Artykuł ten zamieszczam na stronie przedszkola, by wymienić doświadczenie z koleżankami i ewentualnie pomóc im w realizowaniu zadań z omawianego zakresu. PERCEPCJA SLUCHOWA Jest umiejętnością wysłuchiwania, odbioru i interpretowania dźwięków z otoczenia. Odgrywa istotną rolę w osiąganiu przez dziecko takiego etapu rozwoju, w którym kształtuje się umiejętność analizy i syntezy słuchowej. Celem doskonalenia percepcji słuchowej przedszkolaków oraz ćwiczeń jest opanowanie przez dzieci umiejętności bezpośrednio przydanych w nauce czytania i pisania. Nauka czytania u dzieci rozpoczyna się w przedszkolu już od rozpoznawania pierwszego znaczka identyfikacyjnego. Doskonalenie wrażliwości słuchowej i wzrokowej przygotowuje nasze pociechy do przyszłych osiągnięć w zakresie czytelnictwa i piśmiennictwa. Dziecko musi rozumieć, ze mowa składa się z szeregu ważnych elementów. Aby usłyszeć i wymówić wyrazy musi ono ; - odebrać bodźce słuchowe - rozłożyć je na proste elementy ( dokonać analizy ) - złożyć w jedną całość (dokonać syntezy). W ćwiczeniach słuchowych szczególną uwagę zwracamy na czyste, prawidłowe brzmienie głosek. Należy pamiętać, by głoski wymawiane były krótko, niesylabicznie. Tzn, mówimy t, a nie ty,te, p a nie py. Należy też korygować błędy dzieci na bieżąco. Słuch fonematyczny fonemowy- to rodzaj słuchu, dzięki któremu dzieci rozróżniają i wyodrębniają dźwięki mowy. Ćwiczenia z zakresu słuchu fonematycznego doskonalą umiejętność rozpoznawania przez dziecko wymawianych przez nas : wyrazów, sylab i głosek. Proponowany zestaw ćwiczeń obejmuje trzy etapy doskonalenia tego słuchu : - wysłuchiwanie zdań, dzielenie ich na wyrazy, określanie liczby i kolejności wyrazów w zdaniu; - wysłuchiwanie i artykułowanie sylab ( dzielenie wyrazów na sylaby), z których składa się ten wyraz, określanie ich liczby i kolejności, - stwierdzenie, że wyraz składa się z głosek ( wyodrębnianie głosek w nagłosie pierwsze głoski w wyrazie, w wygłosie- na końcu wyrazu, w śródgłosie w środku wyrazu), liczenie głosek, tworzenie obrazu graficznego wyrazu. Podczas prowadzonych ćwiczeń stosujemy początkowo proste wyrazy jednosylabowe, np. ul, As,..., a następnie dwusylabowe, itp.
Analiza i synteza słuchowa jest dla dziecka znacznie trudniejsza od zabaw i ćwiczeń na materiale konkretnym, bez liter. Dlatego rozpoczynamy pracę z dziećmi od wykorzystania metod czynnościowych (z użyciem takich materiałów ), gdyż dziecko nie może dotknąć dźwięków, są one bowiem ulotne. Musi jednak zapamiętać ich brzmienie i kolejność. Dlatego może upłynąć wiele czasu, zanim dziecko posiądzie tę umiejętność. Bądźmy zatem dla niego wyrozumiali, a ćwiczenia i zabawy dobierajmy tak, aby w oczach dziecka nie wzbudzały lęku i jednocześnie nie zanudzały go. POZIOM FONOLOGICZNY Ćwiczenia słuchowe dla dzieci młodszych : - wsłuchiwanie się w ciszę; - rozpoznawanie dźwięków ( szmerów) z pomocą wzroku; - rozpoznawanie dźwięków słuchowo ; - rozpoznawanie rzeczy zamkniętych w pudełku ( potrząsanie nim