Podstawy edukacji/ Psychologia Rok akademicki 2010/2011 Dr Alicja Adamiec-Zgraja Studium Pedagogiczne Uniwersytet Jagielloski
Wykład III Metody badawcze w psychologii
Etyczne zasady prowadzenia bada psychologicznych Uczestnik bada jako równoprawny partner badacza Zasady zwizane z udziałem w psychologicznych badaniach naukowych: - dobrowolna, uwiadomiona zgoda wolna od jakichkolwiek nacisków (na badanie oraz okolicznoci ich przeprowadzenia); - Ochrona prywatnoci; - Ochrona anonimowoci; - Poufno; - Zachowanie granic w relacjach diagnostycznych, narzdzia adekwatne do tematu bada; - Ostrono w procesie wnioskowania.
Etyczne zasady prowadzenia bada psychologicznych Podejmowanie bada zgodnie z wartociami etycznymi swojego zawodu. Rozwaanie przede wszystkim czy dociekania i badania z udziałem ludzi s zgodne z ogólnymi zasadami etyki zawodowej. Przestrzeganie zasady dobrowolnoci, na kadym etapie badania. Nie podejmowanie bada, które mogłyby przynie cierpienia lub utrat cenionych wartoci przez badany podmiot. Obowizek poinformowania o aspektach badania i uzyskania zgody np. na dokumentacj wyników. W przypadku bada z udziałem zwierzt unika zadawania cierpie (kodeks etyczno (kodeks etyczno-zawodowy zawodowy psychologa - PTP).
Metoda naukowa Psycholodzy stosuj metod naukow do empirycznej weryfikacji stawianych hipotez Metoda naukowa Składa si z 5 kroków procesu empirycznego badania hipotez w warunkach zapewniajcych kontrol wpływu tendencyjnoci i subiektywnoci sdów ( P.G.Zimbardo, R.L.Johnson, V.McCann; 2010: 36)
Kroki metody naukowej ( P.G.Zimbardo, R.L.Johnson, V.McCann; 2010: 37)
Podstawowe pojcia Metoda badawcza: szeroki sposób zdobywania informacji przez wykonanie wielu czynnoci w celu poznania zjawiska; cało postpowania badacza zmierzajcego do rozwizania okrelonego problemu naukowego, zbiór technik badawczych (np. studium przypadku) Technika badawcza: sposób realizacji wybranej metody badawczej (np. ankieta) Narzdzie badawcze: przedmioty słuce do realizacji jednej wybranej przez badacza techniki (np. kwestionariusz ankiety)
Podział metod w psychologii Idiograficzne cel opis zjawiska, jednostki bez poszukiwania praw ogólnych np. studium przypadku Nomotetyczne cel - denie do wyjanienia zjawisk, podstawa do tworzenia teorii i praw ogólnych
Rodzaje zmiennych /zmienne dana cecha nie przysługuje w taki sam sposób wszystkim badanym/ Jakociowe celem jest opis w kategoriach jakociowych (przyjmuj wartoci nominalne tzn. s opisywane jedynie za pomoc nazwy). Wikszo z metod jakociowych ma charakter idiograficzny. Ilociowe skupienie na pomiarze (przyjmuj wartoci liczbowe). Wikszo z metod ilociowych ma charakter nomotetyczny.
