KURATORIUM OŚWIATY W KRAKOWIE

KURATORIUM OŚWIATY W KRAKOWIE Informacja dotycząca doskonalenia zawodowego nauczycieli w województwie małopolskim SEPZ-I.585.2.2014.BY MARZEC 2014

Spis treści Wstęp... 3 Podstawa prawna:... 3 I. Informacja o badaniu potrzeb nauczycieli, dyrektorów szkół i placówek oświatowych w zakresie doskonalenia zawodowego.... 3 1. Cel badania... 3 2. Sposób przeprowadzenia badania.... 3 3. Opis próby badawczej.... 4 4. Wyniki badania... 6 II. Doskonalenie zawodowe nauczycieli w województwie małopolskim.... 13 III. Stan zatrudnienia nauczycieli bez kwalifikacji.... 17 IV. Wnioski z badania rekomendacje... 18 2

Wstęp Podstawa prawna: 1. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.). 2. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2014 r., poz.191) 3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli (Dz. U. Nr 200, poz. 1537 z późn. zm.). 4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 50, poz. 400 z późn. zm.). Niniejsza informacja zawiera opis działań podejmowanych przez Małopolskiego Kuratora Oświaty dotyczących doskonalenia zawodowego nauczycieli w województwie małopolskim i uwzględnia wyniki badania potrzeb nauczycieli, dyrektorów szkół i placówek oświatowych w zakresie doskonalenia zawodowego. W informacji zawarto także dane dotyczące kursów kwalifikacyjnych prowadzonych przez placówki doskonalenia zawodowego na podstawie zgody wydanej przez Małopolskiego Kuratora Oświaty oraz stan zatrudnienia nauczycieli wynikający z art. 7 ust. 1a i 1b ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) oraz dane Systemu Informacji Oświatowej. I. Informacja o badaniu potrzeb nauczycieli, dyrektorów szkół i placówek oświatowych w zakresie doskonalenia zawodowego. 1. Cel badania Uzyskanie informacji o potrzebach nauczycieli, dyrektorów szkół i placówek oświatowych województwa małopolskiego w zakresie doskonalenia zawodowego w celu ustalenia priorytetów oraz opracowania programu wykorzystania środków wyodrębnionych w budżecie Wojewody Małopolskiego na finansowanie doskonalenia nauczycieli. 2. Sposób przeprowadzenia badania. Badanie zostało przeprowadzone w styczniu 2014 r. Jako metodę badawczą przyjęto ankietowanie za pomocą kwestionariusza. Poszukiwano informacji dotyczącej zakresu wsparcia. Wskazane przez respondentów obszary to: kształcenie, wychowanie, opieka i profilaktyka, wykorzystanie technologii informacyjnej, kształcenie zawodowe, doskonalenie własnych kompetencji zawodowych. Respondenci ocenili przydatność i sposób wykorzystania zdobytej wiedzy i umiejętności podczas kursów organizowanych w ramach wojewódzkich zadań edukacyjnych tj. grantów. Ankietowani wskazywali także własne propozycje w zakresie doskonalenia. 3

3. Opis próby badawczej. Badanie przeprowadzono wśród kadry kierowniczej oraz nauczycieli wszystkich typów szkół i placówek. Ankieta dostępna była na stronie internetowej Kuratorium Oświaty w Krakowie. Ankietę wypełniło 1426 osób, w tym 604 dyrektorów. W badaniu nie wziął udziału żaden doradca metodyczny ani przedstawiciel organu prowadzącego. Poniższe tabele przedstawiają informacje o rozkładzie udzielonych odpowiedzi ze względu na: typ szkoły, etap edukacyjny, zajmowane stanowisko, stopnień awansu zawodowego i ich stażu w zawodzie. Tabela 1 Typ szkoły przedszkole szkoła podstawowa gimnazjum szkoła ponadgimnazjalna zawodowa szkoła ponadgimnazjalna ogólnokształcąca placówka RAZEM 165 656 283 161 123 38 1 426 Tabela 2 Etap edukacyjny: wychowanie przedszkolne I etap II etap III etap IV etap 187 257 403 325 254 Tabela 3 Stanowisko: nauczyciel kadra kierownicza doradca metodyczny inne 792 604 0 0 Tabela 4 Stopień awansu zawodowego: nauczyciel dyplomowany nauczyciel mianowany nauczyciel kontraktowy stażysta 1065 227 110 24 Tabela 5 Staż pracy: od 0 do 3 lat od 4 do 10 lat od 11 do 19 lat powyżej 19 lat 42 215 250 919 Tabela 6 Wiek respondentów: do 30 lat od 31-41 lat od 41 do 50 lat powyżej 50 lat 102 311 541 472 4

