ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁ ODOWSKA LUBLIN POLONIA

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁ ODOWSKA LUBLIN POLONIA VOL. LXIV (3) SECTIO E 2009 Katedra Ogólnej Uprawy Roli i Roślin, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin, e-mail: czarkw@poczta.onet.pl CEZARY KWIATKOWSKI Ocena przydatności niektórych narzędzi oraz herbicydów w regulacji zachwaszczenia bazylii pospolitej (Ocimum basilicum L.) uprawianej na surowiec zielarski Evaluation of some mechanical methods and herbicides in weed management of sweet basil (Ocimum basilicum L.) grown for herbs Streszczenie. Eksperyment polowy ze zwalczaniem chwastów w łanie bazylii pospolitej prowadzono w latach 2004 2006 w Fajsławicach (środkowa Lubelszczyzna). W badaniach jako obiekt kontrolny uwzględniono tradycyjną metodę odchwaszczania z użyciem brony zębowej i herbicydu (dikwat) przed wschodami bazylii oraz ręcznego zwalczania chwastów w międzyrzędziach (graca). Skonfrontowano ją z kilkoma innymi wariantami odchwaszczania (mechanicznymi i mechaniczno-chemicznymi) polegającymi na stosowaniu nowych narzędzi (brona chwastownik i aktywne narzędzie pielnik szczotkowy) oraz herbicydów niemających atestu na aplikację w ziołach (pendimetalina + fluazifop-p-butyl). Eksperyment dowiódł, że największą redukcję zachwaszczenia w łanie bazylii, a jednocześnie najwyższe plony surowca zapewniało zastosowanie brony chwastownika wraz z herbicydem (dikwat) przed wschodami oraz pielnika szczotkowego jako uprawki międzyrzędowej. Podobny efekt przynosiło też bronowanie przed wschodami (brona zębowa) w powiązaniu ze stosowaniem herbicydów dolistnych (pendimetalina + fluazifop-p-butyl) w fazie 35 liści bazylii. Powyższe metody pielęgnacji zasiewów bazylii powodowały dość znaczny procent uszkodzenia roślin, ale nie miało to wpływu na jej produktywność. Skuteczność poszczególnych zabiegów oraz plon i jakość surowca zależały też istotnie od warunków pogodowych. Słowa kluczowe: bazylia, herbicydy, zabiegi mechaniczne, zachwaszczenie, plon, jakość surowca WSTĘP Bazylia pospolita (Ocimum basilicum L.) należy do roślin zielarskich wymagających starannej agrotechniki [Seidler-Łożykowska i in. 2005, 2007]. Jest gatunkiem ciepłolubnym, dlatego też występujące w początkowym okresie wegetacji spadki temperatury

OCENA PRZYDATNOŚCI NIEKTÓRYCH NARZĘDZI ORAZ HERBICYDÓW... 59 częstokroć oznaczają jej gorsze wschody, a jednocześnie lepsze warunki do rozwoju chwastów [Filoda i in. 1996]. Ciągle poszukuje się nowych metod produkcji ziół z wykorzystaniem alternatywnych rozwiązań. Jednym z nich jest stosowanie mechanicznego zwalczania chwastów w połączeniu z aplikacją herbicydów [Adamczewski 2000]. Zainteresowanie metodami mechanicznymi wynika z faktu, iż niektóre herbicydy są fitotoksyczne dla roślin zielarskich [Dobrzański i Adamczewski 1998, 2001]. Regulacja zachwaszczenia po wschodach roślin zielarskich sprowadza się w praktyce tylko do stosowania ręcznego opielacza lub gracy. Dlatego ciągle aktualne jest prowadzenie eksperymentów z uwzględnieniem innych narzędzi, na przykład brony chwastownik (zgrzebło) posiadającej dwustronne zęby (krótkie i długie) czy też mniej znanych narzędzi aktywnych, takich jak pielnik szczotkowy [Melander i in. 2005]. Obserwacje z praktyki rolniczej, a także niektóre prace naukowe [Michaud i in. 1993, Kwiatkowski 2007] pokazują, iż wyłącznie mechaniczne zwalczanie chwastów po wschodach roślin zielarskich często nie przynosi oczekiwanego efektu. Stosowanie herbicydów doglebowych (przed wschodami ziół) z reguły eliminuje chwasty tylko na początku wegetacji. Dlatego też celowe są dalsze badania nad stosowaniem dolistnych substancji aktywnych, które mimo braku atestu na aplikację w zasiewach ziół wykazują dużą skuteczność w zwalczaniu chwastów, a