CYKLE KONIUNKTURALNE Wszystkie gospodarki rynkowe podlegają cyklom koniunkturalnym czyli powtarzającym się okresom pogorszenia i poprawy koniunktury (wahań wokół trendu). Cykl koniunkturalny: fluktuacje zagregowanych zmiennych opisujących aktywność gospodarczą. Klasyczny cykl koniunkturalny składa się z czterech faz: kryzysu depresji oŝywienia rozkwitu 123
CYKLE KONIUNKTURALNE Cykle nie mają ściśle regularnego charakteru ale cechują się wspólnymi własnościami: we wczesnej fazie recesji dochodzi do wzrostu zapasów a następnie spadku inwestycji, rośnie bezrobocie i spadają płace, a w konsekwencji popyt globalny, rosną niewykorzystane zdolności produkcyjne, spadają ceny i zyski, spadają indeksy giełdowe i stopy procentowe, w fazie oŝywienia proces zachodzi w odwrotnym kierunku 124
125 CYKLE KONIUNKTURALNE Obecnie cykle koniunkturalne są znacznie łagodniejsze dzięki antycyklicznej polityce gospodarczej rządów, obejmującej odpowiedni policy mix. Polityka antycykliczna prowadzi jednak równieŝ do osłabienia wzrostu. Od II wojny światowej cykle są spłaszczone i obejmują zwykle dwie fazy: recesji ekspansji Definicja recesji: przynajmniej dwa kolejne kwartały spadku PKB (NBER) Teorie cykli: egzogeniczne: szoki zewnętrzne, wynalazki, plamy na słońcu (Jevons) cykl polityczny endogeniczne:
CYKLE KONIUNKTURALNE Podstawowe typy cykli koniunkturalnych: cykle Kondratieffa 50-60 lat związane z przełomowymi wynalazkami cykle Kuznetza 15-23 lat związane z akumulacją czynników wytwórczych cykle Juglara 8-10 lat związane z cyklem wydatków inwestycyjnych? cykle Kitchina 3-4 lat związane ze zmianami cen hurtowych? Najlepiej zbadane: Juglara. Początek Anglia 1825. Kolejne: 1836, 1847, 1857, 1866, 1873, 1882, 1890, 1900, 1907, 1920, 1929, 1937. Po II wojnie światowej cykle krajowe o róŝnych amplitudach i okresach osłabiające światowy Współczesne wyniki badań nad cyklami nie potwierdzają jednoznacznie ich istnienia 126
CYKLE KONIUNKTURALNE Geneza deterministycznych cykli koniunkturalnych: opóźnienie Robertsona: między dochodem a konsumpcją opóźnienie Lundberga: między popytem a produkcją Model mnoŝnika-akceleratora: wzrost wydatków inwestycyjnych powoduje bezpośrednio przyrost dochodu i przyrost konsumpcji a w konsekwencji dalszy przyrost dochodu (efekt mnoŝnikowy). wzrost realnej produkcji wymaga wzrostu zasobu kapitału, a w konsekwencji przyspieszonych inwestycji (akcelerator zasada przyspieszenia) 127
CYKLE KONIUNKTURALNE Model mnoŝnika-akceleratora: cykl deterministyczny jeŝeli PKB rośnie w to rosną inwestycje (zasada przyspieszenia) prowadząc do jeszcze szybszego wzrostu PKB. Po osiągnięciu potencjalnego PKB spada tempo wzrostu inwestycji. 128 cykle stochastyczne: na skutek przypadkowych zdarzeń gospodarka jest wytrącana z równowagi i wpada w oscylacje (Slucki i Frisch): impulsy oscylacje teorie tłumaczące przejście impulsy oscylacje: przy lepkich cenach (keynesowska) przy zmiennych cenach (neoklasyczna) tylko przy błędnych oczekiwaniach realny cykl koniunkturalny
Begg, Makroekonomia, rozdział.29, Makroekonomia gospodarki otwartej Makroekonomia gospodarki otwartej: analiza gospodarki w której istotne są transakcje z zagranicą. Obecnie praktycznie wszystkie gospodarki są w pewnym stopniu otwarte. Otwarcie gospodarki moŝe dotyczyć wszystkich kategorii ekonomicznych: towaru, siły roboczej, usług i wiedzy, kapitału. Kurs walutowy: ilość waluty zagranicznej jaką moŝna nabyć za jednostkę waluty krajowej. Kurs ustalany jest na rynku walutowym czyli kaŝdym rynku międzynarodowym, na którym jedna waluta moŝe zostać wymieniona na inną. Dzienny obrót na rynkach walutowych to około 1200 mld USD. Tylko 5% to transakcje rzeczywiste. 129
