Karpaty Przyjazne Ludziom 2011 2013 Lokalna inicjatywa partnerska na rzecz zrównoważonego użytkowania i ochrony górskich obszarów województwa podkarpackiego Projekt Karpaty Przyjazne Ludziom współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej
EKOLOGICZNA UPRAWA ROŚLIN OLESTYCH Zakres tematyczny: Ekologiczne uprawa roślin oleistych
ROŚLINY OLEISTE grupa gatunków roślin przemysłowych, uprawianych ze względu na wysoką zawartość tłuszczu. Tłuszcze (w 90% są to kwasy tłuszczowe) stanowią u roślin użytkowanych jako oleiste ponad 15% suchej masy nasion i owoców. Surowiec pozyskany z roślin przed dalszą obróbką określany jest mianem tłuszczu naturalnego surowego. Tłuszcze roślinne po obróbce mogą mieć konsystencję stałą lub płynną i zwane są olejami roślinnymi. Wykorzystywane są w gospodarstwach domowych oraz w przemyśle cukierniczym i piekarniczym, konserwowym i rybnym, a także do produkcji farb i lakierów, kosmetyków, leków, środków ochrony roślin produkcji gum, smarowania silników.
ROŚLINY OLEISTE W Europie Środkowej uprawiane są głównie następujące rośliny oleiste: rzepak, kapusta właściwa olejowa (rzepik), gorczyca biała, gorczyca czarna dające olej rzepakowy słonecznik zwyczajny dający olej słonecznikowy len zwyczajny dający olej lniany modrak abisyński (katran abisyński) krokosz barwierski rącznik pospolity dający olej rycynowy soja warzywna mak lekarski rzodkiew oleista dynia oleista lnicznik siewny
ROŚLINY OLEISTE Rośliny, których nasiona lub owoce mają 20% - 70% tłuszczu oraz są surowcem do otrzymywania olejów roślinnych. Oleje roślinne - w szerszym znaczeniu są to wszystkie substancje o konsystencji oleistej, pozyskiwane z dowolnej rośliny. Oleje roślinne są pozyskiwane z różnych części roślin, np. nasion, owoców, pestek itp., a także z kiełków roślinnych. Pozyskiwane są nie tylko z roślin tradycyjnie uważanych za rośliny oleiste, ale także bardzo wielu innych. Rośliny, z których pozyskuje się na świecie najwięcej oleju, to: kukurydza, oliwka, rzepak, słonecznik, soja. W przeważającej większości oleje roślinne wykorzystywane są jako tłuszcze jadalne, ale także jako składniki kosmetyków, a niektóre z nich jako środki lecznicze (np. olej z wiesiołka). Bywają także wykorzystywane jako surowce do produkcji materiałów lakierniczych, malarskich i impregnacyjnych (np. olej lniany). Coraz większe znaczenie ma także wykorzystanie olejów roślinnych jako paliw i do ich produkcji.
RZEPAK uprawiany w strefie klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego jako roślina oleista i lecznicza a także na paszę. Słoma rzepakowa stanowi biomasę, która może być wykorzystana jako opał w kotłach parowych.
KUKURYDZA jest zbożem i rośliną oleistą, w Polsce pojawiła się najprawdopodobniej w XVII lub na początku XVIII wieku. Dotarła do nas z Rumunii lub Węgier, za czym przemawia polska nazwa "kukurydza" pochodząca od węgierskiego kukuruc. Kukurydza jest istotnym składnikiem pożywienia ludzi na całym świecie. Jest również doskonałym elementem paszy dla zwierząt. Z kukurydzy pozyskuje się olej kukurydziany.
SOJA jest najważniejszą na świecie rośliną oleistą. Ma bardzo duże wymagania, potrzebuje dobrych, żyznych gleb i dużego nasłonecznienia. Nasiona soi są bardzo ważnym surowcem do produkcji pasz i stanowią też cenny pokarm dla człowieka. Produkty spożywcze wytwarzane z soi są szczególnie chętnie włączane do diety przez wegetarian. Na bazie nasion soi wytwarza się takie produkty, jak: olej sojowy, mączka sojowa, kasza sojowa, mleko sojowe, tofu, lecytyna.
SŁONECZNIK należy do roślin oleistych ze względu na dużą zawartość tłuszczu w ziarnach. Olej słonecznikowy jest ceniony w kuchni, to bogate źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych. Roślina pochodzi z kontynentu amerykańskiego, obejmuje około 70 gatunków. Jest również piękną rośliną ozdobną.
