX wieku. Zaczął już zbierać swoje żniwo w pierwszym okresie XXI wieku. W ostatnich latach jesteśmy świadkami osiągania coraz to lepszych wyników i rezultatów przez zawodników różnych dyscyplin sportowych. Jesteśmy świadkami narodzin nowych i doskonalszych mistrzów, drużyn, zespołów, nowych stylów sportowych i form prowadzenia walki sportowej. Za dyscyplinami wymiernymi przemawiają konkretne wyniki i rekordy sportowe. Za zespołowymi grami sportowymi (jako dyscyplinami niewymiernymi) w tym piłką ręczną: wysoki poziom demonstrowanych umiejętności techniczno-taktycznych i niespotykane dotąd tempo prowadzonej gry co wpływa na widowiskowość zawodów sportowych, oraz odważne wprowadzanie nowych koncepcji atakowania i obrony co z kolei podnosi atrakcyjność gry. Wszystkich tych trendów wymaga i dostosowuje się do nich również piłka ręczna. Jednak dzisiejszy sport, a wiec i gry zespołowe, a więc i piłka ręczna przede wszystkim nastawiony jest na osiągniecie zwycięstwa, dążenie do osiągnięcia mistrzostwa sportowego. Mistrzostwo sportowe wymaga natomiast spełnienia określonych warunków w zakresie: budowy somatycznej, energetycznych i regulujących funkcji ustroju, umiejętności technicznych i taktycznych a także wiedzy teoretycznej. Niektóre z tych czynników są w znacznej mierze determinowane genetycznie i ich stopień doskonałości oraz możliwości rozwoju należy rozpoznawać już w fazie naboru, określając zasadność podejmowania decyzji o wyczynowym uprawianiu sportu. Bardzo wysokie wymagania stawiane przez dzisiejszy sport zmuszają trenerów do wybierania tych kandydatów na mistrzów, którzy w procesie szkoleniowym osiągną wyniki na miarę wyczynu. Problem ten mobilizuje, zarówno teoretyków jak i praktyków 89

sportu, do poszukiwania skutecznych środków selekcji i naboru zawodników. Dzieje się tak, dlatego, że na końcowy sukces sportowy, niebagatelny wpływ ma prawidłowo prowadzony dobór dzieci i młodzieży do wybranej dyscypliny sportu oraz racjonalna selekcja zwiększająca efektywność procesu szkolenia sportowego. Selekcja sportowa rozumiana jako zespół działań zmierzających do wybrania najbardziej utalentowanych zawodników, uwzględnia ich motorykę, psychikę i budowę somatyczną. Oczekiwany poziom osiągnięć w sporcie, z pewnością zależy od wartości posiadanego potencjału sprawnościowego. W literaturze podkreśla się, ze sprawność motoryczna decyduje o wyniku współzawodnictwa, a także o wyniku sportowym. Przeprowadzając selekcję sportową pod katem piłki ręcznej należy rozpatrywać takie cechy motoryczne jak: szybkość, siłę, wytrzymałość tlenową i beztlenową, skoczność i zwinność. Obok cech motorycznych, o prawidłowo przeprowadzonej selekcji decydują również zagadnienia związane z cechami psychicznymi i budowa somatyczną. Czynniki psychiczne często decydują o końcowym efekcie treningu sportowego. Przy podobnym przygotowaniu fizycznym, technicznym i taktycznym zwyciężają ci zawodnicy, którzy wykazują większą od przeciwnika wolę walki i mają lepiej rozwinięte cechy wolicjonalne. Gry zespołowe w porównaniu z innymi dyscyplinami sportu dostarczają najsilniejszych przeżyć emocjonalnych i intelektualnych. Procesy psychiczne, występujące w trakcie działania zawodnika, zależne są od przebiegu i charakteru powstających w czasie gry sytuacji. Ich zmienność, wymaga szybkiej i trafnej orientacji, podejmowania szybkich i właściwych decyzji oraz ich realizacji. Piłka ręczna stawia nie tylko wysokie wymagania, co do stanu fizycznego zawodnika, ale również w stosunku do jego psychiki spostrzegania, uwagi, pamięci, myślenia, wyobraźni i emocji. W prawidłowej selekcji nie można pominąć zagadnienia budowy somatycznej selekcjonowanych. Problem zależności miedzy cechami somatycznymi a osiągnięciami sportowymi jest stary jak sam sport. Typ budowy somatycznej jest efektem oddziaływania czynników genetycznych i środowiskowych, do których zaliczamy miedzy innymi tryb życia, ogólną aktywność ruchową i trening sportowy. Trenerzy i nauczyciele sportu od dawna zajmowali się przede wszystkim tymi zawodnikami, którzy w ich mniemaniu byli zdolni 90

