Biofeedback Metoda pozwalająca uzyskać świadomą kontrolę w zakresie funkcji fizjologicznych przebiegających normalnie poza udziałem naszej świadomości (pod kontrolą autonomicznego układu nerwowego). Metoda powstała w Stanach Zjednoczonych w latach 50-tych. Rozwinęła się na bazie dorobku wielu dyscyplin naukowych takich jak: psychofizjologia, terapia behawioralna i medycyna behawioralna, inżynieria biomedyczna, cybernetyka. BIOFEEDBACK - BIOLOGICZNE SPRZĘŻENIE ZWROTNE (BIOLOGIA - NAUKA O ORGANIZMACH ŻYWYCH FEEDBACK - SPRZĘŻENIE ZWROTNE) Dzięki metodzie biofeedback możliwe jest obserwowanie na ekranie monitora komputerowego zapisu funkcji biologicznych i zwrotne przesyłanie osobie badanej informacji o ich stanie aktualnym. BIOFEEDBACK jest stosowany do wprowadzania w stan głębokiej relaksacji; zmniejszania lęku, fobii, bólów głowy, karku i pleców; obniżania ciśnienia krwi, w bruksizmie, w zespole stawu szczękowego oraz reedukacji nerwowo-mięśniowej stanu po udarze mózgu i porażeniach. Może być wykorzystywany jako trening siły mięśniowej (jedne grupy mięśniowe są w stanie rozluźnienia, inne - napięcia) zarówno przy rehabilitacji czy relaksacji, jak i wyczynie sportowym. Pomiar wykonuje się przy pomocy elektrody umieszczonej nad mięśniami czoła lub na mięśniach trapezowych. EEG - BFB może być stosowany w zaburzeniach snu i bezsenności, zaburzeniach obsesyjnokompulsyjnych, niepokoju psychoruchowym, zaburzeniach koncentracji uwagi, zaburzeniach uczenia się, w leczeniu przewlekłego bólu, w rehabilitacji funkcji poznawczych po urazach czaszki i udarach, przy padaczce (zmniejsza zapotrzebowanie na leki). U zdrowych osób pracujących na stanowiskach obciążonych dużym stresem i odpowiedzialnością (np. u managerów) stosuje się relaksujący i poprawiający koncentrację uwagi trening mind fitness. Wykonuje się go również, m.in. w odniesieniu do artystów, sportowców, tancerzy, kompozytorów. UWAGA: Trening przebudzonej i efektywnej świadomości może być praktykowany dopiero po wyuczeniu reakcji relaksacyjnych. Historia metody EEG-Biofeedback. W roku 1972 Sterman i in. (Sterman, Friar 1972), w badaniach na kotach udowodnili, że potrafią one nauczyć się zwiększać amplitudę fali o częstotliwości 12-15 Hz w rejonie kory sensomotorycznej. Kolejne eksperymenty pokazały, że dotyczy to także ludzi. Sterman stwierdził, iż pacjenci z epilepsją, którzy trenują ten rytm sensomotoryczny
określany przez niego falą SMR, mają mniej napadów padaczkowych. Od tego momentu obserwuje się prężny rozwój metody terapii określanej jako EEG-Biofeedback. Następcy Stermana znaleźli znacznie więcej jej zastosowań w praktyce klinicznej: m.in. J. Lubar udowodnił skuteczność metody EEG-Biofeedback w terapii dzieci z ADHD; Penniston trenując weteranów wojny w Wietnamie pokazał, że może być użyteczna dla osób po traumatycznych przeżyciach i z zaburzeniami lękowymi; Tansey zaprezentował możliwość poprawy funkcji umysłowych u dzieci z trudnościami w uczeniu się (dysleksja, dysgrafia, dysortografia). Założenia teoretyczne Stan naszego mózgu (dotyczy to także jakiejkolwiek dysfunkcji czy dysregulacji) odzwierciedla się w zapisie EEG Zasady ogólne neuroterapii Jeśli chcesz zmienić funkcjonowanie kory mózgowej za pomocą neurofeedback u nie potrzebujesz trenować 19 różnych okolic; wystarczy jedna lub dwie inne zmienią swoją pobudliwość dzięki połączeniom neuronalnym (Lubar 1997); Okolica centralna jest najbardziej bezpiecznym miejscem trenowania i najlepiej generalizuje się na inne obszary mózgu. (Bezpieczny trening: Cz SMR); EEG biofeedback (neurofeedback) jest metodą nieinwazyjną,zapewniającą pacjentowi informacje na temat jego czynności mózgu. Metoda ta