Niskoemisyjna Polska 2050

Niskoemisyjna Polska 2050 Andrzej Kassenberg Instytut na rzecz Ekorozwoju Prezentacja na 26 spotkaniu Forum Energia Efekt Środowisko organizowanym przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Warszawa, 4 lipca 2013 Przygotowano w oparciu o materiały opracowane w ramach projektu Niskoemisyjna Polska 2050 we współpracy z Fundacją IBS i ECF 1

Punkt wyjścia do przygotowania raportu globalny Globalizacja wymusza konkurencyjność na wszystkich polach, w tym konkurencję regulacyjną i wyścig innowatorów Postęp techniczny przebudowuje stare modele produkcji, premiując wysokie kwalifikacje, unikalne know-how i kapitał kosztem taniej pracy (deindustrializacja) - rynek produktów i usług niskowęglowych przekroczył 4 bln EUR Kurczące się zasoby naturalne i gwałtownie narastająca presja cywilizacyjna na środowisko w skali lokalnej, regionalnej i globalnej Rewolucja energetyczna (np. Internet) przykłady Niemiec i Danii czyli postawienie na efektywność i OZE wraz z inteligentnym zarządzaniem energią 2

Punkt wyjścia do przygotowania raportu krajowy Niska produktywność wykorzystania zasobów 60% średniej UE i 3,3 razy gorzej niż najlepszy kraj Holandia; Niska intensywność wykorzystania energii prawie 2,2 raz gorsza niż średnia EU Konieczność wydatkowania znacznych środków na naprawę zacofanego sektora energetycznego Dylematy węglowe zarówno kamienny jak i brunatny Wysoki stopnień bezrobocia wśród młodych ludzi, aktywni i wykształceni wyjeżdżają Nie zadawalający stan zdrowia Polaków Raczkujący przemysł i usług niskoemisyjnych (bardziej dla hobbystów niż przedsiębiorców) Progresywna polityka klimatyczna UE 80% redukcji GHG do roku 2050 Wskaźnik emisyjności GHG na mieszkańca 5 razy większy niż wymagany dla ograniczenia wzrosty temperatury do 2 0 C 3

4 Czy Polsce potrzebne są nowe motory rozwoju?

Czy Polsce potrzebne są nowe motory rozwoju? Kontynuacja Na tle innych państw europejskich dobrze radzimy sobie w czasach kryzysu potwierdza to siłę naszej gospodarki Obecny model polskiego rozwoju wymaga usprawnień, ale powinien być kontynuowany, skoro dobrze sprawdzał się w przeszłości Nie stać nas na kosztowne eksperymenty z polityką rozwojową. Wzrost innowacyjności nastąpi z czasem samoistnie, gdy wymusi to rynek Skupmy się na poprawie konkurencyjności dziś zamiast snuć piękne plany na jutro 5

Czy Polsce potrzebne są nowe motory rozwoju? Niskoemisyjna modernizacja Sukcesy z przeszłości nie znaczą, że Polska już zawsze będzie szybko się rozwijać Im nowsze technologie, tym droższe naśladownictwo. Wyczerpuje się potencjał prostego nadrabiania zapóźnienia wobec Zachodu. Dalsze konkurowanie kosztami, a nie jakością i nowatorskością utrwali naszą rolę poddostawcy Europy sprawnego, ale trwale biedniejszego od liderów Właśnie dziś jest czas na inwestowanie w przyszłe motory rozwoju ich budowa zajmuje bowiem długie lata 6

Pułapka średniego dochodu Niskoemisyjna modernizacja Liniami przerywanymi zaznaczono strefę średniego dochodu ulokowaną orientacyjnie w granicach 50-70 proc. PKB per capita USA PKB per capita względem USA 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 Strefa średniego dochodu Izrael Włochy Hiszpania Grecja Portugalia Polska Węgry Źródło danych: Total Economy Database 7

8 Czy niskoemisyjność jest sprzeczna z rozwojem?

Czy niskoemisyjność jest sprzeczna z rozwojem? Kontynuacja W kontekście zagrożenia stagnacją gospodarzą tym bardziej nie możemy się godzić na tak kosztowne pomysły jak polityka klimatyczno-energetyczna UE Nie uwzględnia ona naszej specyfiki oraz dodatkowo utrudni nam modernizację gospodarki Obniżanie emisji stoi w sprzeczności ze zwiększaniem dobrobytu Udział UE w światowej emisji GHG spada i ograniczenie jej nawet do zera nie rozwiąże problemu, a inni nie są chętni do zdecydowanych działań redukcyjnych 9