do uzyskania wysokich rezultatów sportowych. W toku ćwiczeń wykonywanych w procesie treningowym, predyspozycje budowy somatycznej podlegają rozwojowi i spotęgowaniu w specyficzne właściwości kształtotwórcze danej konkurencji, a mniej przystosowani zawodnicy odpadają. Model sportu dzieci i młodzieży, jego funkcjonowanie oraz efektywność stanowi kluczowy problem współczesnej teorii i praktyki sportu. Wynika to z dążeń sportu wyczynowego do ciągłego podnoszenia poziomu, osiągnięć i skuteczności współzawodnictwa. Dążenia te doprowadziły między innymi do przeniesienia znacznego ciężaru procesu szkolenia na okres młodzieńczy oraz dziecięcy. Medycyna sportu poprzez badania fizjologiczne odsłania możliwości wydolnościowe organizmu. Nowoczesne metody z dziedziny biomechaniki ruchu oraz rozwijające się metody naukowe prowadzenia treningu umożliwiają osiągnięcie coraz lepszych wyników sportowych. W celu podniesienia progu możliwości organizmu sportowca zostały zintensyfikowane badania nad specyfiką odżywiania sportowców. Współczesny trening jest procesem złożonym i kierowanie nim wymaga wiedzy, bowiem wszystkie nici sterowania rozwojem zawodnika skupiają się w rękach szkoleniowca. Teoria treningu szczególnie wnikliwie odnosi się dzisiaj do pierwszych etapów kariery sportowej. Stawia to przed treningiem określone wymagania w zakresie stopniowego, wszechstronnego, a później ukierunkowanego kształtowania potencjału ruchowego. Jednym z podstawowych warunków osiągnięcia sukcesów w sporcie winna być systematyczna, konsekwentna i obiektywna kontrola postępów zawodnika w procesie szkoleniowo-treningowym. Nabiera ona obecnie szczególnego znaczenia, kiedy zawodnicy poddawani są coraz większym obciążeniom treningowym. Jest to bardzo ważne w przypadku młodych zawodników, gdyż popełnione błędy są trudniejsze do wyeliminowania, jeżeli dotyczą dojrzewającego organizmu. Poprzez kontrolę szkoleniową rozumiemy całokształt prób, testów i pomiarów pozwalających na obiektywną ocenę procesu szkolenia. Kontrola ta swym zasięgiem obejmować powinna badania sprawności ogólnej, specjalnej i technicznej, badania przebiegu walki sportowej oraz badania obciążeń i analizy wyniku sportowego. Testy i sprawdziany, a więc środki kontroli trenerskiej stanowią istotny element sterowania 91

treningiem sportowym, polegającym przede wszystkim na ocenie przystosowania się stanu zawodnika do ciągle zmieniających się warunków treningowych. Działania w oparciu o intuicję, talent pedagogiczny czy tez doświadczenie trenerskie przestają już wystarczać. Korzystając z wielu prób kadry szkoleniowe w sposób stosunkowo prosty mogą uzyskać wiarygodne informacje o globalnej motoryce zawodnika. Pojedyncze próby mogą natomiast zorientować trenera i zawodnika o poziomie określonej cechy motorycznej. Załączone z reguły do testów tabele punktowe, pozwalają na oszacowanie poziomu sprawności fizycznej w czasie, umożliwiając porównanie jej ze sprawnością innych zawodników. Starannie opracowane zestawy testów sprawnościowych służą zarówno do mierzenia sprawności ogólnej jak i sprawności specjalnej będąc podstawą do oceny stopnia wytrenowania. Przeprowadzone badania cech morfologicznych, których analizę przedstawiono w dalszej części pracy mają za zadanie określenie typu budowy piłkarzy ręcznych w kategorii juniora młodszego wybranych kadr wojewódzkich. Poddani badaniom, zawodnicy kadr wojewódzkich juniora młodszego, po zakończeniu wspólnych letnich zgrupowań sportowych brali obligatoryjnie udział w półfinałowych i finałowych turniejach Nadziei Olimpijskich. Po zakończeniu turniejów finałowych, część zawodników rocznika 87 otrzymało nominację do kadry Polski rocznik 86, natomiast zawodnicy KWJ (Kadry Wojewódzkiej)-2004 otrzymali powołania do nowo powstającej reprezentacji Polski rocznika 1988. Część zawodników jednego i drugiego rocznika pozytywnie złożyła egzaminy wstępne do Szkoły Mistrzostwa Sportowego w Gdańsku. Doskonalenie metod treningowych oraz ciągły, dynamiczny rozwój sporu powoduje stały wzrost wyników sportowych. Uwaga trenerów i teoretyków treningu sportowego musi obejmować coraz to większą ilość pomocniczych dyscyplin i korzystać z badań innych nauk. Każda dyscyplina określa inne parametry dotyczące modelu mistrza. Według Naglaka do cech strukturalnych zawodnika klasy mistrzowskiej zalicza się: budowę somatyczną, specyficzne zdolności motoryczne i koordynacyjne, czynnościowy stan poszczególnych układów organizmu i psychofizjologiczne właściwości wyższej 92

