W ostatnim dziesicioleciu XX wieku mia miejsce nienotowany wczeniej wzrost obrotów w handlu wiatowym. Kadego dnia towary o wartoci kilkunastu

RAPORT Z BADA DOTYCZCYCH POTENCJAU EKSPORTOWEGO PRZEDSIBIORSTW Z WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Przeprowadzenie bada& marketingowych uzyska0o wsparcie finansowe Wspólnot Europejskich, w ramach Krajowego Programu Promocji Eksportu PL0003.12.01 Centrum Obs0ugi Inwestora Rzeszów 2003

WPROWADZENIE WYMIANA HANDLOWA Z ZAGRANIC W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W ostatnim dziesicioleciu XX wieku mia miejsce nienotowany wczeniej wzrost obrotów w handlu wiatowym. Kadego dnia towary o wartoci kilkunastu miliardów dolarów s przedmiotem wiatowego eksportu. Taka warto# pokazuje wyra$nie, e przyszo# wielu krajów jest zwi zana z eksportem dóbr i usug. Take dla Polski eksport stanowi niezwykle wan kwesti. Jest znakomit szans na osi gnicie korzyci skali w zakresie produkcji, marketingu i dystrybucji. W efekcie przedsibiorca eksporter obnia jednostkowe koszty produkcji a tym samym zwiksza swój zysk. Nisze koszty produkcji to z kolei podstawa do obnienia ceny sprzeday a tym samym okazja do zdobycia nowych rynków zbytu i w perspektywie zwikszenia rozmiarów produkcji. Jednoczenie pozyskiwanie nowych rynków zagranic daje moliwo# nabycia nowych umiejtnoci, które w przyszoci bdzie mona z powodzeniem wykorzysta# na rynku krajowym. Województwo podkarpackie to najbardziej wysunity na poudniowy wschód region Polski. Graniczy z województwem lubelskim, witokrzyskim i maopolskim. Wschodnia i poudniowa granica województwa jest równoczenie granic pa,stwa z Ukrain i Sowacj. Takie pooenie sprzyja niew tpliwie rozwojowi wymiany handlowej. Wspópraca gospodarcza regionu z zagranic rozwija si sukcesywnie, a szczególne znaczenie ma handel zagraniczny z krajami, które podpisay /rodkowoeuropejsk Umow o Wolnym Handlu CEFTA. Warto# obrotów handlowych województwa podkarpackiego stopniowo si zwiksza, a ponadto naley zwróci# uwag, e wanie ten region Polski ma jako jeden z nielicznych dodatnie saldo obrotów w handlu zagranicznym. Do podstawowych zalet województwa podkarpackiego, które mog pozytywnie wpyn # na rozwój wymiany handlowej z zagranic zaliczaj si niew tpliwie blisko# chonnych rynków (midzy innymi za wschodni granic ), dobrze rozwinita infrastruktura (pooenie tranzytowe województwa, korytarze transportowe - drogowe, kolejowe o charakterze transeuropejskim) i duy potencja produkcyjny. Szans województwa podkarpackiego s szybkie zmiany, jakie zaszy w handlu zagranicznym. Jeli taka tendencja utrzyma si w przyszoci to bdzie mona powiedzie#, i województwo z powodzeniem dogania mocniejsze regiony. O elastycznoci i umiejtnoci dostosowania do zmieniaj cych si warunków handlu mog take wiadczy# istotne zmiany na licie produktów eksportowych. 2

METODOLOGIA BADA Podstawowym celem prowadzanych bada, marketingowych jest dokonanie analizy potencjau eksportowego przedsibiorstw z województwa podkarpackiego. Uzyskane wyniki pozwol zainteresowanym instytucjom zapozna# si z moliwociami eksportowymi na terenie regionu, co z kolei stanowi# bdzie podstaw do podejmowania decyzji maj cych na celu promowanie i rozwijanie dziaalnoci eksportowej na terenie województwa podkarpackiego. Badanie potencjau eksportowego przedsibiorstw w województwie podkarpackim przeprowadzono na grupie 97 firm. S to zarówno firmy due, jak i te zaliczaj ce si do sektora maych i rednich przedsibiorstw. Formularz ankiety, przedstawionej badanym firmom w sposób bezporedni, za czony jest na ko,cu Raportu. 3

