Ryszard Makarowski Autoreferat Od 2004 r. pracuję na stanowisku adiunkta w Elbląskiej Uczelni Humanistyczno- Ekonomicznej w Elblagu. Pracę na tym stanowisku podjąłem w po obronie w 2003 roku pracy doktorskiej pt. Osobowościowe predykatory funkcjonowania uczniów pilotów w sytuacji trudnej. Praca została napisaną pod kierunkiem prof. dr hab. Mieczysława Plopy. Studia doktoranckie odbyłem w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego w latach 2000-2003 r. W 2005 r. ukończyłem dzienne studia psychologiczne na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego, broniąc pracę magisterską pt. Osobowościowe predykatory funkcjonowania pilotów na Szybowcowych Mistrzostwach Polski Juniorów w Szybownictwie w 2004 r. Wcześniej w 1984 r. ukończyłem studia magisterskie na Wydziale Chemii Uniwersytetu im.a.mickiewicza w Poznaniu. Działalność naukowa Pierwszy raz z naukowym podejściem do sportu zetknąłem się w latach siedemdziesiątych w sekcji spadochronowej Aeroklubu Wrocławskiego, której byłem członkiem. Szkolenie w sekcji spadochronowej odbywało się przy udziale instruktorów z Akademii Wychowania Fizycznego, a w okresie jesienno-zimowym zajęcia głównie gimnastyczne prowadzone były na terenie AWF. Ze sportami lotniczymi jestem związany od 16 go roku życia. Obecnie jestem instruktorem pilotem szybowcowym i samolotowym. Kierunek moich zainteresowań badawczych ściśle wiąże się problematyką, jaką podjąłem w pracy magisterskiej oraz rozprawie doktorskiej. Głównym nurtem moich badań jest analiza zachowania się człowieka w sytuacjach trudnych. Takie sytuacje występują m.in. w lotnictwie sportowym. Sporty lotnicze tj: szybownictwo, lotnictwo samolotowe i skoki spadochronowe można uprawiać samodzielnie po ukończeniu 16 roku życia, dlatego też nie przeprowadzałem badań wśród młodszych grup wiekowych. Tak jak w innych dziedzinach sportu, zawodników sportów lotniczych można podzielić na nowicjuszy, średnio zaawansowanych oraz osoby z klasą mistrzowską. Pierwsza grupę badań przeprowadziłem na uczniach pilotach szybowcowych, u których analizowałem dynamikę poziomu lęku, jako stanu podczas trzytygodniowego, letniego, podstawowego szkolenia szybowcowego. Okazało się, że najwyższe (ekstremalne) nasilenie lęku występuje u tych osób podczas pierwszego samodzielnego lotu szybowcem. Lot ten niebezpiecznie zbliża się do granicy bezpieczeństwa i winien być wykonywany w warunkach optymalnych, bowiem wiąże się to z możliwością popełnienia błędu, skutkującego wypadkiem lub katastrofą. Wnioski z tych badań opublikowałem w Polskim Przeglądzie Medycyny i 1
Psychologii Lotniczej, 2004 w artykule Dynamika lęku podczas podstawowego szkolenia szybowcowego. Badania na uczniach skoczkach spadochronowych podczas pierwszych skoków ze spadochronem przeprowadzałem z wykorzystaniem sporttestera mierzącego częstość akcji serca. Okazało się, że nie pierwszy skok ze spadochronem, ale skok drugi wywołuje największe nasilenie emocji negatywnych. Podczas wykonywania pierwszych skoków ze spadochronem występują dwa tzw. piki zwiększonej częstotliwości akcji serca: pierwszy w momencie oddzielania się ucznia skoczka spadochronowego od samolotu, a drugi przed lądowaniem. Podobne wyniki uzyskałem podczas badań uczniów - skoczków spadochronowych uczestniczących w programie Adrenalina zamiast amfetamina realizowanym przez Gdański Ośrodek Rehabilitacyjno-Readaptacyjny Monar na przestrzeni czterech lat we Wrocławiu i Jeleniej Górze. Młode osoby poszukujące ekscytujących przeżyć czasami wybierają narkotyki. Pokazanie alternatywy dla zażywania substancji psychoaktywnych, zamiana