Rozwój systemu finansowego w Polsce

Departament Stabilności Finansowej Rozwój systemu finansowego w Polsce Warszawa, 5 listopada 2015 r.

Ewolucja i struktura systemu finansowego (1) 2 Aktywa systemu finansowego w relacji do PKB w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej oraz w strefie euro w latach 2011 2014 (w %) 2011 2012 2013 2014 Polska 116,4 121,2 125,9 121,4 Czechy 147,6 153,3 165,0 164,4 Węgry 148,6 135,1 132,9 133,3 Strefa euro 481,5 487,1 470,6 493,8 Uwagi: dane dla strefy euro dotyczą 17 krajów w latach 2011-2013 oraz 18 krajów w 2014 r. Dane nie są porównywalne z zamieszczonymi w poprzednich edycjach opracowania ze względu na zmianę źródła danych, uwzględnienie w aktywach systemu finansowego aktywów funduszy rynku pieniężnego oraz korekty przesłane przez banki centralne. Źródło: dla strefy euro ECB Statistical Data Warehouse oraz Eurostat; dla pozostałych krajów dane udostępnione przez narodowe banki centralne oraz GUS. Polska gospodarka, podobnie jak gospodarki innych krajów regionu, wciąż charakteryzowała się, w porównaniu z krajami strefy euro, stosunkowo niskim poziomem pośrednictwa finansowego.

Segmenty sektora finansowego (w % PKB) 2000 2007 2014 Ewolucja i struktura systemu finansowego (2) 3 Rozwój systemu finansowego w zależności od poziomu PKB per capita 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 7,5 8 8,5 9 9,5 10 Logarytm PKB per capita (w PPP) Sektor bankowy Sektor bankowy - wartości rzeczywiste w Polsce Rynek akcji Rynek akcji - wartości rzeczywiste w Polsce Papiery dłużne sektora publicznego Papiery dłużne sektora publicznego - wartości rzeczywiste w Polsce Papiery dłużne pozostałych sektorów Papiery dłużne pozostałych sektorów - wartości rzeczywiste w Polsce Sektor ubezpieczeniowy Sektor ubezpieczeniowy - wartości rzeczywiste w Polsce Źródło: opracowano na podstawie danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Banku Światowego, GUS, UKNF, GPW, Fitch Polska oraz NBP. Analiza instytucji i rynków finansowych różnych krajów na tle ich rozwoju gospodarczego sugeruje, że niektóre segmenty systemu finansowego w Polsce, w tym sektor bankowy, są nadal relatywnie słabiej rozwinięte.

Ewolucja i struktura systemu finansowego (3) 4 Wpływ rozwoju systemu finansowego na wzrost gospodarczy Źródło: R. Sahay, M. Cihak, P. N'Diaye, A. Barajas, D. A. Pena, R. Bi, Y. Gao, A Kyobe, L. Nguyen, C. Saborowski, K. Svirydzenka, R. Yousefi, Rethinking Financial Deepening: Stability and Growth in Emerging Markets, IMF Staff Discussion Note SDN/15/08, May 2015, IMF.. Osiągnięty przez Polskę poziom rozwoju systemu finansowego, w ocenie instytucji międzynarodowych, wskazuje na jego optymalną wielkość i strukturę z punktu widzenia pozytywnego wpływu na wzrost gospodarczy.

Ewolucja i struktura systemu finansowego (4) 5 Średnioroczna stopa wzrostu realnej wartości dodanej brutto sektora instytucji finansowych i PKB w Wielkiej Brytanii w latach 1856 2010 Okres Sektor instytucji PKB finansowych 1856 1913 7,6 2,0 1914 1970 1,5 1,9 1971 1996 2,7 2,2 1997 2007 6,1 3,0 2008 5,0-0,1 2009 2010-4,1-1,6 Źródło: S. Burgess, Measuring financial sector output and its contribution to UK GDP, Quarterly Bulletin 2011 Q3, Bank of England, s. 235. W 150 letnim okresie widać wyraźną przewagę tempa wzrostu sektora instytucji finansowych 4,2% średniorocznie, nad tempem wzrostu PKB 2,0% średniorocznie. Świadczy to o roli, jaką odgrywa sektor instytucji finansowych w Wielkiej Brytanii i jego wkładzie w rozwój gospodarki.