WYNIKI BADANIA ANKIETOWEGO I ICH ANALIZA PODSTAWOWE INFORMACJE O FIRMIE 4

I. SIEDZIBA FIRMY 36,1% 26,8% 21,6% 15,5% > 100 tys. mieszka,ców 51-100 tys. mieszka,ców 10-50- tys. mieszka,ców <10 tys. mieszka,ców oraz tereny wiejskie Ankietowane firmy maj swoj siedzib gównie na terenach wiejskich oraz w miastach o liczbie mieszka&ców nie przekraczajccych 10 tys. (36,1%). Moe by# to zwi zane z mniejszymi kosztami prowadzenia dziaalnoci na tych obszarach województwa (np. nisze opaty z tytuu najmu lokalu, ta,sze dziaki itp.) Jednake niewiele mniej przedsibiorstw prowadzi swoj dziaalno# na terenach miast o liczbie mieszka,ców od 10 do 50 tys. (26,8%) oraz powydej 100 tys. (21,6% - w województwie podkarpackim jest to jedynie miasto Rzeszów). Na terenie województwa wystpuj przede wszystkim miasta mae i rednie do 50 tys., co dodatkowo wpywa na tak struktur lokalizacji geograficznej ankietowanych firm, a bliskie s siedztwo wikszych miast pozwala na atwe znalezienie potencjalnych odbiorców. 5

II. BRANEA 50,0% 45,0% 44,3% 40,0% 35,0% 30,0% 25,8% 25,0% 20,0% 19,6% 16,5% 15,0% 11,3% 11,3% 9,3% 7,2% 10,0% 5,0% 0,0% 3,1% 1% 0% metalowa i metalurgiczna handel usugowa maszynowa i elektro-maszynowa przetwórstwa spoywczego budowlana chemiczna transportowa medyczna ochrona rodowiska inne Analiza branowa przeprowadzona wród ankietowanych firm wyra$nie pokazuje, e przedsibiorstwa czsto prowadz swoj dziaalno# w kilku branach bowiem suma udzielonych odpowiedzi znacznie przekracza 100% (149,4%). Wród wyszczególnionych gazi gospodarki najwicej firm dziaa w brandy metalowej i metalurgicznej (25,8%). S to midzy innymi due zakady przemysowe, czsto dziaaj ce od wielu lat. Bardzo wan bran na terenie województwa jest handel (19,6%). Przewaaj tu mniejsze firmy, czsto cz ce dziaalno# handlow z usugow czy budowlan. Troch mniej popularna okazaa si branda us0ugowa (16,5%). Bran t reprezentuj gównie niedue firmy, czsto funkcjonuj ce od stosunkowo niedugiego okresu czasu. Na terenie województwa podkarpackiego brana usugowa nadal si rozwija. Pozostae brane stanowi niewielki procent (szczegóowe wyniki prezentuje powyszy wykres). 6

Ciekawostk jest, e wród pozostaych bran czsto pojawia si przemys drzewny. Stosunkowo due zalesienie województwa sprawia, e wystpuj tu znacz ce zasoby surowca potrzebnego w tej brany. Wród innych brand ankietowane firmy wymieniay midzy innymi przemys energetyczny, samochodowy, teleinformatyczny, odzieowy czy wókienniczy. 7

III. FORMA PRAWNA PRZEDSIBIORSTW 5,2% 1% 2% 23% 2,1% 66% Spóka prawa handlowego Osoba fizyczna prowadz ca dziaalno# gospodarcz Przedsibiorstwo pa,stwowe Spóka cywilna Spódzielnia Inne Sporód wyszczególnionych form prawnych zdecydowan wikszo# stanowiy firmy dziaaj ce w formie spó0ek prawa handlowego (66% - spóki akcyjne, spóki z ograniczon odpowiedzialnoci, spóki jawne, spóki komandytowe). Spóka Akcyjna jest form popularn raczej wród duych przedsibiorstw (gównie ze wzgldu na duy kapita przedsibiorstwa). Najpopularniejsze s jednak spóki z ograniczon odpowiedzialnoci. /wiadczy to midzy innymi o tym, e dziaalno# eksportow podejmuj firmy o kilkuletnim ju dowiadczeniu, z ugruntowan pozycj na rynku, wypracowuj ce wysze od przecitnych obroty i podejmuj ce ci ge dziaania prorozwojowe. Blisko ¼ sporód firm to przedsibiorstwa bd ce w0asnoicic osób fizycznych (popularna forma prowadzenia niewielkich, rodzinnych firm). Ponadto jest take kilka spó0dzielni (stanowi one 5,2% ogóu) i spó0ek cywilnych (2,1%). Wród ankietowanych firm znalazo si jedno przedsijbiorstwo pa&stwowe jeszcze nie sprywatyzowane. Na dzie, dzisiejszy funkcjonuje ono sprawnie. 8