Aprecjacja waluty to sytuacja gdy kurs rośnie, deprecjacja gdy spada. Uwaga na sposób zapisu! 0.33$/zł: metoda brytyjska zapisu kursu, 3 zł/usd: metoda europejska zapisu kursu. Metoda europejska zapis prosty, brytyjska zapis odwrotny. Rewaluacja/dewaluacja waluty administracyjna zmiana kursu 130 Systemy kursowe walut (zespoły warunków wpływających na kurs walutowy): system kursów stałych (sztywnych): stabilizacja wahań poprzez interwencje BC systemy kursów administrowanych: według reguł lub dyskrecjonalnie system kursów zmiennych: swobodne kształtowanie kursu przez rynek W większości krajów funkcjonuje forma płynnych kursów walutowych, gdzie o poziomie kursu decyduje rynek, choć spotykane są równieŝ inne mechanizmy ustalania kursów.
Przykładowe systemy kursowe: całkowita dolaryzacja (full dollarization); kurs sztywny (currency board) kurs stały (fixed-but-adjustable exchange rate) kurs pełzający (crawling peg) system pełzającego pasma (crawling band) system suwającego się pasma (sliding band) system kursu płynnego w paśmie (floating within the band) brudna postać kursu płynnego (dirty float) czysta postać kursu płynnego (free float) 131
Wymienialność walut: zewnętrzna: nierezydenci maja swobodę płatności i prawo do wymiany waluty zgodna ze standardem MFW: brak ograniczeń w transakcjach bieŝących dla wszystkich, jednolity kurs walutowy, zobowiązanie do wykupu własnej waluty od innych krajów MFW pochodzącej z transakcji bieŝących; całkowita: nieograniczony zakres wymienialności bez względu na rodzaj transakcji (bieŝące, kapitałowe) i podmiot (rezydent, nierezydent) Dopływ lub odpływ walut z kraju zmienia podaŝ pieniądza krajowego. Aby utrzymać podaŝ na stałym poziomie rząd musi dokonywać operacji otwartego rynku zwanych sterylizacją. 132
W zaleŝności od systemu kursowego róŝna jest skuteczność polityki monetarnej. W systemie stałych kursów polityka monetarna jest nieskuteczna: wzrost podaŝy pieniądza obniŝa stopy procentowe, a w konsekwencji powoduje odpływ kapitału. W rezultacie spada podaŝ walut obcych i rósłby ich kurs, gdyby bank nie sprzedawał walut. SprzedaŜ walut powoduje spadek podaŝy pieniądza krajowego i wzrost stóp do pierwotnego poziomu. W systemie płynnego kursu walutowego polityka pienięŝna jest skuteczna: wzrost podaŝy pieniądza powoduje spadek stóp i odpływ kapitału, a w konsekwencji wzrost kursów walut obcych. Prowadzi to do spadku opłacalności importu i wzrostu popytu wewnętrznego i eksportu. Zwiększa się PKB w nowym punkcie równowagi. 133
Kurs walutowy pełni dwie podstawowe funkcje: cenotwórczą: przenoszenie poprzez kursy zagranicznego układu cen na układ krajowy informacyjną: dostarczanie bezpłatnej informacji o cenie walut jako przesłanki do decyzji o zaangaŝowaniu aktywów Czynniki determinujące poziom kursów walutowych: Ekonomiczne: strukturalne: poziom rozwoju i struktura gospodarki, konkurencyjność, techniczne: poziom technologicznych gospodarki, funkcjonowanie rynków koniunkturalne: tempo wzrostu PKB, inflacja, stopy procentowe Pozaekonomiczne polityczne: ryzyko, instytucjonalne: polityka pienięŝna BC, rozwiązania systemowe psychologiczne: oczekiwania, ryzyko finansowe 134