Ewolucja i struktura systemu finansowego (5) 6 Wskaźnik rozwoju systemu finansowego (FD) oraz wskaźnik rozwoju instytucji finansowych (FI) we wskaźniku rozwoju systemu finansowego (FD) w krajach UE w 2013 r. Źródło: obliczenia NBP na podstawie R. Sahay, M. Cihak, P. N'Diaye, A. Barajas, D. A. Pena, R. Bi, Y. Gao, A Kyobe, L. Nguyen, C. Saborowski, K. Svirydzenka, R. Yousefi, Rethinking Financial Deepening: Stability and Growth in Emerging Markets, IMF Staff Discussion Note SDN/15/08, May 2015, IMF. Wskaźnik rozwoju systemowego FD składa się z: miary rozwoju instytucji finansowych (FI) i miary rozwoju rynków finansowych (FM). Znaczenie instytucji i rynków finansowych zmienia się w zależności od poziomu rozwoju systemu finansowego. Im niższy poziom rozwoju systemu finansowego tym większe znaczenie instytucji finansowych i marginalna rola rynków finansowych.

Ewolucja i struktura systemu finansowego (6) 7 Wskaźnik struktury systemu finansowego w Polsce w okresie 1996 VI 2015 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 VI 2015 Wskaźnik struktury systemu finansowego Uwaga: wskaźnik struktury systemu finansowego jest to relacja aktywów sektora bankowego do kapitalizacji spółek krajowych notowanych na GPW i wartości zadłużenia z tytułu obligacji korporacyjnych. Źródło: NBP, GPW, MF W ostatnich latach utrwala się wiodąca rola sektora bankowego w polskim systemie finansowym.

Ewolucja i struktura systemu finansowego (7) 8 Aktywa instytucji systemu finansowego w Polsce w latach 1990 2014 Źródło: Źródło: NBP, GUS. W okresie ostatnich 25 lat nastąpiły w Polsce zasadnicze zmiany skali i zakresu działalności instytucji finansowych oraz struktury systemu finansowego.

Ewolucja i struktura systemu finansowego (8) 9 Struktura aktywów systemu finansowego w Polsce w okresie 2007 VI 2015 Źródło: NBP, UKNF, Analizy Online, KSKOK. Sektor bankowy nadal odgrywał główną rolę w systemie finansowym. W latach 2014 2015 znacząco zwiększył się udział aktywów funduszy inwestycyjnych w strukturze krajowego systemu finansowego.

Ewolucja i struktura systemu finansowego (9) 10 Aktywa 1 instytucji finansowych w Polsce w okresie 2007 VI 2015 (w mld zł) 1 Dla funduszy inwestycyjnych i otwartych funduszy emerytalnych wartość aktywów netto. 2 Banki prowadzące działalność operacyjną. Do banków komercyjnych zaliczono również oddziały instytucji kredytowych. 3 Dane za 2014 r. obejmują aktywa kas działających. 4 Ze względu na zmianę źródła dane o aktywach funduszy inwestycyjnych od 2010 r. różnią się od opublikowanych w poprzednich edycjach tego opracowania. Dane od 2010 r. nie są w pełni porównywalne z danymi dotyczącymi poprzednich okresów. 5 Do 2009 r. włącznie aktywa podmiotów maklerskich obejmują aktywa domów maklerskich oraz biur maklerskich. Od 2010 r. do aktywów podmiotów maklerskich zalicza się wyłącznie aktywa domów maklerskich, co wynika ze zniesienia obowiązku finansowego wydzielenia działalności maklerskiej banku Źródło: NBP, UKNF, Analizy Online, KSKOK. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 VI 2015 Banki komercyjne 2 727,1 963,2 977,2 1 062,1 1 187,9 1 233,7 1 275,40 1 393,90 1 435,80 Banki spółdzielcze i zrzeszające 2 65,7 75,9 82,4 96,4 106,1 115,8 129,3 135,4 138,3 Spółdzielcze kasy oszczędnościowokredytowe 3 7,3 9,4 11,6 14 15,6 16,8 18,7 13,70 12,90 Zakłady ubezpieczeń 126,9 137,9 139 145,2 146,1 162,7 167,6 178,5 180,2 Fundusze inwestycyjne 4 134,5 76 95,7 121,8 117,8 151,5 195 219,50 242,20 Otwarte fundusze emerytalne 140 138,3 178,6 221,3 224,7 269,6 299,3 149,1 153 Podmioty maklerskie 5 11,8 8,6 9,9 9,2 10,1 9 8,6 7,9 8,29 Ogółem 1 213,3 1 409,3 1 494,4 1 670,0 1 808,3 1 958,9 2 093,9 2 098,0 2 170,6 Na koniec czerwca 2015 r. aktywa instytucji tworzących polski sektor finansowy wyniosły 2 bln 170,6 mld zł, tj. były o 3,5% wyższe niż na koniec roku 2014. Znacząco wzrosły aktywa funduszy inwestycyjnych o 10,3%. Aktywa OFE, po spadku w 2014 r. o ponad 50%, wzrosły o 2,6%.

