Zniszczol Paweł, Kaźmierczak Urszula, Kropkowska Patrycja, Bułatowicz Irena, Strojek Katarzyna, Skrzydlewska Katarzyna, Zukow Walery. Ocena zaburzeń koordynacji wzrokowo ruchowej dzieci z zespołem = Evaluation of the visually-mobility coordination of children with Down syndrome. Journal of Health Sciences. 2014;4(9):215-230. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. Retrieved from http://journal.rsw.edu.pl/index.php/jhs/article/view/2014%3b4%289%29%3a215-230. DOI: 10.13140/2.1.2471.0409 http://dx.doi.org/ 10.13140/2.1.2471.0409 The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 1107. (17.12.2013). The Author (s) 2014; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Conflict of interest: None declared. Received: 10.06.2014. Revised 07.08.2014. Accepted: 05.09.2014. Ocena zaburzeń koordynacji wzrokowo ruchowej dzieci z zespołem Evaluation of the visually-mobility coordination of children with Down syndrome Zniszczol Paweł¹, Kaźmierczak Urszula¹, Kropkowska Patrycja¹, Bułatowicz Irena¹, Strojek Katarzyna¹, Skrzydlewska Katarzyna¹, Zukow Walery 2 1 Katedra i Zakład Kinezyterapii i Masażu Leczniczego CM UMK w Toruniu 2 Wydział Kultury Fizycznej, Zdrowia i Turystyki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Polska SŁOWA KLUCZOWE: zespół, zaburzenia, koordynacja wzrokowo - ruchowa KEY WORDS: Down syndrome, disorders, optical motor coordination, eye-hand coordination STRESZCZENIE Celem pracy była ocena zaburzeń koordynacji wzrokowo-ruchowej dzieci z zespołem uczęszczających do Zespołu Szkół nr 8 im. H. Ch. Andersena oraz w Wojewódzkim Ośrodku Rehabilitacji Dziecięcej w Bydgoszczy. Rozwój motoryczny dzieci z zespołem przebiega według własnego specyficznego cyklu, ponieważ zmianie ulega kolejność nabywania umiejętności rozwojowych. Dotyczy to przede wszystkim umiejętności zależnych od kontroli postawy. Badania objęto pięcioro dzieci z zespołem. Polegało na przeprowadzeniu dwóch testów sprawdzających zdolności intelektualne, testu ruchowego, składającego się ze slalomu z woreczkiem na głowie i rzutu woreczkiem do celu oraz pokazywania figur. Wykazano że dzieci z zespołem charakteryzują się wyraźnie wolniejszym rozwojem psychoruchowym niż ich zdrowi rówieśnicy. Ukazują to znacznie gorsze wyniki testów oceniających koordynację wzrokowo-ruchową dzieci z zespołem. ABSTRACT The aim of the study was to evaluate disorders of visual-motor coordination of children with Down syndrome attending the School No. 8 them. H. Ch. Andersen and the Regional Centre for the Rehabilitation of Children in Bydgoszcz in Bydgoszcz. Motor development of children with Down syndrome runs by their specific cycle, because change is the order of the acquisition of skills development. This applies primarily dependent on the skills of postural control. The study consisted five children with Down syndrome. Was performed by two tests in intellectual abilities, motor test, consisting of a slalom of the bag on his head and kick bag to target and mapping the figures shown. It has been shown that children with Down syndrome have a significantly slower psychomotor development than their healthy peers. They show a much worse performance assessment tests hand-eye coordination of children with Down syndrome. 215