Równowaga w gospodarce otwartej: równowaga wewnętrzna + równowaga zewnętrzna Równowaga wewnętrzna: łączny popyt równy produkcji przy pełnym zatrudnieniu Równowaga zewnętrzna: zerowe saldo obrotów bieŝących Bilans płatniczy: usystematyzowane zestawienie wszystkich transakcji zawieranych między mieszkańcami kraju a zagranicą. Miara relacji z zagranicą, składa się z: bilans obrotów bieŝących: zapis płatności z tytułu transakcji bieŝących bilans handlu bilans usług bilans dochodów bilans transferów bilans obrotów finansowych: zapis transakcji dotyczących aktywów kapitałowych inwestycje bezpośrednie (zakup co najmniej 10% udziałów) inwestycje portfelowe bilans wyrównawczy (jeŝeli dopływ kapitału nie wystarcza do pokrycia deficytu w obrotach bieŝących) 135
Czynniki decydujące o wielkości handlu zagranicznego: bezwzględna przewaga kosztowa (t.kosztów absolutnych) względna przewaga kosztowa (t.kosztów komparatywnych) 136 Teoria kosztów komparatywnych: kraje dokonują wymiany handlowej zgodnie z cenami względnymi towarów w poszczególnych krajach. Produkowane są te towary których koszt względny wytworzenia jest niŝszy. NiezaleŜnie od róŝnic w kosztach bezwzględnych zawsze istnieje pewien poziom kursu walutowego przy którym dowolny kraj moŝe produkować przynajmniej jedno dobro taniej niŝ inne kraje przy załoŝeniu Ŝe ceny wszystkich dóbr są wyraŝone w tej samej walucie. T.k.k. została stworzona przez Ricardo jeszcze w XVIII wieku przy załoŝeniu doskonałej mobilności kapitału i braku mobilności pracy Inne teorie: obfitości zasobów (Samuelson), neotechnologiczne (luka technologiczna, korzyści skali, cykle Ŝycia produktów)
137 W małych gospodarkach poziom cen jest związany z kursem walutowym, w duŝych gospodarkach ceny są zwykle utrzymywane przez dostawców na stabilnym poziomie w celu zachowania udziału w rynku Gałęzie i branŝe których produkty mogą być przedmiotem łatwego importu i eksportu nazywa się branŝami konkurencyjnymi. Istnieje krótkookresowa sprzeczność między interesami producentów i konsumentów w takich branŝach. Typowe środki protekcjonistyczne: cła kontyngenty embarga Protekcjonizm osłabia konkurencję zagraniczną i zwiększa eksport netto. Zwiększa równieŝ stopę procentową i PKB. Zwiększa kurs walutowy wpływając na spadek eksportu netto. Protekcjonizm byłby korzystny w krótkim okresie gdyby nie środki odwetowe niwelujące całkowicie korzyści. W długim okresie protekcjonizm osłabia konkurencyjność międzynarodową firm.
Mundell 1961 teoria optymalnych obszarów walutowych: ta sama waluta lub sztywny kurs celowe gdy podobna polityka, mobilność czynników produkcji, struktura instytucjonalna gospodarek; korzyści: redukcja kosztów transakcyjnych i ryzyka, redukcja niezbędnych rezerw walutowych, sprzyja wzrostowi handlu; koszty: utrata autonomii, brak moŝliwości korygowania konkurencyjności poprzez dewaluację Euro jest przykładem realizacji koncepcji OOW. Kraje wchodzące do strefy euro muszą mieć zbliŝone poziomy rozwoju gospodarczego i sposoby funkcjonowania gospodarek: kryteria konwergencji. 138
Kryteria konwergencji Traktat z Maastricht deficyt budŝetowy < 3% PKB dług publiczny < 60% PKB inflacja < średnia z trzech najniŝszych + 1,5pp długoterminowe stopy procentowe < średnie + 2pp Mechanizm ERM2 dwa lata. +/- 15% wokół kursu centralnego 139