Ewolucja i struktura systemu finansowego (10) 11 Struktura aktywów finansowych gospodarstw domowych w okresie 2007 VI 2015, stan na koniec okresów 1 000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 mld zł 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 VI 2015 Depozyty bankowe Depozyty w SKOK-ach Tytuły uczestnictwa funduszy inwestycyjnych Tytuły uczestnictwa UFK Skarbowe papiery wartościowe Akcje notowane na rynkach GPW Nieskarbowe papiery wartościowe Gotówka w obiegu (bez kas banków) Uwagi: Źródło: kategoria tytuły uczestnictwa UFK jest prezentowana łącznie ze składkami oszczędnościowymi ubezpieczeń na życie; wartość gotówki w obiegu na koniec czerwca 2015 r. jest wartością szacunkową. opracowano na podstawie danych UKNF, Analizy Online i NBP. Największy udział w strukturze aktywów finansowych gospodarstw domowych miały nadal depozyty bankowe.

Ewolucja i struktura systemu finansowego (11) 12 Wybrane pozabankowe zewnętrzne źródła finansowania polskich przedsiębiorstw w latach 2011 2014 mld zł 35 31,1 30 25 20 27,2 25,3 28,6 21,0 15 13,2 12,9 15,8 10 5 0 8,2 2,6 5,6 6,1 1,6 1,6 2,0 1,0 2011 2012 2013 2014 Emisje akcji na rynkach GPW Emisje długoterminowych obligacji na rynku krajowym Private equity Leasing Uwaga: Źródło:. dane na temat leasingu nie zawierają pożyczek udzielanych przez firmy leasingowe i z tego względu mogą różnić się od publikowanych w poprzednich edycjach opracowania. opracowano na podstawie danych GUS, KDPW, GPW, Fitch Polska i NBP. Najważniejszym pozabankowym zewnętrznym źródłem finansowania przedsiębiorstw w Polsce pozostawał leasing.

Sektor bankowy (1) 13 Aktywa sektora bankowego w okresie 2008 VI 2015 Źródło: NBP. Źródło: NBP. W 2014 r. aktywa banków rosły w dwukrotnie szybszym tempie niż w poprzednich dwóch latach (8,9% wobec 4,2%), m.in. dzięki poprawie sytuacji gospodarczej i wzrostowi optymizmu wśród konsumentów i przedsiębiorców.

Sektor bankowy (2) 14 Kredyty dla sektora niefinansowego w Polsce: podział na najważniejsze kategorie w okresie 2010 VII 2015 Uwaga: dane dla rezydentów po wyeliminowaniu wpływu zmian kursów walutowych. Źródło: NBP.

Polska Słowacja Luksemburg Czechy Szwecja Finlandia Cypr Malta Bułgaria Francja Rumunia Austria Wielka Brytania Włochy Grecja Holandia Dania Belgia Niemcy Strefa euro Portugalia Słowenia Węgry Hiszpania Irlandia Sektor bankowy (3) 15 Kredyty dla sektora niefinansowego: przyrost w okresie 2008 VI 2015 w wybranych krajach UE 100 80 60 40 20 % 84 71 65 50 48 42 40 36 35 25 18 15 12 12 11 10 8 5 4 3 0-20 -40-10 -19-25 -28-60 -80-54 -100 Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych EBC.

Sektor bankowy (4) 16 Struktura kredytów dla sektora niefinansowego w krajach UE na koniec 2014 r. Struktura kredytów dla sektora niefinansowego w Polsce w latach 2003 2014 Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych EBC. Źródło: NBP.

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 mld zł mld CHF Sektor bankowy (5) 17 Stan kredytów mieszkaniowych nominowanych w CHF w okresie 2008 VI 2015 Struktura walutowa kredytów mieszkaniowych dla gospodarstw domowych 2008 r. 1,3% 0,5% 180 50 160 45 30,4% 8 140 40 67,8% 17,9% 120 35 100 80 30 25 w PLN w CHF w EUR w innych walutach VI 2015 r. 60 20 Kwoty wyrażone w PLN (lewa oś) 7,3% 0,3% Kwoty wyrażone w CHF (prawa oś) 38,9% 53,4% Źródło: NBP. w PLN w CHF w EUR w innych walutach

Sektor bankowy (6) 18 Luka finansowania w sektorze bankowym w Polsce w okresie 2010 VI 2015 Uwaga: Źródło: należności i zobowiązania od sektora niefinansowego oraz instytucji rządowych i samorządowych. NBP.

Sektor bankowy (7) 19 Wyniki finansowe netto sektora bankowego w okresie 2010 VI 2015 Uwaga: dane na VI 2015 r. zannualizowano. Źródło: NBP. Obecnie ROE w bankach jest niewiele wyższe niż przedsiębiorstwach niefinansowych. W 2008 r.: banki 20,6%, przedsiębiorstwa 7%. W czerwcu 2015 r.: banki 10,7%, przedsiębiorstwa 7,6%.