tych antyzdrowotnych zachowań na skoki spadochronowe była celem tego programu. Badania w tej grupie osób są bardzo rzadko podejmowane. Celem teoretycznym badań była weryfikacja teorii emocji przeciwstawnych R.Salomona oraz teorii konfliktu-unikania E.Miller ( Is the theory of opposing emotions of R.Salomon true? Polish Journal of Social Science, 2007, Człowiek, emocje i skoki spadochronowe, Rocznik Naukowy AWFiS, 2009; Ryzyko i stres w lotnictwie sportowym, 2012). Replikację tych badań przeprowadziłem na osobach wykonujących pierwszy w życiu lot szybowcem oraz osobach wykonujących pierwsze bungee jumping. Wyniki badań wskazują, że dynamika emocji jest bardziej złożona niż założenia wymienionych powyżej teorii. Wyniki przeprowadzonych badań opublikowałem w artykułach naukowych Jakie emocje występują podczas pierwszego w życiu lotu szybowcem oraz pierwszego w życiu skoku ze spadochronem? Medicina Sportiva, 2007; Skoki na bungee a teoria perspektywy D. Kahnemana i A. Tverskyego Polski Przegląd Medycyny i Psychologii Lotniczej, 2012, oraz monografii Ryzyko i stres w lotnictwie sportowym Warszawa 2010. U uczniów pilotów szybowcowych analizowałem nie tylko dynamikę lęku jako stanu, ale również dynamikę lęku jako cechy. Badania wykonywane były przed rozpoczęciem szkolenia lotniczego i po ukończeniu podstawowego szkolenia szybowcowego. Zauważyłem wyraźny spadek lęku jako cechy, po zakończeniu kursu szybowcowego. Prawdopodobną tego przyczyną było nabycie odporności (zwiększanie zasobów) przez uczniów pilotów w czasie trwania szkolenia szybowcowego. Przeprowadzone badania dają podstawę do twierdzenia, że szkolenie lotnicze zasadniczo wpływa na dojrzewanie i krystalizację osobowości. Wyniki badań opublikowałem w monografii Granice ryzyka paradygmat psychologiczny, Kraków 2006. Kolejnym moim zagadnieniem badawczym była analiza efektywności szkolenia lotniczego w grupie uczniów pilotów, jak i pilotów biorących udział w zawodach szybowcowych. Jak wynika z przeprowadzonych badań efektywność podstawowego szkolenia lotniczego zależy od poziomu inteligencji, samooceny oraz wysokiego poziomu aktywności i energii. Inne badania wykonane podczas Szybowcowych Mistrzostw Polski Juniorów, miały 2
znaleźć odpowiedź na pytanie: jakie wymiary osobowości decydują o tym, że niektórzy z pilotów osiągają wybitne wyniki i stają się mistrzami? Okazuje się, że podstawowym predykatorem decydującym o zajmowanym miejscu podczas zawodów szybowcowych nie są wymiary osobowości czy temperamentu, ale ilość wylatanych godzin na szybowcach i samolotach. Badani piloci mieli podobne cechy osobowości, ale różnili się tzw. nalotem, czyli doświadczeniem ( Efekt placebo czy po prostu trening w sportach lotniczych Medicina Sportiva 2006). Jeszcze inne moje badania porównywały uczniów pilotów szybowcowych z instruktorami szybowcowymi. Należy nadmienić, że część z tych instruktorów to piloci regularnych linii lotniczych. Wnioski z tych badań były następujące: uczniowie piloci, którzy ukończyli podstawowe szkolenie szybowcowe, mający niski poziom lęku, pewni siebie, spokojni, ufni we własne siły, mają szanse w przyszłości zostać instruktorami lotniczymi, a co za tym idzie pozostać w lotnictwie i wykonywać zawód pilota. Poziom ryzyka i stresu był sprawdzany również u pilotów szybowcowych, juniorów i seniorów, którzy uczestniczyli w Szybowcowych Mistrzostwach Polski. Potwierdziła się hipoteza, że juniorzy bardziej niż seniorzy są skłonni do zachowań ryzykownych. Należy nadmienić, że seniorzy, którzy wielokrotnie doznali smaku porażki latają ostrożniej, zwykle bardziej równo, i