Czy niskoemisyjność jest sprzeczna z rozwojem? Niskoemisyjna modernizacja Szybki wzrost gospodarczy Innowacje Efektywność wykorzystania pracy i dostępnych zasobów Ekoinnowacje Efektywność energetyczna, zielone miejsa pracy, poprawa zdrowia Nowoczesna, rozwinięta, niskoemisyjna gospodarka Instytucje Przewidywalne otoczenie niskoemisyjnych inwestycji Polityka rozwoju i klimatyczna mogą się uzupełniać 10

Czy warto coś zmieniać w polskiej energetyce? 11

Czy warto coś zmieniać w polskiej energetyce? Kontynuacja Zależność polskiej energetyki od węgla wynika z bazy surowcowej naszego kraju i sama w sobie nie jest problemem Należy się skupić na inwestycjach w ograniczenie strat przesyłowych oraz efektywniejsze bloki węglowe Pozostałe opcje energetyczne nie mają większego sensu w warunkach polskich Rewolucyjne zmiany w energetyce są niemożliwe lub po prostu zbyt ryzykowne, a taką właśnie zmianą byłoby odejście od elektrowni węglowych 12

Czy warto coś zmieniać w polskiej energetyce? Niskoemisyjna modernizacja Dominacja węgla nie jest jedyną możliwą opcją dla Polski Ewolucyjne zmiany mogą przez 40 lat całkowicie odmienić energetykę w Polsce, tak jak kiedyś w Danii czy Wielkiej Brytanii Już teraz trzeba zdecydować o strategicznych kierunkach rozwoju energetyki Kluczowe są pytania o stopień centralizacji oraz otwartości tego sektora 13

Czy warto coś zmieniać w polskiej energetyce? Niskoemisyjna modernizacja Bez CCS Redukcja emisji 70% mld euro 30 25 20 15 Koszty produkcji energii elektrycznej Pełna dywersyfikacja Opłaty za emisje Import Koszty paliwa Koszty utrzymania - zmienne Koszty utrzymania - stałe Moce rezerwowe Z CCS Redukcja emisji 90% I wyższe koszty 10 5 0 2010/20 2020/30 2030/40 2040/50 Koszty sieciowe Nakłady kapitałowe - elektrownie Scen. odniesienia bez opłat ETS Scen. odniesienia z opłatami ETS Przy porównywaniu kosztów technologii należy brać pod uwagę faktyczny czas pracy elektrowni wynikający z sytuacji na rynku energii Elektrownie węglowe będą wypychane z rynku przez instalacje o niskich kosztach operacyjnych, co już dziś obniża ich atrakcyjność inwestycyjną 14

Czy węgiel pozostanie kluczowym paliwem? 15

Polski węgiel w 2050 r.? Kontynuacja Węgiel jest naszym bogactwem i gwarancją bezpieczeństwa energetycznego Jest to tanie, stabilne i sprawdzone źródło energii. Dlatego w przyszłości jego udział w miksie energetycznym musi być znaczny. Energia elektryczna z węgla brunatnego jest najtańsza i dlatego należy ją rozwijać. 16

Polski węgiel w 2050 r.? Niskoemisyjna modernizacja Krajowe wydobycie, mln ton 2010 2030 2050 Węgiel kamienny 76 47 28 Węgiel brunatny bez nowych odkrywek Węgiel brunatny utrzymanie wydobycia 61 46 0 61 60 60 Węgiel brunatny zwiększenie wydobycia 61 95 110 1 tona węgla kamiennego = 0,57 toe 1 tona węgla brunatnego = 0,20 toe Źródło: opracowanie własne Możliwe do wykorzystania krajowe zasoby węgla kamiennego będą się szybko kurczyć, problem z kosztami wydobycia, grozi wzrost importu Węgiel brunatny utrzymanie go w miksie wymaga nowych odkrywek 17

Polski węgiel w 2050 r.? Niskoemisyjna modernizacja Inwestycje w nowe kopalnie odkrywkowe węgla brunatnego Za Przeciw 18

Polski węgiel w 2050 r.? Kontynuacja Mtoe 25 0-25 -50-75 -100-125 Saldo handlu surowcami energetycznymi scenariusz odniesienia 2000 2010 2020 2030 2040 2050 Węgiel Ropa Saldo Gaz Węgiel z nowymi odkrywkami Saldo z nowymi odkrywkami Krajowa energetyka nadal może się opierać na węglu, będzie to jednak węgiel zagraniczny (pogorszenie bezpieczeństwa) Nawet podwojenie wydobycia węgla brunatnego tego nie zmieni 19