czynności nerwowej. W piłce ręcznej modelem mistrza zajmował się Czerwiński [1982], określając parametry istotne dla piłkarza ręcznego. Czerwiński [1988] i Stawiarski [1986] warunkują wynik sportowy i rozwój mistrza sportowego w piłce ręcznej od: talentu (wrodzona uzdolnienia), czynników morfo funkcjonalnych (budowa ciała, sprawność ogólna, specjalna, taktyczna), doboru taktyki, sfery psychologicznej i wolicjonalnej, stanów fizjologicznych i aspektów socjologicznych. Ważny [1981] przedstawiając schemat szablonu do formowania modelu mistrza akcentował następujące parametry: wiek, staż treningowy, budowę somatyczną, ukierunkowane przygotowanie sprawnościowe, przygotowanie techniczne, taktyczne i psychiczne. Stałe badania nad cechami modelowymi i analiza porównawcza otrzymanych wyników (parametrów), odnoszenie ich do wyniku sportowego i skuteczności gry pozwala określać i na bieżąco korygować wzorzec ideał sportowy piłkarza ręcznego, do którego należy dążyć. Jest to zadanie niezmiernie trudne. Wyniki zawodników, którzy osiągnęli mistrzostwo sportowe, są pomocne, co do kierunku rozwoju właściwych cech, ale nie zawsze są takie jak ustalony wzorzec. Znane są przypadki, gdy zawodnicy znacznie odbiegali od wyobrażeniowego układu cech, a osiągali mistrzostwo w swojej profesji. Znajomość tematyki badań w różnych aspektach mistrzostwa sportowego jest tak ważna, kiedy mamy do czynienia z zawodnikami młodymi, będącymi na początku kariery sportowej, nie ukształtowanymi jeszcze ani pod względem fizycznym ani osobowym, kiedy nasze prognozowanie zaczyna się zderzać z rzeczywistością. Badania dotyczące morfologii zawodników uprawiających różne dyscypliny sportu są prowadzone od wielu dziesiątków lat. Doszukiwano się związku pomiędzy budowa ciała a sprawnością fizyczną [Przewęda 1981]. Budowa ciała jest jednym z czynników warunkujących osiągnięcie wyników sportowych na najwyższym poziomie. Cechy morfologiczne mogą być jednym z ważnych czynników selekcyjnych. W wyniku badań zawodników wyselekcjonowanych w różnych dyscyplinach sportu, wykazano istotny związek między budową ciała a osiągnięciem wysokich wyników sportowych. W analizie cech morfologicznych zaobserwowano pewne charakterystyczne dysproporcje, których kierunek i nasilenie są ściśle związane z uprawianą dyscypliną sportu. Jeżeli określony typ budowy ciała 93

występuje u większości zawodników reprezentujących daną konkurencję, można uznać, iż są to proporcje ułatwiające opanowanie określonych stereotypów ruchowych. Materiał Badaniami objęto zawodników piłki ręcznej kadr wojewódzkich juniora młodszego czterech województw: mazowieckiego, podlaskiego, pomorskiego i warmińsko mazurskiego. W okresie badań zawodnicy realizowali program szkoleniowo sportowy dla młodzieży uzdolnionej sportowo monitorowany przez MENiS i ZPRwP. Badania przeprowadzono na dwóch rocznikach w/w kadr wojewódzkich. Pomiary przeprowadzone: w 2003 r. dotyczyły zawodników urodzonych w 1987 r. (27.07.2003 r.), a w 2004 zawodników urodzonych w 1988 r. i młodszych (28.07.2004 r. W każdym wypadku byli to chłopcy w wieku 16 lat i młodsi. Ogółem badaniami objęto 98 zawodników: 48 w 2003 r. i 50 w 2004 r. Staż uprawiania sportu (p. ręcznej) przez badanych zawodników wynosił od 3 do 5 lat. Badania budowy somatycznej dla każdej grupy przeprowadzono dwukrotnie w momencie rozpoczęcia i zakończenia wspólnych letnich zgrupowań sportowych Wszyscy uczestnicy zgrupowań zostali poddani pomiarom: wysokości ciała, ciężaru ciała i rozpiętości ramion. Metody badań Pomiary wskaźników morfologicznych i somatycznych W pomiarach budowy ciała uwzględniono wysokość ciała masa ciała rozpiętość ramion różnice pomiędzy rozpiętością RR, a wysokością ciała. 94