Jak wynika z przedstawionych powyższej danych największe zainteresowanie badaniem wykazali nauczyciele szkół podstawowych. Większość nauczycieli, którzy wypełnili ankietę, stanowią nauczyciele dyplomowani w przedziale wiekowym od 41 do 50 lat oraz legitymujący się stażem pracy powyżej 19 lat. Podkreślić należy zbyt małe zainteresowanie zdobywaniem nowych umiejętności i kompetencji przez wiekowo najmłodszych nauczycieli i mających niewielki staż pracy. Udział nauczycieli w badaniu według powiatów przedstawia poniższy wykres. Wykres nr 1 Powiat bocheński Powiat brzeski Powiat chrzanowski Powiat dąbrowski Powiat gorlicki Powiat krakowski Powiat limanowski 55 35 54 49 49 86 58 Powiat m. Kraków 287 Powiat m. Nowy Sącz 19 Powiat m. Tarnów Powiat miechowski 39 29 Powiat myślenicki 69 Powiat nowosądecki 127 Powiat nowotarski 88 Powiat olkuski 64 Powiat oświęcimski 41 Powiat proszowicki Powiat suski 7 50 Powiat tarnowski 69 Powiat tatrzański 33 Powiat wadowicki 68 Powiat wielicki 50 0 50 100 150 200 250 300 5

Spośród 1426 respondentów najwięcej pracuje w szkołach funkcjonujących na wsi. Ilustruje to wykres nr 2. Wykres nr 2 60% 50% 40% 52% 30% 20% 33% 10% 16% 0% wieś miasto do 25 tys. Mieszkańców miasto powyżej 25 tys. Mieszkańców 4. Wyniki badania Pytania rozpoczynające ankietę dotyczyły form kształcenia i doskonalenia zawodowego oraz form doradztwa metodycznego z których respondenci chcą skorzystać lub korzystają najczęściej. Ilustrują to wykresy nr 3 i 4. Wykres nr 3 Formy kształcenia i doskonalenia zawodowego, z których nauczyciele chcą skorzystać warsztaty kursy doskonalące do 20 godz. szkolenia on-line kursy kwalifikacyjne szkolenia WDN seminaria studia podyplomowe kursy doskonalące powyżej 20 godzin 530 459 448 420 387 310 698 1000 0 200 400 600 800 1000 6

Wykres nr 4 Formy doradztwa metodycznego, z ktorych badani korzystają najczęściej warsztaty konferencje metodyczne kursy doskonalące seminaria 483 662 1143 1131 konsultacje zespołowe fora edukacyjne 421 371 kursy kwalifikacyjne konsultacje indywidualne inne 225 215 122 Jak wynika z powyższych wykresów zdecydowana większość nauczycieli zainteresowana jest udziałem w warsztatach i kursach doskonalących w wymiarze do 20 godzin. Stosunkowo mało ankietowanych deklaruje chęć podjęcia studiów podyplomowych. Zauważyć należy znaczący udział nauczycieli w konferencjach metodycznych. Ankietowani wskazywali potrzebę doskonalenia w zakresie kompetencji związanych z: kształceniem, wychowaniem i profilaktyką, wykorzystaniem technologii informatycznych, kształceniem zawodowym uczniów oraz osobistych kompetencji zawodowych. Mieli także możliwość proponowania tematyki doskonalenia zawodowego w powyższych obszarach.. Dane te przedstawiają poniższe tabele. Tabela 7 Kompetencje w zakresie kształcenia Temat szkolenia 1. Metody diagnozy zdolności uczniów; Procent wyborów identyfikacja zdolności ogólnych, 51,5% identyfikacja zdolności specjalnych/kierunkowych, 51% identyfikacja kreatywności. 48% 2. Współczesne metody nauczania języków obcych. 19% 3. Wycieczka jako forma efektywnego nauczania 40% 4. Edukacja dzieci sześcioletnich w szkole i przedszkolu 27% 7