WPROWADZENIE Zespół jest jedną z lepiej poznanych aberracji chromosomowych człowieka. Dodatkowy chromosom 21 jest jednym z najmniejszych ludzkich autosomów zaliczanych do grupy G która odpowiada za: rozwój umysłowy, motoryczny i inteligencję (obniżając je), napięcie mięśni, elastyczność chrząstek i ścięgien, gibkość stawów, wysokość ciała i proporcję między tułowiem a kończynami, proporcje czaszki oraz rozwój somatyczny serca, narządów płciowych, miednicy, fałdu nakątnego oka, tęczówki, soczewki, paliczków rąk i śródręcza, wzorów dermatoglificznych dłoni i stóp, zatok bocznych nosa, kształtu małżowiny usznej, jakości i ilości włosów, wielkości zębów, grubości kości mózgoczaszki [1, 2]. Częstość występowania zespołu wśród żywo urodzonych noworodków wynosi 1 na 600-700. Jest to najczęstsza aberracja ludzkich chromosomów autosomalnych. Około 20% dzieci z zespołem rodzi się martwych, a 60% ulega poronieniu samoistnemu we wczesnym okresie ciąży. Występowanie zespołu jest niezależne od koloru skóry, klimatu, rasy, kultury, warunków socjalnych [2]. U dzieci z zespołem zmianie ulega kolejność nabywania umiejętności rozwojowych. Dotyczy to przede wszystkim umiejętności zależnych od kontroli postawy, które przyswajane są w okresie późniejszym. Brak regulacji posturalnej wpływa na kolejność występowania faz rozwojowych. W pierwszych trzech latach życia obserwuje się zaburzenia anatomiczne i funkcjonalne budowy ciała, nieprawidłowe wzorce postawy i lokomocji oraz późniejsze pojawienie się prawidłowych wzorców w motoryce spontanicznej [3]. Dlatego rozwój motoryczny dzieci z zespołem przebiega według własnego specyficznego cyklu, trudno go oceniać w odniesieniu do dzieci zdrowych [4]. mają różnorodne temperamenty, od cichych i uważnych do impulsywnych i aktywnych. U dzieci z zespołem często występują zachowanie takie jak: zmiana nastroju, rzucanie przedmiotami, oddalanie się i uciekanie, trudności z zabawianiem się, koncentracją przy zabawie przez dłuższy czas. Problemy te nie wynikają z poziomu rozwoju umysłowego, lecz niższym poziomem rozwoju mowy, gorszymi możliwościami porozumiewania się oraz słabszą samoobsługą. Elżbieta Minczakiewicz wyróżnia dwa typ dzieci z zespołem : dzieci ruchliwe, pobudzone psychoruchowo (eteryczne) bądź spokojne, zahamowane (apatyczne, torpidalne). Dzieci eteryczne są spostrzegawcze i lubią naśladowywać innych. Często zmieniają miejsce i gestykulują, pomagają innym. Są towarzyskie, czasem płochliwe, ostrożne, nieufne. Łatwo nawiązują kontakt z innymi, lubią być w centrum uwagi. Dzieci apatyczne są ociężałe, mało aktywne ruchowo, powolne i niezręczne. Rzadko odpowiadają na pytania, mogą być złośliwe i agresywne. Inteligencja dzieci z zespołem jest zazwyczaj obniżona. Najczęstszym stopniem upośledzenia umysłowego występującym u tych dzieci jest stopień umiarkowany, IQ mieści się tutaj od 35/40 do 50/55. W stopniu lekkim od 50/55 do 70, w stopniu znacznym od 20/25 do 35/40, a w głębokim stopniu poniżej 20/25. charakteryzują się trudnościami w opanowaniu mowy. Wielu z nich ma problemy w łączeniu i koordynowaniu informacji pochodzących z rożnych zmysłów np. koordynacji wzrokoworuchowej, jednak zdobywają nowe umiejętności i sprawności, ale w tempie wolniejszym niż u dzieci o prawidłowym rozwoju [2, 5]. 216
Koordynacja wzrokowo-ruchowa jest umiejętnością łączenia ruchów poszczególnych części ciała z tym co widzą oczy. Zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej dzieci przedszkolnych charakteryzuje się mało precyzyjnymi ruchami podczas wykonywania prostych zadań. Zaburzenia te widoczne są zwłaszcza przy rysowaniu. Dzieci mają problem z trzymaniem kredki oraz dokańczaniem prac [6]. GRUPA BADAWCZA Badaniem zostało objętych pięcioro dzieci z zespołem w wieku od 4 do 11lat (średnia wieku badanych wyniosła 6,5 roku). Najstarsze dziecko z zespołem miało 11 lat, a najmłodsze 4 lata. Grupę kontrolną stanowiło sześcioro pięcioletnich zdrowych dzieci. Osoby badane były w Zespole Szkół nr 8 