IV. OD ILU LAT FIRMA PROWADZI DZIAALNOLM? 27,8% 25,8% 17,5% 24,7% 4,2% 0-5 lat 5-10 lat 10-15 lat 15-20 lat powyej 20 lat Struktura odpowiedzi na pytanie dotycz ce roku zaoenia firmy, zostaa przedstawiona w formie powyszego wykresu. Zaprezentowany jest na nim okres prowadzenia przez firmy dziaalnoci gospodarczej. Rozkad firm skupia si przede wszystkim na trzech przedziaach: 5 10 lat (24,7%), 10 15 lat (25,8%) oraz powyej 20 lat (27,8%). Najwicej jest firm dziaaj cych powydej 20 lat s to firmy najczciej z tradycjami, funkcjonuj ce w niektórych przypadkach nawet kilka lub kilkanacie dziesicioleci. Firmy dziaaj ce dugo na rynku stopniowo wprowadzay do swej dziaalnoci eksport i dua cz# z nich eksportuje obecnie blisko poow wytwarzanych wyrobów. Na podobnym poziomie znajduj si firmy od 5 10 lat oraz od 10 15 lat (odpowiednio 24,7% i 25,8%). S to firmy z pewnym dowiadczeniem, które zd yy ju wej# na rynki zagraniczne, w mniejszym b d$ wikszym stopniu. Du cz# stanowi take firmy funkcjonuj ce dopiero od kilku lat (17,5%). Wikszo# tych firm ma ju pewne dowiadczenie w eksporcie i dalej rozwijaj si w tym kierunku. S wród nich take firmy bd ce potencjalnymi eksporterami, których dziaalno# w tym kierunku jest dopiero na etapie przygotowawczym. 9

V. SPRZEDAE NETTO W 2002 ROKU 3,1% 43,3% 7,2% 18,6% 27,8% < 100 tys. PLN 100 tys. - 1 mln PLN 1 mln - 10 mln PLN > 10 mln PLN Brak odpowiedzi Niewiele mniej ni poow (43,3%) stanowi firmy, które w roku ubiegym osi gny sprzeda netto powydej 10 mln PLN. S to gównie firmy z brany metalowej i metalurgicznej oraz przetwórstwa spoywczego. W duej mierze jest to spowodowane duym udziaem eksportu w ogólnej sprzeday (wikszo# firm z tego zakresu sprzeday netto eksportuje ponad 50% swoich wyrobów). Ponad ¼ badanych to firmy o sprzeday netto w granicach 1 10 mln PLN. S to najczciej firmy albo dziaaj ce kilka lat albo takie, których eksport nie stanowi gównej pozycji w sprzeday. Taki wynik móg by# osi gnity gównie dziki dobrej pozycji na rynku krajowym i lokalnym. 18,6% firm ankietowanych mieci si w kategorii od 100 tys. 1 mln PLN. S to potencjalni eksporterzy, b d$ tacy, którzy swoj dziaalno# eksportow rozpoczli stosunkowo niedawno. Zaliczaj si do nich gównie firmy z bran usugowej, handlowej, maszynowej itp. Wród badanych firm najmniejszy procent (3,1%) stanowiy przedsibiorstwa o sprzeday netto ponidej 100 tys. PLN. To w gównej mierze firmy nowopowstae, na etapie rozwoju. Na powysze pytanie jedynie 7,2% firm nie udzielio odpowiedzi. 10