jeśli nie muszą ryzykować w czasie zawodów sportowych, to tego nie czynią (w przeciwieństwie do juniorów). Podejmują ryzyko tylko wtedy, gdy zmuszają ich do tego konkurenci. Seniorzy częściej niż juniorzy preferują styl radzenia sobie ze stresem skoncentrowany na rozwiązywaniu problemów i konkretnych zadań ( Temperament a style radzenia sobie ze stresem u seniorów i juniorów Szybowcowych Mistrzostw Polski w 2008 r., Polskie Forum Psychologiczne, 2010). Uprawianie sportu, a szczególnie uprawianie sportów lotniczych nie zawsze jest bezpieczne. W 2007 r. na 12-tym Europejskim Kongresie Psychologii Sportu w Grecji przedstawiłem referat pt. Human factor in air sports accidents in Poland according to textmining analysis, w którym przedstawiłem analizę wypadków lotniczych w latach 1990-2007, jakie wydarzyły się w Polskim lotnictwie sportowym. Do analizy wykorzystałem nowe narzędzie badawcze jakim jest analiza text mining. Kolejną badaną przeze mnie grupą byli motocykliści. Przypisuje się im niejednokrotnie szereg negatywnych cech, jak wysoki poziom agresji czy ryzykanctwo, choć łatwo się domyśleć, iż podłoże tych zachowań może mieć charakter temperamentalny. Ujawniło się szereg istotnych różnic pomiędzy motocyklistami a grupą kontrolną (studenci i absolwenci Politechniki). Motocykliści charakteryzowali się wyższym poziomem ruchliwości procesów nerwowych oraz siłą procesów pobudzenia przy niższym poziomie siły procesów hamowania. W zakresie ryzyka wykazywali wyższy poziom ryzyka stymulacyjnego, instrumentalnego oraz antyzdrowotnego, przy jednocześnie niższych poziomach ryzyka fizycznego, społecznego, etycznego, jak i finansowego. W wyniku analizy czynnikowej udało się wyłonić trzy grupy motocyklistów: asekurantów, z syndromem Mad Maxa oraz łowców wrażeń. Uzyskane wyniki badań własnych zostały zamieszczone w Polish Psychological Bulletin ( Psychological aspects of risk and aggression among motorcyclist Mad Max syndrome, 2010). 3
Analiza porównawcza ryzyka i agresywności u pilotów i kierowców przedstawiłem w a artykule Polskim Przeglądzie Medycyny i Psychologii Lotnicze, nr 2, (2012). Agresja to proces, a agresywność to cecha i oba te zjawiska występują powszechnie, w tym również i w lotnictwie. W badaniach uczestniczyło 98 pilotów szybowcowych, 90 pilotów samolotów turystycznych posiadających licencję PPL (turystyczną), 66 pilotów samolotowych zawodowych posiadających licencję ATPLA (liniową) oraz 58 wojskowych pilotów latających na śmigłowcach. Grupą porównawczą było 299 kierowców amatorów i kierowców zawodowych. Okazało się, że najniższy średni poziom gniewu wystąpił u pilotów zawodowych, posiadających licencję pilota liniowego, zaś największy charakteryzował kierowców, którzy wykonują zawód przedstawiciela handlowego, najwyższy poziom agresji fizycznej stwierdzono u zawodowych żołnierzy, którzy są pilotami śmigłowców, zaś najniższy wystąpił u kierowców zajmujących się zawodowo przewozem osób, zaś u pilotów samolotów liniowych stwierdzono najniższy poziom agresji słownej, a poziom najwyższy wystąpił u kierowców samochodów ciężarowych. W innym moim badaniu podjąłem próbę weryfikacji teorii dążenia unikania Millera. Dotyczyło ono zachowań ryzykownych podczas wyprawy w 2008 r. na Kilimandżaro. Okazało się, że przyjęta przed badaniem hipoteza mówiąca o tym, że podczas wchodzenia na Kilimandżaro gradient motywacji będzie bardziej stromy niż gradient poziomu leku (co miało decydować o zdobyciu szczytu) nie potwierdził się. Gradient dążenia był opadający, a nie wznoszący co przewiduje teoria Millera. Wyniki uzyskane podczas tych badań mówią, że konflikt motywacyjny dążenie unikanie, z dala od domu ulega zmniejszeniu, a nie zwiększeniu. Proces habituacji powoduje, że początkowa ekscytacja wyprawą słabnie i obojętnieje. Wyniki przedstawiłem w rozdziale pracy zbiorowej ( Weryfikacja teorii dążenia unikania N.E.Millera podczas wyprawy na Kilimandżaro. W: M. Plopa (red.). Człowiek u progu trzeciego tysiąclecia. Zagrożenia i wyzwania. Tom 4, 415-427. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls). W 2010 r. poddałem weryfikacji teorię perspektywy D. Kahnemana i A. Tversky ego, która zakłada, że ludzie są bardziej skłonni do podejmowania ryzyka działając w sferze strat, niż w sferze zysków. Badania były wykonane na 85 osobach wykonujących skoki na bungee ( Skoki na bungee a teoria perspektywy D. Kahnemana i A. Tverskyego, Polski Przegląd Medycyny i Psychologii Lotniczej, 2012). Część badań została przeprowadzona w języku angielskim poza granicami Polski w: Tanzanii, Afganistanie, Nepalu, Indiach, Norwegii, Hiszpanii, Włoszech, Wielkiej Brytanii, USA. Badania w Indiach, Norwegii, Hiszpanii, Włoszech, Wielkiej Brytanii i USA były niezbędne do adaptacji kulturowej kwestionariuszy, których jestem autorem ( 6 Months Hard Situation Questionnaire, Polish Journal of Social Science, 2008; The Stimulating and Instrumental Risk Questionnaire (S&IRQ), Polish Journal of Social Science 2012; Questionnaire of the aggressiveness in sport and business", Polish Journal of Social Science 2012). W 2011 r. został zbadany poziom zagrożenia i ryzyka osób pracujących w organizacjach humanitarnych w Afganistanie (nie będących Afgańczykami). Poziom odczuwanego zagrożenia był mierzony za pomocą czterech pytań ankietowych, zaś poziom odczuwanego stresu, jak i 4
poziom ryzyka stymulacyjnego był miernikiem stymulacji. Badania 110 osób (65 kobiet i 45 mężczyzn) przeprowadzone były w j. angielskim. Wyższy poziom stresu charakteryzował kobiety, zaś wyższy poziom ryzyka stymulacyjnego był charakterystyczny dla badanych mężczyzn. Sprawdzono różnice pomiędzy zbadanymi osobami w Kabulu, a angielskojęzycznymi studentami z USA, Kanady i Europy Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Poziom ryzyka stymulacyjnego nie różnicuje obu grup. Poziom stresu był zdecydowanie mniejszy u osób pracujących w Afganistanie, niż badanych studentów. Za pomocą analizy konfirmacyjnej analizowałem trzy różne modele, różniące się poziomem stresu. Korelacje w tych modelach pokazały, że im większy poziom stresu wewnętrznego (intrapsychicznego), tym wyższy poziom ryzyka stymulacyjnego, a im większy poziom stresu zewnętrznego, tym niższy poziom ryzyka stymulacyjnego. U osób pracujących w Afganistanie stres zewnętrzny jest traktowany jako wyzwanie, z którym należy sobie poradzić, a im więcej wyzwań zewnętrznych, tym bardziej adaptacja idzie w kierunku obniżenia poziomu pobudzenia. Stres intrapsychiczny podwyższa poziom ryzyka stymulacyjnego. Nie ma badań dotyczących osób cywilnych pracujących w ramach organizacji humanitarnych w rejonach działań wojennych, w tym w Afganistanie. Stąd wyjątkowość przeprowadzonych analiz (Poczucie zagrożenia pracowników organizacji humanitarnych w Afganistanie, Psychologia Społeczna, 2013). Wykonane kwestionariuszowe badania psychologiczne w warunkach naturalnych są badaniami trudnymi do wykonania, w przeciwieństwie do badań wykonywanych w laboratoriach i są obarczone ograniczoną możliwością kontrolowania zmiennych. Interpretacja wyników jest ex post, czyli ocena danego zjawiska jest dokonywana już po jego wystąpieniu. Aby choć częściowo ustrzec się tego błędu szereg badań było