W celu określenia ogólnej budowy ciała wykorzystano wskaźnik wagowo wzrostowy Rohrera według wzoru: masa ciała (g) [wysokość ciała] 3 (cm) x 100 Na podstawie otrzymanych wyników określono typ budowy ciała zawodników badanych grup posługując się klasyfikacją według F Curtiusa: x 1.28 typ leptosomatyczny (budowa smukła) 1,29 1,49 typ atletyczny (budowa średnia) 1,50 x typ pikniczny (budowa tęga) Wyniki badań i ich omówienie Charakterystyka morfologiczna Podczas realizacji programu szkoleniowego na letnich zgrupowaniach sportowych przeprowadzono pomiary wszystkich zawodników w zakresie wysokości ciała, masy ciałai rozpiętości ramion. Wykorzystując pomiary wysokości i masy ciała obliczono wskaźnik Rohrera. Obliczono również różnice między rozpiętością ramion a wysokością ciała badanych. 95

Wysokość ciała Tabela 1. Charakterystyka liczbowa wysokości ciała badanych zawodników KWJ 2003 BADANA GRUPA (n) KWJ mazowieckie KWJ podlaskie KWJ pomorskie KWJ warmińsko-mazurskie Σ KWJ (n=48) WYSOKOŚĆ CIAŁA (cm) min max M ±Sd V (%) 176 195 184,25 6,59 3,58 164 187 176,75 6,74 3,81 168 193 181,75 7,76 4,27 178 189 181,33 3,58 1,97 164 195 181,0 6,74 3,72 Średnia wysokość ciała zawodników kadr wojewódzkich KWJ-2003 wynosi 181,0cm, przy warunkach indywidualnych od 164,0 do 195,0 cm (tab.1). Najniższą wartośc tego wskaźnika zarejestrowano wśród zawodników KWJ z województwa podlaskiego 176,7 cm. Zawodnicy z tego województwa byli średnio niżsi od pozostałych o 4,3 cm. Natomiast najwyższą średnią zanotowano w grupie kadry juniorów województwa mazowieckiego 184,3 cm (ryc.1). 96

186 184 182 184,25 181,75 181,3 ŚREDNI WYNIK 181,02 (cm) 180 178 176 174 172 176,75 MAZOWIECKIE PODLASKIE POMORSKIE WARMIŃSKO - MAZURSKIE Ryc.1. Średnia wysokość ciała badanych zawodników KWJ - 2003 w poszczególnych województwach. W grupach badawczych KWJ-2004 obserwowano mniejsze odchylenie od średniej wyników dla wszystkich kadr. Różnice w wysokości ciała zawodników wynoszą tutaj od 174,0 do199, 0 cm, przy czym średnia wartość kształtuje się na poziomie 184,1 cm (tab.2). 97

Tabela 2. Charakterystyka liczbowa wysokości ciała badanych zawodników KWJ 2004 BADANA GRUPA (n) KWJ mazowieckie KWJ podlaskie (n=13) KWJ pomorskie (n=14) KWJ warmińsko-mazurskie (n=11) Σ KWJ (n=50) WYSOKOŚĆ CIAŁA (cm) min max M ±Sd V (%) 174 194 185,58 5,18 2,79 176 194 182,77 4,53 2,48 178 199 184,50 4,97 2,69 178 188 183,63 3,59 1,96 174 199 184,12 4,62 2,51 (cm) 186 185,5 185 184,5 184 183,5 183 182,5 182 181,5 181 185,58 182,77 184,5 183,63 MAZOWIECKIE PODLASKIE POMORSKIE WARMIŃSKO - MAZURSKIE ŚREDNI WYNIK 184,12 Ryc.2. Średnia wysokość ciała badanych zawodników KWJ 2004 w poszczególnych województwach. 98

Rycina 2 ilustruje różnice średnich wysokości ciała zawodników poszczególnych województw. Tak jak w poprzednim roczniku najwyższą średnią tego parametru uzyskali zawodnicy województwa mazowieckiego (185,6cm), a najniższe województwa podlaskiego (182,8cm), natomiast różnice między tymi kadrami a średnią wszystkich zawodników wynosi odpowiednio + 1,5cm i 1,3cm. Masa ciała Tabela 3. Charakterystyka liczbowa masy ciała badanych zawodników KWJ 2003 BADANA GRUPA (n) KWJ mazowieckie KWJ podlaskie KWJ pomorskie KWJ warmińsko-mazurskie Σ KWJ (n=48) MASA CIAŁA (kg) min max M ±Sd V (%) 56 86 71,92 9,50 13,21 50 79 65,69 6,86 10,43 60 89 75,08 11,05 14,71 68 89 77,58 6,87 8,97 50 89 72,57 9,59 13,21 Piłkarze ręczni KWJ-2003 charakteryzują się masą ciała wynoszącą 72,6 kg, przy czym minimalna wartość tego wskaźnika to 50,0 kg, a maksymalna 89,0 kg (tab.3). Rycina 3 pozwala na zobrazowanie tej cechy i porównanie jej w poszczególnych województwach i odniesienie do średniej wartości wszystkich badanych. 99

