WPHI Ambasady RP w Mińsku Mińsk, dnia 13.11.2015 r. Istotne informacje gospodarcze z białoruskiego rynku 1. ANALITYKA: Gwałtowny spadek kursu rubla białoruskiego spowodował wzrost cen we wrześniu Przegląd realnego sektora gospodarki RB za styczeń-wrzesień 2015 r. Oświadczenia prezydenta Białorusi Aleksandra Łukaszenki na temat sytuacji w białoruskiej gospodarce dają podstawy do przypuszczeń, że strukturalnych reform na Białorusi nie należy się spodziewać. Białoruskie władze ponownie wracają do populizmu i flirtu z wierzycielami, w nadziei na uzyskanie kolejnego kredytu. Tymczasem dynamika podstawowych wskaźników makroekonomicznych Białorusi nie pokazała na koniec września żadnych istotnych zmian (za wyjątkiem wzrastającej inflacji), co po raz kolejny świadczy o braku ( ze strony władz) poważnych narzędzi do zarządzania sytuacją w kraju. Tabela. Główne prognozowane wskaźniki makroekonomiczne w 2015 r. na Białorusi Rzeczywisty za styczeńwrzesień 2015 r., bln Styczeń- wrzesień 2015 Wskaźnik BYR (mld USD wg /Styczeń-wrzesień 2014, Oficjalna prognoza 2015, % kursu średniego za % styczeń- wrzesień 2014 r.) PKB 635,8 (41,65 mld USD) Minus 3,3 +0,2-0,7 Produkcja 536,8 (35,2 mld USD) Minus 7,1 +0,4-0,8 przemysłowa Inwestycje w środki 145,9 (9,6 mld USD) Minus 13,9 brak prognozy trwałe Inflacja, % 9,2 1,3* 12 (prognoza sprecyzowana 15-18) Saldo HZ towarami i +3,8 (+1,436 mld USD)** - minus 3,5-3,3 usługami, % PKB Średnia płaca, mln 6,863* (449,6 USD) -3,5 (w rzeczywistym brak prognozy BYR znaczeniu w stosunku do września 2014 r.) Rzeczywiste pieniężne minus 5,3** - +1,1-1,5 dochody ludności, % w stosunku do odpowiedniego okresu poprzedniego roku * wrzesień 2015 r. ** styczeń-sierpień 2015 r. PKB Z PEWNOŚCIĄ SPADA 1
Według Narodowego Komitetu Statystycznego (Belstatu), wielkość PKB Białorusi w okresie styczeń-wrzesień 2015 roku wyniosła 635,8 bln BYR, innymi słowy PKB zwiększył spadek do 3,7% w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku, wobec spadku o 3,5% na podstawie wyników ośmiu miesięcy i o 4% na koniec siedmiu miesięcy br. Pewne pogorszenie dynamiki PKB w porównaniu z poprzednim miesiącem można wyjaśnić zmniejszeniem ilości produkcji rolnej, która po sierpniowym skoku w porównywalnych cenach o 28,8% (sierpień 2015 r. do sierpnia 2014 r.) wykazała spadek o 8,6% we wrześniu. Produkcja rolna gospodarstw wszystkich kategorii własności za styczeń-wrzesień br. zmniejszyła się o 3,1% do 101,5 bln BYR wobec spadku o 1,4% w styczniu-sierpniu br. Wolumen produkcji przemysłowej w styczniu-wrześniu spadł, podobnie jak miesiąc temu, o 7,1% do 536,8 bln BYR. Przemysł na Białorusi stanowi główny udział w PKB, jednak w br. branża jest stałym outsiderem i utrzymuje PKB na minusie. Pozytywną dynamikę na podstawie wyników pierwszych trzech kwartałów 2015 r. wykazała sprzedaż detaliczna. Według Belstatu, wolumen handlu detalicznego w ciągu dziewięciu miesięcy br. wzrósł o 0,9% w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku do 253,4 bln BYR. WZROST INFLACJI Sierpniowa dewaluacja rubla białoruskiego przekształciła się w przyspieszenie inflacji we wrześniu. Według oficjalnych statystyk, w ostatnim miesiącu trzeciego kwartału ceny konsumpcyjne nagle wzrosły o 1,3% wobec stałego poziomu przez dwa miesiące z