jednocześnie nie uszkadzają rośliny uprawnej [Kucharski i Mordalski 2004, Kwiatkowski i Kołodziej 2005, Ćwikła i Kołodziej 2007]. Biorąc pod uwagę powyższe przesłanki, w niniejszym eksperymencie postanowiono przetestować herbicyd Stomp 330 EC (pendimetalina) oraz Fusilade Forte 150 EC (fluazifop-p-butyl) stosowane w fazie 3 5 liści bazylii pospolitej. W pracy przyjęto hipotezę, że zastosowanie nowych narzędzi oraz herbicydów dolistnych w zasiewach bazylii pospolitej zapewni skuteczną regulację zachwaszczenia oraz wysokość i jakość plonów surowca zielarskiego, na poziomie wyższym od uzyskanego w obiekcie kontrolnym, odchwaszczanym tradycyjnie. Celem podjętych badań było określenie wpływu mechanicznych i chemicznych sposobów odchwaszczania na stopień zachwaszczenia łanu oraz procent uszkodzonych roślin bazylii pospolitej, a w konsekwencji jej plon i jakość surowca, w warunkach glebowo-klimatycznych środkowej Lubelszczyzny. MATERIAŁ I METODY Doświadczenie polowe prowadzono w latach 2004 2006 w Fajsławicach (woj. lubelskie). Eksperyment założono metodą split-plot, w 3 powtórzeniach, na poletkach o powierzchni 10 m 2. Bazylię pospolitą (odmiana Kasia) uprawiano na glebie bielicowej niecałkowitej (ph w 1 mol KCl = 6,2), zaliczanej do III klasy bonitacyjnej i kompleksu pszennego dobrego. Zasobność gleby w przyswajalny fosfor, potas i magnez była wysoka i wynosiła odpowiednio: P 73,4; K 100,3; Mg 35,3 mg kg -1. Nasiona wysiewano wprost do gruntu siewnikiem z kółkiem ugniatającym (1 dekada maja), w rozstawie rzędów 30 cm, w ilości 8 g na 10 m 2 (poletko), tj. 8 kg ha -1 [Dachler i Pelzman 1999]. Nawożenie mineralne ustalono na następującym poziomie: N 60 kg ha -1 (w dwóch dawkach 1/2 przed założeniem plantacji i 1/2 po wschodach), P 20 kg ha -1 i K 80 kg ha -1 (przed założeniem plantacji). Bazylię uprawiano każdego roku w stanowisku po jęczmieniu jarym.

60 C. Kwiatkowski W doświadczeniu porównywano powszechną na Lubelszczyźnie i zgodną z Zaleceniami ochrony roślin... [2003] mechaniczno-chemiczną metodę zwalczania chwastów (obiekt kontrolny A) z innymi, mechaniczno-chemicznymi i mechanicznymi sposobami, uwzględniającymi nowe narzędzia oraz herbicydy nieposiadające atestu na stosowanie w zasiewach bazylii. W pracy uwzględniono następujące obiekty badawcze: A) obiekt kontrolny brona zębowa przed wschodami + herbicyd Reglone Turbo 200 SL (dikwat) 3 l ha -1 oraz mechaniczne zwalczanie chwastów w międzyrzędziach (ręczna graca) w fazie 3 5 liści bazylii; B) brona zębowa przed wschodami oraz herbicydy Stomp 330 EC (pendimetalina) 0,75 l ha -1 + Fusilade Forte 150 EC (fluazifop-p-butyl) 1 l ha -1 w fazie 3 5 liści bazylii; C) brona chwastownik przed wschodami + herbicyd Reglone Turbo 200 SL (dikwat) 3 l ha -1 oraz pielnik szczotkowy w fazie 3 5 liści bazylii; D) brona chwastownik przed wschodami oraz w fazie 3-5 liści bazylii (bez stosowania herbicydów); E) brona chwastownik przed wschodami oraz pielnik szczotkowy w fazie 3 5 liści bazylii (bez stosowania herbicydów). Bronę chwastownik w zabiegach przedwschodowych prowadzono krótką stroną zębów w poprzek rzędów (obiekty C, D i E), natomiast w fazie 3 5 liści odwróconą stroną długich zębów wzdłuż rzędów (obiekt D). Pielnik szczotkowy (obiekt C i E) jest maszyną aktywną, napędzaną od wałka przekaźnika mocy, z półsztywnymi włosami z tworzywa sztucznego. Szczotki umieszczone są na osi pionowej, obejmują rząd i wymiatają chwasty rosnące w międzyrzędziach [Bond i Grundy 2001]. Roślina uprawna chroniona jest przed uszkodzeniem specjalnymi osłonami. Umożliwia to zwalczanie chwastów w dosyć wąskiej rozstawie rzędów (25 30 cm) rosnących bardzo blisko roślin, około 3 cm z każdej strony rzędu [Van der Weide i in. 2005]. Przed zbiorem bazylii przeprowadzono analizę zachwaszczenia łanu metodą botaniczno-wagową, określając