dźwięk); - uderzanie przedmiotami o siebie; - przelewanie wody; - rozpoznawanie szmeru, głosu, źródła dźwięku; - rozpoznawanie miejsca, kierunku, odległości, ilości dźwięków, ich głośności; - szukanie ukrytych przedmiotów imitujących dźwięki; - różnicowanie i naśladowanie głosów zwierząt, pojazdów; - rozpoznawanie osób po głosie; - rozpoznawanie poszczególnych kolegów z grupy po głosie; - rozpoznawanie melodii nuconej przez nauczyciela; - rozpoznawanie efektów akustycznych wydawanych przez instrumenty muzyczne, zegary, dzwony itp. Ćwiczenia słuchowe dla dzieci starszych ( słuch fonematyczny): Należy dobierać wyrazy o prostej budowie fonetycznej, bez upodobnień, w których obrazowi graficznemu odpowiada struktura dźwiękowa. - wyróżnianie wyrazów w zdaniu ( stosujemy zdania proste, potem rozbudowane) np. ustaw tyle klocków ile jest wyrazów. - wydzielanie sylab w wyrazach ( początkowo wychodzimy od rysunku, wyrazy dwusylabowe) np. wyklaskaj, wystukaj sylaby ; podałam pierwszą sylabę dokończ wyraz. - prowadzenie tych samych ćwiczeń bez obrazków ( wyrazy trzysylabowe, imiona dzieci) np. wrzuć tyle piłek do woreczka ile jest sylab ; - rozpoznawanie określonych sylab wśród innych;
- wyodrębnianie samogłoski w nagłosie wyrazu; - przedłużanie samogłoski nosowej; - wyszukiwanie imion zaczynających się samogłoską; - wykonywanie podpisów przez dodanie jednej litery; - wydzielanie spółgłoski nosowej przez przedłużanie nagłosu np. sssamolot, szszafa ; - wyszukiwanie przedmiotów i zabawek, w których występuje poszukiwana spółgłoska lub które rozpoczynają się tą spółgłoską; - wydzielanie spółgłoski wygłosowej, np. lasss ( wyrazy, w których wygłos da się przedłużać i nie ulega ubezdźwięcznieniu; - wydzielanie głosek w łatwych wyrazach ( bez zmiękczeń i ubezdźwięcznień oraz dwuznaków); - głoskowanie imion i innych wyrazów; - wyróżnianie wyrazów, które różnią się tylko jedną głoską, co powoduje zmianę znaczenia wyrazu. Przykłady : bułka półka domek Tomek góra kura goniec koniec bąk pąk gapa kapa gość kość biurko piórko bije pije bada pada lody loty dama tama koza kosa dzień cień siedzi - sieci kasa kasza sale szale tacka taczka pasek piasek kos kosz - rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej, dziecko określa, kiedy mówi dobrze, a kiedy źle. Ćwiczenia rozwijające słuch fonematyczny, analizę i syntezę słuchową: Wyodrębnianie wyrazów w zdaniu : - wyodrębnianie zdań w tekście ( układanie tylu klocków ile jest wyrazów), - opisywanie ilustracji zdaniami dwuwyrazowymi ( słońce świeci), - opisywanie ilustracji zdaniami trzywyrazowymi ( Tomek kopie piłkę), - rozwijanie zdań poprzez zwiększanie liczby wyrazów ( Tomek kopie czerwoną piłkę; Tomek kopie czerwoną piłkę do bramki), - tworzenie zdań ze słów podanych ( mleko, kotek, pije kotek pije mleko), - układanie zdań na podstawie liczby ułożonych klocków ( dwa klocki zdanie dwuwyrazowe ), - uzupełnianie zdań z brakującym wyrazem ( Ola pije...), - dobieranie par wyrazów rymujących się ( tata- mata, koczek- loczek).