rzędu 0,2% (minimum w ciągu roku). Najbardziej aktywnie we wrześniu rosły ceny żywności (+1,5% w sierpniu br.), w tym ceny na owoce skoczyły za miesiąc od razu o 10%, warzywa o 12%, olej roślinny o 8,9%, wyroby cukiernicze o 2,3%. Wyraźnie spadła jedynie cena na ziemniaki o 16,8%. W okresie styczeń-wrzesień 2015 r. ceny konsumpcyjne wzrosły o 9,2% w porównaniu z grudniem 2014 roku. Dla porównania, w Rosji wzrost cen konsumpcyjnych we wrześniu 2015 roku w stosunku do poprzedniego miesiąca, wyniósł 0,6% (10,4% od początku roku), w Kazachstanie - 1% (2,9%). Warto zaznaczyć, że ceny we wrześniu rosły w intensywnym tempie we wszystkich trzech krajach w wyniku dewaluacji walut krajowych. W ujęciu rocznym (miesiąc br. w stosunku do analogicznego miesiąca ubiegłego) inflacja konsumencka na Białorusi we wrześniu nieznacznie przyśpieszyła do 11,9% wobec 11,8% w sierpniu. Bazowa inflacja na Białorusi, nie obejmująca zmian cen na poszczególne towary i usługi, regulowane przez państwo, a także na towary sezonowe, we wrześniu 2015 roku wyniosła 1,1% wobec 0,8% miesiąc wcześniej. W porównaniu z grudniem 2014 r. inflacja bazowa wyniosła 9%. INWESTYCJE MALEJĄ, ZMIENIA SIĘ ICH STRUKTURA Twarda polityka pieniężno-kredytowa, problemy z wykonaniem budżetu, a także nieufność inwestorów zewnętrznych nadal wywierają istotny wpływ na wielkość i źródła inwestycji w kapitał podstawowy. Według Belstatu, wartość inwestycji w kapitał podstawowy na Białorusi w styczniu-wrześniu 2015 r. zmniejszyła się o 13,9% w porównaniu do analogicznego okresu 2014 r. do 145,9 bln BYR. Przy tym koszty zakupu maszyn, urządzeń, pojazdów za pierwsze trzy 2
kwartały br. spadły od razu o 25,1% do 49 bln BYR, wolumen prac budowlanych zmniejszył się "tylko" o 7,6% do 80 bln BYR. Zmieniła się struktura źródeł finansowania inwestycji w kapitał podstawowy. Według Belstatu, głównym źródłem finansowania inwestycji w br. pozostają środki własne przedsiębiorstw. Ich udział w całości inwestycji w okresie styczeń-wrzesień 2015 roku wyniósł 40% wobec 37,3% rok temu. Jednak wzrost udziału tego źródła nie powstał przez zwiększenie inwestycji przez przedsiębiorstwa środków własnych (spadła w porównaniu z ubiegłym rokiem o 7,5% do 58,4 bln BYR), a dzięki bardziej poważnemu spadkowi innych źródeł finansowania. W szczególności, w styczniu-wrześniu nastąpił spadek wielkości inwestycji w gospodarkę poprzez drugie, pod względem ważności, źródło inwestycji - pożyczek bankowych. Ich udział zmniejszył się z 26,9% do 26,1%, a ilość brutto w cenach bieżących o 16,6% do 38 bln BYR. Przy tym ciekawe jest przesunięcie ról według rodzajów kredytów. Ilość kredytów udzielonych przez banki na zagraniczne kredyty, zmniejszyła się prawie o 20% do 3,6 bln BYR, ilość kredytów preferencyjnych spadła o 30,3% do 8,8 bln BYR. Nieznacznie wzrosły inwestycje w rezultacie kredytów zagranicznych banków (+15,6% do 15,6 bln BYR), jednak fakt ten można przypisać raczej na spadek kursu BYR w br., niż na wzrost aktywności białoruskich firm na zagranicznych rynkach inwestycyjnych. Należy również zaznaczyć spadek jeszcze jednego znacznego źródła inwestycji środków budżetowych. Bez względu na deklarowaną przez Ministerstwo Finansów stałą nadwyżka, ilość środków budżetu skonsolidowanego, przeznaczonych na