Temat szkolenia Procent wyborów 5. Metody i formy pracy w klasach łączonych 15,5% 6. Metody pracy z uczniami (np. metoda projektu.) 46% 7. Metody i techniki uczenia się 50% 8. Organizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole 43% 9. Konstruowanie indywidualnych programów edukacyjnoterapeutycznych. 28% 10. Metody pracy z dzieckiem niepełnosprawnym intelektualnie 31% 11. Wykorzystanie wyników egzaminu maturalnego w planowaniu procesu dydaktycznego 12. Wykorzystanie wyników egzaminu gimnazjalnego w planowaniu procesu dydaktycznego 13. Wykorzystanie wyników sprawdzianu po VI klasie w planowaniu procesu dydaktycznego 13% 21% 32% 14. Konstruowanie programów poprawy efektywności kształcenia. 44% 15. Konstruowanie narzędzi pomiaru dydaktycznego 36% 16. Przedmiotowe systemy oceniania (konstruowanie, ewaluacja, modyfikacja) 39% 17. Ocenianie kształtujące w praktyce szkolnej 37% 18. Kompetencje przedmiotowe i ponadprzedmiotowe w aspekcie nowej podstawy programowej z poszczególnych zajęć edukacyjnych: 33% W zakresie doskonalenia kompetencji dotyczących kształcenia ankietowani wskazywali przede wszystkim na potrzebę szkoleń uwzględniających metody diagnozy zdolności uczniów, metody i techniki uczenia się oraz konstruowanie programów poprawy efektywności kształcenia. Podkreślić należy, że po raz pierwszy w ankiecie postawiono pytanie dotyczące metod nauczania języków obcych. Na potrzebę kształcenia w tym zakresie wskazało 284 nauczycieli. Oczekują oni przede wszystkim aby w ofercie uwzględniono formy kształcenia w zakresie aktywnych metod nauczania oraz formy: diagnozowania osiągnięć edukacyjnych uczniów, pracy z uczniami dyslektycznymi oraz upośledzonymi w stopniu lekkim. Ponadto nauczyciele wskazują na konieczność doskonalenia w związku z przygotowaniem uczniów do egzaminu maturalnego wg nowej formuły, wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w nauczaniu języków obcych. Ankietowani przedstawiając własne propozycje tematyki szkoleń, wskazywali głównie na: wspieranie rozwoju dziecka młodszego w związku z obniżeniem wieku realizacji obowiązku szkolnego, techniki motywowania uczniów, indywidualizację procesu nauczania, wykorzystanie ewaluacji wewnętrznej do podniesienia jakości pracy szkoły, edukacyjną wartość dodana- obliczanie i analiza. 8

Tabela 8 Kompetencje w zakresie wychowania i profilaktyki Temat szkolenia Procent wyborów 1. Diagnozowanie potrzeb wychowawczych. 48% 2. Konstruowanie i wdrażanie programów wychowawczych. 36% 3. Konstruowanie i wdrażanie szkolnego programu profilaktyki. 27% 4. Rozpoznawanie i zaspokajanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dziecka oraz rozpoznawanie indywidualnych 57% możliwości psychofizycznych dziecka. 5. Prawa dziecka w świetle ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 nr 9, poz. 59) oraz Konwencji o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów 23% Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. 1991 nr 120 poz. 526). 6. Rodzice jako partnerzy w nowoczesnej szkole lub placówce 57% oświatowej. 7. Wdrażanie procedury Niebieskie Karty w kontekście ustawy z dnia 25 lipca 2015 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów 27% z dnia 13 września 2011r. w sprawie procedury Niebieskie karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta (Dz. U. Nr 9, poz. 1245). 8. Mediacje i trudne rozmowy z rodzicami. 65% 9. Dziecko z ADHD w szkole/klasie. 38% 10. Zachowania agresywne uczniów. 57% 11. Zapobieganie uzależnieniom i zachowaniom ryzykownym wśród uczniów. 41% W odniesieniu do kompetencji wychowawczych zdecydowana większość dyrektorów i nauczycieli oczekuje wsparcia w zakresie przeciwdziałania trudnym sytuacjom wychowawczym i współpracy z rodzicami. Ankietowani zwracają także uwagę na potrzebę doskonalenia, którego przedmiotem byłoby: diagnozowanie potrzeb wychowawczych, rozpoznawanie i zaspokajanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dziecka, rozpoznawanie indywidualnych możliwości psychofizycznych dziecka. Dane zawarte w powyższej tabeli, pozwalają przyjąć, że nauczyciele w szkołach i placówkach coraz efektywniej realizują zadania wynikające ze szkolnego programu profilaktyki oraz szkolnego programu wychowawczego. Należy zauważyć stosunkowo niewielką potrzebę poznawania problemów związanych z prawami dziecka oraz wdrażaniem procedury Niebieskie Karty. Nauczyciele oczekują szkoleń dotyczących: wychowania do wartości w szkole, dzieci zagrożonych depresją, organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej - przykładowe rozwiązania, dokumentacja, 9