pozwala klientowi, aby nauczył się sterowania czynnością mózgu.kluczowa rola: operatywne uwarunkowanie w procesie uczenia się; w szerszym pojęciu mogą jednak znaleźć zastosowanie również transfer, klasyczne uwarunkowanie oraz uogólnienie. Z punktu widzenia psychoterapii, metoda EEG biofeedback zbliżona jest do metod poznawczo-behawioralnych. Dla metody EEG biofeedback, rozwój techniki obliczeniowej ma olbrzymie znaczenie; między innymi możliwe jest kwantytatywne przetwarzanie zapisu EEG, na podstawie którego można uzyskać dalsze informacje (analiza spektralna, koherencja, LORETA, itp.) Powstały referencyjne bazy danych; bazy te zapewniają możliwość porównania jednostki z populacją (zestawienie w materiałach: Lubar, 2003). W dniu dzisiejszym obecne jest oprogramowanie umożliwiające stosowanie metody biofeedback opartej na metodzie QEEG; jednocześnie badane jest również sprzężenie zwrotne oparte na metodzie LORETA (pierwsza aplikacja Marco Congedo I współpracownicy, 2004; następnie Cannon i Lubar, 2006). Metoda QEEG oznacza duże korzyści również dla badania skuteczności metody EEG biofeedback; metoda ta pozwala na kwantyfikowaną ocenę zmiany EEG. EEG-Biofeedback uczy normalizować następujące funkcje mózgowe:
Uwaga Zachowanie Funkcjonowanie poznawcze Nastrój Efekty uszkodzeń mózgu EEG biofeedback Aktywność elektryczna pacjenta jest odczytywana przy pomocy elektrod umieszczonych na czaszce według systemu międzynarodowego 10-20 (Jasper, 1958, in Cantor, 1999). W przypadku połączenia referencyjnego, czynność mózgu odczytywana jest przez jedną elektrodę; druga elektroda elektroda referencyjna umieszczona jest tam, gdzie nie zakłada się aktywności elektrycznej (najczęściej końcówka ucha), trzecia elektroda jest elektrodą uziemiającą. Połączenie sekwencyjne (bipolarne) porównuje aktywność dwóch miejsc czaszki to co jest wspólne, jest odliczane i wzmacniana jest tylko różnica. Połączenie stosowane jest przykładowo przy treningu koncentracji uwagi (Putman, 2002). W przypadku połączenia dwukanałowego, trening wykonywany jest równocześnie na obydwu stronach. Ten rodzaj treningu jest właściwy głównie wtedy, jeżeli trzeba zmieniać na dwóch miejscach różne parametry. Zasada treningu Sygnał wielokrotnie wzmocniony poddawany jest konwersji na postać cyfrową i w komputerze przetwarzany jest w oparciu o analizę spektralną. Aktywność w poszczególnych strefach frekwencji jest pokazywana odrębnie. Terapeuta może wstawiać parametry zmienia głównie w przypadku wybranych pasm częstotliwości wysokość amplitudy, którą powinien względnie nie powinien pacjent przekroczyć. Pacjent Na ekranie pacjenta wyświetlana jest gra komputerowa; gra ta skierowana jest reakcją odczytywanej aktywności mózgowej w stosunku do reakcji ustawionych przez terapeutę. Dopóki pacjent spełnia kryteria, gra udaje się (przykładowo samochód jedzie na drodze po stronie prawej), samochód osiąga punkt i komputer wydaje sygnał dźwiękowy. W przypadku jeżeli tak się nie stanie, gra nie darzy się (na przykład samochód ściąga na stronę lewą). Dla pacjenta jest to informacja oraz wezwanie do tego, aby coś zmienił. Proces jest początkowo doświadczeniem wewnętrznym i porównywalny jest do nabywania zdolności motorycznych (Abarbanel, 1995). Pacjent nauczy się stopniowo rozpoznawania,wprowadzania i utrzymywania pożądanego stanu. Następnie proces ulega automatyzacji. Aby terapia była skuteczna, koniecznych jest kilkadziesiąt sesji (dane są różne I zależne są również od diagnostyki). Na temat częstotliwości sesji dostępne informacje naukowe są mniej dokładne. Rima Laibow (1999) podaje przykładowo, że trening musi być prowadzony przynajmniej trzy razy w ciągu tygodnia.