Polski węgiel w 2050 r.? Niskoemisyjna modernizacja Saldo handlu surowcami energetycznymi w jednym ze scenariuszy modernizacji Mtoe 25 0-25 -50-75 -100-125 2000 2010 2020 2030 2040 2050 Węgiel Gaz Ropa Paliwo jądrowe Biopaliwa En. elektryczna Saldo Możliwym wyjściem jest ograniczenie roli węgla w miksie energetycznym wydłuży to okres wykorzystania złóż krajowych i pozwoli uniknąć eksplozji importu tego surowca 20

21 Czy OZE mogą być alternatywą?

Czy OZE mogą być alternatywą? Kontynuacja Energetyka odnawialna jest droższa niż energetyka konwencjonalna; wymaga silnego wsparcia finansowego W polskich warunkach naturalnych OZE nigdy nie będą w pełni opłacalne Z tego powodu źródła odnawialne nie mogą odegrać istotnej roli w miksie energetycznym 22

Czy OZE mogą być alternatywą? Niskoemisyjna modernizacja kwh/m 2 /rok 2150 1950 Spadek kosztów PV MT PT IT ES CY Fotowoltaika tańsza od prądu "z gniazdka" Nasłonecznienie 1750 1550 1350 1150 PL 2013 Rozproszona fotowoltaika w perspektywie dekady stanie się w Polsce konkurencyjna Instalacje rozproszone nie konkurują z ceną hurtową, ale dużo wyższą ceną detaliczną energii AT PL 2020 PL 2050 Fotowoltaika droższa od prądu "z gniazdka" LCOE 2020 LCOE 2013 950 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30 Cena energii elektrycznej, koszty produkcji z PV EUR/kWh Uwaga: Ceny energii elektrycznej dla Polski w roku 2020 i 2050 na podstawie scenariusza odniesienia, bez ETS Źródło: opracowanie własne na podstawie Breyer i Gerlach (2011) oraz własnych prognoz dla lat 2020 i 2050 DE DK 23

Jak skutecznie poprawiać efektywność energetyczną? 24

Jak skutecznie poprawiać efektywność energetyczną? Kontynuacja Indeks energochłonności PKB, 2010 = 100 140 120 Scenariusz odniesienia 100 80 60 40 20 0 2000 2010 2020 2030 2040 2050 Źródło: opracowanie własne Od ponad 20 lat Polska szybko się rozwija prawie bez wzrostu zużycia energii Polska już teraz szybko poprawia efektywność energetyczną. Przy utrzymaniu obecnych trendów spadnie ona o połowę do 2050 roku, nie ma więc potrzeby forsowania dodatkowych oszczędności 25

Jak skutecznie poprawiać efektywność energetyczną? Niskoemisyjna modernizacja Indeks energochłonności PKB, 2010 = 100 140 Scenariusz odniesienia 120 Scenariusz modernizacji 100 80 Mtoe 100 80 60 Zużycie energii finalnej w Polsce 60-27% 40 20 0 2000 2010 2020 2030 2040 2050 Źródło: opracowanie własne 40 20 0 Budynki Transport Pozostałe obszary Scenariusz odniesienia Scenariusz modernizacji 2000 2010 2020 2030 2040 2050 Źródło: opracowanie własne Brak dodatkowych działań doprowadzi do dużego wzrostu całkowitego zapotrzebowania Polski na energię Postawienie na dwa kluczowe obszary efektywnie energetycznie budynki oraz paliwooszczędny transport pozwoli tego uniknąć 26

Wyzwania transportowe 27

Wyzwania transportowe Kontynuacja 800 700 Zużycie paliw w transporcie na mieszkańca kgoe 600 500 400 300 200 100 0 1960 1970 1980 1990 2000 2010 W. Brytania Niemcy Portugalia Hiszpania Polska Źródło: Bank Światowy Budowa dróg i rozwój transportu drogowego stanowią o krwioobiegu gospodarki i ich ograniczanie będzie działać niekorzystnie. Wzrost zużycia paliw jest nieunikniony po prostu dogonimy pod tym względem Europę Zachodnią. 28

Wyzwania transportowe Niskoemisyjna modernizacja Emisja CO 2 (g/km) 270 250 230 210 190 170 150 130 110 90 Emisyjność nowych samochodów 2000 2005 2010 2015 2020 2025 Wzrost mobilności nie musi oznaczać więcej zużycia ropy. Cały świat ogranicza paliwochłonność. To kwestia strategiczna. Inne działania promowanie transportu publicznego, świadome planowanie przestrzenne, zmiana zachowań komunikacyjnych USA UE-27 Japonia Chiny Źródła: ICCT, EEA, EIA 29