VI. CERTYFIKAT ISO Z GRUPY 9000 76,3% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 23,7% 24,7% 20,0% 10,0% 0,0% Nie Tak Inne certyfikaty Przewaaj ca cz# firm (76,3%) nie posiada certyfikatu ISO z grupy 9000 (w 2 przypadkach otrzymanie takiego certyfikatu nast pi w bie cym lub na pocz tku przyszego roku). Jednake niewiele poniej ¼ ankietowanych firm posiada taki certyfikat. S to na ogó firmy due, czsto z wieloletnim dowiadczeniem. Wszystkie firmy posiadaj ce certyfikat ISO z tej grupy eksportuj w wikszym lub mniejszym stopniu swoje wyroby. Ponadto okoo 25% badanych firm posiada inne certyfikaty midzy innymi charakterystyczne dla swojej brany: np. HACCP, Znak Bezpiecze,stwa Manufacturing Practice), ISO 14001 itp., GMP (Good 11

HANDEL ZAGRANICZNY DZIAALNOLM, PERSPEKTYWY, BARIERY 12

VII. UDZIA EKSPORTU W SPRZEDAEY W 2002 ROKU 15,5% 10,3% 15,5% 15,5% 32,9% 10,3% 0-20% 21-40% 41-60% 61-80% 81-100% Brak odpowiedzi Najwicej jest firm (32,9%), których udzia eksportu w sprzeday wyniós w ubiegym roku do 20%. Czsto s to firmy nowopowstae, ale take te funkcjonuj ce ju od duszego czasu, które w przewaaj cej wikszoci sprzedaj swoje wyroby na rynku krajowym. Ich ugruntowana pozycja na rynku krajowym pozwala na prowadzenie dziaalnoci eksportowej czsto o marginalnym znaczeniu w ogólnej strukturze sprzeday. Udziau eksportu w sprzeday powydej 20% rozkada si mniej wicej równomiernie. Zaley to midzy innymi od polityki prowadzonej przez firm, jej nastawienia czy bdzie funkcjonowa# przede wszystkim na rynku krajowym, czy te przeznaczy niemale ca sw produkcj na eksport. Powyszy wykres w sposób szczegóowy przedstawia struktur odpowiedzi na to pytanie. 15,5% ankietowanych nie odpowiedziao na to pytanie s to gównie firmy, które dopiero w najbliszym czasie podejm dziaalno# eksportow. 13

VIII. PRZEDMIOT EKSPORTU 70% 67% 60% 50% 40% 30% 23,7% 20% 10% 10,3% 3,1% 13,4% 0% Produkty finalne Pó-produkty Usugi Surowce Brak odpowiedzi Podstawowym przedmiotem eksportu firm podkarpackich s produkty przetworzone (67%). Na terenie województwa funkcjonuj przede wszystkim firmy, które wytwarzaj wyroby gotowe, co niew tpliwie przyczynia si do takiej struktury towarowej eksportu. Jednake naley zwróci# uwag, e blisko ¼ ankietowanych firm eksportuje take pó0- produkty, s to najczciej firmy z brany metalowej i metalurgicznej oraz przetwórstwa spoywczego. Okoo 10% ankietowanych eksportuje us0ugi. Jest to w dalszym ci gu forma niezbyt popularna na terenie województwa podkarpackiego, dlatego ich udzia w strukturze odpowiedzi jest niewielki. Jedynie 3 firmy sporód ankietowanych eksportuj surowce: drewno, miso, surowce metalowe. 13,4% nie udzielio odpowiedzi na to pytanie podobnie jak poprzednio s to gównie firmy, które dopiero w najbliszym czasie podejm dziaalno# eksportow. 14

IX. KIERUNKI EKSPORTU W 2002 ROKU 70% 64% 60% 50% 40% 38,1% 33% 30% 30% 21,6% 19,6% 20% 13,4% 10% 0% Kraje UE Rosja, Biaoru, Ukraina Czechy, Sowacja, Wgry Inne Litwa, Potwa, Estonia USA Brak odpowiedzi Firmy z Podkarpacia najwicej swoich produktów eksportuj do krajów Unii Europejskiej (64%). Jest to duy rynek zbytu, a perspektywa przyst pienia do UE powoduje, e wikszo# firm za strategiczny kierunek eksportu obiera wanie kraje nale ce obecnie do UE. Ponadto duo eksportuje si na Wschód (38,1%) (Rosja, Biaoru, Ukraina) oraz na Po0udnie (33%) (Czechy, Sowacja, Wgry). S to kraje pooone niedaleko od granic województwa podkarpackiego, co niew tpliwie sprzyja wymianie handlowej. Take Litwa, otwa i Estonia s w okoo 20% przypadków krajem docelowym eksportu z firm podkarpackich. W tym przypadku równie blisko# geograficzna przemawia za tym. Stany Zjednoczone Ameryki s stosunkowo duym odbiorc towarów pochodz cych z firm podkarpackich (19,6%). Jest to duy obszarowo kraj, gdzie mona znale$# wielu potencjalnych partnerów. Do USA eksportuje si przede wszystkim: wyroby z brany metalowej i metalurgicznej, maszynowej, a take szko, artykuy spoywcze, alkohol i odzie. 30% ankietowanych firm podao jako kraje docelowe eksportu inne ni wymienione wczeniej, np. Finlandia, Sowenia, Szwajcaria oraz Izrael, Japonia, Australia czy Kanada. 15

