Inflacja, deflacja
Inflacja oznacza wzrost cen. Inflacja jest wysoka, gdy ceny kupowanych dóbr i towarów rosną szybko; gdy ceny rosną powoli, wówczas inflacja jest niska. Inflacja jest to trwały wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce. Mierzy się ją przy pomocy stopy inflacji, która wyraża procentowo jak szybko zwiększa się poziom cen w danym czasie. rzykładowo wzrost cen w lipcu o 5% miesięcznie oznacza, że są one przeciętnie o 5% wyższe niż w czerwcu (stanowią 105% poziomu cen w czerwcu). Inflacja zjada wartość pieniądza.
Doświadczenia historyczne W latach 1970. w wielu krajach rozwiniętych gospodarczo inflacja istotnie wzrosła, osiągając poziom kilkunastu lub nawet 20%: Wielka Brytania, USA, Włochy, Francja, Nowa Zelandia. Inflacja nie wystąpiła w Niemczech i w Szwajcarii. W latach 1980. zaczął się ogólnoświatowy proces obniżania inflacji, który udało się zakończyć w latach 1990.
Skutki inflacji Inflacja w planowaniu działalności gospodarczej Stopa inflacji jest na ogół zmienna, a wahania te wprowadzają niepewność, jak będą kształtowały się ceny i ich relacje (ceny względne) w przyszłości. Z tej przyczyny inflacja utrudnia decyzje inwestycyjne firmom i może prowadzić do zmniejszenia poziomu inwestycji w gospodarce.
Inflacja jako podatek płacony przez posiadaczy pieniądza Trzymanie pieniędzy w czasie inflacji jest zawsze opodatkowane, nawet gdyby stopy procentowe były równe zero, gdyż władze państwowe dopuszczając do inflacji doprowadzają do spadku wartości i siły nabywczej pieniędzy posiadanych przez ludność. Inflacja powoduje erozję siły nabywczej pieniądza. Tracą na tym głównie ci, którzy oszczędzają. Tracą również osoby o stałych dochodach.
Inflacja a zaufanie do pieniądza Spadek zaufania do pieniądza, występujący w czasie wysokiej inflacji i chęć szybkiego się go pozbycia prowadzą do podejmowania decyzji gospodarczych w pośpiechu, które później często okazują się być zupełnie nietrafne. Stymulując tego typu zachowania inflacja powiększa chaos i zmniejsza efektywność działania gospodarki.
Inflacja a napływ walut obcych Ucieczka od krajowego pieniądza, którego wartość szybko maleje, powoduje, że w obiegu pieniężnym coraz ważniejszą rolę zaczynają odgrywać waluty obce, zwykle pochodzące z krajów, w których nie ma inflacji. rowadzi to do coraz mniejszego wpływu władz monetarnych emitujących pieniądz krajowy na funkcjonowanie krajowej gospodarki.
Wpływ inflacji na funkcjonowanie sektora finansowego Wysoka inflacja uderza w osoby posiadające depozyty oraz w kredytodawców. Nie mogą oni być pewni, ile będą warte ich pieniądze w momencie wycofywania depozytu lub w chwili spłaty długu wraz z odsetkami.
Inne koszty inflacji inflacja doprowadza do przesunięć dochodów między ludźmi. Tracą na tym grupy najsłabsze, zyskują najmocniejsze te, które umieją wywalczyć dla siebie wyższe dochody jeśli progi podatkowe nie są korygowane w górę o stopę inflacji, podatnicy muszą płacić wyższe podatki bo rosną ich dochody pieniężne, choć nie rośnie ich siła nabywcza inflacja powoduje dodatkowe koszty dla przedsiębiorstw i zwykłych ludzi tradycyjnie określane mianem kosztu menu restauracyjnego lub kosztu zmiany menu i kosztu zdartych zelówek.
Koncepcja reprezentatywnego koszyka dóbr Różne miary inflacji Mierzenie inflacji opiera się na wykorzystaniu koncepcji reprezentatywnego koszyka dóbr konsumpcyjnych. Skład tego koszyka odzwierciedla strukturę konsumpcji gospodarstw domowych w odpowiednich proporcjach znajdują się w nim produkty żywnościowe, odzieżowe, nośniki energii, wydatki związane z utrzymaniem mieszkań, wydatki transportowe itp. Skład koszyka ustalany jest raz do roku na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych prowadzonych przez GUS. Oznacza to, że koszyk nie ulega zmianom przez cały rok. Znając skład koszyka, dla każdego miesiąca wyznacza się jego wartość.