Typy zmiennych ze wzgldu na typy skali pomiarowej wg S.S.Stevensa (1951) porzdkowe (uporzdkowanie osób według przysługujcych im wartoci zmiennych) np. wykształcenie interwałowe (o ile natenie zmiennej X dla danej osoby jest wiksze/mniejsze od tej zmiennej dla innej osoby) np. temperatura, IQ nominalne (jakociowe, kategorialne) np. płe ilorazowe (ile razy dana osoba jest lepsza/gorsza pod wzgldem danej zmiennej od innej osoby) np. wiek
Techniki stosowane w psychologii Studium przypadku Metoda biograficzna Wywiad Ankieta Analiza wytworów działania Obserwacja Eksperyment psychologiczny Test psychologiczny Techniki projekcyjne Kwestionariusz Socjometria Genogram
Studium przypadku Badanie indywidualne Celowe, zaplanowane, wieloaspektowe zebranie informacji o badanej jednostce dla jej opisu, bd diagnozy Wykorzystanie wielu metod np.: Wywiadu Testów Kwestionariuszy Obserwacji Testów projekcyjnych Analiza danych: jakociowa i ilociowa Przebieg badania dopasowany do konkretnego przypadku
Metoda biograficzna Analiza przebiegu ycia jednostki, bd grupy społecznej ujmowana z danej perspektywy Wyodrbniamy: - Autobiografi (osoba badana opisuje swoje losy) - Psychobiografi (analiza osobowoci) - Biografi tematyczn (analiza losów podmiotu pod ktem zwizanym z przedmiotem bada) - Historiografi (analiza losów jednostki w danych warunkach historycznych) - Socjobiografi (analiza losów danej osoby w okrelonych warunkach społeczno kulturowych)
Wywiad bezporednia metoda badania psychologicznego, polegajca na swobodnej rozmowie z badanym, prowadzona w celu zdobycia informacji Typy wywiadu Rodzaje pyta Sposób prowadzenia Liczba osób Cel skategoryzowany nieskategoryzowany jawny ukryty jawny nieformalny (ukryty formalny) indywidualny zbiorowy wycinkowy całociowy (anamnestyczny)
Cechy wywiadu stosunkowo szybkie poznanie osoby badanej bezporedni kontakt psychiczny z rozmówc motywujcy wpływ badajcego na osob badan analiza nie tylko treci wypowiedzi ale równie inne danych obserwacyjnych:
Kategorie wskaników obserwacyjnych Wskaniki konstytucjonalne OBSERWOWANY OBIEKT Wskaniki behawioralne OBSERWATOR, PSYCHOLOG Wskaniki fizjologiczne
Wywiad Jzyk musi by dostosowany do kompetencji komunikacyjnych rozmówcy (badanego) Kolejno zadawanych pyta Rodzaj pyta Zapis wywiadu
pytania otwarte pytania zamknite pytania wprost Rodzaje pyta: Jak Pani reaguje w sytuacji cigania podczas prac pisemnych? Jak reaguje Pani na ciganie? zwracam uwag uczniom wpisuj uwag do dziennika udaj, e nie widz wzywam rodziców do szkoły Jak reaguje Pani na brak samodzielnoci w trakcie klasówek, czy testów? pytania nie wprost gdzie istotne pytanie ukryte jest wród pyta nie budzcych oporu pytania projekcyjne maskujce prawdziwy cel pytania wykorzystujc projekcj
Czynniki zakłócajce wiarygodno informacji: respondent celowe lub niewiadome podawanie fałszywych informacji narzdzie badawcze niejasno sformułowane pytania, pytania tendencyjne, nie wyczerpujce, brak pyta dotyczcych wanych zagadnie prowadzcy badania sugerowanie odpowiedzi, tendencyjne, ukierunkowywanie toku bada, niepoprawny odbiór informacji
Analiza wytworów działania na podstawie wytworów, jakie powstaj podczas nauki, zabawy oraz innych czynnoci osoby badanej wnioskujemy o ukrytych, mało uwiadomionych potrzebach, jego cechach osobowoci, poziomie umysłowym, sprawnoci motorycznej, anomaliach rozwoju, dowiadczeniach itp. Dzieci: np. prace plastyczne, wypracowania Młodzie: notatki, listy, wypracowania, pamitniki, dzienniki, wiersze, prace plastyczne