Wyodrębnianie sylab w wyrazach : - śpiewanie piosenek z wyodrębnianiem sylab ( pa-nie Ja- nie, pa- nie Janie...), potem wypowiadanie rytmiczne tekstu bez melodii, - dzielenie wyrazów na sylaby ( zaczynamy od wyrazów krótkich O-la, ta- ta..), - wydzielanie sylab w wyrazach dłuższych ( ko-tek, sa- mo chód ), - łączenie sylab w wyrazy czyli synteza sylabowa ( zgadnij jaki to wyraz : ko- tek ), - dzielenie wyrazów na sylaby z jednoczesnym układaniem klocków ( ma 1, ma 2 ), - zabawa ile sylab porównywanie liczby sylab w wyrazach na podstawie liczby klocków w każdym z nich, - zabawa w dokańczanie wyrazów - podajemy dziecku obrazki oraz wypowiadamy pierwszą sylabę nazwy jednego z nich ( ko... (tek)) - zabawa w dobierankę wyszukiwanie przedmiotów lub obrazków do podanej sylaby, - zabawa w wyszukiwanie przedmiotów, które kończą się podaną sylabą, - rozpoznawanie miejsca określonej sylaby w wyrazie ( kładziemy przed dzieckiem zbiór obrazków, wśród których są nazwy zawierające sylabę ma, dziecko sprawdza, w jakim miejscu znajduje się ta sylaba : na początku, na końcu, czy w środku i odpowiednio segreguje wyrazy ), - zabawa w wypowiadanie imion na określoną sylabę, - rebusy sylabowe. Rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek z wyrazów ; - wyodrębnianie głosek z wyrazów prostych, gdzie 1 głoskę wyraźnie słychać ( o- set, o- ku- la ry ), - zabawa z obrazkami pokaz mi obrazki, których nazwa rozpoczyna się na głoskę a, - wydzielanie pierwszej głoski z nazwy obrazków, - dobieranie i segregowanie obrazków wg podanych głosek ( z jednej strony np. obrazki na głoskę m, a z drugiej na głoskę t ), - zabawa jedzie okręt załadowany towarami na głoskę a... - wymyślanie wyrazów rozpoczynających się na określoną głoskę, - wybieranie i grupowanie wyrazów, których nazwy kończą się taką samą głoską, - rozpoznawanie głosek w wyrazach jednosylabowych z pomocniczym układaniem klocków ( A-s, u- l, m- a ), - zabawa w syntezę zgadnij co to jest : k- o- t?
- co słyszysz, gdy mówię : d- o- m- e- k? - odnajdywanie przedmiotów lub elementów obrazka, których nazwa została wypowiedziana głoskami, - artykułowanie i rozpoznawanie głosek w wyrazach jednosylabowych i trzyzgłoskowych ( rak, mak, kot, lot), - różnicowanie samogłosek i spółgłosek, - rozpoznawanie głosek w wyrazach o różnej liczbie głosek, z liczeniem i porównywaniem liczby tych głosek w poszczególnych wyrazach, - zabawy wyrazowe: jaką głoskę słyszysz? lub jaka jest druga i kolejna głoska w wyrazie? - wyszukiwanie wyrazów z podaną głoską dziecko poszukuje wśród wyrazów takich, w których występuje podana głoska; analizując wyraz zaznacza, w którym miejscu w wyrazie jest dana głoska i ile razy występuje, - zapoznanie dzieci z graficznym obrazem głoski ( literą), - tworzenie schematów wyrazów, - tworzenie wyrazów do schematów posiadających daną głoskę w określonym miejscu, - zabawy w dostrzeganie różnic w wyrazach pozornie podobnych dziecko układa model graficzny wyrazu i wskazuje, w którym miejscu występuje różnica, zaczynamy od wyrazów trzyzgłoskowych ( dym dom, mak rak, lis las, mata masa ) - różnicowanie sylab o podobnym brzmieniu, np. wskazywanie przez dziecko obrazka po usłyszeniu jego nazwy ( bucik- budzik, czapka żabka, tacka taczka), - czytanie pojedynczych wyrazów i składanie z nich zdań prostych, - układanie podpisów pod obrazkami, - czytanie prostych tekstów... *Ułóż przed sobą tyle klocków ile jest wyrazów w zdaniu : Tomek kopie. Tomek kopie piłkę. Tomek kopie piłę daleko *Opisz ten obrazek za pomocą tylko dwóch wyrazów :... *Opisz ten obrazek za pomocą trzech wyrazów :... *Dodaj wyraz do zdania : Zuzia rysuje... Maciek pisze... *Zbuduj zdanie z wyrazów : Ala - lalka kąpie. Piesek - wesoło biega. *Połóżcie przed sobą po dwa klocki. Zbudujcie zdanie z tylu wyrazów ile macie przed sobą klocków.