Produkcja rolna w ekologicznym gospodarstwie rolnym jest prowadzona zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, aktywizuje przyrodnicze mechanizmy produkcji rolnej poprzez stosowanie naturalnych środków produkcji oraz zapewnia trwałą żyzność gleby, zdrowotność roślin i zwierząt. W ekologicznym gospodarstwie rolnym zabrania się uprawiać odmiany roślin zmodyfikowanych genetycznie (GMO) Zmianowanie roślin w gospodarstwie wielokierunkowym, jest najważniejszym elementem funkcjonowania gospodarstwa ekologicznego, wpływa na: wzrost żyzności gleby przez dobór roślin zwiększających zasób próchnicy i poprawiających strukturę oraz bilans azotu
Płodozmian w ekologicznym gospodarstwie Płodozmian => Biologiczna aktywność gleby Zawartość substancji organicznej i składników pokarmowych w glebie Właściwości fizyczne gleby => Plonowanie roślin rolniczych
Uprawa roli w płodozmianie Podstawowym celem uprawy roli w płodozmianie jest przede wszystkim stworzenie optymalnych warunków dla wzrostu i rozwoju roślin oraz zapewnienie im optymalnego układu składowych roli (części mineralne, substancja organiczna i koloidy organiczno-mineralne, woda i powietrze).
Nawożenie naturalne, organiczne i mineralne w ekologicznym gospodarstwie rolnym Żyzność i aktywność biologiczną gleby należy podtrzymywać lub podwyższać poprzez stosowanie następujących zabiegów i nawozów: uprawę roślin motylkowatych, nawozów zielonych i roślin głęboko korzeniących się w odpowiednim płodozmianie oraz stosowanie nawozów naturalnych i organicznych, w formie surowej lub przekompostowanych, wytworzonych we własnym gospodarstwie lub pochodzących z innych gospodarstw ekologicznych.
Ochrona roślin w płodozmianie Choroby i szkodniki należy ograniczać poprzez właściwy płodozmian, dobór odpowiednich dla danego gospodarstwa gatunków i odmian roślin uprawnych, zabiegi mechaniczne oraz ochronę naturalnych wrogów szkodników roślin uprawnych.
Regulacja zachwaszczenia w płodozmianie Do podstawowych zabiegów profilaktycznych ograniczających zachwaszczenie w gospodarstwie ekologicznym uważa się: prawidłowo ułożony płodozmian (przemienna uprawa roślin pastewnych (motylkowych drobnonasiennych z trawami), okopowych, zbożowych jarych i ozimych; uprawa międzyplonów), dobór odmian roślin szybko rosnących i dobrze zacieniających glebę (termin i technika siewu; optymalna ilość wysiewu; uprawa odmian zbóż o długiej słomie), odpowiednie i terminowo przeprowadzone zespoły uprawek, zwłaszcza zespół uprawek pielęgnacyjnych, zbilansowany program nawozowy, kompostowanie materiałów organicznych.
Ogólne zasady ochrony agroekosystemów przed degradacją Ochrona krajobrazu i bioróżnorodności Organizmy transgeniczne (GMO) Ochrona gleby i wody Ogólne zasady uprawy roślin w rolnictwie ekologicznym Różnorodność biologiczna w uprawie roślin Żyzność gleby i gospodarka nawozowa Zwalczanie chorób, szkodników i chwastów Przetwórstwo
Rolnictwo ekologiczne w PROW 2014-2020 Dotychczas rolnictwo ekologiczne stanowiło jeden z pakietów Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego, ale w nowej perspektywie budżetowej będzie odrębnym działaniem, a nie elementem programu rolnośrodowiskowo - klimatycznego. Wdrażanie programu Rolnictwo ekologiczne w ramach PROW 2014-2020 rozpocznie się w marcu 2015 roku.
Rolnictwo ekologiczne w PROW 2014-2020 W działaniu Rolnictwo ekologiczne zmniejszono liczbę dostępnych dla beneficjentów pakietów i są to obecnie: Pakiet 1. Uprawy rolnicze (w okresie konwersji i po jego zakończeniu), Pakiet 2. Uprawy warzywne (w okresie konwersji i po nim), Pakiet 3. Uprawy zielarskie (w okresie konwersji i po nim), Pakiet 4. Uprawy sadownicze + jagodowe (w okresie konwersji i po nim), Wariant 4.1. Uprawy sadownicze i jagodowe Wariant 4.2. Ekstensywne uprawy sadownicze i jagodowe Pakiet 5. Uprawy paszowe (w okresie konwersji i po nim).