(kg) 78 76 74 72 70 68 66 64 62 60 58 71,92 65,69 75,08 77,58 MAZOWIECKIE PODLASKIE POMORSKIE WARMIŃSKO - MAZURSKIE ŚREDNI WYNIK 72,57 Ryc. 3. Średnia masa ciała badanych zawodników KWJ 2003 w poszczególnych województwach. Tabela 4. Charakterystyka liczbowa masy ciała badanych zawodników KWJ 2004 BADANA GRUPA (n) KWJ mazowieckie KWJ podlaskie (n=13) KWJ pomorskie (n=14) KWJ warmińsko-mazurskie (n=11) Σ KWJ (n=50) MASA CIAŁA (kg) min max M ±Sd V (%) 67 94 76,08 8,40 11,04 57 90 69,23 9,66 13,95 62,5 86,5 72,14 6,16 8,54 62,5 86 73,36 7,83 10,67 57 94 72,60 8,21 11,31 100

Wartości masy ciała zawodników KWJ-2004 wynoszą od 57,0 do 94,0 kg, przy czym średnia tego wskaźnika równa się 72,6 kg. Wyraźną poprawa wyników tej wartości w porównaniu do KWJ-2003 zaobserwowano w województwach: mazowieckim (4,16 kg) i podlaskim (3,54 kg). Natomiast niższą średnią wartością masy ciała charakteryzowali się zawodnicy się województwa: pomorskiego (- 2,9 kg) i warmińskomazurskiego (- 4,22 kg). Średnie wartości tego wskaźnika dla KWJ-2003 i KWJ-2004 były takie same i wynosiły 72,6 kg (tab.4, ryc.4). 78 76 76,08 (kg) 74 72 70 69,23 72,14 73,36 ŚREDNI WYNIK 72,6 68 66 64 MAZOWIECKIE PODLASKIE POMORSKIE WARMIŃSKO - MAZURSKIE Ryc.4. Średnia masa ciała badanych zawodników KWJ 2004 w poszczególnych województwach. Rozpiętość ramion Średnia rozpiętość ramion badanych piłkarzy ręcznych KWJ-2003 wynosi 185,9cm (tab.5). Rozkład średnich wartości tej cechy w poszczególnych województwach i całej grupy szkoleniowej KWJ-2003 przedstawia rycina 5. 101

Tabela 5. Charakterystyka liczbowa rozpiętości ramion badanych zawodników KWJ 2003 BADANA GRUPA (n) KWJ mazowieckie KWJ podlaskie KWJ pomorskie KWJ warmińsko-mazurskie Σ KWJ (n=48) ROZPIĘTOSĆ RAMION (cm) min max M ±Sd V (%) 175 204 187,25 9,36 5,0 171 198 183,08 7,69 4,20 174 211 188,42 11,33 6,01 177 194 184,92 4,74 2,56 171-211 185,92 8,60 4,63 189 188,42 188 187,25 187 185,92 186 (cm) 185 184 183 183,08 184,92 182 181 180 MAZOWIECKIE POMORSKIE Ryc.5. Średnia rozpiętość ramion badanych zawodników KWJ 2003 w poszczególnych województwach. 102

Rozkład wyników rozpiętości ramion zawodników KWJ 2004 przedstawia tabela 6 i rycina 6. Średni wynik tej grupy jest zbliżony do wyniku KWJ 2003 i wynosi 187,2cm przy czym wyniki indywidualne wahały się w granicach 168,0 203,0cm. Wyraźna poprawa tej cechy jest zauważalna w kadrach województw: mazowieckiego (3,8cm) i warmińsko mazurskiego (3,1cm). Natomiast gorszy wynik średnio o 2,6cm zarejestrowano wśród piłkarzy ręcznych województwa podlaskiego. Tabela 6. Charakterystyka liczbowa rozpiętości ramion badanych zawodników KWJ 2004 BADANA GRUPA (n) KWJ mazowieckie KWJ podlaskie (n=13) KWJ pomorskie (n=14) KWJ warmińsko-mazurskie (n=11) Σ KWJ (n=50) ROZPIĘTOŚĆ RAMION (cm) min max M ±Sd V (%) 178 203 191,08 6,73 3,52 168 194 180,46 7,03 3,90 177 198 189,57 5,40 2,85 180 200 188,00 6,02 3,20 168 203 187,22 7,41 3,96 103