*Dokończ zdanie : Mama kupiła... Tato wierci... Ada ma... *Podaj rymujący się wyraz do : tata-..., koczek -..., dzieci -..., Tomek -..., *Zaśpiewamy teraz piosenkę. Zaśpiewamy ją sylabami. Każdą sylabę zaznaczymy klaszcząc w dłonie. *Teraz rytmicznie powtórzymy same słowa. *Pomóżcie mi podzielić na sylaby wyrazy : O- la, ta- ta, ma- tka, po- mi-dor, ( od krótkich wyrazów do długich ) *Zgadnij jaki to wyraz : ko...tek, mo...tek, lal...ka, do...mek,... (SYNTEZA SYLABOWA ) *Teraz podzielimy wyrazy na sylaby. Dla każdej sylaby położycie 1 klocek... Ile sylab ma pierwszy wyraz? Ile ma drugi? Który wyraz ma sylab wiece? Jo la. (1) Do- mi- ni- ka. (4) *Teraz pomożecie mi dokończyć sylaby. Ja podam pierwszą sylabę, a wy drugą. Ko..., ple-...,- ma-ka-..., pa- ra-..., *Znajdź i pokaż obrazek rozpoczynający się sylabą : pal-...,ba-..., *Zabawimy się teraz w dobieranie. Dobierz właściwy obrazek do sylaby : jaj-..., lal-..., pol-..., *Znajdź obrazek, którego nazwa kończy się sylabą :...-rat,...-ma,...-fon, Pokaż wyrazy, w których jest sylaba ra. Powiedz gdzie ona się znajduje : na początku, na końcu, czy w środku wyrazu? *Podaj imię zaczynające się na sylabę : MA-..., JA-..., BAR-..., * Odczytaj rebus :... *Powiedz jaka jest 1 głoska w wyrazie : oset, okulary, opona... *Przed wami leżą obrazki. Pokaż mi, który obrazek rozpoczyna się głoską : a, s, t. Wydzielimy tą głoskę z wyrazu : aaaaa... parat. * Jedzie okręt naładowany towarami na głoskę:...
*Włóż wszystkie obrazki rozpoczynające się głoską : k do koszyka a głoską p do pudełka. *Wymyśl wyraz rozpoczynający się głoską :... *Odszukaj 3 obrazki kończące się głoską : a, t, o.. *Wylicz głoski w wyrazie : As, ul, dom, kot, mama, tata, motor,...( zaczynamy od wyrazów krótkich i jednosylabowych i stopniowo przechodzimy do bardziej złożonych. Pomocniczo możemy układać klocki. *Zabawa w łączenie głosek ( SYNTEZA GŁOSEK ) Zgadnij co to jest : k-o-t, l-as, d-o-m...( stopniowanie trudności). Co słyszysz, gdy mówię : l- a- l- k- a... *Odszukaj obrazek i podaj mi : a- p- a- r- a- t, j- a- j- k- o,... *Powiedz głoskami nazwę tego obrazka :... *Podaj głoski w wyrazie :... *Jakie samogłoski są w wyrazie :...napisy globalne... *Rozpoznaj policz głoski w wyrazie : mama Bolek list. Policz głoski. *Zabawy wyrazowe : Jaką głoskę słyszysz... na początku wyrazu : mama? Jaka jest pierwsza głoska wyrazu : cebula? Jaka jest druga głoska wyrazu : teatr? Jaka jest ostatnia głoska wyrazu : agrest? Zaproponowane zabawy językowe można modyfikować i uatrakcyjniać, tak aby dzieci chciały w nich uczestniczyć i lubiły do nich powracać. Ważna jest forma zabaw i ćwiczeń oraz atrakcyjność pomocy stosowanych w pracy z przedszkolakami. Życzę powodzenia w zakresie doskonalenia umiejętności naszych milusińskich w zakresie przygotowania do nauki pisania i czytania. nauczyciel dyplomowany Grażyna Klimowska