przeciwdziałania cyberprzemocy, zagospodarowania godzin do dyspozycji wychowawcy - konkretne propozycje realizowania trudnych zagadnień wychowawczych w tym uwzględnienie przemian cywilizacyjnych, rewalidacji uczniów niepełnosprawnych, adaptacji dzieci sześcioletnich do warunków szkolnych - programy wsparcia, Tabela 9 Kompetencje związane z wykorzystaniem technologii informacyjnej Temat szkolenia 1. Wykorzystanie technologii informacyjnej w nauczaniu przedmiotów humanistycznych. 2. Wykorzystanie technologii informacyjnej w nauczaniu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych. Procent wyborów 25,5% 21,5% 3. Tworzenie materiałów multimedialnych i ich wykorzystanie na lekcji. 49% 4. Nowoczesne technologie w edukacji wczesnoszkolnej. 26% 5. Wykorzystanie tablicy interaktywnej na lekcjach różnych przedmiotów. 6. Administrowanie pracownią komputerową w szkole - serwis, diagnostyka, bezpieczeństwo. 52% 18% Proponowana przez ankietowanych tematykę szkoleń dotycząca rozwijania kompetencji związanych z wykorzystaniem technologii informacyjnej pozwala wyodrębnić dwie grupy zagadnień określone przez potrzeby nauczycieli i potrzeby kadry kierowniczej. Nauczyciele najczęściej oczekują uwzględnienia następujących kwestii takich jak: praktyczne wykorzystanie programów użytkowych w szkole /pakiet office /, jak tworzyć materiały multimedialne i wykorzystywać je na lekcjach z uczniami, nowoczesne technologie w edukacji wczesnoszkolnej, poznanie systemów komputerowych zabezpieczającymi uczniów przed niepożądanymi treściami. Dyrektorzy oczekują pomocy w rozwiązywaniu następujących problemów związanych z: przekazywaniem danych do nowego SIO, prowadzeniem dzienników elektronicznych - wady, zalety, zagrożenia, projektowaniem i prowadzeniem strony internetowej, tworzeniem i umieszczaniem informacji w BIP. Kompetencje związane z kształceniem zawodowym. Na temat potrzeb szkoleniowych dotyczących kształcenia zawodowego uczniów wypowiedziało się 161 osób uczących w ponadgimnazjalnych szkołach zawodowych. Jak wynika z analizy danych zawartych w tabeli nr 10 zdaniem respondentów istotnym problemem odnoszącym się do tych kompetencji jest kształcenie praktyczne, tj. rzeczywiste warunki pracy i współpraca z pracodawcą oraz opracowywanie programu nauczania dla zawodu. 10