Pomiędzy treningami ważne znaczenia ma sen, ponieważ w trakcie głębokiego snu, aktywność hipokampu wykazuje takie same wzorce częstotliwości (Wilson i McNaughton, 1994, w Abarbanel, 1999) i zakłada się, że w taki sposób przepisywane są informacje do kory. Wskazania do treningu:obniżona kondycja psychiczna i fizyczna osób pracujących umysłowo lub osób, które doświadczyły nadzwyczajnych zdarzeń (m.in. managerów, policjantów, pilotów, kierowców, sportowców, artystów, ale również osób uczących się). ADHD\ADD (Lubar 1976) Dysleksja, dysgrafia, dysortografia (Tansey 1992) Lęk (Hardt&Kamiya 1978; Peniston&Kulkosky, 1991) Zaburzenia nastroju (Rosenfeld, 1995) Uzależnienia (Peniston&Kulkosky, 1991) Stan po urazie czaszkowo-mózgowym (Thatcher 2000) Padaczka (Sterman 1969, Birbaumer i in. 1991) Wskazania (inne) Tiki Afazja motoryczna (Novotny, 2000) Jąkanie się Autyzm i zespół Aspergera (Jarusiewicz, 2002) Napady paniki Choroba Alzheimera Choroba Parkinsona Schizofrenia (Birbaumer i in., 1981; Gruzelier, 1991) Planowanie terapii zasady ogólne Częstotliwość spotkań: Minimalnie: 1 raz w tyg. (30-45 min.) Optymalnie: 2-3 razy w tygodniu Możliwe są także sesje odbywające się codziennie np. w zaburzeniach lękowych (źródło: Monastra 2004). Liczba sesji EEG-Biofeedback Treningi można podzielić na krótkoterminowe (ok. 10-15 spotkań; osoby zdrowe dla usprawniania funkcji poznawczych, menadżerowie, sportowcy)takie, które wymagają systematycznej pracy przez ok. 40-60 sesji (np. ADHD, dysleksja) długoterminowe (np. epilepsja, afazja - aż 80 sesji). W przypadku zaburzeń typu ADHD poprawę można uzyskać już po ok. 20 spotkaniach lecz, aby efekty były satysfakcjonujące i trwałe konieczne jest 40-60 spotkań.
Wykorzystanie Biofeedbacku Biofeedback można wykorzystywać zarówno w terapii wielu zaburzeń psychosomatycznych, jak i w treningach doskonalących funkcjonowanie ludzi zdrowych, np. managerów nastawionych w swojej pracy na osiąganie sukcesów, a także innych osób, które znają swoje słabe i mocne strony. Metoda EEG biofeedback jest unikatową metodą treningową 1. Jest to metoda nieinwazyjna 2. Pacjent musi odnieść sukces 3. Stosowana jest złożona neurotechnologia; podstawą tej technologii jest komputerowy przyrząd EEG realizujący transformację Fourierovou-PRO-COMP (Gáborovou- ALIEN) 4. Metoda tworzy nowy stereotyp dynamiczny, trening prowadzi do automatyzacji a w rezultacie do uzyskiwania nowych umiejętności w procesie samoregulacji 5. Biologiczny proces sprzężenia zwrotnego nauki zostaje bardziej ukierunkowany I przyśpieszony, ponieważ chodzi o specyficzne uczenie się Opracował Krzysztof Gerc