TransBaltic project is CO-FINANCED by the eu Baltic Sea Programme 2007-2013

Bartosz GUSZCZAK 1 Marcin FOLTYŃSKI 2 Izabela JELEŃ 3 Transbaltic, Transport intermodalny, e-myto TransBaltic TransBaltic project is CO-FINANCED by the eu Baltic Sea Programme 2007-2013 WPŁYW WPROWADZENIA ELEKTRONICZNEGO POBORU OPŁAT (E-MYTA) NA WZROST KONKURENCYJNOŚCI TRANSPORTU INTERMODALNEGO Przedsiębiorstwa w nieustannie zmieniającej się gospodarce zmuszone są do poszukiwania recept na ograniczenie kosztów bieŝącej działalności. Dla wielu przedsiębiorstw bardzo waŝnym elementem jest redukcja kosztów logistyki, a przede wszystkim kosztów transportu. 1 lipca 2011 roku wprowadzony został system elektronicznego poboru opłat e-myto na wybranych odcinkach dróg. Niniejsza publikacja przedstawia charakterystykę tego systemu, a takŝe transportu intermodalnego. Przewozy intermodalne stają się coraz bardziej konkurencyjne z punktu widzenia minimalizacji kosztów dla przedsiębiorstw, które do tej pory do przewozu towarów wykorzystywały głównie transport drogowy. IMPACT OF INTRODUCTION OF E-TOLL SYSTEM TO INCREASE OF COMPETITIVENESS OF INTERMODALTRANSPORT The economy is constantly changing and therefore companies look for ways to cut the costs of their current business activities. Lowering the costs of logistics, especially costs of transport, is essential for many companies. 1 July of 2011 was introduced e-tolls system on the selected roads. This publication presents the characteristics of this system, as well as intermodal transport. Intermodal transport is becoming more competitive in terms of minimizing costs of transportation for companies which used road transport. 1 Instytut Logistyki i Magazynowania, 61 755 Poznań; ul. E. Estkowskiego 6; E-mail: Bartosz.Guszczak@ilim.poznan.pl 2 Instytut Logistyki i Magazynowania, 61 755 Poznań; ul. E. Estkowskiego 6; E-mail: Marcin.Foltyński@ilim.poznan.pl 3 Instytut Logistyki i Magazynowania, 61 755 Poznań; ul. E. Estkowskiego 6; E-mail: Izabela.Jelen@ilim.poznan.pl

1338 Bartosz GUSZCZAK, Marcin FOLTYŃSKI, Izabela JELEŃ 1. WSTĘP Celem strategicznym logistyki jest minimalizacja kosztów związanych z fizyczną dystrybucją towarów. Stwierdzić zatem noŝna, iŝ logistyka powinna dostarczać przedsiębiorstwom praktycznych narzędzi do zdobywania rynku przy spełnieniu oczekiwań klientów, takich jak koszty, jakość oraz ogólne standardy obsługi klienta [5, str. 37]. Wiedza oraz jej wykorzystanie na temat procesów logistycznych jest bardzo istotna i moŝe ona przedsiębiorstwom przynieść wiele korzyści, m.in.: obniŝkę kosztów, uzyskanie przewagi konkurencyjnej, zwiększenie udziału przedsiębiorstwa w rynku, wyŝszą rentowność, większą elastyczność działania, usprawnienie współpracy, a takŝe szybszy rozwój firmy [3, str. 14]. Aby efekty takie mogły zostać osiągnięte rozwiązać trzeba wiele problemów, przede wszystkim związanych z transportem, poniewaŝ koszty transportu w strukturze kosztów logistycznych, są najwaŝniejszym elementem, przewyŝszając chociaŝby koszty utrzymania zapasów, przetwarzania zamówień, magazynowania, a takŝe operacji magazynowych [11, str. 142]. Podkreślić takŝe naleŝy fakt, iŝ koszty transportu stanowić mogą znaczny udział w kosztach całkowitych działalności przedsiębiorstwa [11, str. 142]. Przytoczyć naleŝy takŝe kwestię, Ŝe w logistyce transport jest działaniem bezpośrednio odpowiedzialnym za przemieszczanie dóbr materiałów oraz ładunków pomiędzy stacjonarnymi elementami sieci i systemów logistycznych takimi jak: zakłady produkcyjne, magazyny oraz punkty sprzedaŝy detalicznej [11, str. 140]. Dlatego teŝ istotą sprawy staje się kwestia obniŝenia kosztów transportu w działalności przedsiębiorstwa, na które składają się: wybór środka transportu, czasu oraz optymalnej trasy transportu. W ostatnim czasie wprowadzony został system elektronicznego poboru opłat (szczegółowo opisany poniŝej), który podniesie, i tak juŝ znaczące dla wielu przedsiębiorstw koszty transportu. Dlatego teŝ, jako alternatywa dla transportu drogowego proponowany jest transport intermodalny, który przedstawiony został w dalszej części niniejszej publikacji. 2. CHARAKTERYSTYKA SYSTEMU ELEKTRONICZNEGO POBORU OPŁAT (E-MYTA) Od 1 lipca 2011 roku w Polsce zaczął funkcjonować system elektronicznego poboru opłat e-myto. Elektroniczny pobór opłat wprowadzany będzie poszczególnymi etapami. I tak, pierwszy etap, jak juŝ wspomniano powyŝej obowiązuje od 1 lipca 2011 roku i zgodnie z projektem rozporządzenia objął: 630 km. autostrad, 570 km dróg ekspresowych, 400 km dróg krajowych dwujezdniowych oraz dróg równoległych zarządzanych przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad. Drogi, które objęte zostały systemem elektronicznego poboru opłat przedstawione zostały w tabeli 1.