wykonanych z wykorzystaniem zapisu zmiennych fizjologicznych. Częstotliwość akcji serca podczas wykonywania skoków spadochronowych, szybowcowych i samolotowych lotów szkolnych, lotów szybowcem podczas zawodów sportowych, samolotowych lotów akrobacyjnych, skoków na bunglee mierzona była za pomocą sporttestera. W 2006 r. rozpoczęła się moja współpraca z Katedrą i Zakładem Toksykologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. W wykonywanych badaniach celem z perspektywy patogenetycznej było ukazanie patologicznych związków przyczynowych z podatnością na choroby. Badane były m.in. zachowania antyzdrowotne, jako forma poszukiwania ryzyka. Analizy statystyczne użyte przeze mnie w tych badaniach (analizy ścieżek) umożliwiły potwierdzenie hipotezy mówiącej o możliwości uzyskania zamiany doznań nieakceptowanych społecznie na zachowania społecznie akceptowane. Należy podkreślić, iż w tych badaniach połączono zmienne biochemiczne ze zmiennymi psychologicznymi, uzyskanymi za pomocą klasycznych kwestionariuszy badającymi temperament i ryzyko, poszukiwano związków występujących pomiędzy stresem psychologicznym, a stresem oksydacyjnym. Wyniki badań zostały opublikowane w Maturitas,2012; Journal of Chromatography B, 2009; Chromatographia, 2009; Przegląd Lekarski, 2008) Badaniem prowadzonym z tej perspektywy było poszukiwanie czynników modyfikujących stan zdrowia. Założono, że jednym z nich jest aktywność sportowa, która zależy od temperamentu danej osoby. Wiadomo, że odpowiednio dozowany wysiłek fizyczny w dużym stopniu zapobiega wielu chorobom cywilizacyjnym, m.in. chorobie wieńcowej serca. Badanym 5
obiektywnym czynnikiem ryzyka w tym przypadku był podwyższony poziom homocysteiny. Stężenie homocysteiny we krwi jest uwarunkowane przez szereg czynników, do których zalicza się m.in. niewłaściwą dietę oraz brak lub nieznaczną aktywność fizyczną. Podjąłem próbę skonstruowania ogólnego modelu takich zależności. W wykonanych badaniach przeanalizowałem trzy grupy czynników: czynniki biochemiczne (homocysteina i kwas foliowy obniżający stężenie homocysteiny), czynnik związany z uprawianiem sportu oraz czynnik psychologiczny temperament (Zachowanie antyzdrowotne jako forma poszukiwania ryzyka próba konstrukcji modelu, Medycyna Sportowa, 2008; Temperamentalne podłoże aktywności sportowej jako czynnik ochronny chorób serca poszukiwanie modelu, Medycyna Sportowa, 2009). W 2008 r. w książce Granice Ryzyka. Paradygmat psychologiczny, w rozdziale III przedstawiłem medyczną koncepcję ryzyka, która powstała w połowie XX wieku w związku ze zidentyfikowaniem czynników wywołujących niektóre choroby. W książce tej, jak i artykułach naukowych przytoczyłem wyniki badań własnych dotyczących wpływu palenia tytoniu a ryzyka krótszego życia (Influence of smoking on the level of total plasma homocysteine in active and passive smokers, Acta Toxicologica 2008; Wpływ palenia tytoniu na poziom homocysteiny i glutationu w materiale biologicznym, Przegląd Lekarski, 2006). Konsekwencją zachowań antyzdrowotnych są następstwa, które niejednokrotnie wymuszają konieczność długotrwałej rehabilitacji (rozdział w książce pt. Izolacja społeczna osób po urazie mózgu w pełnej wsparcia rodzinie, 2010; Speech intelligibility in children with cerebral palsy attending an art therapy program, Medical Science Monitor, 2010). W celu przeprowadzenia zaplanowanych badań stworzyłem sześć metod badawczych (wszystkie n/w metody zostały opublikowane): 1. Skala Akceptacji Ryzyka. 2. Kwestionariusz Sytuacji Trudnych 6 m-cy. 3. Dylemat studenta. 4. Kwestionariusz Poczucia Stresu (wraz z M. Plopą). 