Niekredytowe instytucje finansowe (1) 20 Relacja aktywów funduszy inwestycyjnych do depozytów bankowych od gospodarstw domowych wg stanu na koniec okresów w okresie 2007 VI 2015 55 % 50 51,6 45 40 37,0 39,6 35 36,3 30 25 23,1 25,4 29,5 25,2 30,0 20 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 VI 2015 Źródło: NBP, Analizy Online.

Niekredytowe instytucje finansowe (2) 21 Wskaźnik ROE dla PTE, TFI, zakładów ubezpieczeń, banków i przedsiębiorstw w latach 2009 2014 % 50 40 30 20 10 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 PTE TFI ZU Banki Przedsiębiorstwa Źródło: przedsiębiorstwa GUS, banki NBP, ZU i PTE UKNF, TFI do 2010 r. GUS, od 2011 r. UKNF.

12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012 9-2012 12-2012 3-2013 6-2013 9-2013 12-2013 3-2014 6-2014 9-2014 12-2014 3-2015 6-2015 Niekredytowe instytucje finansowe (3) 22 Aktywa netto OFE w okresie 2010 VI 2015 350 mld zł % 10 300 8 250 6 200 4 150 2 100 0 50-2 0-4 Aktywa netto - lewa oś Zmiana aktywów netto - prawa oś Źródło: UKNF. Na koniec grudnia 2014 r. wartość aktywów OFE wyniosła 149,1 mld zł, a na koniec czerwca 2015 r. 153,7 mld zł.

Niekredytowe instytucje finansowe (4) 23 Wyniki finansowe PTE i OFE w okresie 2010 VI 2015 40 37,4 30 20 21,1 19,9 10 0 5,0 0,6 0,6 0,7 0,4 1,1 0,8-0,1-10 -20-11,0 2010 2011 2012 2013 2014 07.2014-06.2015 Wynik finansowy OFE Wynik finansowy PTE Źródło: UKNF.

Niekredytowe instytucje finansowe (5) 24 Składka przypisana brutto krajowych zakładów ubezpieczeń w okresie 2010 VI 2015 70 mld zł % 15 60 10 50 40 22,7 25,3 26,3 26,6 26,3 26,4 5 0 30 20 10 31,4 31,8 36,4 31,3 28,7 28,9-5 -10-15 0 2010 2011 2012 2013 2014 07.2014-06.2015-20 Składki przypisane brutto w tys. zł. - lewa skala Dynamika składki w % - prawa skala Dział I Dział II Dział I Dział II Źródło: UKNF. W 2014 r. w dziale ubezpieczeń na życie odnotowano spadek składki o 8,3%. Wynikał on przede wszystkim z ograniczenia sprzedaży polisolokat, związanego z rekomendacją U wydaną przez KNF. W dziale ubezpieczeń majątkowych składki spadły o 1,3%. W I połowie 2015 r. nastąpiło zahamowanie trendów spadkowych dynamiki składki w obu działach. Składka w ubezpieczeniach na życie wzrosła o 1,3% a w ubezpieczeniach majątkowych o 1,4%. Można zatem przypuszczać, że w 2015 r. nastąpi nieznaczny wzrost składki przypisanej brutto w sektorze ubezpieczeń.

Rynek pieniężny (1) 25 Zadłużenie z tytułu poszczególnych instrumentów rynku pieniężnego oraz wartość obrotów na rynku transakcji lokacyjnych (mld zł) 2011 2012 2013 2014 VI 2015 Rynek instrumentów dłużnych (zadłużenie na koniec okresu) Bony skarbowe 12,0 6,1 0,0 0,0 0,0 Bony pieniężne 93,4 127,5 131,4 110,6 104,0 Krótkoterminowe bankowe papiery dłużne 7,7 5,9 4,2 5,1 5,0 Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw 15,9 18,5 16,2 13,5 10,5 Rynek transakcji lokacyjnych (średnie dzienne obroty netto) Lokaty niezabezpieczone (lokaty międzybankowe) 6,2 5,9 5,8 4,9 4,2 FX swap 12,9 11,5 9,5 10,3 12,5 Transakcje repo/sbb/bsb 11,6 12,6 14,5 15,2 14,1 w tym: operacje między bankami krajowymi 3,6 3,8 3,5 4,65 4,5 Źródło: NBP. Najbardziej płynnym segmentem krajowego rynku pieniężnego pozostawał rynek transakcji warunkowych. Dominowały na nim operacje SBB, a dużą aktywność wykazywały podmioty niebankowe. Obserwowany w latach 2009-2014 wzrost obrotów na krajowym rynku SBB i repo może wynikać ze stopniowego niwelowania prawnych i instytucjonalnych barier jego rozwoju oraz stworzenia odpowiedniej infrastruktury potransakcyjnej.