Etapy analizy wytworów działania Okrelenie celu analizy Ustalenie rodzaju zbieranych materiałów Gromadzenie materiałów Dokonanie segregacji zgromadzonego materiału Interpretacja zgromadzonego materiału: - Zwrócenie uwagi na te elementy prac, które wskazuj na właciwoci psychiczne - Analiza jakociowa (wraenie jakie wywołuje praca np. poziom zdolnoci grafomotorycznych) oraz ilociowa (ilo kształt i form zawartych na rysunku) - Analiza ilociowa (uwzgldnianie rónych szczegółów wytworu oraz okrelenie ich iloci) - Analiza formalna (uwzgldnienie zewntrznej formy wytworów) i treciowa (wniknicie w tre wytworów np. sposób rozwizania zada moe wskaza na proces mylenia) - Analiza treciowa ( wniknicie w tre wytworu, doprowadza do sformułowania wniosków dotyczcych procesów psychicznych, cech osobowoci)
Obserwacja celowe skierowanie uwagi przez badacza, który nie ingeruje w przebieg badanych zjawisk, lecz tylko rejestruje ich naturalny przebieg Główne cechy i zasady obserwacji: systematyczno prowadzenia rónorodno sytuacji całokształt zachowa dziecka dyskrecja rejestracja spostrzee w dzienniku obserwacyjnym dokładno i szczegółowo zakoczona słownym sformułowaniem wyników
Obserwacja Rodzaje obserwacji: otwarta bez wyranie okrelonego tematu, badacz rejestruje wszystkie zachowania ucznia celowa pogłbiona z jasno okrelonym celem, badacz rejestruje wszystkie zachowania zwizane z celem bada próbki czasowe obserwacja podzielona na czci, rozrzucone w czasie próbki zdarze badacz rejestruje tylko zachowania, które s przedmiotem jego zainteresowania, najczciej s to zachowania rzadko si pojawiajce skala ocen zachowania rejestrowane s pod ktem okrelenia ich stopnia nasilenia
Obserwacja Narzdzia badawcze stosowane w obserwacji: standaryzowane arkusz obserwacyjny, z wytypowanymi zagadnieniami dziennik obserwacji systematyczna obserwacja niestandaryzowane swobodne opisy notatki rejestracja dwikowa lub fotograficzna obserwacja uczestniczca - jawna - ukryta
Eksperyment psychologiczny Cechy eksperymentu: badacz wywołuje zjawisko, które chce zbada badacz ustalajc wpływa na warunki badania eksperyment moe by powtórzony wyniki musz by szczegółowo rejestrowane Rodzaje eksperymentu najczciej stosowanego w psychologii: laboratoryjny naturalny
eksperyment laboratoryjny (A) przeprowadzany w warunkach laboratoryjnych, przy uyciu specjalnych przyrzdów Przykłady: tachistoskop badanie uwagi mnemometr badanie pamici inne: np. pomiar czasu reakcji fizjologicznej na wywołane w laboratorium procesy emocjonalne
eksperyment laboratoryjny (B) Zalety: obiektywizm moliwo wywołania zachowa, które pojawiaj si bardzo rzadko i wymagałyby bardzo długiej obserwacji moliwo kilkakrotnego wywołania podanego zachowania weryfikacja wyników Wady: izolowane warunki mog wywoływa odczucie sztucznoci nie wszystkie zachowania mog by wywołane sztucznie etyka bada nie wolno przeprowadza dowiadcze, które mog spowodowa powstanie trwałych zmian w psychice dziecka ograniczone zastosowanie (np. w pracy nauczyciela)
Przykłady: eksperyment naturalny (1) prowadzony w warunkach codziennego ycia badanego, co sprawia, e badany nie jest wiadomy tego, e jest przedmiotem bada okrelenie zdolnoci współdziałania dzieci poprzez stworzenie sytuacji pracy w parach badanie uczu społecznych dzieci, cech charakteru, np. badanie egoizmu dzieci przekazanie innym swoich zabawek badanie cech charakteru, np. cierpliwoci i wytrwałoci segregacja grochu i fasoli odwagi np. wejcie do ciemnego pokoju
eksperyment naturalny (2) Zalety: praktyczne zastosowanie przez nauczyciela, wychowawc Wady: brak precyzyjnej kontroli rónorodno zmiennych w sytuacji badawczej brak moliwoci powtórzenia sytuacji eksperymentalnej Zarzuty do eksperymentu w ogóle
Zmienne eksperymentalne Zmienne niezalene zmienne, którymi i które kontrolujemy Zmienne zalene zmienne, których zmienno badamy Zmienne zakłócajce zmienne wpływajce na wynik badania w sposób niekontrolowany
Ankieta Zestaw pyta o charakterze otwartym lub mieszanym Kilka, kilkanacie pyta Kwestionariusz Zestaw pyta o charakterze zamknitym Kilkadziesit, kilkaset pyta
Ankieta a kwestionariusz Rodzaje pyta: pytania otwarte badany odpowiada własnymi słowami pytania zamknite gdzie respondent wybiera odpowied wród zestawu moliwych odpowiedzi (kafeteria) pytania półotwarte to pytania z otwart kafeteri, czyli oprócz wymienionych moliwych odpowiedzi, zostawia si miejsce na dodatkow moliwo oznaczon najczciej terminem inne, pozwalajcej na zaprezentowanie własnej odpowiedzi