192 190 188 191,08 189,57 188 ŚREDNI WYNIK 187,22 186 (cm) 184 182 180 178 176 174 180,46 MAZOWIECKIE PODLASKIE POMORSKIE WARMIŃSKO - MAZURSKIE Ryci.6. Średnia rozpiętość ramion badanych zawodników KWJ 2004 w poszczególnych województwach. Różnica między rozpiętością ramion a wysokością ciała Kolejną cechą badanych piłkarzy ręcznych była różnica miedzy rozpiętością ramion, a wysokością ciała. Średnia tej cechy dla KWJ 2003 wynosi 5,0cm przy minimalnej wartości -7,0cm i maksymalnej 18,0cm (tab.7). 104

Tabela 7. Charakterystyka liczbowa różnicy między rozpiętością ramion a wysokością ciała badanych zawodników KWJ 2003 BADANA GRUPA (n) KWJ mazowieckie KWJ podlaskie KWJ pomorskie KWJ warmińsko-mazurskie Σ KWJ (n=48) RÓŻNICA ROZPIĘTOŚCI RAMION I WYSOKOŚCI CIAŁA (cm) min max M ±Sd V (%) -7 14 3,42 5,66 165,50 1 11 6,33 3,58 56,56-1 18 6,67 5,68 85,16-3 8 3,58 2,64 73,74-7 18 5,0 4,69 93,80 7 6,33 6,67 6 ŚREDNI WYNIK 5 5 (cm) 4 3 3,42 3,58 2 1 0 MAZOWIECKIE PODLASKIE POMORSKIE WARMIŃSKO - MAZURSKIE Ryc.7. Średnia różnicy między rozpiętością ramion a wzrostem badanych zawodników KWJ 2003 w poszczególnych województwach. 105

W zakresie tej cechy najwyższe wartości obliczono dla zawodników województwa pomorskiego i podlaskiego (ryc.7). Mniej korzystnie przedstawiają się średnie wartości tej cechy dla KWJ 2004 (tab.8, ryc.8). Średnia różnica między rozpiętością ramion a wysokością ciała wynosi 3,1cm, a przy różnicach indywidualnych zawodników od -9,0cm do 13cm. Niskie wielkości tej cechy u zawodników województwa podlaskiego zaniżają ogólny obraz badanej grypy KWJ 2004 (ryc.8). Zawodnicy pozostałych województw uzyskują dodatni poziom średnich wartości tej cechy. Tabela 8. Charakterystyka liczbowa różnicy między rozpiętością ramion a wzrostem badanych zawodników KWJ 2004 BADANA GRUPA (n) KWJ mazowieckie KWJ podlaskie (n=13) KWJ pomorskie (n=14) KWJ warmińsko-mazurskie (n=11) Σ KWJ (n=50 WARTOŚĆ min max x S V (%) -4 11 5,5 3,75 68,18-9 3-2,30 3,52-153,04-1 9 5,07 3,71 73,17-3 13 4,36 4,10 94,04-9 13 3,1 4,89 157,74 106

6 5 4 5,5 5,07 4,36 ŚREDNI WYNIK 3,1 3 (cm) 2 1 0-1 -2-3 - 2,3 MAZOWIECKIE PODLASKIE POMORSKIE WARMIŃSKO - MAZURSKIE Ryc. 8. Średnia różnicy między rozpiętością ramion a wzrostem badanych zawodników KWJ 2004 w poszczególnych województwach. Wskaźnik Rohrera Wskaźnik Rohrera określający stosunek masy ciała w gramach do sześcianu wysokości ciała w centymetrach kształtuje się w grupie KWJ 2003 od 0,95 do 1,55. Przeciętna jego wartość to 1,22 (tab.9). 107

Tabela 9. Charakterystyka liczbowa wskaźnika Rohrera badanych zawodników KWJ 2003 BADANA GRUPA (n) KWJ mazowieckie WARTOŚĆ min max M ±Sd V (%) 0,95 1,26 1,15 0,10 8,70 KWJ podlaskie 1,03 1,37 1,19 0,12 10,08 KWJ pomorskie 1,04 1,55 1,22 0,13 10,66 KWJ warmińsko-mazurskie 1,12 1,51 1,31 0,11 8,40 Σ KWJ 0,95 1,55 1,22 0,13 10,66 (n=48) 22,90% 4,20% Leptosomatyk Pyknik Atleta 72,90% Ryc.9. Procentowy rozkład typu budowy ciała wg klasyfikacji F. Curtiusa badanych zawodników KWJ 2003. Odnosząc wskaźnik Rohrera do skali F. Curtiusa możemy określić typ budowy ciała człowieka wg klasyfikacji E. Krestcchmera [Drozdowski, 1972] (ryc.9) 108