Rynek pieniężny (2) 26 Struktura transakcji o charakterze lokacyjnym na rynku międzybankowym w Polsce i w strefie euro w latach 2011 2014 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 Uwaga: Źródło: 0 % 15 13 33 36 52 51 8 11 34 57 43 46 obroty netto na międzybankowym rynku transakcji o charakterze lokacyjnym w Polsce i w strefie euro są równe wartości nominalnej lokat niezabezpieczonych, transakcji warunkowych (repo i SBB) oraz swapów walutowych zawartych jedynie między bankami rezydentami, odpowiednio, Polski i strefy euro. opracowano na podstawie danych NBP, MF oraz Euro Money Market Survey 2014, Frankfurt 2014, EBC. 29 53 19 37 51 61 60 12 32 31 7 9 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 Polska Strefa euro Lokaty niezabezpieczone Transakcje warunkowe Swapy walutowe W 2014 r. istotnie wzrosło znaczenie transakcji warunkowych w strukturze operacji o charakterze lokacyjnym realizowanych na krajowym rynku międzybankowym.

01-2011 04-2011 07-2011 10-2011 01-2012 04-2012 07-2012 10-2012 01-2013 04-2013 07-2013 10-2013 01-2014 04-2014 07-2014 10-2014 01-2015 04-2015 Rynek pieniężny (3) 27 Miesięczne obroty netto na krajowym międzybankowym i klientowskim rynku transakcji warunkowych w okresie 2011 VI 2015 400 mld zł 350 300 250 200 150 100 50 0 Rynek międzybankowy Rynek klientowski Transakcje z nierezydentami Źródło: opracowano na podstawie danych NBP, KDPW oraz MF. Średnia dzienna wartość zabezpieczonych obligacjami Skarbu Państwa transakcji warunkowych przeprowadzanych na rynku offshore w I połowie 2015 r. wyniosła 0,7 mld zł i była zbliżona do obserwowanej w 2014 r.

Rynek pieniężny (4) 28 Struktura niezabezpieczonych lokat międzybankowych ważonych terminem zapadalności w II kwartale 2014 r. i w II kwartale 2015 r. w Polsce oraz w strefie euro 100 90 80 70 60 50 40 % 0,6 2,8 11,0 85,6 28,2 12,2 1,6 7,8 23,4 8,8 7,1 17,3 17,9 13,5 14,5 12,1 30 20 10 50,2 43,4 41,9 0 II kw. 2014 II kw. 2015 II kw. 2014 II kw. 2015 Polska Strefa euro O/N 1W 1W-1M 1M-3M >3M Uwaga: prezentowane na wykresie przedziały są prawostronnie domknięte. W celu zapewnienia zgodności z danymi krajowymi dane dla strefy euro zostały odpowiednio przeskalowane. Źródło: opracowanie NBP na podstawie danych z systemu SORBNET/SORBNET2 oraz danych EBC prezentowanych w Euro Money Market Survey November 2014, European Central Bank, Frankfurt 2014. W I połowie 2015 r. istotnie wzrosła liczba transakcji o terminach zapadalności 1M i dłuższych. Były one zazwyczaj inicjowane przez pojedyncze banki, w ocenie których kwotowania innych uczestników fixingu nie w pełni odzwierciedlały oczekiwania na zmiany stóp procentowych NBP, i skumulowane w krótkich odstępach czasu. Przykładowo 18-19 lutego tylko jeden podmiot zainicjował 15 transakcji 6M po stawkach równych kwotowaniom poszczególnych uczestników fixingów WIBOR, podczas gdy całkowita liczba transakcji o tym terminie zapadalności zawartych na krajowym rynku niezabezpieczonych lokat międzybankowych w 2014 r. wyniosła 21.

Rynek pieniężny (5) 29 Średnie dzienne obroty netto na globalnym rynku transakcji fx swap z udziałem złotego, w tym w Polsce i w Londynie (mln USD) IV 2011 X 2011 IV 2012 X 2012 IV 2013 X 2013 IV 2014 X 2014 IV 2015 Rynek globalny 28 050 19 299 21 284 22 907 19 726 16 389 19 791 19 593 18 070 rynek krajowy, w tym: 4 776 3 678 3 197 3 455 3 396 2 714 2 768 3 598 3 045 - transakcje z nierezydentami 3 959 2 878 2 467 2 887 2 349 1 808 1 986 2 934 2 330 rynek offshore, w tym: 23 275 15 621 18 087 19 452 16 330 13 674 17 024 15 996 15 025 - rynek londyński 11 317 7 593 8 802 9 463 10 311 8 634 10 749 10 100 9 487 Uwaga: obroty w poszczególnych segmentach globalnego rynku transakcji na kurs złotego oszacowano na podstawie danych z przeprowadzanego co trzy lata badania Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS) i wyznaczonych za kwiecień 2010 r. oraz kwiecień 2013 r. udziałów transakcji zawartych na rynku londyńskim w obrotach ogółem na rynku offshore. Źródło: opracowano na podstawie danych Banku Anglii, Banku Rozrachunków Międzynarodowych i NBP. Globalny rynek swapów walutowych z udziałem złotego pozostawał największym rynkiem spośród walut Europy Środkowo-Wschodniej. Zdecydowaną większość operacji fx swap nominowanych w złotych przeprowadzano na rynku offshore.

