Podstawy ekonomii KOSZTY I ICH KLASYFIKACJA Opracowanie: dr Tomasz Taraszkiewicz
Koszty i ich klasyfikacja Istota podejścia ekonomicznego sprowadza się do traktowania kosztu jako kosztu ekonomicznego czyli alternatywnego. Koszty jawne obejmują bezpośrednie wydatki pienięŝne przedsiębiorstwa (oprócz wydatków inwestycyjnych), a zatem koszty robocizny, surowców, materiałów, paliwa, energii, usług obcych, czynszu, ubezpieczeń itd. Koszty ukryte odzwierciedlają np. moŝliwe do uzyskania dochody z danych zasobów przy alternatywnym najkorzystniejszym ich wykorzystaniu Amortyzacja stopniowo, w miarę zuŝywania się środków trwałych, wliczane w koszty odpisy z ich wartości początkowej, równowaŝące ich umorzenie, mające za zadanie stworzenie funduszu umoŝliwiającego odtworzenie zuŝywającego się majątku Koszty księgowe w przedsiębiorstwie wyłącznie koszty jawne i amortyzacja
Rodzaje zysków Zysk księgowy dodatnia róŝnica między przychodem przedsiębiorstwa (iloczyn wielkości sprzedaŝy i cen produktów gotowych) a sumą kosztów jawnych i amortyzacji Zysk normalny osiągany, gdy przychody przedsiębiorcy zrównują się z całkowitymi kosztami ekonomicznymi Oprócz kosztów księgowych przedsiębiorca ma równieŝ pokryte koszty ukryte, a zatem otrzymuje dochód nie niŝszy, niŝ w najlepszym alternatywnym wariancie alokacji swego zasobu ziemi, kapitału i pracy (jej czasu, kwalifikacji i przedsiębiorczości). Jeśli zysk księgowy jest niŝszy niŝ koszty ukryte przedsiębiorcy (przychód jest niŝszy niŝ koszt alternatywny), to firma ponosi stratę ekonomiczną. Przy alternatywnym wykorzystaniu swych zasobów przedsiębiorca osiągnąłby wyŝsze korzyści. Dlatego teŝ zysk normalny określa się mianem dolnego progu rentowności firmy break even point. Wynik poniŝej zysku normalnego to strata, powyŝej zysk ekonomiczny. Zysk ekonomiczny nadwyŝka przychodów nad całkowitymi kosztami ekonomicznymi
Klasyfikacja kosztów Koszty własne przedsiębiorstwa koszty uwzględniane w jego własnym rachunku jako podstawie podejmowania decyzji produkcyjnych Koszty społeczne całkowite koszty ponoszone przez społeczeństwo, a związane z prowadzeniem danej działalności gospodarczej Koszty całkowite total costs - suma iloczynów wielkości zuŝycia poszczególnych czynników wytwórczych i ich cen Całkowite koszty ekonomiczne obejmują koszty jawne i ukryte. Koszty całkowite dzielą się na koszty stałe i zmienne. koszty stałe fixed costs w krótkim okresie czasu są to koszty niezaleŝne od skali produkcji, nie podlegają zmianie, wraz ze zmianą wielkości produkcji (np. opłaty dzierŝawcze, podatek od nieruchomości, wynagrodzenia pracowników administracji, ubezpieczenia majątkowe, amortyzacja) W długim okresie czasu koszty te nabierają cech zmienności, najczęściej skokowo. koszty zmienne variable costs wynikają z zaangaŝowania w procesie produkcji zmiennych czynników wytwórczych Koszty te rosną wraz ze wzrostem skali produkcji, choć w róŝnym tempie (np. koszty paliwa, materiałów, energii, wynagrodzeń pracowników bezpośrednio produkcyjnych).
Klasyfikacja kosztów Koszty przeciętne dzielą się na: - przeciętne koszty całkowite (ATC average total costs), - przeciętne koszty zmienne (AVC average variable costs), - przeciętne koszty stałe (AFC average fixed costs).