Moe to by# zwi zane z zapotrzebowaniem tych krajów na specyficzne produkty, wytwarzane midzy innymi przez firmy z Podkarpacia. 16

X. PERSPEKTYWA ZWIKSZENIA EKSPORTU W LATACH 2003-2004 2,1% 6,1% 91,8% Tak Nie Brak odpowiedzi Zdecydowana wikszo# ankietowanych firm zamierza w przyszym roku zwikszy# swoj dziaalno# eksportow (91,8%). Jedynie dwie firmy zadecydoway, e pozostan na obecnym poziomie eksportu firma produkuj ca odzie oraz firma z brany chemicznej (pierwsza z nich eksportuje 100% swoich wyrobów, co moe oznacza#, e w najbliszym czasie nie planuje si zwikszenia wolumenu sprzeday, natomiast druga firma mieci si w przedziale do 20% jeli chodzi o udzia eksportu w sprzeday i prawdopodobnie chce skupi# si na rynku krajowym). 6,1% nie udzielio odpowiedzi na to pytanie. 17

XI. LICZBA PARTNERÓW ZAGRANICZNYCH 50,5% 12,4% 6,2% 30,9% 1 1-3 Wicej ni 3 Brak odpowiedzi Poowa firm (50,5%) zaznaczya odpowied$ WiJcej nid 3. S to na ogó firmy zajmuj ce si eksportem od duszego czasu i dlatego liczba partnerów jest wiksza. W odniesieniu do pozostaych firm: okoo 30% zadeklarowao, e wspópracuje z 1 3 partnerów, natomiast 6,2% - tylko z jednym. Liczba partnerów zagranicznych jest uzaleniona od sposobów prowadzenia przez firm dziaalnoci eksportowej, wykorzystywanych kanaów dystrybucji oraz liczby docelowych rynków eksportowych. 12 firm nie odpowiedziao na to pytanie. 18

XII. BARIERY W HANDLU ZAGRANICZNYM (od najwadniejszych do najmniej ucicdliwych) Wzrastaj ce koszty dziaalnoci w Polsce Bariery administracyjno-prawne w handlu z WNP Brak wasnych rodków finansowych Polityka kursowa NBP Brak 'wsparcia finansowego' Nieznajomo# lub brak informacji nt. zagranicznych rynków Brak wyspecjalizowanych i szeroko dostpnych usug wspieraj cych eksport Due opó$nienia na granicy Niska jako# infrastruktury drogowej Brak zagranicznych firm chtnych do nawi zania wspópracy Brak zasobów ludzkich Bariery jzykowe i kulturowe Trudnoci we wspópracy z istniej cymi firmami 0 1 2 3 4 5 6 Na powysze pytanie okoo 80% ankietowanych firm udzielio odpowiedzi, pozostae firmy takiej odpowiedzi nie przedstawiy. Z powyszego wykresu wynika, e ankietowane firmy za najbardziej uci liw barier w handlu uznay wzrastajcce koszty dzia0alnoici w Polsce. Jest to powana niedogodno# dla firm, które musz zmaga# si z wszelkimi obci eniami, jakie s na nie naoone w zwi zku z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej. Powoduje to w wielu przypadkach brak moliwoci podejmowania dziaalnoci eksportowej. Na drugim miejscu firmy wymieniy bariery administracyjno-prawne w handlu z WNP. Jest to szczególnie wane z punktu widzenia firm, które przewaaj c cz# swojego eksportu kieruj na rynki wschodnie. 19