Czym róni si kwestionariusz od ankiety? badania indywidualne, jednostkowe najczciej nie anonimowe pytania alternatywne wiksza ilo pyta pytania kontrolne klucz rozwiza skala ocen
Test psychologiczny rozwizywanie zada, których wyniki ujmowane s ilociowo Na podstawie wyników dokonuje si normalizacji = ustalenie rozkładu wyników danego testu w grupie (wartoci redniej, odchyle standardowych) Kryterium merytoryczne testy inteligencji testy zdolnoci specjalnych (artystycznych, sportowych, matematycznych) osobowoci wiadomoci (pedagogiczne) Podział testów: Kryterium metodyczne werbalne performacyjne (wykonania) projekcyjne
Metody projekcyjne oparte na załoeniu, e zachowania człowieka ujawniaj jego osobowo polega nie na zadawaniu pyta, lecz na stworzeniu sytuacji i oczekiwaniu, e badany ujawni swe cechy Rodzaje technik projekcyjnych: wizualne (obrazkowe) Test apercepcji tematycznej Test Rorschacha werbalne test uzupełniania niedokoczonych zda, bajek, opowiada graficzne Test Rysowania Rodziny, zabawowe Test Stosunków Rodzinnych
Socjometria słuy do badania nieformalnych stosunków społecznych w małych grupach (kilka kilkadziesit osób) wszyscy członkowie danej grupy otrzymuj pytania dotyczce okrelonych sytuacji, moliwych w codziennym yciu w odpowiedzi na pytania wymieniaj konkretne osoby, z imienia i nazwiska, które ich zdaniem najlepiej pełni wymagania sugerowane w odpowiednich pytaniach
Przykłady: Z kim chciałaby siedzie w autobusie podczas wycieczki szkolnej? Z kim najchtniej chciałaby bawi si na przerwie? Z kim najchtniej spdzałby wolny czas po lekcjach? Komu powierzyłby swoje tajemnice? Z kim chciałaby mieszka w akademiku? Z kim najchtniej poszedłby na piwo po zdanym egzaminie z psychologii? Komu nie pomógłby na egzaminie?
Testy socjometryczne pozwalaj wyłoni: gwiazdy socjometryczne odrzuconych izolowanych (nie wybranych) pary A B paczki A B łacuchy socjometryczne B A B C D E
a) socjogram nieuporzdkowany
b) socjogram kołowy
c) socjogram hierarchiczny
d) socjogram indywidualny
Socjometryczne techniki niestandardowe kady członek grupy ocenia kadego z pozostałych członków tej grupy, co daje całokształt stosunków społecznych Technika Zgadnij kto? wyboru badany dokonuje nie na podstawie sympatii czy antypatii do wybranych członków grupy, lecz w wyniku ogólnego rozeznania w sytuacji społecznej całej grupy słuy poznaniu ról pełnionych przez poszczególnych członków grupy Przykłady: Jest to kto, kto najlepiej rozwie zadanie z matematyki Jest to kto, kto narysuje najładniejszy rysunek Jest to kto kto jest złoliwy, psuje zabaw Jest to kto, kto jest wesoły, pomaga innym
Plebiscyt yczliwoci i niechci na podstawie ustalonej skali, badany ocenia swój stosunek do pozostałych członków grupy, np.: bardzo lubi: ++ lubi: + obojtny: 0 nie lubi: bardzo nie lubi: Technika uszeregowania rangowego badany wymienia nazwiska wszystkich członków grupy, poczwszy od osób, które najlepiej spełniaj okrelone kryteria, a koczc na tych, które najgorzej
Genogram graficzny schemat przekazów transgeneracyjnych w rodzinie; ilustruje zwizki i relacje midzy krewnymi oraz wane zdarzenia z ycia członków rodziny Genogram stosuje si głównie w terapii do diagnozy relacji w rodzinie oraz łatwego przedstawienia wyników. Genogram umoliwia poznanie dysfunkcyjnych "tradycji" rodzinnych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie, takich jak trudnoci w zwizkach interpersonalnych, alkoholizm. Pozwala take wnioskowa o wizji własnego ycia badanej osoby, przekazanej przez rodzin.
wydarzenie symbol poronienie naturalne sztuczne poronienie
relacja symbol bliskie relacje bardzo bliskie relacje konflikt relacje ambiwalentne dystans emocjonalny zerwany kontakt, ostre odcicie si