liczbę i powietrznie suchą masę chwastów oraz ich skład gatunkowy. W fazie 3 5 liści na obiekcie B oceniano stopień uszkodzenia roślin bazylii (liczba roślin z nekrotycznymi zmianami i zniekształceniami liści, w % ogółu roślin na danym poletku) w wyniku stosowania herbicydów dolistnych bez atestu (pendimetalina + fluazifop-p-butyl), a w pozostałych obiektach szacowano ewentualne szkody (liczba roślin wyrwanych i połamanych) wynikłe ze stosowania brony chwastownik (D) i pielnika szczotkowego (obiekty C i E) oraz ręcznej gracy w tradycyjnym odchwaszczaniu (obiekt A). Zbioru dokonywano w połowie sierpnia (faza początku kwitnienia), ścinając ziele kosiarką listwową na wysokości około 5 cm. Po zbiorze ziele suszono w suszarni taśmowej w temperaturze około 35 o C. Przedmiotem szczegółowych oznaczeń był plon suchego surowca oraz zawartość olejku eterycznego (% s.m.) według Farmakopei... [2002]. Wyniki badań opracowano statystycznie, określając istotność różnic testem Tukeya. Warunki meteorologiczne w latach badań były zróżnicowane. W 2004 r. wystąpiła susza w maju i czerwcu (mała ilość opadów), w lipcu miesięczna suma opadów zdecydowanie przekraczała średnią wieloletnią, w sierpniu zaś skutki niedoboru opadów potęgowały wysokie temperatury powietrza. Suma opadów w okresie wegetacji bazylii wynosiła 207,3 mm. W 2005 r. zanotowano rekordowe opady w maju 146,9 mm (okres zabiegów mechanicznych i aplikowania herbicydów), podczas gdy w pozostałych miesiącach okresu wegetacyjnego bazylii notowano sumy opadów niższe od wielolecia, a w całym okresie wegetacyjnym suma opadów wynosiła 356,9 mm. Temperatury powietrza w 2005 r. były zbliżone do średniej wieloletniej. Rok 2006 był najkorzystniejszy i najbardziej zbliżony do średniej wieloletniej temperatur i opadów w maju i czerwcu. W lipcu wystąpiły upały (średnio 21,1 C), natomiast w sierpniu ulewne deszcze

OCENA PRZYDATNOŚCI NIEKTÓRYCH NARZĘDZI ORAZ HERBICYDÓW... 61 (102,5 mm), co mogło mieć wpływ na jakość surowca bazylii w końcowym okresie wegetacji. Suma opadów w okresie wegetacji bazylii wynosiła 220,4 mm. WYNIKI Sposób odchwaszczania miał istotny wpływ na wielkość powietrznie suchej masy chwastów w łanie bazylii w poszczególnych latach uprawy (tab. 1). W 2004 r. największą masę chwastów zanotowano w obiekcie D oraz obiekcie kontrolnym A. Istotny efekt chwastobójczy względem powyższych obiektów dało mechaniczne zwalczanie chwastów za pomocą brony chwastownika i pielnika szczotkowego (E) oraz połączenie tradycyjnego odchwaszczania przed wschodami ze stosowaniem pielnika szczotkowego (C). Najkorzystniejszą regulację zachwaszczenia gwarantowało stosowanie herbicydów nalistnych (B). Podobne tendencje obserwowano w kolejnych 2 latach badań, z tym że największe ograniczenie masy chwastów obserwowano wówczas w obiekcie C. Bez względu na przyjęty sposób odchwaszczania, istotnie największą masę chwastów stwierdzono w 2005 r., a najmniejszą w 2004 r. Średnio w latach 2004 2006 istotnie największą powietrznie suchą masę chwastów stwierdzono w obiekcie D (2-krotne stosowanie brony chwastownik) oraz obiekcie A (brona zębowa + dikwat oraz ręczne odchwaszczanie). Zastosowanie kombinacji narzędzi (brona chwastownik i pielnik szczotkowy obiekt E) ograniczało masę chwastów w stosunku do obiektów A i D odpowiednio o 29,4% i 34,1%. Jeszcze lepszy efekt względem obiektów A i D przyniosło stosowanie herbicydów dolistnych nieposiadających atestu (obiekt B), które redukowały masę chwastów o 41,7 45,5%. Zdecydowanie najskuteczniejszy w redukcji zachwaszczenia okazał się wariant (obiekt C), w którym stosowano bronę chwastownik, doglebowo herbicyd (dikwat) oraz pielnik szczotkowy w międzyrzędziach bazylii. Takie postępowanie ograniczało masę chwastów względem pozostałych obiektów odpowiednio o: 24,6% (E), 46,8% (A) i 