WPŁYW WPROWADZENIA ELEKTRONICZNEGO.. 1339 Rodzaj drogi Autostrada A1: Droga ekspresowa Tab. 1. Drogi objęte elektronicznym systemem poboru opłat Źródło: [9] Odcinek węzeł Tuszyn węzeł Bełchatów węzeł Sośnica węzeł Świerklany A2 węzeł Modła węzeł Stryków A4 Zgorzelec węzeł Bielany Wrocławskie węzeł Bielany Wrocławskie węzeł Kleszczów węzeł Kleszczów węzeł Murckowska węzeł Balice węzeł Szarów A6 Kołbaskowo węzeł Kijewo A8 węzeł Nowa Wieś Wrocławska węzeł Pawłowice A18 węzeł Golnice KrzyŜowa S1 Bielsko Biała Cieszyn - Boguszowice Dąbrową Górnicza (Ząbkowice) Tychy Pyrzowice Lotnisko węzeł Podwarpie S3 S5 S6 S7 S8 węzeł Goleniów Północ Szczecin (węzeł Kijewo) węzeł Klucz Gorzów Wielkopolski (węzeł Gorzów Południe) węzeł Sulechów węzeł Nowa Sól węzeł Stryszek węzeł Białe Błota węzeł Gdynia węzeł Rusocin (A1) obwodnica Płońska węzeł Kroczewo węzeł Czosnów Grójec (z obwodnica Grójca) Jedlińsk SkarŜysko Kamienna (z obwodnicą SkarŜyska Kamiennej) węzeł Kielce Północ węzeł Jędrzejów Północ węzeł Jędrzejów Wschód (skrzyŝowanie z drogą krajową nr 78) Rybitwy węzeł BieŜanów węzeł Myślenice węzeł Lubień węzeł Dąbrowa węzeł Cieśle węzeł Konotopa węzeł Powązkowska