im. H. Ch. Andersena w Bydgoszczy oraz Wojewódzkim Ośrodku Rehabilitacji Dziecięcej w Bydgoszczy. Tytuł wykresu GRUPA BADAWC ZA; Dzieci z zespołem ; GRUPA BADAWC ZA; Dzieci Dzieci z zdrowe zespołem ; 6; 55% Ryc. 1 Ilość dzieci z zespołem oraz dzieci zdrowych biorących udział w badaniu. METODYKA BADAŃ Badania były prowadzone u dzieci z zespołem. Badanie polegało na przeprowadzeniu dwóch testów sprawdzających zdolności intelektualne: rozdawania kart według Rene Zazzo i testu na podstawie skali Wechslera, jednego testu ruchowego, składającego się ze slalomu z woreczkiem na głowie i rzutu woreczkiem do celu oraz pokazywania figur. Rozdawanie 32 kart według Rene Zazzo polega na odkładaniu karty jedna po drugiej na stół, jak najszybciej. Należy je trzymać pomiędzy kciukiem i palcem wskazującym, jedną po drugiej, uważając aby nie wziąć lub nie upuścić na raz dwóch kart. Trzeba to robić jak 217
najszybciej. Za każdym razem gdy 2 karty zostaną odłożone równocześnie, notuje się +1, a następnie do ogólnego czasu trwania próby dodaje się 1 sekundę. Nie pozwalamy dziecku na podnoszenie upuszczonej karty na stół czy na podłogę, ani podnoszenia karty ze stosu leżącego na stole, gdy dziecko spostrzegło, że położyło 2 karty na stół. Nie pozwala się na inne układanie kart niż na 1 stos, i przewracania karty gdy upadła na stos drugą stroną. Po wykonaniu testu jedną ręką, następuje wykonanie badania drugą ręką [7]. Test na podstawie skali Wechslera polega na dorysowywaniu brakujących elementów na obrazkach. Dziecko otrzymuje 10 obrazków: słońce bez promieni, dom bez drzwi, krzesło bez nogi, kwiat bez części płatków, misiu bez ucha, samochód bez koła, kot bez ogona, lalka bez buta, motyl bez skrzydła i kurtka bez guzika. Obok rysunków niekompletnych znajdują się prawidłowe obrazy, dziecko musi dorysować elementy tak jak na wzorze [8]. Test ruchowy składa się z trzech etapów. Najpierw dziecko idzie z woreczkiem na głowie pokonując slalom przez 5m i wraca. Uważnie i szybko przechodzi pomiędzy pachołkami tak aby ich nie dotknąć i nie przewrócić. Wykorzystujemy 5 gęsto (co 80 cm) ustawionych pachołków. Ważne aby woreczek nie upadł i nie był przytrzymywany ręką. W razie upadku należy podnieść woreczek i umieścić na głowie. O wyniku świadczy czas wykonania slalomu, oraz ilość upadków woreczka. Kolejnym etapem są rzuty woreczkiem do celu oddalonego o 3m. Badany wykonuje 5 rzutów, ilość trafień to ilość zdobytych punktów. Ostatnim zadaniem jest pokazywanie figur. Polega na naśladowaniu pokazanych figur: 1) stanie w rozkroku ręce nad głową 2) stanie na nogach złączonych ręce w bok na wysokości barków 3) stanie w rozkroku prawa ręka uniesiona nad głowę, lewa dłoń ułożona na lewym biodrze 4) siad prosty dłonie podparte na wysokości miednicy 5) siad ze zgiętymi kolanami dłonie położone na kolana 6) klęk dłonie ułożone na lewym biodrze (prawa ręka od przodu) 7) klęk na lewym kolanie, prawa noga wyprostowana w 8) stanie lewa noga w wykroku, a prawa w zakroku, ręce wzdłuż tułowia WYNIKI W teście rozdawania 32 kart zdrowe dzieci dla prawej ręki uzyskały średni czas 46.05s, ze średnią błędów 2.25. Największa ilość błędów popełnionych przez dzieci to 6, a najmniejsza to 0. Dla lewej ręki średni czas wynosi 48.2 s i 1,42 błędów, przy maksymalnie 5 popełnionych błędach oraz próbach bezbłędnych. Dwoje dzieci z zespołem wykonało tylko to zadanie. Troje nie chciało wykonywać tej próby zarówno prawą jak i lewą ręką. Średni czas uzyskany przez dwoje dzieci z zespołem dla prawej ręki wynosi 53.68s, ze średnią błędów równą 6.75. Maksymalna liczba błędów wyniosła 11, a najmniejsza 3. Dla lewej ręki średni czas wyniósł 61.62s ze średnią 218