Brak w0asnych Irodków znalaz si na trzeciej pozycji. Jest to niew tpliwie powana przeszkoda w rozpoczciu b d$ rozszerzaniu dziaalnoci eksportowej, która cile wi e si z barier uznan przez ankietowane firmy za najwaniejsz. Polityka kursowa NBP to znacz ca przeszkoda dla dziaalnoci eksportowej. Niestabilno# waluty krajowej moe spowodowa# powstanie strat w handlu zagranicznym. Kolejna kwestia to brak wsparcia finansowego. Wynika z tego wyra$nie, e najwicej problemów w przypadku dziaalnoci eksportowej sprawia brak rodków na rozpoczcie i prowadzenie dziaalnoci handlowej z zagranic. Równie wan kwesti stanowi brak informacji nt. rynków zagranicznych. Funkcjonuj ce Izby Gospodarcze specjalizuj si w udzielaniu informacji dla eksporterów prowadz cych ju dziaalno# (np. prowadz szkolenia w kwestiach eksportowych), jednake brak jest instytucji, która pomogaby na etapie pocz tkowym (tj. zbieranie informacji nt. rynków zagranicznych, pomoc w nawi zywaniu kontaktów zagranicznych itp.) potencjalnym eksporterom lub przedsibiorcom ju eksportuj cym, którzy chc poszukiwa# nowych rynków zbytu. Uci liwo# kolejnych barier zmniejsza si stopniowo, a do barier jjzykowych i kulturowych oraz trudnoici we wspó0pracy z istniejccymi firmami. Ankietowane firmy uznay, i s to najmniej istotne bariery w handlu, które mona pokona# bez wikszych trudnoci. 20

XIII. ZWIKSZENIE PENETRACJI RYNKÓW EKSPORTOWYCH DZIAANIA 80,0% 72,2% 70,0% 60,0% 50,0% 53,6% 48,5% 47,4% 40,0% 35,1% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Bezporedni kontakt z klientami Wspópraca z porednikami (agentami) Udzia w tragach i wystawach handlowych Gromadzenia informacji nt. rynków zagranicznych Reklama/marketing zagranic 11,3% 8,2% Utworzenie oddziaów zagranic Wspópraca z zagranicznymi firmami promuj cymi Wspópraca z Centrum Obsugi Inwestora przy RARR S.A. 4,1% Brak odpowiedzi 9,3% Zdecydowana wikszo# firm wymieniaj c dziaania maj ce na celu zwikszenie penetracji rynków eksportowych wskazaa bezpoiredni kontakt z klientami (72,2%). Jest to stosunkowo prosta i efektywna forma zdobywania nowych rynków i dlatego najczciej praktykowana, take przez firmy z Podkarpacia. Okoo 50% ankietowanych firm wspó0pracuje z poirednikami. Tego typu dziaanie wybieraj firmy zarówno nowopowstae, jak i dziaaj ce ju przez jaki czas, gdy jest to prosta forma penetracji rynków eksportowych. 21

Na podobnym poziomie znalazy si dwie kolejne formy dziaania: udzia0 w targach i wystawach handlowych oraz gromadzenie informacji nt. rynków zagranicznych (odpowiednio 48,5% i 47,4%). S one poniek d zwi zane ze sob, poniewa podczas targów organizowanych zagranic firma moe zdoby# informacje na temat interesuj cych j rynków, ale take nawi za# kontakty z potencjalnymi odbiorcami za granic. Mniejsz, cho# nie najmniejsz, popularnoci cieszy si reklama/marketing zagranicc (35,1%), gównie z powodu wysokich nakadów finansowych, jakie wi si z tego typu pozyskiwaniem nowych rynków eksportowych. Pozostae formy penetracji rynków eksportowych wybierane s przez firmy raczej sporadycznie: Utworzenie oddzia0ów zagranicc (11,3%) kosztowna forma dziaania, szczególnie w razie niepowodzenia. Wspó0praca z zagranicznymi firmami promujccymi (8,2%) utrudniony dostp do takich firm oraz wysokie koszty promocji firmy zagranic. Wspó0praca z COI (4,1%) obecnie z tej formy skorzystao tylko kilka firm, jednake postpuj ce obecnie rozszerzenie dziaalnoci Centrum o promocj eksportu w województwie podkarpackim powinno przyczyni# si do zwikszenia popularnoci tej formy usug w badaniach rynków eksportowych. 9,3% nie odpowiedziao na to pytanie firmy, które nie podejmoway do tej pory dziaalnoci eksportowej. 22