W tabeli 10 przedstawiono charakterystykę liczbową wskaźnika Rohrera zawodników poszczególnych województw KWJ 2004. Średnia wartość tej cechy dla całej badanej grupy wynosi 1,16 przy wartościach indywidualnych od 0,95 do 1,61. Tabela 10. Charakterystyka liczbowa wskaźnika Rohrera badanych zawodników KWJ 2004 BADANA GRUPA (n) KWJ mazowieckie KWJ podlaskie (n=13) KWJ pomorskie (n=14) KWJ warmińsko-mazurskie (n=11) Σ KWJ (n=50) WARTOŚĆ min max M ±Sd V (%) 1,02 1,61 1,20 0,16 13,33 0,95 1,38 1,13 0,14 12,39 0,97 1,39 1,15 0,10 8,70 1,03 1,34 1,18 0,09 7,63 0,95 1,61 1,16 0,13 11,18 109

4,20% 22,90% Leptosomatyk Pyknik Atleta 72,90% Ryc.10. Procentowy rozkład typu budowy ciała wg klasyfikacji F. Curtiusa badanych zawodników KWJ 2004. Jak można zauważyć na rycinie 9 i 10 w obydwu rocznikach kadr wojewódzkich dominuje typ lepto somatycznym. Podsumowane i wnioski Niniejsza praca dotyczy ważnego problemu selekcji i doboru młodych zawodników piłki ręcznej do kadr wojewódzkich w zakresie istotnych, dla piłkarza ręcznego, cech morfologicznych.dla scharakteryzowania rozwoju fizycznego badanych zawodników wybrano wysokość i masę ciała a przy użyciu tych parametrów określono typ budowy ciała wg F. Curtiusa. Ponadto, dokonano pomiarów rozpiętości ramion i obliczono różnicę pomiędzy tą cechą antropologiczną a wysokością ciała. Wszelkie porównania i zestawienia w dyskusji zostały odniesione do grup badanych i szkoleniowych zawodników 16 letnich i młodszych (I rocznik kategorii juniora młodszego i górny rocznik młodzika). Badania wykazały, że średnie wartości wysokości ciała zawodników kadr wojewódzkich różniły się między sobą znacząco (3,0 cm). Natomiast porównując te wyniki do wysokości ciała kandydatów do Szkoły Mistrzostwa Sportowego w Gdańsku (SMS Gdańsk 183,2 cm) należy stwierdzić, że zawodnicy KWJ 2003 byli niżsi, a KWJ 110

2004 wyżsi. Natomiast zdecydowanie mniejsze parametry wysokości ciała uzyskiwali zawodnicy obydwu roczników kadr wojewódzkich, w porównaniu do wyselekcjonowanych już uczniów I klasy SMS Gdańsk (187,4 cm). Jeszcze większe różnice zarejestrowano w odniesieniu do grupy zawodników rocznika 1982, gdzie średnia ich wysokości ciała była na poziomie 189,3cm. Natomiast za dobre można uznać stwierdzone przez nas wielkości wysokości ciała młodych zawodników w zestawieniu z kadetami i juniorami badanymi przez Jastrzębskiego [2004] (odpowiednio 183,4cm i 185,1cm). Inne tendencje zaobserwowano w odniesieniu do masy ciała zawodników badanych grup. Porównując uczestników kadr obydwu zgrupowań letnich można powiedzieć, że są na tym samym poziome 72,6 kg. Natomiast w porównaniu z innymi grupami piłkarzy ręcznych badani przez nas zawodnicy byli lżejsi. Na przykład, masa ciała zawodników SMS Gdańsk była na poziomie 74,3 kg a 15-letnich kadetów 75,2 kg. Wydaje się to być niekorzystnym objawem, ponieważ piłka ręczna jest według Czerwińskiego [1988] zaliczana do grupy sportów walki z prawem fizycznego kontaktu z przeciwnikiem. Obserwując czołowe zespoły świata można stwierdzić, że najlepszych zawodników świata cechuje budowa fizyczna o dużej masie ciała. Również przepisy, które zezwalają na grę kontaktową faworyzują zawodników silnych fizycznie. Wszyscy zawodnicy kadr wojewódzkich poddani zostali pomiarowi rozpiętości ramion i porównaniu tej cechy do wysokości ciała. Podzielając opinie, że te dwa parametry są bardzo pomocne w technice użytkowej zawodnika, a dobre + wyniki charakteryzują czołowych zawodników świata, wydaje się zasadne prowadzenie tych pomiarów. W naszej opinii, do obowiązujących pomiarów należałoby włączyć rozpiętość dłoni. Jest to również pomiar możliwy do wykonania w warunkach terenowych, a zaliczany do czynników mających znaczenie w doborze do piłki ręcznej [Czerwiński 1996]. Badania wielu autorów [Czerwiński, 1990; Drozdowski, 1972; Stawiarski, 1980] dowodzą, że do gry w piłkę ręczną należy dobierać zawodników typu atletycznego (wg wskaźnika Rohrera i klasyfikacji F. Curtiusa) o dużej wysokości i masie ciała (zgodnie z zasadami proporcji ciała wskaźnika BMI). 111