50,3% (D). Różnice w powietrznie suchej masie chwastów pomiędzy obiektami B i C leżały w granicach błędu statystycznego (tab. 1). Podobne zależności obserwowano także w odniesieniu do redukcji liczby dominujących gatunków chwastów (tab. 2). W obiekcie kontrolnym A w łanie bazylii najliczniej występowały Chenopodium album, Echinochloa crus-galli, Capsella bursa-pastoris, Thlaspi arvense. Zbliżone nasilenie tych gatunków występowało w obiekcie E. Zabiegi odchwaszczające w obiekcie B (brona zębowa oraz herbicydy pendimetalina + fluazifop-p-butyl) oraz w obiekcie C (brona chwastownik + dikwat oraz pielnik szczotkowy) powodowały istotne zmniejszenie liczby chwastów względem obiektu kontrolnego A, przeszło 2,4-krotne (obiekt C) i 2,6-krotne (obiekt B). W obu obiektach największa redukcja liczby chwastów dotyczyła Chenopodium album, Capsella bursa-pastoris, Thlaspi arvense oraz Echinochloa crus-galli, Polygonum lapathifolium, Galinsoga parviflora, Elymus repens (obiekt B), a także Viola arvensis i Cirsium arvense (obiekt C). Najmniej skutecznym sposobem ograniczenia liczby chwastów okazało się 2-krotne mechaniczne odchwaszczanie wyłącznie przy pomocy brony chwastownika (D). Liczba chwastów na 1 m 2 w tym obiekcie była istotnie najwyższa i w stosunku do liczby chwastów w obiekcie B, gdzie stwierdzono największą skuteczność odchwaszczania, była większa aż 3,3-krotnie. Użycie do odchwaszczania wyłącznie brony chwastownika było mało skuteczne w ograniczaniu liczebności takich gatunków chwastów, jak: Chenopodium album, Echinochloa crus-galli i Polygonum lapathifolium.

62 C. Kwiatkowski Tabela 1. Powietrznie sucha masa chwastów (g m -2 ) w łanie bazylii pospolitej przed zbiorem Table 1. Air-dry weight of weeds (g m -2 ) in sweet basil canopy before harvest Obiekty Lata uprawy Years of cultivation Średnio Objects 2004 2005 2006 Mean A 33,2 61,3 40,2 44,9 B 14,3 38,6 25,7 26,2 C 18,2 32,4 21,1 23,9 D 36,3 58,6 49,3 48,1 E 20,3 45,2 29,5 31,7 Średnio Mean 24,5 47,2 33,2 - NIR LSD (0,05) 5,83 6,04 5,90 5,95 NIR LSD (0,05) dla lat for years = 7,25 A brona zębowa przed wschodami + herbicyd (dikwat) oraz mechaniczne zwalczanie chwastów (ręczna graca) w fazie 3 5 liści bazylii (obiekt kontrolny) A tine harrow before emergence + herbicide (dikwat) and mechanical weed control (manual hoe) in 3 5 leaves stage of basil (control object) B brona zębowa przed wschodami + herbicydy (pendimetalina + fluazifop-p-butyl) w fazie 3 5 liści bazylii B tine harrow before emergence + herbicides (pendimetalina + fluazifop-p-buthyl) in 3 5 leaves stage of basil C brona chwastownik (zgrzebło) przed wschodami + herbicyd (dikwat) oraz mechaniczne zwalczanie chwastów pielnikiem szczotkowym w fazie 3 5 liści bazylii C flexible harrow (weeder) before emergence + herbicide (dikwat) and mechanical weed control (active drill hoe) in 3 5 leaves stage of basil D brona chwastownik (zgrzebło) przed wschodami oraz w fazie 3 5 liści bazylii (bez herbicydów) D flexible harrow (weeder) before emergence and 3 5 leaves stage of basil (without herbicides) E brona chwastownik (zgrzebło) przed wschodami oraz pielnik szczotkowy w fazie 3 5 liści bazylii (bez herbicydów) E flexible harrow (weeder) before emergence and active drill hoe in 3 5 leaves stage of basil Tabela 2. Skuteczność sposobów odchwaszczania bazylii pospolitej określona przed zbiorem; liczba chwastów na 1 m 2 (średnio z lat 2004 2006) Table 2. Efficiency of weeds control methods in sweet basil before harvest; mean number of weeds per 1 m 2 (mean from 2004 2006) Dominujące gatunki chwastów Obiekty Objects Weeds species dominant A B C D E Chenopodium album L. 12,3 3,7 2,6 16,8 13,5 Echinochloa crus galli L. 10,5 4,8 5,7 14,3 9,5 Capsella bursa-pastoris L. 9,0 3,2 3,9 8,3 7,0 Thlaspi arvense L. 7,4 0,9 1,8 7,8 3,6 Polygonum lapathifolium L. 6,2 2,8 4,5 9,9 7,2 Viola arvensis Murr. 5,6 4,3 2,6 6,1 5,8 Galinsoga parviflora Cav. 5,1 0,8 2,9 7,1 4,6 Cirsium arvense (L.) Scop. 4,8 2,6 0,4 7,5 5,7 Elymus repens (L.) P. Beauv. 4,2 0,2 1,9 3,6 5,2 Inne gatunki Other species 9,7 5,2 4,8 13,3 12,0 Ogółem Total 74,8 28,5 31,1 94,7 74,1 NIR LSD (0,05) dla sposobów odchwaszczania for ways of weed control = 15,22 Objaśnienia w tabeli 1 Explanations in table 1