XIV. PREFEROWANE USUGI W ZAKRESIE WSPIERANIA EKSPORTU 80,0% 70,0% 74,2% 69,1% 67% 60,0% 50,0% 48,5% 40,0% 36,1% 30,0% 26,8% 20,0% 10,0% 0,0% Pomoc w znalezieniu partnerów zagranicznych Informacje nt. rynków zagranicznych Wsparcie finansowe Pomoc w zakresie dziaalnoci promocyjnej Specjalistyczne szkolenia Doradztwo biznesowe 3,1% 1% Inne Brak odpowiedzi Wród wymienionych w ankiecie usug w zakresie wspierania eksportu najbardziej preferowane okazay si trzy: Pomoc w znalezieniu partnerów zagranicznych (74,2%) usug t wybieray firmy posiadaj ce ju partnerów, najczciej od 1 3, ale take te, które wspópracuj z wicej ni 3 partnerami. Widoczne jest tu wyra$ne przekonanie firm o koniecznoci podejmowania wspópracy z partnerami zagranicznymi w celu rozszerzania dziaalnoci eksportowej. Informacje nt. rynków zagranicznych (69,1%) wynika z tego wyra$ny brak instytucji, która specjalizuje si w tego typu dziaalnoci. Wymienione wczeniej Izby Gospodarcze skupiaj si gównie na dziaaniach promocyjnych i szkoleniowych dla eksporterów ju dziaaj cych. Szans moe by# Centrum Obsugi Inwestora w chwili obecnej rozszerza swoj dziaalno# o promocj eksportu w województwie podkarpackim (stworzenie tzw. Tapety Eksportowej, dostarczanie informacji nt. rynków zagranicznych, Poradnik dla eksportera itp.). 23

Wsparcie finansowe (67%) w dalszym ci gu duym problemem, który powstrzymuje firmy przed podejmowaniem b d$ rozszerzaniem dziaalnoci eksportowej jest brak rodków finansowych na badanie potencjalnych rynków eksportowych, pozyskiwanie odbiorców zagranic, reklam itp. Niecae 50% firm zaznaczyo pomoc w zakresie dzia0alnoici promocyjnej (48,5%) jako jedn z preferowanych usug w zakresie wspierania eksportu. W chwili obecnej reklama firmy zagranic jest bardzo kosztown form promocji, dlatego firmy czsto poszukuj alternatywnych, ale czasem mniej skutecznych form zachcania odbiorców zagranicznych do nabycia produktu tej firmy. Mniejsze poparcie dla specjalistycznych szkole& (36,1%) oraz doradztwa biznesowego (26,8%) moe wskazywa# na pewne dowiadczenie firm w kwestiach eksportowych. Kilka firm wskazao inne formy wspierania eksportu takie jak: doradztwo prawne, tanie ubezpieczenia kwot eksportowych czy gwarancje rz dowe. Tylko jedna firma nie udzielia odpowiedzi na to pytanie. 24

XV. PRZYSTPIENIE POLSKI DO UE POMOCNE DLA ZWIKSZENIA EKSPORTU W FIRMIE CZY NIE? 35,1% 12,4% 52,5% Tak Nie Brak odpowiedzi Zaskakuj ce moe wydawa# si, e jedynie poowa ankietowanych firm (52,5%) uwaa, e przyst pienie Polski do UE bjdzie pomocne w zwikszeniu eksportu na rynki zagraniczne. Moe to wynika# ze sceptycznego podejcia pozostaych firm odnonie czonkostwa Polski w UE, ale z drugiej strony firmy, które eksportuj np. gównie na Wschód mog obawia# si, e powstan w zwi zku z tym utrudnienia w eksportowaniu poza granice Unii. 35,1% uwaa, e przyst pienie Polski do Unii nie pomode jej w zwikszeniu eksportu na rynki zagraniczne, natomiast 12,4% nie udzielio odpowiedzi na ten temat. 25