Tabela 10 Temat szkolenia Procent wyborów 1. Kształcenie modułowe. 55% 2. Konstruowanie programów modułowych. 50% 3. Opracowywanie programu nauczania dla zawodu. 61% 4. System kształcenia ustawicznego. 45% 5. Kształcenie praktyczne- rzeczywiste warunki pracy i współpraca z pracodawcą. 68% 6. Przygotowanie uczniów do egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe. 45% 7. Diagnozowanie osiągnięć uczniów w zakresie kształcenia zawodowego. 60% 8. Opracowanie szkolnych planów nauczania dla zawodów. 51% 9. Zmiany w kształceniu zawodowym. 61% 10. Rozwijanie doradztwa zawodowego w szkole. 14% 11. Zastosowanie TI w treściach kształcenia zawodowego. 46% Propozycje nauczycieli dotyczące tematyki doskonalenia zawodowego w zakresie kształcenia zawodowego odnoszą się do: aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych w krajach zachodnich i istniejących w tym zakresie regulacji prawnych (prawo unijne), roli nauczyciela wychowawcy i jego zadania z zakresu organizowania doradztwa zawodowego, zagadnień związanych z kształceniem zawodowym niewidomych i słabo widzących, analizy wyników egzaminów zewnętrznych z uwzględnieniem uczniów o tych samych dysfunkcjach, podstawa programowa kształcenia w zawodzie a egzamin zawodowy. Doskonalenie kompetencji zawodowych nauczycieli Tabela 11 Temat szkolenia Procent wyborów 1. Rozwój zawodowy nauczyciela stażysty, kontraktowego i mianowanego w aspekcie prawa oświatowego. 19% 2. Doskonalenie umiejętności wychowawczych nauczyciela. 46% 3. Podstawy warsztatu metodyczno - pedagogicznego w pracy początkującego nauczyciela. 8,5% 4. Prawo pracy 50% 5. Ochrona danych osobowych w jednostkach oświatowych. 33% 6. Kompetencje kierownicze i menedżerskie w pracy nauczyciela/kadry kierowniczej 27,5% 7. Nowatorskie sposoby planowania pracy nauczyciela w świetle nowej podstawy programowej. 47% 11

Temat szkolenia Procent wyborów 8. Planowanie doskonalenia nauczycieli 21% 9. Rozwiązywanie konfliktów w szkole. 39% 10. Zarządzanie projektami edukacyjnymi. 22% 11. Narzędzia i procedury zarządzania jakością. 24% 12. Projekty wymiany i stażu w krajach europejskich. 20% 13. Pozyskiwanie funduszy w ramach projektów unijnych. 42% 14. Ewaluacja wewnętrzna. 40% 15. Konstruowanie programów nauczania 23% 16. Nadzór pedagogiczny sprawowany przez dyrektora szkoły. 32% Zdaniem respondentów istotnym problemem odnoszącym się do się do kompetencji zawodowych są sposoby planowania pracy nauczyciela w świetle nowej podstawy programowej, oraz znajomość prawa oświatowego a ponadto kształtowanie umiejętności wychowawczych. Prawie 28% ankietowanych stwierdza, że doskonalenie zawodowe dotyczące ich kompetencji powinno obejmować zagadnienia z zakresu nowoczesnej strategii zarządzania szkołą. Respondenci wskazują także na potrzebę doskonalenia swoich umiejętności dotyczących przeprowadzania ewaluacji wewnętrznej (40%), pozyskiwania funduszy w ramach projektów unijnych (42%) i rozwiązywania konfliktów w szkole (39%). Odpowiadając na pytanie dotyczące własnych propozycji szkoleń zwracają uwagę na umiejętność konstruowania programów naprawczych oraz prowadzenie szkolnego archiwum. Podkreślić należy, że większość ankietowanych stwierdza, iż propozycje zagadnień ujętych w ankiecie są dla nich interesujące i tym samym nie ma potrzeby przedstawiania własnych sugestii. Respondenci mieli możliwość oceny przydatności kursów realizowanych w ramach wojewódzkich zadań edukacyjnych tzw. grantów i sposobu wykorzystania zdobytej tam wiedzy i umiejętności. W ostatnich latach 607 osób, tj. 42,5% ankietowanych zadeklarowało udział w kursach realizowanych w ramach wojewódzkich zadań edukacyjnych. Spośród nich 80% twierdzi, że były przydatne, odpowiadały potrzebom w zakresie doskonalenia oraz spełniały ich oczekiwania. Tematyka kursów prowadzonych w ramach wojewódzkich zadań edukacyjnych zdaniem w 75% spośród 607 ankietowanych odpowiadała ich potrzebom. Wszyscy ankietowani twierdzą, że zdobytą na w/w szkoleniach wiedzę i umiejętności wykorzystują w swojej pracy. Tabela nr 12 ilustruje stosowanie tej wiedzy i umiejętności. Tabela nr 12 na lekcjach 511 w przygotowaniu do zajęć 420 w przygotowywaniu innej dokumentacji szkolnej 349 opracowaniu dokumentacji nauczania 338 w realizacji innych zadań szkoły 276 w pracy z uczniem z trudnościami 274 w wykonywaniu zadań administracyjnych 261 w rozwiązywaniu problemów wychowawczych we współpracy z rodzicami 246 w pracy z uczniem zdolnym 204 prowadzeniu zajęć pozalekcyjnych/dodatkowych/kół zainteresowań 143 w ubieganiu się o kolejny stopień awansu zawodowego 92 w organizacji życia kulturalnego/sportowego w szkole 69 12