Kasowy rynek walutowy 30 Średnie dzienne obroty netto na globalnym kasowym rynku złotego, w tym w Polsce i w Londynie (mln USD) IV 2011 X 2011 IV 2012 X 2012 IV 2013 X 2013 IV 2014 X 2014 IV 2015 Rynek globalny 10 298 9 631 9 434 9 032 10 759 8 751 8 729 12 490 13 360 rynek krajowy, w tym: 1 750 1 642 1 520 1 772 1 763 1 413 1 666 1 761 1 718 - transakcje z nierezydentami 900 818 735 665 565 667 717 784 730 rynek offshore, w tym: 8 548 7 989 7 913 7 259 8 996 7 338 7 063 10 729 11 642 - rynek londyński 6 036 5 637 5 569 5 107 4 970 4 234 4 077 6 191 6 718 Uwaga: obroty w poszczególnych segmentach globalnego rynku transakcji na kurs złotego oszacowano na podstawie danych z przeprowadzanego co trzy lata badania Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS) i wyznaczonych za kwiecień 2010 r. oraz kwiecień 2013 r. udziałów transakcji zawartych na rynku londyńskim w obrotach ogółem na rynku offshore. Źródło: opracowano na podstawie danych Banku Anglii, Banku Rozrachunków Międzynarodowych i NBP. Wielkość i struktura obrotów na globalnym kasowym rynku złotego były determinowane przede wszystkim przez transakcje realizowane przez nierezydentów głównie banki inwestycyjne i fundusze hedgingowe. Istotnym czynnikiem stymulującym aktywność tych podmiotów był dysparytet stóp procentowych w Polsce i w krajach wysoko rozwiniętych, który wpływał na dochodowość strategii carry trade.

Rynek kapitałowy (1) 31 Wielkość poszczególnych segmentów krajowego rynku kapitałowego w okresie 2011 VI 2015 (w mld zł) 1 2011 2012 2013 2014 VI 2015 Instrumenty dłużne 574,3 613,8 670,8 610,5 636,4 Obligacje rynkowe Skarbu Państwa 495,2 520,0 565,7 482,9 508,9 Obligacje BGK na rzecz KFD 22,6 25,6 25,4 19,6 20,1 Długoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw 2 29,7 32,3 37,8 52,7 55,6 Obligacje komunalne 14,4 15,6 18,6 19,1 19,2 Długoterminowe bankowe papiery dłużne 3 9,5 17,2 20,0 25,1 27,7 Listy zastawne 2,9 3,1 3,3 4,1 4,9 Instrumenty udziałowe 651,4 745,1 851,8 1 262,1 1 297,4 Główny Rynek GPW 642,9 734,0 840,8 1 253,0 1 287,7 NewConnect 8,5 11,1 11,0 9,1 9,7 1 Dla instrumentów dłużnych wielkość poszczególnych segmentów rynku kapitałowego mierzona jest wartością tych instrumentów w obiegu, a dla instrumentów udziałowych kapitalizacją spółek krajowych i zagranicznych notowanych na Głównym Rynku GPW oraz platformie NewConnect. 2 Dane mogą nie być porównywalne z opublikowanymi w poprzednich edycjach opracowania Rozwój systemu finansowego w Polsce ze względu na korekty danych w bankach. 3 Dane obejmują wyłącznie obligacje i bankowe papiery wartościowe nominowane w złotych i w walutach obcych, wyemitowane w Polsce przez banki krajowe. W obrocie na rynku krajowym znajdowały się także obligacje Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz instytucji kredytowych z UE. Źródło: opracowano na podstawie danych MF, NBP, KDPW, GPW, Fitch Polska.

01-2011 04-2011 07-2011 10-2011 01-2012 04-2012 07-2012 10-2012 01-2013 04-2013 07-2013 10-2013 01-2014 04-2014 07-2014 10-2014 01-2015 04-2015 Rynek kapitałowy (2) 32 Miesięczna wartość transakcji krajowymi obligacjami skarbowymi oraz wskaźnik płynności w okresie 2011 VI 2015 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 mld zł 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 Transakcje bezwarunkowe - lewa oś Transakcje SBB - lewa oś Transakcje repo - lewa oś Wskaźnik płynności - prawa oś Uwaga: Źródło: 1. Wartość transakcji warunkowych liczona według wartości wymiany początkowej. 2. Wskaźnik płynności obliczony jako iloraz miesięcznej wartości transakcji bezwarunkowych oraz zadłużenia Skarbu Państwa w danym miesiącu z tytułu obligacji rynkowych. opracowano na podstawie danych MF. Stopniowo spadała płynność na krajowym rynku obligacji skarbowych. W I połowie 2015 r. średnie dzienne obroty netto na rynku transakcji bezwarunkowych wyniosły 9,8 mld zł, tj. prawie dwukrotnie mniej niż w analogicznym okresie 2011 r. (18,6 mld zł).