1340 Bartosz GUSZCZAK, Marcin FOLTYŃSKI, Izabela JELEŃ Radzymin (z obwodnicą Radzymina) Wyszków obwodnica Ostrowi Mazowieckiej S10 węzeł Stargard Szczeciński Zachód węzeł Stargard Szczeciński Wschód węzeł Nieszawka węzeł Czerniewice S11 Krzesiny Kórnik S22 Elbląg Grzechotki Droga krajowa 4 Rzeszów Tywonia 6 Gościcino granica m. Gdynia 7 Płońsk węzeł Kroczewo Czosnów granica m. Warszawa granica m. Warszawa Grójec granica m. Kraków Myślenice 10 granica m. Szczecin - węzeł Stargard Szczeciński Zachód 18 Olszyna (granica państwowa) Golnice 77 Radymno Przemyśl 81 granica m. Katowice Skoczów (z wyłączeniem m. śory) 92 skrzyŝowanie z drogą wojewódzką nr 305 granica m. Poznań granica m. Poznań Września 94 granica m. Dąbrowa Górnicza granica m. Kraków Kolejny etap, drugi, zacznie obowiązywać od stycznia 2012 roku. Wówczas, system elektronicznego poboru opłat uzupełniony zostanie o następujące odcinki dróg [9]: A 1 na odcinku Maciejów Sośnica, A 2 na odcinku obejmującym obwodnice Mińska Mazowieckiego, A 4 na odcinku od węzła Rzeszów Zachód do węzła Rzeszów Wschód, A 8 na odcinku od węzła Lotnisko do węzła Pawłowice, S 1 na odcinku obejmującym obwodnice Bielska Białej, S 5 na odcinku Gniezno Poznań, S 7 na odcinku SkarŜysko Kamienna Występa, S 19 na odcinku Stobierna Rzeszów, S 11 na odcinku obejmującym zachodnia obwodnice Poznania,

WPŁYW WPROWADZENIA ELEKTRONICZNEGO.. 1341 nr 1 na odcinkach: Lodź Tuszyn, węzeł Bełchatów Dabrowa Górnicza oraz Tychy Bielsko Biała, nr 86 na odcinkach: Podwarpie Katowice oraz Katowice Tychy. Termin wprowadzenia trzeciego etapu elektronicznego poboru opłat wyznaczono na styczeń 2013 roku. Planuje się, iŝ wówczas do systemu włączonych zostanie ok 1800 km. autostrad i dróg ekspresowych. Planuje się takŝe, Ŝe do systemu włączone zostaną takŝe autostrady koncesyjne. Ostatni, czwarty etap wprowadzania elektronicznego poboru opłat rozpocznie się w styczniu 2014r. Wówczas do systemu włączonych zostanie kolejne 600 km. autostrad. Planuje sie, Ŝe ostatecznie do systemu elektronicznego poboru opłat włączone zostaną wszystkie odcinki autostrad, dróg ekspresowych oraz dwujezdniowych dróg krajowych, a takŝe wybrane, równoległe odcinki dróg krajowych. Wysokość pobieranych opłat uzaleŝniona jest od klasy drogi oraz od klasy emisji spalin euro. Szczegóły opłat przedstawione zostały w tabelach poniŝej. Tab. 2. Stawki opłaty elektronicznej dla dróg krajowych o klasie A i S lub ich odcinków, na których pobiera się opłatę elektroniczną: Źródło: [9] Stawka opłaty elektronicznej za przejazd 1 km drogi krajowej (w zł) Kategoria pojazdu Klasy pojazdów w EURO w zaleŝności od limitów emisji spalin max. EURO 2 EURO 3 EURO 4 min. EURO 5 Pojazdy samochodowe o dopuszczalnej masie 0,40 0,35 0,28 0,20 całkowitej powyŝej 3,5 t i poniŝej 12 t Pojazdy samochodowe o dopuszczalnej masie całkowitej powyŝej 12 t 0,53 0,46 0,37 0,27

1342 Bartosz GUSZCZAK, Marcin FOLTYŃSKI, Izabela JELEŃ Tab. 3. Stawki opłaty elektronicznej dla dróg krajowych o klasie GP i G lub ich odcinków, na których pobiera się opłatę elektroniczną Źródło: [9] Stawka opłaty elektronicznej za przejazd 1 km drogi krajowej (w zł) Kategoria pojazdu Klasy pojazdów w EURO w zaleŝności od limitów emisji spalin max. EURO 2 EURO 3 EURO 4 min. EURO 5 Pojazdy samochodowe o dopuszczalnej masie 0,32 0,28 0,22 0,16 całkowitej powyŝej 3,5 t i poniŝej 12 t Pojazdy samochodowe o dopuszczalnej masie całkowitej powyŝej 12 t 0,42 0,37 0,29 0,21 Analizując odcinki na których zostanie wprowadzony lub juŝ wprowadzono system elektronicznego poboru opłat, podjęto próbę przygotowania obrazowej mapy z płatnymi odcinkami dróg w Polsce. PoniŜej przygotowano mapy z trasami na których odbywa się przewóz kontenerów z Portu w Hamburgu (rys. 1) oraz z portu w Gdyni (rys. 2) do 9 wybranych miejscowości w Polsce (do Szczecina, Gdańska, Białegostoku, Poznania, Łodzi, Warszawy, Wrocławia, Katowic, Rzeszowa). Rys.1. Odcinki dróg na których pobierane są opłaty, przewóz kontenerów z portu w Hamburgu do 9 wybranych miast (kolor zielony droga zwolniona z opłat, kolor czerwony na drodze odbywa się elektroniczny pobór opłat, kolor Ŝółty- autostrada