inwestycje, zmniejszyła się w okresie styczeń-wrzesień o 35,5% do 18,2 bln BYR, co stanowi 12,4% całości inwestycji wobec 16,7% rok temu. DODATNIE SALDO Z EKSPORTU MALEJE Drugi miesiąc z rzędu można zauważyć stałe zmniejszenie dodatniego salda płatności w eksporcie i imporcie towarów i usług, w dochodach i transferach przedsiębiorstw niefinansowych i gospodarstw domowych. Według danych Narodowego Banku RB, za wrzesień dodatnie saldo płatności zewnętrznych wyniosło 191,7 mln USD, które w porównaniu z poprzednim miesiącem spadło o 97,3 mln USD. Z kolei w sierpniu w porównaniu z lipcem br. zmniejszenie wyniosło 113,2 mln USD. Wraz z tym, we wrześniu 2014 r. podobne saldo stanowiło 30,3 mln USD, więc mówić o krytycznym poziomie tego wskaźnika jeszcze za wcześnie. Zwiększenie czujności powoduje fakt, że w styczniu-wrześniu 2015 r. w porównaniu z analogicznym okresem 2014 r. wpływy pieniężne od operacji w handlu zagranicznym spadły w całości o 24,2% - z 32,8 mld USD do 24,9 mld USD. Sytuację jeszcze ratuje tylko to, że odpowiednie płatności za granicę zmniejszyły się bardziej znacząco o 27,5 % - z 30,8 mld USD do 22,3 mld USD. Jednak już we wrześniu br. w porównaniu z poprzednim miesiącem wpływy pieniężne z eksportu spadły o 159,2 mln USD, podczas gdy z importu - tylko o 61,9 mln USD. W sumie za pierwsze trzy kwartały 2015 r. dodatnie saldo płatności z handlu zagranicznego za towary, usługi, dochody i transfery przedsiębiorstw niefinansowych i gospodarstw domowych wyniosło 2,6 mld USD, co stanowi wzrost w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku o 541,1 mln USD. Mimo faktu, że główne operacje handlu zagranicznego Białorusi przypadają na Rosję, a także często pojawiające się deklaracje o konieczności przejścia na waluty narodowe we wzajemnych 3
rozliczeniach, udział dolarów w handlu zagranicznym nie tylko stanowi znaczącą część, ale i nadal rośnie. W okresie styczeń-wrzesień 2015 r. przychód w dolarach USA wyniósł 27,5% wszystkich wpływów pieniężnych wobec 22,1% w okresie styczeń-wrzesień 2014 r., w EUR 37% (38,5% rok temu), w RUR 32,5% (37,4 %). W porównaniu z analogicznym okresem 2014 r. udział USD w rozliczeniach wzrósł o 5,4 punktu procentowego, a RUR i EUR spadł o 5 i 1,5 punktu procentowego, odpowiednio. W ten sposób sytuacja w realnym sektorze gospodarki Białorusi nadal jest bardzo trudna i kontrowersyjna, podczas gdy ze strony władz nie ma wyraźnej skonsolidowanej opinii co do przyszłej polityki gospodarczej w kraju. Jest oczywistym, że brak zewnętrznych kredytów sprawia, że władze zachowują się nerwowo i rezygnują z dotychczasowych metod zarządzania gospodarką, które wymagają znacznych wpływów finansowych (tanich kredytów, wsparcia nieefektywnych branż produkcyjnych, nieuzasadnionych zwiększeń wynagrodzeń itp.). Z drugiej strony, mimo nacisków potencjalnych wierzycieli, władze RB nie są jest gotowe do radykalnych reform i starają się wspierać istniejący układ gospodarczy. 