Klasyfikacja kosztów Przeciętne koszty całkowite (ATC average total costs) to iloraz kosztów całkowitych i wielkości produkcji. Przeciętne koszty zmienne (AVC average variable costs) to iloraz kosztów zmiennych i wielkości produkcji. Przeciętne koszty stałe (AFC average fixed costs) to iloraz kosztów stałych i wielkości produkcji. Koszt krańcowy jest równy zmianie kosztu całkowitego spowodowanej zmianą wielkości produkcji o jednostkę
Klasyfikacja kosztów ZaleŜność między krzywymi kosztów a krzywymi produktów
Klasyfikacja kosztów ŚcieŜka ekspansji produkcji to: - krzywa łącząca kolejne kombinacje najniŝszych kosztów pozwalające na osiąganie coraz większej produkcji, - zbiór punktów, dla których krańcowa stopa technicznej substytucji (MRTS) czynników produkcji jest równa relacji ich cen, - długookresowa krzywa ilustrująca najniŝsze koszty osiągania kolejnych wielkości produkcji. ŚcieŜka ekspansji L zatrudnienie K kapitał TC1, TC2, TC3 izokoszty X1, X2, X3 izokwanty ŚcieŜka ekspansji, po przeniesieniu jej z płaszczyzny dwuczynnikowej na płaszczyznę kosztu całkowitego i skali produkcji staje się długookresową krzywą kosztu całkowitego.
Korzyści skali Korzyści skali - występują, gdy koszty rosną wolniej niŝ wielkość produkcji, koszt przeciętny maleje Wraz ze wzrostem skali produkcji rosną moŝliwości: - lepszego wykorzystania aparatu wytwórczego, wyŝszej produktywności, - relatywnego obniŝenia rezerw, - uzyskania wyŝszego stopnia specjalizacji siły roboczej, - osiągnięcia wyŝszej wydajności, - prowadzenia i korzystania z wyników prac badawczo-rozwojowych, - stosowania postępu innowacyjnego, - korzystania z nowoczesnych technologii i lepszych rozwiązań organizacyjnych, - za sprawą większej skali produkcji rośnie zapotrzebowanie na większe ilości czynników wytwórczych, a zatem prawdopodobne stają się rabaty z tytułu jednorazowych zakupów znacznych ilości czynników wytwórczych.
Krzywe długookresowych kosztów całkowitych LRTC a korzyści skali TC W zaleŝności od podatności danej produkcji na korzyści skali krzywa kosztu długookresowego moŝe mieć przebieg odpowiadający jednemu z 3 wzorców: ROSNĄCE K.S. STAŁE K.S. MALEJĄCE K.S.
Koszty a korzyści skali Krzywe długookresowych kosztów przeciętnych LRAC w warunkach rosnących, stałych i malejących korzyści skali ROSNĄCE K.S. STAŁE K.S. MALEJĄCE K.S.
Elastyczność kosztu Elastyczność kosztu całkowitego względem wielkości produkcji Elastyczność produkcyjna kosztów zaleŝna jest od relacji kosztu krańcowego i kosztu przeciętnego.
Koszty skali Koszty skali mogą być powodowane przez następujące czynniki: - nieoptymalne wykorzystanie mocy produkcyjnych poszczególnych ogniw procesu technologicznego, - rosnące trudności zarządzania, - koszty rozrostu biurokracji, - rosnące koszty transportu, - rosnące koszty spedycji.
ZaleŜność kosztów i korzyści skali od rodzaju branŝy gospodarki Kształt krzywych długookresowych kosztów przeciętnych moŝe być róŝny w poszczególnych branŝach. branŝe mało podatne znaczne korzyści skali monopole naturalne na korzyści skali (przemysł o wysokim (dominują koszty stałe, (duŝe koszty robocizny, uzbrojeniu technicznym energetyka, rękodzieło, usługi naprawcze) stanowisk pracy, telekomunikacja, zmechanizowany, transport kolejowy) zautomatyzowany)
Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Ekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Warszawa 2007. Milewski R., Kwiatkowski E.: Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2007. Kamińska T., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Teoria podejmowania decyzji przez podmioty rynkowe. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2000. Kamińska T., Krysinska A., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Wybrane problemy z mikroekonomii - zadania. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2006. Czarny B., Rapacki R.: Podstawy ekonomii. PWE. Warszawa 2002. Szczepaniec M.: Makroekonomia. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2003.