5. Kwestionariusz Ryzyka Stymulacyjnego i Ryzyka Instrumentalnego. 6. Kwestionariusz Agresywności w Sporcie i Biznesie. 1.1 Programy badawcze Badania dotyczące ryzyka w lotnictwie wykonane były w ramach projektów finansowanych przez Uniwersytet Gdański nr BW/7400-5-0271-6 (Pomiar ryzyka w sportach ekstremalnych) oraz BW 7400-5-0424-7 (Czynnik ludzki w wypadkach lotniczych w Polsce). Od 2006 r. z Katedrą i Zakładem Toksykologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego prowadzone są wspólne badania w ramach projektów badawczych: 1. Wpływ palenia tytoniu i biernego narażenia na dym tytoniowy na stężenie homocysteiny i jej kofaktorów w materiale biologicznym (2006 r.). 6
2. Wpływ palenia tytoniu i biernego narażenia na dym tytoniowy na stężenia wybranych przeciwutleniaczy komórkowych, witamin z grupy B, biopierwiastków i amin katecholowych (2008 r.). 3. Kwas moczowy, glutation, witaminy z grupy B i mikroelementy a wiek podeszły (.2009 r.). 4. Stężenia magnezu selenu, cynku, witamin z grupy B, wybranych przeciwutleniaczy komórkowych oraz pozostałości pestycydów w okresie około i posmenupauzalnym (2010 r.). Od 2010 r. jestem członkiem zespołu badawczego w Akademii Morskiej w Gdyni prowadzącego badania dotyczące niezawodności człowieka w sytuacji ryzyka. Obecnie aktywnie biorę udział w realizowaniu projektów: 1. Niezawodność akcji ratowniczej. Opracowanie metody wyznaczania niezawodności akcji SAR - poszukiwania i ratowania życia na morzu. Modele bayesowskie w ocenie niezawodności akcji ratowniczej. Numer projektu 2550/B/TO2/2009/37 Akademia Morska w Gdyni. Wydział Nawigacji. 2.Komputerowy system wspomagania akcji poszukiwania i ratowania życia na morzu na poziomie planowania i podejmowania decyzji. Nr projektu 384/R/TO2/2008/04 Akademia Morska w Gdyni, Wydział Nawigacji. Od 2007 r. współpracuję również z Akademią Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku. Efektem tej współpracy było opublikowanie artykułów z pracownikami AWFiS: Lipowski, M., Makarowski, R. (2010). Narcyzm u sportowców prawda czy stereotyp? Polskie Forum Psychologiczne; Makarowski, R., Makurat, F., Budnik, D., Przybylski, J. (2009). Człowiek, emocje i skoki spadochronowe. Rocznik Naukowy AWFiS Gdańsk; Makarowski, R., Makarowski, P. (2009). Metody statystyczne w planowaniu badań empirycznych w psychologii sportu. W: M. Plopa, M. Blażek (red.). Współczesny człowiek w świetle dylematów i wyzwań: perspektywa psychologiczna. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls; Lachowicz, M., Makarowski, R. (2009). Poczucie kontroli a zmiany w sferze psychicznej zawodników gimnastyki. W: M. Plopa, M. Błażek (red.). Współczesny człowiek w świetle dylematów i wyzwań: perspektywa psychologiczna. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls; Lipowski, M., Buliński, L., Makarowski, R. (2008). Aktywności ruchowa odchudzających się kobiet. W: M. Krawczyński (red.). Psychologiczne konteksty aktywności fizycznej człowieka. Gdańsk: Wydawnictwo Ateneum Szkoły Wyższej w Gdańsku. 1.3 Publikacje Po uzyskaniu stopnia doktora opublikowałem 4 monografie zwarte, 27 artykułów naukowych w czasopismach znajdujących się na liście MNiSzW, w tym cztery w czasopiśmie znajdującym się na liście Filadelfijskiego Instytutu Informacji Naukowej (lista JCR) (sumaryczny Impact Factor = 8,064): 7