Wyznaczanie indeksu poziomu cen Wartości koszyka reprezentatywnego w poszczególnych miesiącach zestawione w szereg czasowy tworzą tzw. indeks poziomu cen. Na bazie tego indeksu możliwe jest wyznaczenie różnych miar inflacji
Inflacja miesięczna powstaje poprzez odniesienie bieżącego poziomu cen do poziomu cen w poprzednim miesiącu. Informuje ona o tym, o ile procent wzrosły ceny w ciągu ostatniego miesiąca. Niech t oznacza wartość indeksu cen w okresie t. Wówczas inflacja miesięczna w okresie t może być wyznaczana ze wzoru: m t t t1 1
Inflacja roczna powstaje poprzez odniesienie bieżącego poziomu cen do poziomu cen przed rokiem (czyli do poziomu cen w analogicznym okresie poprzedniego roku), np. poziomu cen z lipca 2005 r. do poziomu cen z lipca 2004 r. Inflacja roczna jest najpopularniejszą miarą inflacji. Informuje ona o tym, o ile procent wzrosły ceny w ciągu ostatniego roku. Dla indeksu cen t inflacja roczna wyznaczana jest według formuły następującej i przedstawiana w postaci procentów. r t t t12 1
Inflacja roczna znajduje szerokie zastosowania: NB wyraża swój cel inflacyjny w postaci inflacji rocznej (wynosi on obecnie 2,5%), inflacja roczna jest często stosowana jako wskaźnik rewaloryzacyjny kosztów, np. dotyczących prac budowlanych, jest wykorzystywana do wyznaczania realnych stóp procentowych, a także w wielu innych sytuacjach. Dysponując wartościami inflacji miesięcznej dla dwunastu kolejnych miesięcy możliwe jest wyznaczenie inflacji rocznej ze wzoru: r t m m m m 1 1 1 m 1 1 1 t11 t10 t9 t1 t
Inflacja średnioroczna powstaje przez odniesienie średniego poziomu cen w danym roku do średniego poziomu cen w roku poprzednim. Jej interpretacja jest zbliżona do interpretacji inflacji rocznej, z tą różnicą, że porównywane są poziomy cen w całym roku, a nie tylko w jednym okresie. Jeśli t oznacza indeks cen w miesiącu t, to inflacja średnioroczna wygląda tak: s t 1 t 12 1 t 12 23 11 t22 t10 t9 t21...... t1 t13 t t12 1
Deflacja Deflacja to spadek ogólnego poziomu cen. Oznacza to, że stopa inflacji jest ujemna. Jeśli popyt na produkty przemysłowe jest mały, wytwórcy obniżają ceny, by się ich pozbyć. Jeśli niższe ceny nie powodują zwiększenia popytu, następuje kolejna obniżka cen. Rezultatem są ciągle obniżające się ceny, co jest charakterystyczne dla depresji. Deflację mierzy się Indeksem Cen Wytwórców (roducer rice Index), który co miesiąc jest publikowany przez GUS. Jeśli indeks spadnie o 10% lub więcej podczas kolejnych sześciu miesięcy można mówić o wystąpieniu deflacji.
Dlaczego deflacja jest zła? Deflacja prowadzi o tzw. pułapki płynności. Stopy procentowe nie mogą spaść poniżej zera, wobec czego polityka pieniężna banków centralnych przestaje być efektywna. Mimo zerowych stóp procentowych utrzymuje się wysoki koszt kapitału prowadzący do dalszego spadku konsumpcji i inwestycji. Wobec malejących cen decyzje o zakupie dóbr, lub maszyn są odwlekane. rowadzi to do następującego cyklu: zarobki spadają, zmniejsza się zatrudnienie, następuje dalszy spadek popytu i cen. Mimo niskiego kosztu obsługi długu problemy kredytobiorców się pogłębiają prowadząc do rosnącej liczby bankructw. Wywiera to wpływ na sytuację finansową banków.
Na deflacji traci również budżet państwa: wpływy podatkowe gwałtownie maleją zarówno z powodu niższej wartości sprzedaży towarów na rynku, jak i pogorszenia się kondycji finansowej przedsiębiorstw i banków. Natomiast wydatki nie spadają szybko, choćby dlatego, że wzrosnąć muszą kwoty zasiłków dla bezrobotnych. W rezultacie tego wzrasta zazwyczaj deficyt budżetowy i dług publiczny.
Najgłębsza deflacja w historii nastąpiła w latach światowego załamania gospodarczego z lat 1929-1933. Ceny w gospodarce amerykańskiej spadały przez 4 lata z rzędu, a łączny ich poziom obniżył się o 25%. Towarzyszyło temu załamanie wielkości produkcji o 30%, masowe bankructwa i gwałtowny wzrost stopy bezrobocia z 3% w 1929 r, do 25% w 1934 r.