Sekundy błędów 7.25, przy maksymalnie popełnionych 13 błędach w próbie, oraz najmniejszej ilości popełnianych błędów równej 3. Tab. 1 Czas uzyskany przez dzieci zdrowe i z zespołem podczas wykonywania testu rozdawania 32 kart prawą ręką. Grupa dzieci Średni czas (s) Najniższy czas (s) Najwyższy czas (s) Średnia błędów D. zdrowe 46.05 34 71.1 2.25 D. z zespołem 53.68 48.5 59.85 6.75 53,68 s 46,05 s Ryc. 1 Uzyskany średni czas przez dzieci zdrowe i z zespołem podczas wykonywania testu rozdawania 32 kart prawą ręką. 219
Ilość błędów błędów; Dzieci z zespołem ; 6.75 błędów; Dzieci zdrowe; 2.25 Ryc. 2 błędów uzyskana przez dzieci zdrowe i z zespołem podczas wykonywania testu rozdawania 32 kart prawą ręką. Tab. 2 Czas uzyskany przez dzieci zdrowe i z zespołem podczas wykonywania testu rozdawania 32 kart lewą ręką. Grupa dzieci Średni czas (s) Najniższy czas (s) Najwyższy czas (s) Średnia błędów D. zdrowe 48.2 38 66.7 1.42 D. z zespołem 61.62 55.9 69.85 7.25 220
Ilość błędów Sekundy 61,62 s 48,2 s Ryc. 3 Uzyskany średni czas przez dzieci zdrowe i z zespołem podczas wykonywania testu rozdawania 32 kart lewą ręką. błędów; Dzieci z zespołem ; 7.25 błędów; Dzieci zdrowe; 1.42 Ryc. 4 błędów uzyskana przez dzieci zdrowe i z zespołem podczas wykonywania testu rozdawania 32 kart lewą ręką. 221
Punkty Test polegający na dorysowaniu brakujących elementów na podstawie testu Wechslera dzieciom zdrowym nie sprawił większych problemów. Otrzymały 9.5 na 10 możliwych punktów. poradziły sobie znacznie gorzej z tym zadaniem. Uzyskały 4.3 na 10 punktów, a ich rysunki często były nieczytelne i niedokładne, rysowały kreski i koła. Tab. 3 Ilość punktów uzyskanych przez dzieci zdrowe i z zespołem przy dorysowywaniu brakujących elementów na podstawie testu Wechslera. Grupa dzieci punktów Najniższy wynik Najwyższy wynik D. zdrowe 9.5 8 10 D. z zespołem 4.3 2 8 punktów; ; 9.5 punktów; Dzieci z zespołem ; 4.3 Ryc. 5 Ilość uzyskanych punktów przez dzieci zdrowe i z zespołem podczas dorysowywania brakujących elementów na podstawie testu Wechslera. W rzutach do celu dzieci zdrowe uzyskały średnio 3 na 5 punktów. W najlepszej próbie oddano 4 celne rzuty, a w najgorszej 2. uzyskały średnią 2.8 na 5 punktów przy najlepszej próbie 5, a najsłabszej 1. 222
Punkty Tab. 4 Ilość punktów uzyskanych przez dzieci zdrowe i z zespołem przy rzutach do celu. Grupa dzieci punktów Najmniejsza punktów ilość Największa punktów ilość D. zdrowe 3 2 4 D. z zespołem 2.8 1 5 punktów; ; 3 punktów; Dzieci z zespołem ; 2.8 Ryc. 6 Wykres przedstawiający ilość punktów uzyskanych przez dzieci zdrowe i z zespołem podczas rzutów do celu. Kolejnym testem był slalom z woreczkiem na głowie. Wśród grupy kontrolnej średni czas wynosił 15.66 s, a średnia upadków to 0.67. Maksymalna liczba upadków to 1, były również próby bezbłędne. Jedno dziecko z zespołem nie chciało wykonywać tego zadania, natomiast drugie dziecko wykonało slalom do połowy w czasie 13 sekund z dwoma upadkami woreczka. Pozostała trójka dzieci uzyskała średni czas 20.98 s, a średnia upadków woreczka to 3.33, najwięcej razy woreczek upadł 6 razy w próbie, a najmniej 2 razy w innej próbie. 223
Sekundy Tab. 5 Czas uzyskany przez dzieci zdrowe i z zespołem podczas slalomu. Grupa dzieci Średni czas (s) Najniższy czas (s) Najwyższy czas (s) Średnia dodatkowych sekund D. zdrowe 15.66 9.7 28.8 0.67 D. z zespołem (3) 20.98 14.55 26.0 3.33 20,98 s 15,66 s Ryc. 7 Średni czas w (s) uzyskany przez dzieci zdrowe i z zespołem podczas slalomu z woreczkiem na głowie. 224