WPŁYW WPROWADZENIA ELEKTRONICZNEGO.. 1343 koncesyjna, kolor niebieski autostrada A4 w budowie na której odbywać się będzie elektroniczny pobór opłat. Źródło: Opracowanie własne, mapa: Emapa Transport+ Rys. 2. Odcinki dróg na których pobierane są opłaty, przewóz kontenerów z portu w Gdyni do 9 wybranych miast (kolor zielony droga zwolniona z opłat, kolor czerwony na drodze odbywa się elektroniczny pobór opłat, kolor Ŝółty- autostrada koncesyjna, kolor niebieski autostrada A1 w budowie na której odbywać się będzie elektroniczny pobór opłat. Źródło: Opracowanie własne, mapa: Emapa Transport+ NaleŜy podkreślić jednak fakt, iŝ na mapie zaznaczone zostały odcinki dróg, na których pobierana jest elektroniczna opłata (e-myto), odbywa się ręczny pobór opłat, autostrady koncesyjne na których takŝe pobierane są opłaty, a takŝe zaznaczono odcinki autostrad które są w budowie, a w przyszłości objęte zostaną elektronicznym systemem poboru opłat. Większość odcinków, na których odbywa się transport kontenerów z portów w Hamburgu i Gdyni do 9 większych miast w Polsce są odcinkami płatnymi. Powoduje to zwiększenie kosztów przewozu kontenerów transportem drogowym. Z drugiej jednak strony, taki obrót sprawy powoduje zwiększenie szansy na wykorzystanie transportu kolejowego do przewozu kontenerów z portu w Hamburgu i Gdyni do odbiorców w polskich miastach. Analiza szansy wykorzystania transportu kolejowego do przewozu kontenerów podjęta została w rozdziale poniŝej.

1344 Bartosz GUSZCZAK, Marcin FOLTYŃSKI, Izabela JELEŃ 3. CHARAKTERYSTYKA TRANSPORT INTERMODALNEGO Transport intermodalny jest to przewóz towarów w jednej i tej samej jednostce ładunkowej lub pojeździe drogowym, przy uŝyciu kolejno dwóch lub więcej gałęzi transportu bez przeładunku samych towarów w zmieniających się gałęziach transportu. [4, str. 260]. Odmianą transportu intermodalnego jest transport kombinowany w którym to jednostka ładunkowa na zasadniczej części trasy przewoŝona jest między terminalami przez kolej, Ŝeglugę śródlądową lub transport morski, a jej dowóz i odwóz odbywa się transportem drogowym [12, str. 233]. NaleŜy podkreślić takŝe fakt, Ŝe w transporcie intermodalnym towary przewoŝone są w jednej jednostce ładunkowej na całej trasie (od nadawcy do odbiorcy). Do tego celu wykorzystywane są intermodalne jednostki ładunkowe, takie jak kontenery, nadwozia wymienne, czy naczepy samochodowe. Niezbędnym elementem organizacji przewozów intermodalnych jest wydajna infrastruktura transportowa, zarówno liniowa jak i punktowa. W przypadku Polski powinny to być linie kolejowe dobrej jakości oraz sieć terminali kontenerowych, umoŝliwiających przeładunek jednostki ładunkowej pomiędzy wykorzystywanymi środkami transportu [7, str. 75]. Na rysunku poniŝej (rys. 3) przedstawiona została mapa z zaznaczonymi lokalizacjami terminali kontenerowych 30 punktów, na których moŝliwy jest przeładunek intermodalnych jednostek ładunkowych. Podkreślić naleŝy, Ŝe terminale naleŝą do róŝnych podmiotów gospodarczych. Największą sieć terminali kontenerowych (5+1 naleŝący do CargoSped) posiada spółka PKP Cargo S.A. Kolejnymi istotnymi graczami na rynku są PCC Intermodal S.A., Polzug Intermodal Polska Sp. z o. o. oraz Spedcont Spedycja Polska Sp. z o.o [7, str. 77].