OCENA PRZYDATNOŚCI NIEKTÓRYCH NARZĘDZI ORAZ HERBICYDÓW... 63 Tabela 3. Szkodliwość herbicydów i zabiegów mechanicznych dla roślin bazylii pospolitej w fazie 3 5 liści (2 tygodnie po zabiegu); % uszkodzonych roślin bazylii Table 3. Negative effect of herbicides and mechanical measures on sweet basil plants in 3 5 leaves stage (2 weeks after measure); % damaged of basil plants Obiekty Lata uprawy Years of cultivation Średnio Objects 2004 2005 2006 Mean A 0,2 3,6 0,9 1,6 B 9,8 4,5 8,2 7,5 C 6,5 7,9 4,1 6,2 D 2,9 2,1 3,2 2,7 E 6,1 7,5 5,6 6,4 Średnio Mean 5,1 5,1 7,3 - NIR LSD (0,05) 3,23 2,64 2,87 3,11 NIR LSD (0,05) dla lat for years = 1,88 Objaśnienia w tabeli 1 Explanations in table 1 Tabela 4. Współczynniki korelacji (r) pomiędzy zachwaszczeniem a plonem suchego surowca bazylii pospolitej średnio z lat 2004 2006 Table 4. Simple correlation coefficient (r) between weed infestation and yield of dry herb sweet basil mean from 2004 2006 Wyszczególnienie Specification A B C D E Powietrznie sucha masa chwastów Air-dry weight of weeds -0.79 x -0,26-0,16-0,88 x -0,41 Liczba chwastów Number of weeds -0,65 x -0,18-0,37-0,83 x -0,57 x x istotny współczynnik korelacji significant corelation coefficient (0,05) Inne objaśnienia w tabeli 1 Other explanations in table 1 Tabela 5. Plon powietrznie suchej masy surowca bazylii pospolitej (t ha -1 ) Table 5. Yield of air-dry weight of sweet basil herb (t ha -1 ) Obiekty Lata uprawy Years of cultivation Średnio Objects 2004 2005 2006 Mean A 1,52 1,07 1,26 1,28 B 2,85 1,93 2,07 2,28 C 2,66 2,09 2,16 2,30 D 1,31 1,02 1,19 1,17 E 2,53 1,54 1,35 1,81 Średnio Mean 2,17 1,53 1,60 - NIR LSD (0,05) 0,589 0,446 0,417 0,492 NIR LSD (0,05) dla lat for years = 0,403 Objaśnienia w tabeli 1 Explanations in table 1

64 C. Kwiatkowski Tabela 6. Zawartość olejku eterycznego w surowcu bazylii pospolitej (% s.m.) Table 6. Essential oil content in sweet basil herb (% d.m.) Obiekty Lata uprawy Years of cultivation Średnio Objects 2004 2005 2006 Mean A 2,43 2,12 2,31 2,29 B 2,04 1,99 2,17 2,07 C 2,37 2,10 2,45 2,30 D 2,35 2,06 2,19 2,20 E 2,01 1,93 2,07 2,00 Średnio Mean 2,24 2,04 2,23 - NIR LSD (0,05) 0,235 0,186 0,221 0,208 NIR LSD (0,05) dla lat for years = 0,183 Objaśnienia w tabeli 1 Explanations in table 1 Badane metody odchwaszczania wpływały na zróżnicowany stopień uszkodzeń roślin bazylii (tab. 3). Niezależnie od sezonu wegetacyjnego, istotnie najmniejszy procent liczby uszkodzonych roślin bazylii obserwowano w tradycyjnie odchwaszczanym obiekcie kontrolnym (A) oraz na poletkach odchwaszczanych 2-krotnie wyłącznie broną chwastownikiem (D). W pozostałych obiektach procent uszkodzonych roślin był wyraźnie większy i zawierał się w przedziale 6,2 7,5%, przy czym podobny procent uszkodzeń powodowały zarówno herbicydy niemające atestu (obiekt B), jak i użycie pielnika szczotkowego w międzyrzędziach (obiekty C i E). Procent uszkodzonych roślin bazylii miał związek z warunkami pogodowymi w momencie wykonywania zabiegów. Herbicydy dolistne (pendimetalina + fluazifop-p-butyl) powodowały większy stopień uszkodzeń powierzchni liści w warunkach suszy (2004 r.), natomiast pielnik szczotkowy powodował większą liczbę wyrwanych i połamanych roślin w sytuacji dużej wilgotności gleby (2005 r.), ze względu na trudności w równomiernym prowadzeniu narzędzia w międzyrzędziach w takich warunkach. Plon powietrznie suchej