Umiejętnościami zdobytymi na szkoleniach dzieli się prawie 60% ankietowanych nauczycieli. Czynią to przede wszystkim podczas indywidualnych rozmów i zebrań rady pedagogicznej, jako opiekunowie stażu i realizując zadania z innymi nauczycielami, Dane te przedstawia wykres nr 5. Wykres nr 5 6,2% 0,0% 6,5% podczas indywidualnych rozmów 20,5% podczas realizacji zadania z innymi nauczycielami 83,0% zebrań rady pedagogicznej jako opiekun stażu inne Ponadto dzielą się tymi umiejętnościami podczas spotkań w ramach WDN, zebrań zespołów przedmiotowych, zadaniowych i problemowych nauczycieli oraz jako pracodawcy, przy wdrażaniu do zawodu młodych nauczycieli. II. Doskonalenie zawodowe nauczycieli w województwie małopolskim. W województwie małopolskim funkcjonuje 47 placówek doskonalenia nauczycieli - cztery publiczne i 43 niepubliczne. Placówki doskonalenia nauczycieli w województwie małopolskim za zgodą kuratora oświaty, prowadzą kursy kwalifikacyjne na podstawie 18 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli (Dz. U. Nr 200, poz. 1537 z późn. zm.). Małopolski Kurator Oświaty wyraża zgodę na prowadzenie wyłącznie takiego kursu kwalifikacyjnego, dla którego minister właściwy do spraw oświaty i wychowania ustalił program ramowy. W roku 2013 małopolskie placówki doskonalenia zawodowego nauczycieli zorganizowały łącznie 91 kursów kwalifikacyjnych. Wśród nich największym zainteresowaniem, podobnie do roku 2012 cieszyły się kursy z zakresu: oligofrenopedagogiki, organizacji i zarządzania oświatą, terapii pedagogicznej. Preferencje respondentów ilustruje wykres nr 6. 13

Wykres 6 Oligofrenopedagogika Organizacja i zarządzanie oświatą Terapia pedagogiczna 11 14 19 Pedagogiczny dla czynnych zawodowo nauczycieli 10 Sztuka 7 Bibliotekoznawstwo 7 Wychowanie do życia w rodzinie 5 Tyflopedagogika 4 Metodyka nauczania języka angielskiego w 3 Surdopedagogika 2 Pedagogika lecznicza 2 Przyroda 2 Nauczycieli praktycznej nauki zawodu 1 Pedagogiczno-metodyczny dla nauczycieli języka 1 Pedagogiczno-metodyczny dla nauczycieli języka 1 Pedagogika opiekuńcza 1 Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka 1 0 5 10 15 20 Należy stwierdzić, że oferta edukacyjna małopolskich placówek doskonalenia zawodowego nauczycieli odpowiada aktualnym potrzebom. Zainteresowanie doskonaleniem umiejętności w zakresie organizacji i zarządzania oświatą świadczy o ukierunkowaniu uczestników kursów na kompleksowe doskonalenie pracy szkoły. Małopolskie placówki doskonalenia zawodowego dają nauczycielom możliwość dokonywania indywidualnych wyborów form i tematyki doskonalenia. Wśród kursów kwalifikacyjnych na które Małopolski Kurator Oświaty wydał zgodę, przeważają kursy dające nauczycielom dodatkowe kwalifikacje do pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. Są nimi kursy z zakresu: terapii pedagogicznej, oligofrenopedagogiki, tyflopedagogiki i surdopedagogiki. Tak liczny wybór tych form doskonalenia świadczy o odpowiedzialnym podejściu nauczycieli do pracy z uczniem niepełnosprawnym. Dane pochodzące z SIO pozwalają stwierdzić, że małopolscy nauczyciele wykazują aktywność w kształceniu i doskonaleniu zawodowym. Tym samym więc można stwierdzić, że wypełniają obowiązek podnoszenia wiedzy ogólnej i zawodowej, wynikające z art. 12 ust. 3 ustawy Karta Nauczyciela. W 2013 r. nauczyciele zatrudnieni w szkołach ukończyli 1902 różnych form kształcenia oraz 27 366 form doskonalenia zawodowego, to jest prawie o 60% więcej w porównaniu do roku 2012. Pośród nich przeważały kursy doskonalące prowadzone w wymiarze do 20 godzin 24 430 kursów. 14