WPŁYW WPROWADZENIA ELEKTRONICZNEGO.. 1345 Rys.3. Terminale kontenerowe w Polsce Źródło: [10, str. 137], mapa: http://mapy.google.pl/ Na polskim rynku, największymi graczami zajmującymi się organizacją przewozów intermodalnych są:: PKP Cargo S.A., POLZUG Intermodal Polska Sp. z o.o., PCC Intermodal S.A., CTL Logistucs Sp. z o.o., CARGOSPED Sp. z o.o.. Istotną kwestią staje się takŝe sieć stałych połączeń kolejowych oferowanych przez przewoźników na polskim rynku. Sieć tych połączeń stale się rozwija i z roku na rok jest coraz większa. Szczegóły przykładowych, stałych połączeń przedstawione zostały w tabeli poniŝej.

1346 Bartosz GUSZCZAK, Marcin FOLTYŃSKI, Izabela JELEŃ Operator Tab. 4. NajwaŜniejsze połączenia intermodalne Źródło: [7, str. 80] Obsługiwane kierunki Częstotliwość (tam i z powrotem) PCC Intermodal S.A Gdańsk/Gdynia - Sławków 5/tydzień PCC Intermodal S.A Gdynia/Gdańsk - Brzeg Dolny 2/tydzień PCC Intermodal S.A Sławków - Hamburg 2/tydzień PCC Intermodal S.A Sławków - Bremerhaven 2/tydzień PCC Intermodal S.A Sławków - Frankfurt 2/tydzień PCC Intermodal S.A Brzeg Dolny - Frankfurt 2/tydzień PCC Intermodal S.A Krzewie - Bremerhaven 2/tydzień PCC Intermodal S.A Krzewie - Frankfurt 2/tydzień PCC Intermodal S.A Krzewie - Hamburg 2/tydzień PCC Intermodal S.A Frankfurt - Hamburg 2/tydzień PCC Intermodal S.A Franfurt - Bremerhaven 2/tydzień PCC Intermodal S.A Brzeg Dolny - Rotterdam 2/tydzień PCC Intermodal S.A Sławków - Rotterdam 2/tydzień PCC Intermodal S.A Krzewie - Rotterdam 2/tydzień PCC Intermodal S.A Frankfurt - Rotterdam 2/tydzień PKP Cargo S.A. Porty morskie w Polsce - główne ośrodki przemysłowe w Polsce - CARGOSPED Sp. z o.o. Rotterdam - Warszawa - Rotterdam - CTL Logistics Sp. z o. o. Niemcy - Polska - CTL Logistics Sp. z o. o. Węgry - Polska - POLZUG INTERMODAL 5/tydzień POLSKA Sp. z o.o Hamburg - Warszawa Praga POLZUG INTERMODAL POLSKA Sp. z o.o Hamburg - przez Poznań do terminali: Gdańsk - Gliwice - Łódź - Małaszewicze - Pruszków - Sławków Wrocław 5/tydzień POLZUG INTERMODAL POLSKA Sp. z o.o POLZUG INTERMODAL POLSKA Sp. z o.o Rotterdam - przez Poznań do terminali: Gdańsk - Gliwice - Łódź - Małaszewicze - Pruszków - Sławków - Wrocław Bremerhaven - przez Poznań do terminali: Gdańsk - Gliwice - Łódź - Małaszewicze - Pruszków - Sławków - Wrocław 5/tydzień 5/tydzień Hupac Intermodal Schwarzheide BASF - Kobylnica 5/tydzień Hupac Intermodal Schwarzheide BASF - Sławków 5/tydzień Hupac Intermodal Schwarzheide BASF - Warszawa Praga 5/tydzień