masy surowca bazylii wykazywał ujemną korelację ze stopniem zachwaszczenia plantacji (tab. 4). Współczynniki korelacji wahały się od -0,16 do -0,88 w przypadku masy chwastów oraz od -0,18 do -0,83 w zależności od liczebności chwastów. Istotnie ujemna korelacja wystąpiła w obiektach A i D (liczba i masa chwastów) oraz w obiekcie E (tylko liczba chwastów). Skutkiem tego najmniejszy plon surowca bazylii średnio z 3 lat badań uzyskano w obiekcie D, (2-krotnie odchwaszczanym broną chwastownikiem) i w obiekcie kontrolnym A, odpowiednio 1,17 i 1,28 t ha -1 (tab. 5). Pozostałe warianty odchwaszczania (obiekty B, C, E) miały wpływ na formowanie istotnie wyższego plonu powietrznie suchej masy surowca. W odniesieniu do obiektu A, plony surowca były wyższe odpowiednio o 43,9% (B), 44,4% (C), 29,3% (E), a w stosunku do obiektu D wyższe o 48,7% (B), 49,1% (C) i 35,4% (E). Należy podkreślić, że istotnie wyższe plonowanie bazylii we wszystkich latach badań gwarantowało odchwaszczanie w obiekcie C, w latach 2004 i 2006 również w obiekcie B, a w 2004 r. także w obiekcie E. Istotnie najwyższe plony surowca, niezależnie od metod zwalczania chwastów uzyskano w 2004 roku, charakteryzującym się najmniejszą sumą opadów w okresie wegetacyjnym bazylii, w stosunku do lat 2005 2006 (tab. 5).

OCENA PRZYDATNOŚCI NIEKTÓRYCH NARZĘDZI ORAZ HERBICYDÓW... 65 Zawartość olejku eterycznego w surowcu bazylii wykazywała istotne różnice w latach badań (tab. 6). Najwyższą zawartość olejku, niezależnie od badanych czynników, stwierdzono w roku 2004 i 2006, natomiast w mokrym i chłodnym 2005 r. jego zawartość była niższa o 16 21%. Istotnie najwyższą zawartość olejku eterycznego w suchej masie surowca bazylii, średnio z 3 lat, stwierdzono w próbach pobranych z obiektu A (tradycyjnie odchwaszczanego) oraz z obiektu C (brona chwastownik + dikwat oraz pielnik szczotkowy) w stosunku do obiektów B i E. Powyższe zależności wystąpiły także w roku 2004 i 2006. W pogodnym i w większości suchym okresie wegetacyjnym 2004 r. dużą zawartością olejku eterycznego charakteryzował się także surowiec bazylii z obiektu D (2-krotnie odchwaszczanego broną chwastownikiem). DYSKUSJA Wyniki analizowanych badań pokazują, że odchwaszczanie zasiewów bazylii pospolitej za pomocą brony zębowej oraz herbicydów dolistnych, niezarejestrowanych do stosowania w ziołach, przynosi korzystniejsze rezultaty aniżeli tradycyjna mechanicznochemiczna regulacja zachwaszczenia. Co prawda, niewielka liczba roślin bazylii (7%) wykazywała uszkodzenia liści w wyniku działania herbicydów, jednak zmiany nekrotyczne ustępowały po kilku tygodniach. Badania Michaud i in. [1993], Kucharskiego i in. [2003], Kucharskiego i Mordalskiego [2004], Kwiatkowskiego i Kołodziej [2005], Kwiatkowskiego [2007], Ćwikły i Kołodziej [2007] potwierdzają, że odchwaszczanie ziół herbicydami dolistnymi, niemającymi atestu do użycia w tych kulturach, przynosi z reguły wymierne efekty w postaci redukcji ilościowych wskaźników zachwaszczenia. Kucharski i in. [2003] zauważają, iż rośliny bazylii mimo początkowego uszkodzenia bądź zniekształcenia liści w wyniku stosowania herbicydów dolistnych regenerują się po około 6 tygodniach i nie wpływa to istotnie na obniżenie plonu surowca. Badania własne potwierdzają to spostrzeżenie, ponieważ plony bazylii w obiekcie odchwaszczanym herbicydami dolistnymi były istotnie większe niż w obiekcie kontrolnym. Zdaniem Ćwikły i Kołodziej [2007] niektóre substancje aktywne (propyzamid, linuron, prometryna) mogą powodować znaczne uszkodzenia rośliny zielarskiej. Dlatego też stosowanie herbicydów dolistnych nie powinno być jedyną metodą odchwaszczania, a najlepszym rozwiązaniem jest połączenie mechanicznych i chemicznych metod regulacji zachwaszczenia. Potwierdzeniem powyższej tezy są wcześniejsze badania Kwiatkowskiego