Banki Banki zagraniczne Pozostali nierezydenci Zakłady ubezpieczeń Fundusze emerytalne Fundusze inwestycyjne Osoby fizyczne Podmioty niefinansowe Inne podmioty Rynek kapitałowy (3) 33 Inwestorzy na krajowym rynku obligacji skarbowych 180 160 140 120 mld zł 166,3 150,8 114,7 164,0169,6167,1 125,8 100 80 60 40 20 0 36,6 29,126,3 52,0 52,8 53,3 3,32,9 46,746,949,3 9,4 9,39,4 1,5 2,2 1,2 31,130,531,9 Źródło: dane MF. 2013 2014 VI 2015 W 2014 i w I połowie 2015 r. istotnie wzrosło zaangażowanie banków krajowych na krajowym rynku obligacji skarbowych, wzrósł udział tych podmiotów w strukturze inwestorów. Postępująca dywersyfikacja struktury geograficznej nierezydentów wynikała m.in. ze wzrostu zaangażowania inwestorów z Azji. Od kwietnia 2014 r. do czerwca 2015 r. wartość krajowych obligacji skarbowych w ich posiadaniu wzrosła o prawie 85%.

01-2011 03-2011 05-2011 07-2011 09-2011 11-2011 01-2012 03-2012 05-2012 07-2012 09-2012 11-2012 01-2013 03-2013 05-2013 07-2013 09-2013 11-2013 01-2014 03-2014 05-2014 07-2014 09-2014 11-2014 01-2015 03-2015 05-2015 Rynek kapitałowy (4) 34 Udział inwestorów zagranicznych w kapitalizacji spółek krajowych notowanych na rynkach zorganizowanych GPW w okresie 2011 VI 2015 300 mld zł % 47 275 46 250 45 225 44 200 43 175 42 Portfel nierezydentów - lewa oś Udział inwestorów zagranicznych w kapitalizacji GPW - prawa oś Źródło: NBP. Nierezydenci stanowili najaktywniejszą grupę inwestorów w obrotach akcjami i PDA na Głównym Rynku GPW. Ich udział w obrotach brutto tymi instrumentami w 2014 r. był najwyższy w historii tego rynku.

Rynek instrumentów pochodnych (1) 35 Średnie dzienne obroty netto na krajowym rynku instrumentów pochodnych w okresie 2011 VI 2015 (w mln zł) Uwaga: Źródło: 2011 2012 2013 2014 VI 2015 Pozagiełdowe instrumenty pochodne 10 822,3 9 094,0 10 173,7 9 733,4 8 955,1 - procentowe instrumenty pochodne 9 008,0 7 461,8 8 316,1 7 355,8 6 852,9 - walutowe instrumenty pochodne 1 814,3 1 632,2 1 857,6 2 377,6 2 102,2 Giełdowe instrumenty pochodne 1 534,8 934,6 971,7 970,8 885,9 - procentowe instrumenty pochodne - - 10,7 6,5 3,9 - walutowe instrumenty pochodne 26,5 21,7 37,8 29,6 44,4 - instrumenty związane z rynkiem akcji 1 508,3 912,9 923,3 934,8 837,5 - w tym futures na WIG20 1 381,6 832,8 813,8 850,1 772,9 obroty na rynku pozagiełdowym wyliczono według wartości nominalnej, a na rynku giełdowym według kwot rozliczenia transakcji. Rynek giełdowy obejmuje jedynie instrumenty notowane na GPW. W przypadku tego rynku uwzględniono transakcje sesyjne i pakietowe (dla danych za 2015 r. dotyczących futures na WIG20 uwzględniono jedynie transakcje sesyjne). Giełdowe procentowe instrumenty pochodne obejmują kontrakty na stopy procentowe oraz kontrakty na obligacje, które były przedmiotem obroty na GPW od października 2013 r. Kategoria walutowych instrumentów pochodnych nie obejmuje transakcji fx swap. opracowano na podstawie danych pozyskanych od banków najbardziej aktywnych na krajowym rynku finansowym oraz danych GPW. Jednym z najbardziej płynnych segmentów krajowego rynku finansowego jest rynek instrumentów pochodnych OTC stopy procentowej. Głównymi uczestnikami tego rynku są banki, a większość transakcji jest realizowana z nierezydentami.