WPŁYW WPROWADZENIA ELEKTRONICZNEGO.. 1347 4. WNIOSKI Przewozy intermodalne stają się coraz bardziej konkurencyjne z punktu widzenia minimalizacji kosztów dla przedsiębiorstw, które do tej pory do przewozu towarów wykorzystują głównie transport drogowy. MoŜna powiedzieć, ze wpływ na taki stan rzeczy ma kilka sytuacji. Po pierwsze, przedstawiony na początku niniejszej publikacji system elektronicznego poboru opłat (e-myto), który zastąpił system winietowy, spowodował wzrost cen przewozu towarów transportem drogowym. Na przygotowanych mapach (rys. 1, 2), zauwaŝyć moŝna, iŝ zdecydowana większość odcinków dróg, na których odbywa się transport kontenerów z portów do większych miast w Polsce, jest płatna. Dodać równieŝ naleŝy autostrady koncesyjne na których takŝe pobierane są opłaty za przejazd. Kolejnym elementem który wpływ ma na wzrost konkurencyjności transportu intermodalnego to dobra sieć terminali kontenerowych w Polsce. Następną istotną kwestią jest duŝa ilość stałych połączeń intermodalnych oferowanych przez przewoźników kolejowych. Z roku na rok oferta jest coraz bogatsza i prognozuje się, Ŝe liczba stałych połączeń będzie wzrastała. Szansę rozwoju transportu intermodalnego dostrzegły przedsiębiorstwa zajmujące się organizacją przewozów intermodalnych. I tak, przykładowo PCC Intermodal operator transportu intermodalnego do 2013 r. zamierza wydać na budowę terminali kontenerowych 150 250 milionów złotych. Firma zakłada dziesięciokrotny wzrost przeładunku w terminalach, do poziomu 0,5 mln. kontenerów rocznie. [7, str. 82]. W tym celu PCC Intermodal we wrześniu 2011 roku otwarł nowy terminal kontenerowy o powierzchni 80 tysięcy metrów kwadratowych. 5. BIBLIOGRAFIA [1] Blaik P., Matwiejczuk R., Logistyczny łańcuch tworzenia wartości. Uniwerystet Opolski, Opole, 2008. [2] Christopher M., Logistyka i zarządzanie łańcuchem dostaw, Polskie Centrum Dworactwa Logistycznego, 2000. [3] Długosz J., Współczesna logistyka. Logistyka a podstawowe koncepcje zarządzania, w: Logistyka w biznesie, red. M Ciesielski, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2006. [4] Fechner I., Zarządzanie łańcuchem dostaw, WSL, Poznań, 2007. [5] Ficoń K., Zarys mikrologistyki. Bel Studio, Warszawa Gdynia, 2005. [6] Hajdul M., Guszczak B.: Knowledge transfer as an element of streamlining transport processes in business activities, w: Modelling of modern enterprises logistics, red. Fertsch M., Grzybowska K., Stachowiak A., Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań, 2009. [7] Hajdul. M., Transport intermodalny. W: Logistyka w Polsce, raport 2009, red. Fechner I., Szyszka G, ILiM, Poznań, 2010. [8] Instrumenty zarządzania łańcuchami dostaw, red. Ciesielski M., Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warrszawa, 2009. [9] Rozporządzenie rady ministrów, z dnia 22 marca 2011 r., w sprawie dróg krajowych lub ich odcinków, na których pobiera się opłatę elektroniczną oraz wysokości stawek opłaty elektronicznej.

1348 Bartosz GUSZCZAK, Marcin FOLTYŃSKI, Izabela JELEŃ [10] Tworzenie warunków funkcjonowania i rozwoju intermodalnej sieci logistycznej w Polsce. Aspekty metodyczne, red. Mindur L., KrzyŜaniak S., ILiM, Poznań, 2011. [11] śak J., Podstawowe obszary działań logistycznych. Transport, w: Logistyka, red. D. Kisperska-Moroń, S. KrzyŜaniak, ILiM, Poznań, 2009. [12] Współczesne technologie transportowe, red. L. Mindur, Politechnika Radomska, Warszawa, 2002 [13] www.oplatydrogowe.eu TransBaltic TransBaltic project is CO-FINANCED by the eu Baltic Sea Programme 2007-2013