Wśród badanych zawodników wskaźnik Rohrera kształtował się na poziomie 1,22 i 1,16. Świadczy to o przewadze piłkarzy ręcznych o typie leptosomatycznym, a więc osób o smukłej budowie ciała. Podobne wskaźniki uzyskał Jastrzębski [2004] badając grupy młodych piłkarzy ręcznych. Wynik ten uzasadnia młody wiek badanych u których procesy rozwojowe są w fazie aktywnej. Niniejsza praca jest odpowiedzią na zapotrzebowanie programu Ministerstwa Sportu Szkolenie i współzawodnictwo młodzieży uzdolnionej sportowo. W ramach tego programu odbywa się szkolenie kadr wojewódzkich juniorów młodszych w piłce ręcznej (zawodnicy w wieku 16 lat i młodsi). Za sprawą Wydziału Szkolenia ZPRP (Związku Piłki Ręcznej w Polsce) od roku 2003 działalność organizacyjną i szkoleniową kadr wojewódzkich w dużej mierze zunifikowano. Wprowadzono wspólne letnie zgrupowania sportowe (dla czterech województw), opracowano ramowe programy organizacyjno szkoleniowe (dla tych zgrupowań), wyznaczono podstawowe cele i zadania szkoleniowe i zadania uzupełniające, postawiono wymagania w odniesieniu do norm wysokości ciała zawodników oraz zawodników leworęcznych. Ponadto, zalecono koordynatorom kadr wojewódzkich, wykonać pomiary wysokości i masy ciała oraz rozpiętości ramion zawodników. Ujednolicono też monitorowanie wszystkich zawodników, tworzących kadry wojewódzkie w kategorii juniora młodszego. W ten sposób Wydział Szkolenia ZPRP oraz trenerzy kadr narodowych dysponują podstawowymi danymi z zakresu morfologii ciała podopiecznych. W świetle dokonanej analizy materiału, uzyskane wyniki doprowadziły do sformułowania następujących wniosków: 1. Badani piłkarze ręczni charakteryzowali się dużą wysokością ciała, KWJ 2003 181,02 i KWJ-2004 184,12 i przeciętną masą ciała 72,6 kg i 72,6 kg 2. Badani zawodnicy charakteryzowali się mniejszą masą ciała i niższą wysokością ciała niż piłkarze ręczni SMS Gdańsk (I i II klasy). 3. Badani piłkarze ręczni kadr wojewódzkich, wg typologii opartej o wskaźnik Rohrera (z zastosowaniem skali F. Curtiusa), reprezentują leptosomatyczny i smukły typ budowy ciała. 112

4. Zawodnicy kadr wojewódzkich charakteryzują się dużą rozpiętością ramion, przewyższającą wzrost, średnio o 5,0cm i 3,1cm. 5. Kadry wojewódzkie rocznika 1988 i młodsi były lepiej dobrane pod względem morfologii Bibliografia: 1. Czerwiński J. [1982] Metody oceny przystosowania zawodnika do zadań treningowych w piłce ręcznej. AWF Gdańsk 2. Czerwiński J. [1988] Piłka ręczna. AWF Gdańsk 3. Czerwiński J. [1996] Charakterystyka gry w piłkę ręczną. AWF Gdańsk 4. Drozdowski Z. [1972] Antropologia sportowa. Morfologiczne podstawy wychowania fizycznego i sportu. PWN Warszawa-Poznań 5. Jastrzębski Z. [2004] Kontrola treningu w piłce ręcznej. AWFiS Gdańsk 6. Malarecki I. [1981] Zarys fizjologii wysiłku treningu sportowego. Sportu i Turystyka Warszawa 7. Przewęda R. [1981] Rozwój somatyczny i motoryczny WSiP Warszawa 8. Stawiarski W. [1980] Charakterystyka morfologiczna zawodników i zawodniczek piłki ręcznej. Wychowanie Fizyczne i Sport nr 2 9. Stawiarski W. [1986] Piłka ręczna. Wydawnictwo skryptowe nr 81 AWF Kraków 10. Ważny Z. [1981] Współczesny system szkolenia w sporcie wyczynowym. SiT Warszawa 113