1. Wilk, M., Pąchalska, M., Lipowska, M., Makarowski, R., Mirski, A., Jastrzębowska, G. (2010). Speech intelligibility in children with cerebral palsy attending an art therapy program. Medical Science Monitor, 16(5), CR222-231. 2. Marszałł, M., Lebiedzińska, A., Czarnowski,W., Makarowski, R., Klos, M., Szefer, P. (2009). Application of the high-performance liquid chromatography method with coulometric detection for determination of vitamin B6 in human plasma and serum. Journal of Chromatography B, 877, 3151-3158. 3. Marszałł M., Makarowski, R., Hinc, S., Czarnowski, W. (2009). LC with Coulometric Detection for Analysis of 5-Methyltetrahydrofolate in Human Plasma. Chromatographia, 69, 829-835. 4. Marszałł, M., Makarowski, R., Chrzan, P., Plopa, M., Szyszko, M., Czarnowski, W. (2012). Floate, vitamin B6 and zinc status in menopausal and pst-menopausal women. Maturitas, DOI information: 10.1016/maturitan.2011.04 oraz dwa znajdujące się w bazie ERIH: 1. Makarowski, R., (2012), Czynnik ludzki w lotnictwie. Przegląd Psychologiczny, 55(3), 305-325. 2. Makarowski R., Peplińska A., Nowopolski, M. (2010). Psychological aspects of risk and aggression among motorcyclist Mad Max syndrome. Polish Psychological Bulletin, 41, 74-83. Zgodnie z załącznikiem do komunikatu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 grudnia 2012 r. (aktualna lista czasopism z bazy JRC i ERICH). Opublikowałem także 8 rozdziałów w pracach zbiorowych (zgodnie z wykazem osiągnięć naukowo badawczych). Weryfikacji moich publikacji dokonała Biblioteka Główna Uniwersytetu Gdańskiego (Bibliografia Publikacji Pracowników, Doktorantów i Studentów UG, http://expertus.bg.univ.gda.pl). 1.4 Informacje na temat reprezentowania nauki polskiej: czynny udział w zjazdach, konferencjach, sympozjach Jako adiunkt zatrudniony w Gdańskiej Szkole Humanistycznej w Gdańsku oraz Instytucie Psychologii UG uczestniczyłem czynnie w zjazdach i konferencjach naukowych, wygłaszając wykłady i referaty oraz prezentując plakaty na 6 konferencjach międzynarodowych oraz 25 8
konferencjach krajowych (zgodnie z informacją o osiągnięciach dydaktycznych, popularyzatorskich oraz współpracy międzynarodowej). 1.5 Działalność dydaktyczna Zajęcia dydaktyczne, jakie prowadziłem w latach 2004 2013 w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego dotyczyły przede wszystkim psychologii ryzyka i psychologii stresu. Do najważniejszych należą: 1. kierunkowe zajęcia dydaktyczne prowadzone na kierunku psychologia na Uniwersytecie Gdańskim Psychologia zachowań ryzykownych (wykład). Psychologia stresu (wykład). Psychologia sportów ekstremalnych (seminarium). Psychologia sportów ekstremalnych - studia podyplomowe z psychologii sportu. Psychologia ryzyka - studia podyplomowe z psychologii transportu. Do wszystkich powyższych zajęć opracowałem programy autorskie. Na Uniwersytecie Gdańskim prowadzę seminarium magisterskie na psychologii. W latach 2006-2012 pod moim kierunkiem zostało ukończonych 88 prac magisterskich. Jestem recenzentem w Polskim Przeglądzie Psychologicznym, Polish Journal of Social Scienc, Baltic Journal of Health and Physical Activity. Jestem członkiem rady naukowej Polish Journal of Social Scienc. Jestem członkiem: 1. Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. 2. Polskiego Towarzystwa Naukowego Człowiek w Ekstremalnych Warunkach. 3. Polskiego Towarzystwa Psychologii Sportu. 4. International Society of Sport Psychology. 1.6 Osiągnięcia dydaktyczne w zakresie popularyzacji nauki W 2006 r. napisałem książkę pt. Manipulacje w postępowaniu karnym oraz cztery artykuły przybliżające mechanizmy funkcjonowanie ludzkiego umysłu, opublikowane w Gazecie Sądowej. Napisałem skrypt wprowadzający do programu statystycznego Statistica PL, oraz skrypt o modelowaniu strukturalnym przy wykorzystaniu programu AMOS (ten ostatni skrypt wspólnie z dr K.Karasiewiczem). 9