Czy głęboka redukcja emisji jest osiągalna? 30

Czy głęboka redukcja emisji jest osiągalna? Kontynuacja 175% 150% 125% 100% 75% 50% 25% Wzrost PKB i emisji GHG w Polsce względem roku 2010 w scenariuszu odniesienia 175% 150% 125% 100% 75% 50% 25% 0% 0% 2020 2030 2040 2050 PKB Emisje GHG Źródło: opracowanie własne Do 2050 roku polska gospodarka urośnie niemal trzykrotnie Znaczące obniżenie emisji jest w tych warunkach nierealne Sukcesem byłoby raczej ograniczenie tempa ich wzrostu 31

Czy głęboka redukcja emisji jest osiągalna? Niskoemisyjna modernizacja Emisje gazów cieplarnianych w Polsce MtCO2e 600 500 525 400 399 300 200 100 0 Transport Budynki Przemysł i odpady Rolnictwo Energetyka bez CCS CCS - energetyka CCS - przemysł 2000 2010 2020 2030 2040 2050 Źródło: opracowanie własne Redukcja emisji o ponad połowę względem 1990 r. jest nie tylko możliwa, ale i nie wymaga uciekania się do technologii kosztownych, takich jak CCS Zastosowanie CCS zwiększa potencjał redukcyjny do ponad 60% 171 32

33 Ile będzie kosztowała nas niskoemisyjność? A może zyskamy?

Ile nas będzie kosztowała niskoemisyjność? Kontynuacja Korzyści z poprawy efektywności energetycznej nie są w stanie zrównoważyć wyższych kosztów niskoemisyjnych technologii Wzrosną ceny energii wzrośnie też ubóstwo energetyczne, już teraz będące problemem Nastąpi ucieczka emisji część przemysłu się wyprowadzi z poważnymi konsekwencjami społecznymi 34

Ile zyskamy na niskoemisyjności? Niskoemisyjna modernizacja Skumulowane korzyści netto pakietu modernizacyjnego mld EUR 250 200 150 100 50 0-50 Z CCS Bez CCS 2020 2030 2040 2050 Korzyści płynące z efektywności energetycznej oraz oszczędności operacyjnych w energetyce przeważają nad dodatkowymi nakładami już po 2030 roku. Niskoemisyjna modernizacja przynosi korzyści netto nawet z CCS 35

Ile zyskamy na niskoemisyjności? Potencjał (oś pozioma) i koszty (oś pionowa) redukcji emisji dla roku 2050 Niskoemisyjna modernizacja Źródło: opracowanie własne Zdyskontowanie kosztów i korzyści z perspektywy indywidualnego inwestora daje średni koszt redukcji 6EUR/tCO2e, a bez CCS oszczędność 26 EUR/tCO2e 36

Ile zyskamy na niskoemisyjności? Niskoemisyjna modernizacja 10% Udział wydatków na energię elektryczną i ogrzewanie w budżetach gospodarstw domowych 8% Energetyka BAU + 6% Energetyka BAU + Energetyka MOD bez CCS + 4% 2010 2020 2030 2040 2050 Źródło: opracowanie własne To koszty ogrzewania, a nie energii elektrycznej są głównym czynnikiem odpowiedzialnym za ubóstwo energetyczne Polaków Poprawa efektywności energetycznej budynków jest lepszym rozwiązaniem tego problemu niż promowanie tanich źródeł energii, za które wszyscy płacimy zdrowiem 37

Ile zyskamy na niskoemisyjności? Niskoemisyjna modernizacja Cena energii elektrycznej dla przemysłu EUR/MWh 180 160 140 Niemcy 2011 120 100 80 60 40 20 0 Scenariusz odniesienia - bez ETS Scenariusz modernizacji - bez ETS i bez CCS 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 Źródło: opracowanie własne Ceny energii w scenariuszu modernizacyjnym bez wdrażania CCS są porównywalne ze scenariuszem węglowym Rozłożenie kosztów redukcji emisji z uwzględnieniem narażenia poszczególnych sektorów na ryzyko ucieczki emisji (carbon leakage) przeciwdziała jej wystąpieniu 38

Co z kosztami zewnętrznymi? Niskoemisyjna modernizacja Koszty zdrowotne jako proc. PKB w Polsce Scenariusz odniesienia 2,5% 2,0% Scenariusz modernizacji Scenariusz odniesienia bez nowych norm dla energetyki i transportu 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 Źródło: opracowanie własne Nawet przy założeniu znacznego oczyszczenia spalania paliw kopalnych, niskoemisyjna transformacja przynosi łączne korzyści rzędu 100 mld euro na przestrzeni 40 lat, głównie dzięki redukcji emisji z budynków oraz energetyki Koszty i potencjał oczyszczania paliw kopalnych są niepewne, niskoemisyjne technologie już są dostępne i szybko się rozwijają 39