Rolnictwo ekologiczne w PROW 2014-2020 Wymogi wspólne dla wszystkich pakietów: prowadzenie produkcji rolnej, zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o rolnictwie ekologicznym i rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007; uzyskiwanie wsparcia pod warunkiem przestawienia całego gospodarstwa i/lub prowadzenia w całym gospodarstwie produkcji metodami ekologicznymi; uprawa roślin przy zachowaniu należytej dbałości o stan fitosanitarny roślin i ochron ę gleby; obowiązek posiadania i odpowiedniego przeznaczenia plonu (m. in. do przetwórstwa, sprzedaży, przekazania do innych gospodarstw). wszystkie uprawy deklarowane w poszczególnych pakietach do wsparcia finansowego w ramach działania Rolnictwo ekologiczne podlegają kontroli upoważnionych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi jednostek certyfikujących zgodnie z zasadami ustalonymi w rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych (Dz. U. L. 189 z 20.07.2007 r., z późn.zm.). Kontrola prowadzona przez jednostki certyfikujące obejmuje wszystkie gospodarstwa w okresie konwersji lub po okresie konwersji.
Możliwości uprawy soi w Polsce W naszych warunkach klimatycznych i geograficznych mogą być uprawiane tylko odmiany soi wyhodowane lub przebadane w Polsce pod względem przydatności do uprawy. Soja jest rośliną dnia krótkiego o dużych wymaganiach termicznych, dlatego większość odmian zagranicznych w Polsce nie dojrzewa. Wymagania glebowe Agrotechnika
Możliwości uprawy słonecznika Uprawa słonecznika oleistego wymaga mniejszych nakładów na nawożenie i ochronę chemiczną niż uprawa rzepaku. Jego wadą są duże straty nasion powodowane przez ptaki i kłopoty ze zbiorem. - wymagania - przedplon, uprawa - nawożenie - siew - ochrona - zbiór
Zasady proekologicznej uprawy gorczycy białej na nasiona Gorczyca biała jest wartościową rośliną uprawianą na nasiona, które zawierają około 30%tłuszczu, znaczne ilości białka (27-35%) o bardzo korzystnym składzie aminokwasowym oraz sole mineralne. Jako roślina oleista posiada wiele cech łączących ją z rzepakiem, ale w odróżnieniu nie wymaga tak dobrych warunków glebowo-klimatycznych i wysokich nakładów na uprawę i ochronę, a jednocześnie nie jest podatna na osypywanie nasion. Materiał siewny i dobór odmian Wymagania klimatyczne i glebowe
Perspektywy uprawy rzepaku Do końca dekady zapotrzebowanie krajowego i europejskiego rynku na olej rzepakowy będzie systematycznie wzrastać. Głównym kreatorem wzrostu popytu na olej rzepakowy będzie sektor biopaliw. Zapotrzebowanie rynku krajowego na olej rzepakowy zużywany na cele spożywcze będzie wolno wzrastało, z uwagi na wysokie nasycenie rynku tłuszczami roślinnymi. Dynamicznie rosnące spożycie tłuszczów roślinnych w gospodarstwach domowych na początku transformacji, od połowy lat 90. XX wieku ustabilizowało się na poziomie 12 kg na 1 osobę, a w ostatnich latach obniżyło się nawet do 11 kg. Wzrasta natomiast nadal zużycie tłuszczów roślinnych w przetwórstwie wtórnym - w przemyśle spożywczym i gastronomii.
Dziękujemy bardzo za uwagę Fundacja Karpacka Polska Centrum Obsługi Zielonych Inwestycji Kontakt: telefon: 13 46 38 857, 534 884 194/195 e-mail: andrzej.michalak@cfoundation.org e-mail: maria.gajewska@ctoundation.org e-mail: piotr.radozycki@cfoundation.org
PARTNERZY PROJEKTU Bieszczadzki Park Bieszczadzka Grupa GOPR Fundacja Partnerstwo Narodowy dla Środowiska Ustrzyki Górne Sanok Kraków www.bdpn.pl www.gopr.bieszczady.pl www.fdps.pl