Rynek instrumentów pochodnych (2) 36 Średnie dzienne obroty netto na globalnym rynku transakcji forward na kurs złotego, w tym w Polsce i w Londynie (mln USD) IV 2011 X 2011 IV 2012 X 2012 IV 2013 X 2013 IV 2014 X 2014 IV 2015 Rynek globalny 3 333 2 921 3 848 3 562 5 519 4 615 4 801 4 745 6 159 rynek krajowy, w tym: 429 414 339 258 384 388 447 501 453 - transakcje z nierezydentami 69 45 41 41 70 58 67 197 136 rynek offshore, w tym: 2 905 2 507 3 509 3 304 5 134 4 227 4 354 4 244 5 707 - rynek londyński 1 817 1 566 2 190 2 062 1 859 1 530 1 576 1 536 2 066 Uwaga: obroty w poszczególnych segmentach globalnego rynku transakcji na kurs złotego oszacowano na podstawie danych z przeprowadzanego co trzy lata badania Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS) i wyznaczonych za kwiecień 2010 r. oraz kwiecień 2013 r. udziałów transakcji zawartych na rynku londyńskim w obrotach ogółem na rynku offshore. Źródło: opracowano na podstawie danych Banku Anglii, Banku Rozrachunków Międzynarodowych i NBP. Na globalnym rynku transakcji forward na kurs złotego, podobnie jak w przypadku innych instrumentów pochodnych OTC nominowanych w złotych, gros obrotów stanowią operacje między nierezydentami. Na rynku krajowym przeważają transakcje z podmiotami niefinansowymi, powszechnie wykorzystywane w celu ograniczania ryzyka walutowego.

Infrastruktura rynku (1) 37 Infrastruktura potransakcyjna rynku instrumentów pochodnych We wrześniu 2009 r. na szczycie G-20 w Pittsburghu uzgodniono, że dane o transakcjach instrumentami pochodnymi OTC będą przekazywane do repozytoriów transakcji. Dane te powinny być udostępnione m.in. organom nadzoru i bankom centralnym, aby umożliwić im monitorowanie ekspozycji uczestników rynku tych instrumentów i identyfikowanie zagrożeń dla stabilności systemu finansowego. Wspomniane postanowienie, rozszerzone o raportowanie transakcji giełdowymi instrumentami pochodnymi, zostało wprowadzone w UE rozporządzeniem EMIR i wydanymi do niego aktami wykonawczymi. 12 lutego 2014 r. wszedł w życie obowiązek przekazywania do zarejestrowanych przez ESMA repozytoriów transakcji raportów o zawarciu, modyfikacji i wcześniejszym zakończeniu transakcji pochodnych. Od 12 sierpnia 2014 r. do repozytoriów transakcji muszą być również przesyłane informacje na temat wyceny transakcji pochodnych według wartości rynkowej i ustanowionych dla nich zabezpieczeń. Wymóg raportowania dotyczy osób prawnych będących stronami transakcji pochodnej. Zgodnie z interpretacją ESMA transakcja taka obejmuje nie tylko relacje pomiędzy pierwotnymi kontrahentami, ale także relacje prawne z innymi podmiotami zaangażowanymi w realizację i rozliczenie tej transakcji. Oznacza to, że zawarcie pierwotnej transakcji może wiązać się z koniecznością przesłania do repozytorium transakcji nawet kilkunastu raportów.

Infrastruktura rynku (2) 38 Infrastruktura potransakcyjna rynku instrumentów pochodnych W lipcu 2014 r. ESMA opublikowała dokument konsultacyjny zawierający projekt RTS, zgodnie z którym obowiązkowi rozliczania w CCP miałyby podlegać instrumenty pochodne OTC stopy procentowej nominowane tylko w USD, GBP, EUR i JPY (tzw. waluty G4). W związku z argumentami podnoszonymi w ramach konsultacji publicznych przez niektóre instytucje, w tym NBP, w końcowym raporcie ESMA zapowiedziała prowadzenie dalszych analiz dotyczących zasadności objęcia tym obowiązkiem również klas instrumentów pochodnych OTC nominowanych w walutach krajów nordyckich oraz Europy Środkowo-Wschodniej. RTS wprowadzający obowiązek centralnego rozliczania zgodnie z pierwotną propozycją ESMA został opublikowany przez KE w sierpniu 2015 r. W maju 2015 r. ESMA opublikowała dokument konsultacyjny zawierający propozycję wprowadzenia obowiązku rozliczania w CCP niektórych transakcji pochodnych OTC stopy procentowej nominowanych w walutach innych niż G4, w tym w PLN. W stanowisku ESRB, bazującym na wkładzie przygotowanym w NBP, wyrażono jednoznaczne poparcie dla wprowadzenia wspomnianego obowiązku. Nie ma pewności, kiedy oraz w jakim kształcie ESMA przedłoży KE projekt RTS do zatwierdzenia.