40 Podsumowanie

Co dalej? 100% PKB per capita względem USA 80% 60% 40% 20% LOW Korea Płd Hiszpania Finlandia Polska 0% 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 Źródło: opracowanie własne Niskoemisyjna modernizacja jest możliwa i konieczna, ale WYMAGA DETERMINACJI WE WDRAŻANIU 41

Wyniki projektu Niskoemisyjna modernizacja Analizowany pakiet pozwala na osiągnięcie w 2050 względem 1990: redukcji emisji 30% za darmo, dalsze 25% po niskim koszcie, tj. łącznie 55%. W perspektywie 2050 roku istnieje szereg dodatkowych możliwości, które stwarzają szansę na redukcję emisji rzędu 80%. 42

Dodatkowe działania Niskoemisyjna modernizacja Jednak w perspektywie 2050 roku istnieje szereg innych możliwości redukcji: dodatkowa zmiana mixu paliwowego w ogrzewaniu budynków (elektryczność + gaz) samochody elektryczne (-85% emisji względem standardowego pojazdu) zmiana paliwa w przemyśle (elektryczność, biomasa; ½ mixu w przemyśle lekkim, ¼ w ciężkim) Mniejsze górnictwo i sektor paliw (-75% ze względu na niższy popyt na paliwa kopalne) Dodatkowe działania w rolnictwie (wdrożenie 1/3 obecnie kosztownych opcji) Ich powodzenie zależy od istotnego (i niepewnego) postępu technologii, przede wszystkim w generacji niskoemisyjnej elektryczności (np. akumulacja energii). Dlatego trudno jest podać wiarygodne szacunki kosztów tych działań. 43

44 Jak wdrażać?

Narzędzia fiskalne Likwidacja preferencji i upustów dla produktów i usług antyekologicznych Uwzględnianie kosztów zewnętrznych ekologiczna reforma podatkowa Wzrost wydatków publicznych na innowacje Pomoc publiczna dla sektora górnictwa węgla kamiennego 2005-2015 mln zł 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 PODSTAWA ZMIANY Strategia budowania gospodarki niskoemisyjnej do roku 2050 z programem wykonawczym do roku 2020 i dalej kroczącym co 5 lat 45

Nauka i edukacja EDUKACJA Budowanie świadomości korzyści z modernizacji i transformacji niskoemisyjnej. POLITYKA RYNKU PRACY Przygotowywanie pracowników dla innowacyjnych sektorów. WSPARCIE DLA NOWYCH, ZIELONYCH TECHNOLOGI i INNOWCJI Wspieranie badań w zakresie rozwoju krajowych rozwiązań i technologii, Wsparcie dla komercjalizacji innowacji, Wspieranie współpracy podmioty gospodarcze instytucje naukowe; Wspieranie krajowego zapotrzebowania na innowacje. WSPARCIE PRZEDSIĘBIORSTW INNOWACYJNYCH Ułatwienia w dostępie do kapitału dla wdrażania rozwiązań innowacyjnych Wspieranie prowadzenia działalności badawczej przez przedsiębiorstwa 46

Zrównoważona energetyka PRYWATYZACJA, zmiana roli państwa! 47

48 Zrównoważona mobilność

49 Zrównoważone rolnictwo

50 Instrumenty uzupełniające

Biznes potrzebuje jasnych reguł! "...PKPP Lewiatan widzi w przejściu gospodarki europejskiej na niskoemisyjną szansę dla rozwoju nowych technologii, rynków i możliwości dla społeczeństwa... To szansa również dla polskiej gospodarki..." Lewiatan 2012... po raz kolejny wystawiamy reputację naszego kraju na szwank z wizją unijnego hamulcowego działań na rzecz powstrzymania zmian klimatycznych... nieodparcie ciśnie się na usta pytanie, czy prawie zawsze zagrożenia środowiskowe w Polsce muszą być traktowane jako pasmo nieszczęść narodowych, a nie jak wyzwanie dla polskiej gospodarki! Business Centre Club od lat postuluje, aby spraw środowiskowych nie traktować incydentalnie..." BCC 2009

Dziękuje za uwagę! Zapraszam na stronę www.np2050.pl Pełna wersja raportu Arkusze z danymi do wykresów Szczegółowy opis scenariuszy energetycznych Inne publikacje powstałe w ramach projektu Więcej informacji o projekcie 52