i Kołodziej [2005] oraz Kwiatkowskiego [2007] dotyczące zwalczania chwastów w tymianku właściwym. Adamczewski [2000], Kurstjens i Perdok [2000], Bond i Grundy [2001], a także Melander i in. [2005] postulują, by w dobie troski o ochronę środowiska przywracać rangę mechanicznym metodom walki z chwastami. Takie postępowanie zalecane jest zwłaszcza w uprawie szerokorzędowej warzyw czy roślin zielarskich. Pozytywne efekty stosowania brony chwastownika w tego typu zasiewach potwierdzają również badania Van der Weide i in. [2005]. Autorzy nadmieniają jednak, iż bronowanie roślin słabo ukorzenionych oraz częste powtarzanie tego zabiegu powoduje wyrywanie roślin i przysypywanie ich glebą, co w konsekwencji obniża plony. W omawianych badaniach 2-krotne stosowanie brony chwastownika jako jedynej metody odchwaszczania dało najsłabsze rezultaty w redukcji liczby i masy chwastów. Z kolei zastosowanie oprócz brony chwastownika, także herbicydu (dikwat) oraz użycie dodatko-

66 C. Kwiatkowski wo pielnika szczotkowego (obiekt C) wpływało na uzyskanie istotnie najwyższego plonu surowca bazylii i największej zawartości olejku eterycznego, w porównaniu z obiektem kontrolnym. Pozytywne znaczenie pielnika szczotkowego w zabiegach odchwaszczających w uprawach ekologicznych i zintegrowanych znajduje odbicie w innych pracach [Bond i Grundy 2001, Van der Weide i in. 2005]. Plon surowca bazylii w niniejszym eksperymencie był ujemnie skorelowany ze stopniem zachwaszczenia, co jest zgodne z wynikami Kucharskiego i in. [2003]. Natomiast zawartość olejku eterycznego w surowcu bazylii ma mniejszy związek ze sposobem pielęgnacji i wykazuje większą zmienność w zależności od warunków siedliska [Dragland i in. 2003, Seidler-Łożykowska i in. 2005, 2007]. WNIOSKI 1. Zwalczanie chwastów dwu- i jednoliściennych za pomocą herbicydów dolistnych (pendimetalina + fluazifop-p-butyl) w fazie 3 5 liści bazylii pospolitej oraz w wyniku zastosowania nowych narzędzi i herbicydu (brona chwastownik + dikwat oraz pielnik szczotkowy) powodowało skuteczną redukcję liczby i masy chwastów w łanie, w porównaniu z tradycyjną metodą odchwaszczania. Powyższe metody przyczyniały się ponadto do uzyskiwania największego plonu surowca bazylii. 2. Mechaniczne zwalczanie chwastów w łanie bazylii za pomocą 2-krotnego bronowania broną chwastownikiem było mało skuteczne w ograniczaniu zachwaszczenia bazylii, a jego konsekwencją były najniższe plony surowca. Pozytywnym aspektem takich zabiegów był znikomy procent uszkodzonych roślin bazylii oraz duża zawartość olejku eterycznego w suchej masie surowca. 3. Herbicydy Stomp 330 EC (pendimetalina) oraz Fusilade Forte 150 EC (fluazifopp-butyl) stosowane dolistnie powodowały najwięcej uszkodzeń roślin bazylii (średnio 7,5%). W podobnym stopniu (6,2 6,4%) były uszkadzane rośliny po zastosowaniu pielnika szczotkowego, jednakże po kilku tygodniach od zabiegu rośliny bazylii regenerowały się i nie powodowało to obniżenia produktywności. 4. Duży wpływ na skuteczność zabiegów odchwaszczających oraz plony i jakość surowca bazylii miały czynniki pogodowe. W warunkach suszy uzyskiwano lepszą skuteczność herbicydów, większą zawartość olejku eterycznego, ale też większy procent uszkodzeń bazylii. Nadmierne opady atmosferyczne przyczyniały się do większego zachwaszczenia plantacji i spadku plonowania bazylii, niezależnie od metody odchwaszczania. PIŚMIENNICTWO Adamczewski K., 2000. Rozwój metod zwalczania i perspektywy ograniczania chwastów. Prog. Plant Protect. / Post. Ochr. Rośl. 40(1), 101 112. Bond W., Grundy A., 2001. Non-chemical weed management in organic forming systems. Weed Res. 41, 385 405. Ćwikła M., Kołodziej B., 2007. Evaluation of selected herbicides for weeds management in American ginseng (Panax quinquefolium L.) culture. Herba Pol. 53(3), 135 140.