2. Białoruś podniosła się o 13 pozycji w rankingu Doing Business Białoruś zajęła 44-te miejsce pod względem warunków prowadzenia biznesu wśród 189 krajów (ranking Doing Business-2016) - czytamy w opublikowanym w dniu 27 października badaniu Banku Światowego (World Bank). W zeszłym roku Białoruś zajęła 57 miejsce. W raporcie Banku Światowego przedstawiono ranking krajów wg kluczowych aspektów normatywno-prawnej regulacji działalności gospodarczej dla firm krajowych. Za podstawę wzięto 10 wskaźników, wg których tworzą krajowe rankingi Doing Business-2015. Białoruś osiągnęła następujące pozycje: "Łatwość rejestracji nowego biznesu (założenie firmy)" 12 miejsce (po 40 w zeszłym roku), "Uzyskanie zezwolenia na budowę" 34 (51), "Łatwośc podłączenia do sieci elektrycznych" 89 (148), "Rejestracja własności" 7 (3), "Dostępność kredytów" 109 (104), "Ochrona akcjonariuszy mniejszościowych" 57 (94), "Opodatkowanie" 63 (60), "Obecność barier w handlu zagranicznym" 25 (145), "Zapewnienie wykonania umów" 29 (7), "Rozwiązywanie problemów upadłości przedsiębiorstw" 69 (68). Należy mieć na uwadze, że władze Białorusi przywiązują dużą wagę do tego rankingu. Aleksander Łukaszenko dał polecenie rządowi w ciągu najbliższych lat wejść do pierwszej trzydziestki krajów z najlepszymi warunkami dla prowadzenia działalności gospodarczej. 3. Od 1 kwietnia 2016 roku zostanie wprowadzony podatek dochodowy od depozytów osób fizycznych Białoruś wprowadza nowe regulacje bankowe. Zgodnie z dekretem prezydenta Aleksandra Łukaszenki (http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=pd1500007&p1=1), wkłady pieniężne Białorusinów zostaną podzielone na dwa rodzaje: terminowe i na żądanie. Terminowych (z możliwością zerwania w szczególnych wypadkach losowych) - nie będzie można wycofać przed upływem terminu zawarcia umowy. Będą to lokaty wysoko oprocentowane - w granicach 25-30 % (dla wkładów w BYR). Natomiast te, które można będzie wycofać z banku na życzenie klienta, będą miały niższe oprocentowanie: 20-25 %. 4
Ponadto wkłady krótkoterminowe zostaną obłożone 13- procentowym podatkiem dochodowym. - Celem tego dekretu jest stymulowanie długoterminowych wkładów osób fizycznych powyżej roku dla wkładów w BYR oraz powyżej dwóch lat dla wkładów w walucie obcej. Takie wkłady będą objęte ulgą z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, która obowiązywała do przyjęcia dekretu. Krótkoterminowe depozyty zostaną opodatkowane, - powiedział Taras Nadolny, wiceprezes Banku Narodowego Białorusi. Podatek trzeba będzie odprowadzać zaczynając od 1 kwietnia 2016 r. Należy zaznaczyć, że przepisy rozporządzenia dotyczą tylko nowozakładanych wkładów. Wcześniej założone depozyty będą w dalszym ciągu funkcjonować na zasadach obowiązujących w dniu ich założenia. W przypadku konieczności zapłaty podatku dochodowego od uzyskanych przychodów - bank sam obliczy kwotę podatku i przekaże ją do budżetu państwa. Obecnie na Białorusi 80% lokat bankowych to wkłady zawarte na okres do roku. Białorusini obawiając się kolejnej dewaluacji rubla, wolą trzymać pieniądze na wkładach krótkoterminowych. Daje to możliwość w dowolnym momencie wymiany ojczystej waluty na USD czy EUR. Inflacja w ubiegłym roku wyniosła około 16 procent., a do września tego roku- 9,2%. Dla porównania w prasie białoruskiej przytaczana jest tabela z kwotami podatku od depozytów bankowych w sąsiadujących z Białorusią państwach: Podatek na dochód z wkładów w sąsiednich krajach Kraj Wielkość podatku Rosja 35% Polska 19% Litwa 15% Ukraina 15% Łotwa 10% Opracowanie WPHI w Mińsku II tydzień listopada 2015 r. 5