Pod koniec 2012 r. została wydana książka pt. Czynnik ludzki w operacjach lotniczych. Człowiek, możliwości i ograniczenia uwarunkowania psychofizjologiczne, którą napisałem (80% udziału własnego) wraz pilotem liniowym, kapitanem PLL LOT dr inż. T.Smoliczem (20%). Podczas pisania tej książki pojawił się problem, który jeden z recenzentów czytając pierwotną wersję książki opisał następująco: Książka napisana jest fachowym hermetycznym językiem, co czyni, iż jest trudny do zrozumienia dla osób nie mających przygotowania naukowego, niemniej zasadne jest jej opublikowanie. Należy nadmienić, że język fizjologów, psychologów, pilotów, lekarzy, inżynierów są językami wyjątkowo nieprzystępnymi dla przeciętnego czytelnika. Z jednej strony można się narazić na zarzut użycia języka zbyt prostego, niefachowego, infantylnego, który zostanie skrytykowany przez środowisko naukowców, a z drugiej strony na użycie języka zamkniętego, z tabelami, wykresami, skomplikowaną statystyką metajęzyka, który skrytykują niewtajemniczeni. Dlatego też dokonałem po tej sugestii poprawek i napisałem książkę, z której mogą korzystać praktycy. Jest ona z założenia uzupełnieniem mojej książki pt. Ryzyko i stres w lotnictwie sportowym. W psychologii amerykańskiej książki tego typu są zaliczane do dorobku naukowego. 1.7 Podsumowanie Mój dorobek naukowy od obrony rozprawy doktorskiej (2003) obejmuje cztery monografie: Granice Ryzyka. Paradygmat psychologiczny (Kraków, 2008), Ryzyko i stres w lotnictwie sportowym (Warszawa, 2010), Kwestionariusz Poczucia Ryzyka (Warszawa 2010) wspólnie z M.Plopą oraz Czynnik ludzki w operacjach lotniczych. Człowiek, możliwości i ograniczenia uwarunkowania psychofizjologiczne (Kosowizna 2012) wspólnie z M.Smoliczem. Opublikowałam 27 artykułów (w tym 4 z listy JCR i 2 z listy ERIH) w specjalistycznych czasopismach naukowych oraz 8 rozdziałów w pracach zbiorowych. Moje zainteresowania naukowe obejmują głownie badania osób uprawiających sporty wysokiego ryzyka (sporty lotnicze, skoki na bunglee, wyprawy wysokogórskie). Angażowanie się młodych osób w sytuacje ryzykowne jest przez wielu traktowane jako szansa na rozwój, przekraczanie granic czy próbę pokonywania własnych słabości. Celem podjętej przeze mnie problematyki jest ukazanie pozytywnych stron funkcjonowania człowieka, a to wpisuje się od pewnego czasu w nowy nurt psychologii tzw. psychologii pozytywnej. 1.8 Tytuł osiągnięcia naukowego: cykl publikacji pt. Ryzyko i stres w wybranych dyscyplinach sportów wysokiego ryzyka : 1. Makarowski, R., Plopa, M.(2008). Temperament a style radzenia sobie ze stresem u seniorów i juniorów Szybowcowych Mistrzostw Polski w 2008 r. Polskie Forum Psychologiczne, 2010, 15(2), 35-48, 2. Makarowski, R., Leszczyńska, A., Plopa, M., Marszałł, M., (2011). Weryfikacja teorii dążenia unikania N.E.Millera podczas wyprawy na Kilimandżaro. W: M. Plopa 10
(red.). Człowiek u progu trzeciego tysiąclecia. Zagrożenia i wyzwania. Tom 4, 415-427. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, 3. Makarowski, R., Leszczyńska, A., Lozach, K., Makarowski, P. (2012). Skoki na bungee a teoria perspektywy D. Kahnemana i A. Tverskyego. Polski Przegląd Medycyny i Psychologii Lotniczej, 2(18), 47-62, 4. Makarowski, R. (2010). Ryzyko i stres w lotnictwie sportowym. Warszawa: Wydawnictwo Difin, oraz praktyczne uzupełnienie powyższej monografii, Makarowski, R. Smolicz, T. (2012). Czynnik ludzki w operacjach lotniczych. Człowiek, możliwości i ograniczenia uwarunkowania psychofizjologiczne. Kosowizna: Wydawnictwo Adriana Aviation sp. z o.o.. Elbląg 05.05.2013 11