Zdecydowaną większość spośród nauczycieli podnoszących i doskonalących swoje kwalifikacje, stanowili nauczyciele szkół podstawowych i gimnazjów z powiatów: nowotarskiego, krakowskiego oraz krakowskiego grodzkiego, najmniej z powiatu miechowskiego, proszowickiego i dąbrowskiego. Tę zależność ilustruje wykres nr 7. Wykres 7 bocheński brzeski chrzanowski dąbrowski gorlicki krakowski limanowski M. Kraków M. Nowy Sącz M. Tarnów miechowski myślenicki nowosądecki nowotarski olkuski oświęcimski proszowicki suski tarnowski tatrzański wadowicki wielicki 1017 77 632 22 1436 47 234 30 1133 49 2283 1215 89 964 66 1047 79 57 14 1388 79 1092 74 1951 99 580 43 1044 76 166 24 1067 759 90 441 50 1666 1265 65 102 110 148 5929 469 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 Forma doskonalenia Forma kształcenia 15

Poniższej przedstawiona jest wizualizacja struktury ukończonych przez nauczycieli form kształcenia i doskonalenia zawodowego. Wykres 8 25000 20000 24430 15000 10000 5000 1794 448 379 315 0 kurs doskonalący w wymiarze do 20 godzin kurs doskonalący w wymiarze 21-59 godzin kurs doskonalący w wymiarze co najmniej 100 godzin kurs doskonalący w wymiarze 60-99 godzin studia podyplomowe Wykres 9 Formy kształcenia zawodowego 4 8 81 99 177 kolegium nauczycielskie nauczycielskie kolegium języków obcych jednolite studia magisterskie 916 studia pierwszego stopnia 617 studia drugiego stopnia kurs kwalifikacyjny 16

III. Stan zatrudnienia nauczycieli bez kwalifikacji. Na podstawie art. 10 ust. 9 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2014 r., poz. 191) i rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 50, poz. 400), kurator oświaty wyraża zgodę na zatrudnienie nauczyciela nieposiadającego wymaganych kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela danego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć. Ponadto zgodnie z art. 7 ust. 1a i 1b ustawy z dnia 7 września 1991 r. ustawy o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) kurator oświaty wyraża zgodę na zatrudnienie osoby niebędącej nauczycielem, posiadającej przygotowanie uznane przez dyrektora szkoły (placówki) za odpowiednie do prowadzenia danych zajęć. Mimo, że zdecydowana część nauczycieli w Małopolsce oprócz podstawowych kwalifikacji kierunkowych posiada kwalifikacje dodatkowe z zakresu różnych specjalności, to do dnia 31 grudnia 2013 r. Małopolski Kurator Oświaty rozpatrzył 585 wniosków, w tym 49 szkół krakowskich o wyrażenie zgody: na zatrudnienie nauczyciela nieposiadającego wymaganych kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela danego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć, na zatrudnienie osoby niebędącej nauczycielem, posiadającej przygotowanie uznane przez dyrektora szkoły (placówki) za odpowiednie do prowadzenia danych zajęć. Podkreślić należy, że w stosunku do roku 2012 o 20% zmalała liczba tych wniosków. Pozytywnie rozpatrzono 445 wniosków, z czego 40 złożyły szkoły z Krakowa. Małopolski Kurator Oświaty nie wyraził zgody w 8 przypadkach, natomiast 104 nie rozpatrzono ze względu na nieuzupełnienie braków. Należy dodać, że 29 wniosków dotyczyło szkół i placówek, w których nauczyciel nie może zostać zatrudniony za zgodą Kuratora. Zakres wniosków o wyrażenie zgody na prowadzenie zajęć edukacyjnych jest bardzo szeroki. Można w tym względzie wyróżnić kilka obszarów: pomoc psychologiczno pedagogiczna w tym terapia indywidualna, rewalidacja, zajęcia korekcyjno kompensacyjne, wczesne wspomaganie rozwoju dziecka, edukacja dla bezpieczeństwa, zajęcia edukacyjne historia, informatyka, muzyka, plastyka, technika, wychowanie do życia w rodzinie, wychowanie przedszkolne, praktyczna nauka zawodu, bibliotekarz. Warto także zaznaczyć, że 3,6% wniosków dotyczyła prowadzenia zajęć z języków obcych {j. angielskiego (18), j. hiszpańskiego (2) i języka niemieckiego (1)}. Zgodę na ich prowadzenie udzielono tylko w pięciu przypadkach. 17