WNIOSKI Przeprowadzona analiza odpowiedzi zaprezentowanych przez badane firmy pozwala na wysnucie podstawowego wniosku, e przedsibiorstwa z województwa podkarpackiego s wiadome moliwoci, jakie daje prowadzenie dziaalnoci eksportowej i generalnie przewaaj ca wikszo# firm jest zdecydowana na rozszerzenie dziaalnoci w zakresie wymiany handlowej z zagranic. Naley podkreli#, e wród badanych firm znalazy si równie takie, które na dzie, dzisiejszy nie eksportuj jeszcze swoich towarów (z grupy badanych przedsibiorstw stanowi one ponad 15%), jednake zainteresowanie wynikaj ce cho#by z samego faktu wypenienia ankiety pozwala myle#, e firmy te s zainteresowane rozpoczciem w niedalekiej przyszoci wspópracy z zagranicznymi kontrahentami. Poza najwaniejszym wnioskiem wynikaj cym z przeprowadzonych bada,, mona zaprezentowa# szereg dodatkowych konkluzji: 1. Do najbardziej popularnych bran w przypadku znacz cych eksporterów (przedsibiorstwa eksportuj ce powyej 50% swoich wyrobów) zaliczaj si przede wszystkim: handel, brana maszynowa i elektro-maszynowa, metalowa i metalurgiczna, przetwórstwa spoywczego oraz budowlana. Sporód pozostaych gazi gospodarki najczciej wymieniana bya brana drzewna oraz firmy produkuj ce wyroby ze szka. 2. Mona wyra$nie zauway#, e firmy które sprzedaj swoje wyroby za granic zdaj sobie spraw, i o pozycji firmy na rynkach zagranicznych decyduje midzy innymi jej wizerunek. W zwi zku z tym przewaaj ca wikszo# znacz cych eksporterów posiada certyfikat ISO z grupy 9000 uwaany za najwaniejszy certyfikat w kwestii jakoci. Ponadto firmy czsto staraj si pozyska# inne certyfikaty, by w ten sposób podnie# presti przedsibiorstwa na rynku krajowym oraz zagranicznym. 3. Z przeprowadzonych bada, wynika wyra$nie, i najwikszym odbiorc towarów i usug z firm podkarpackich jest Unia Europejska. Przemawia za tym nie tylko wielko# i chonno# rynku unijnego, ale take bliska perspektywa czonkostwa w strukturach Unii, czego bezporednim rezultatem bdzie midzy innymi zniesienie barier w handlu midzynarodowym. 4. Ankietowane przedsibiorstwa zdaj sobie spraw z istniej cych barier w handlu zagranicznych, jednak staraj si podejmowa# aktywne dziaania maj ce na celu pokonanie tych trudnoci. 5. Niewystarczaj ce rodki finansowe oraz brak instytucji wpieraj cych dziaania eksporterów to najwiksze problemy, które powstrzymuj firmy przed 26

podejmowaniem b d$ rozszerzaniem dziaalnoci eksportowej. Rozwi zaniem moe by# uatwienie dostpu firm eksportowych do preferencyjnych kredytów i poyczek oraz innych form dofinansowania eksporterów oraz rozszerzenie dziaalnoci Centrum Obsugi Inwestora przy RARR S.A. o promocj eksportu w regionie. 6. Przyst pienie Polski do UE nadal stanowi kwesti sporn wród firm podkarpackich. Najwicej obaw maj przedsibiorstwa, które funkcjonuj stosunkowo krótko. Ich mao ugruntowana pozycja stanowi podstawowy problem. Wród firm, które na pytanie Czy przyst pienie Polski do Unii Europejskiej pomoe Pa,stwa firmie znacz co zwikszy# eksport na rynki zagraniczne? odpowiedziay: nie, najwikszy udzia maj spóki z o.o. oraz osoby fizyczne. Gównym powodem takiego rozumowania moe by# obawa przed konkurencj ze strony firm zachodnich. Analiza potencjau eksportowego przedsibiorstw z województwa podkarpackiego z pewnoci pozwoli na podjcie odpowiednich kroków w celu rozwijania i promowania eksportu na terenie regionu Podkarpacia. 27

LITERATURA 1. Kaszuba K., Kawa P. Przewodnik po Unii Europejskiej. Poradnik dla przedsibiorcy eksportera. Maopolski Instytut Gospodarczy, Rzeszów 2002. 2. Podkarpackie powiaty. Urz d Marszakowski Województwa Podkarpackiego. Rzeszów 2003. 3. Hildebrandt A. (red.) Profil wraliwoci gospodarki regionalnej na integracj z Uni Europejsk. Województwa Podkarpackie. Instytut Bada, nad Gospodark Rynkow, Gda,sk 2003. 28