OCENA PRZYDATNOŚCI NIEKTÓRYCH NARZĘDZI ORAZ HERBICYDÓW... 67 Dachler M., Pelzman H., 1999. Arznei- und Gewurzpflazen. Agrarverlag, Wien, 141 143. Dobrzański A., Adamczewski K., 1998. Fazy rozwojowe roślin, a racjonalne zwalczanie chwastów. Prog. Plant Protect. / Post. Ochr. Rośl. 38(1), 56 63. Dobrzański A., Adamczewski K., 2001. Przyszłościowe spojrzenie na metody ochrony roślin przed chwastami na progu XXI wieku. Prog. Plant Protect. / Post. Ochr. Rośl. 41(1), 58 68. Dragland S., Senoo H., Wake K., Holte K., Blomhaff R., 2003. Several culinary and medicinal herbs are imported sources of dietary antioxidants. J. Nutr. 133, 1286 1290. Farmakopea polska VI, 2002, PTF, Warszawa 118 125. Filoda G., Kordana S., Nowak D., 1996. Bazylia pospolita (Ocimum basilicum L.) instrukcja uprawy. IRiPZ Poznań, 3 4. Kucharski W.A., Kordana S., Mordalski R., 2003. Ocena przydatności herbicydów Duplosan DP 600 SC i Fusilade Forte 150 EC w uprawie bazylii wonnej (Ocimum basilicum L.). Prog. Plant Protect. / Post. Ochr. Rośl. 42(2), 762 764. Kucharski M., Mordalski R., 2004. Zwalczanie chwastów jedno- i dwuliściennych w uprawie żmijowca zwyczajnego (Echium vulgare L.) na surowiec zielarski. Prog. Plant Protect./ Post. Ochr. Rośl. 44(2), 990 992. Kurstjens D.A.G., Perdok V.D., 2000. The selective soil covering mechanism of weed harrows on sandy soils. Soil & Tilage Res. 55, 193 206. Kwiatkowski C., 2007. Evaluation of chemical and mechanical ways for weed control in garden thyme (Thymus vulgaris L.) growing for herbs. Herba Pol. 53(3), 202 206. Kwiatkowski C., Kołodziej B., 2005. Wpływ przedplonu i sposobu pielęgnacji na zachwaszczenie łanu i jakość surowca tymianku właściwego (Thymus vulgaris L.) Annales UMCS, sec. E, Agricultura 60, 175 184. Melander B., Rasmusen I.A., Barberi P., 2005. Integrating physical and cultural methods of weed control examples from European Research. Weed Sci. 53, 369 381. Michaud M., Gosselin A., Tremblay N., Benoit D., Belanger A., Desroches B., 1993. Effect of a herbicide and two grown in Quebec (Canada). Acta Hort. 331, 311 318. Seidler-Łożykowska K., 2005. Nowe polskie odmiany bazylii pospolitej (Ocimum basilicum L.). Herba Pol. 51(1), 84 85. Seidler-Łożykowska K., Kozik E., Golcz A., Wójcik J., 2007. Quality of basil (Ocimum basilicum L.) from organic and conventional cultivation. Herba Pol. 53(3), 41 46. Van der Weide R.V., Bleeker P., Molema G.J., Lotz L.A.P., Fogelberg F., Melander B., 2005. Innovation in mechanical weed control in row crops. 13th EWRS Symposium, Bari 19 23 June 2005, 174. Zalecenia ochrony roślin na lata 2004/05. Cz. IV. Rośliny ozdobne, rośliny zielarskie, 2003. Wyd. IOR Poznań, 168 169. Summary. A field experiment on weed control in a basil canopy was carried out in 2004 2006 in Fajsławice (central part of Lublin region). Studies involved a traditional method of weed control (control object) by the use of tine harrow and herbicide (dikwat) before the emergence of basil and by manual weed control in interrows (hoe). This method was confronted with some other variants of weed control (mechanical and mechanical-chemical ways) in which new machines (flexible harrow and active drill hoe) and herbicides were used. The herbicides (pendimetalina + fluazifopp-buthyl) have no certificates to be applied for herbs. The experiment revealed that the strongest reduction in basil canopy weed infestation and the highest yield of the herb were ensured by the

68 C. Kwiatkowski use of the flexible harrow and herbicide (dikwat) before emergence as well as the active drill hoe as interrow cultivation. A similar effect was also brought by harrowing before emergence (tine harrow) and, at the same time, by applying herbicides (pendimetalina + fluazifop-p-buthyl) in 3 5 leaves stage of basil. The above methods of basil sowing protection caused a considerable extent of basil damage, not influencing the plant s productivity. The efficiency of particular methods as well as the yield and herb quality were also significantly related to weather conditions. Key words: basil, herbicides, mechanical ways, weed infestation, yield, herbs quality