IV. Wnioski z badania rekomendacje Przedstawiona informacja zawiera dane pochodzące z badań. Ponadto uwzględnia inne dane: wyrażenie zgody na prowadzenie na zatrudnienie nauczyciela nieposiadającego wymaganych kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela danego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć; wyrażenie zgody na prowadzenie kursu kwalifikacyjnego przez ośrodki doskonalenia zawodowego; wyrażenie zgody na zatrudnienie osoby niebędącej nauczycielem, posiadającej przygotowanie uznane przez dyrektora szkoły (placówki) za odpowiednie do prowadzenia danych zajęć; SIO. W oparciu o zestawienie danych pochodzących z wyżej przedstawionych źródeł należy stwierdzić, że istnieją pomiędzy nimi niewielkie różnice wynikające ze specyficznych uwarunkowań i oczekiwań nauczycieli. Na tej podstawie posiadanych informacji można rzetelnie określić priorytetowe zagadnienia w zakresie potrzeb nauczycieli. Podejmując konkretne działania dotyczące doskonalenia zawodowego nauczycieli i dyrektorów szczególnie w ramach środków pochodzących z budżetu Wojewody Małopolskiego i planując jego formy należy przede wszystkim uwzględnić: 1. Zagadnienia z zakresu kształcenia: wspieranie rozwoju dziecka młodszego w związku z obniżeniem wieku realizacji obowiązku szkolnego, organizację pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole. współczesne metody nauczania języków obcych, metody diagnozy zdolności uczniów, nowatorskie sposoby planowania pracy nauczyciela w świetle nowej podstawy programowej. 2. Zagadnienia dotyczące kompetencji wychowawczych i profilaktyki: rozpoznawanie i zaspokajanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dziecka oraz rozpoznawanie indywidualnych możliwości psychofizycznych dziecka; rodzice jako partnerzy w nowoczesnej szkole lub placówce oświatowej. 3. Zagadnienia z zakresu wykorzystania technologii informacyjnej: tworzenie materiałów multimedialnych i ich wykorzystanie na lekcji; wykorzystanie tablicy interaktywnej na lekcjach różnych przedmiotów, poznanie systemów komputerowych chroniących uczniów przed niepożądanymi treściami. 4. Zagadnienia z zakresu kompetencji kształcenia zawodowego uczniów: zmiany w kształceniu zawodowym, projektowanie modułowych programów nauczania dla zawodów, opracowywanie programów nauczania dla zawodów, egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie, kształcenie praktyczne i współpraca z pracodawcami. 5. Zagadnienia z zakresu doskonalenia kompetencji zawodowych nauczycieli. ewaluacja wewnętrzna w praktyce szkolnej - przygotowanie raportu; pozyskiwanie funduszy w ramach projektów unijnych; opracowywanie programu nauczania dla zawodu; prawo pracy. 18