Sekundy Średnia dodatkowych sekund; Dzieci z zespołem ; 3.33 Średnia dodatkowych sekund; Dzieci zdrowe; 0.67 Ryc. 8 Średnia dodatkowych sekund uzyskanych przez dzieci zdrowe i z zespołem podczas slalomu z woreczkiem na głowie. Ostatnim testem było pokazywanie figur. otrzymały 7 na 8 punktów. Dzieci z zespołem, szybko nudziło się to zadanie, co było powodem uzyskania wyniku4.8 na 8 punktów. Tab. 6 Ilość punktów uzyskanych przez dzieci zdrowe i z zespołem w odbiciu lustrzanym. Grupa dzieci punktów Najmniejsza punktów ilość Najwyższa punktów ilość D. zdrowe 7 6 8 D. z zespołem 4.8 1 8 225
Ilość punktów punktów; Dzieci zdrowe; 7 punktów; Dzieci z zespołem ; 4.8 Ryc. 9 Ilość uzyskanych punktów przez dzieci zdrowe i z zespołem w odbiciu lustrzanym. DYSKUSJA W zespole opóźnienie dojrzewania móżdżku, mniejszy móżdżek i pień mózgu, to tylko niektóre z neuropatologicznych cech negatywnie wpływających na równowagę ciała oraz szeroko rozumianą koordynację ruchów, a także na szybkość biegania. Zwłaszcza u dzieci starszych z zespołem widoczne jest, iż problemy wynikające m.in. z patologii w obrębie układu nerwowego takie, jak zaburzenia koordynacji ręka oko, lateralizacji, wzrokowej kontroli ruchu, szybkości reakcji, zwinności, równowagi statycznej i dynamicznej powodują uzyskiwanie gorszych wyników w testach motorycznych w porównaniu do dzieci bez zespołu [1, 9]. Zaburzenia struktury i funkcji narządu wzroku występują u większości dzieci z trisomią 21 chromosomu (60-69%), a liczba ich rośnie wraz z wiekiem dziecka od 38% u dzieci w wieku 2-12 miesięcy do 80% wśród dzieci w wieku 5-12 lat. Rzadziej występuje nadwzroczność u 28% i astygmatyzm u 31%, zez u 25%, a oczopląs u 22%, natomiast zaćma u 13% [2]. Z tego powodu jak i hipotonii czy nie wystarczającej siły, ale także z powodu trudności w zakresie koordynacji wzrokowo ruchowej: kierowanie rąk, stóp czy zabawek do ust, już przez małe dzieci z zespołem może być utrudnione [1]. Malak, Kotwicka, Krawczyk-Wasielewska, Mojs i Samborski zauważają że dzieci z zespołem o upośledzeniu umysłowym większym od łagodnego mają mniejsze możliwości motoryczne w porównaniu do dzieci zdrowych oraz z łagodnym upośledzeniem umysłowym. [9]. Potwierdzeniem tego są wyniki przeprowadzonych badań.volman, Visser i Lensvelt- Mulders stwierdzają że problem w koordynacji ruchowej i kontroli posturalnej dzieci z 226
zespołem mają znaczny wpływ na rozwój adaptacji i funkcjonowania tych dzieci w życiu codziennym i w szkole [10]. Rozwój psychoruchowy dzieci z zespołem przebiega w specyficzny sposób z powodu hipotonii mięśniowej, niewłaściwego rozwoju odruchów, niestabilności stawów i otyłości. Opóźnieniu ulega kolejność faz rozwojowych, głównie związanych z kontrolą postawy. Cowie wykazał u 79% dzieci z zespołem w wieku 33-46 miesięcy w reakcji Landau brak wyprostu tułowia oraz reakcji prostowania głowy i kończyn, co za tym idzie słabszą reakcję odzyskiwania i utrzymania równowagi związanym z stopniem hipotonii mięśniowej [3]. Wyjaśnia to mniejsze umiejętności w zabawach dzieci z zespołem, ponieważ brak kontroli postawy, utrudnia im poruszanie się, a zarazem zabawę, gdyż ręce są wykorzystywane przy utrzymywaniu równowagi [10]. osiągają zazwyczaj wszystkie funkcje z zakresu rozwoju motorycznego, ale wolniej w porównaniu do rówieśników. Dlatego rozwój motoryczny osób z zespołem określany jest jako nieharmonijny i opóźniony. Różnić się może od rozwoju dzieci bez dodatkowego chromosomu m.in. zaburzeniami w zakresie zdolności wymagających utrzymania równowagi. Pomimo licznych objawów opóźnienia rozwoju ruchowego, większość dzieci chodzi i jest ruchowo dość sprawna [11]. Analizując umiejętności motoryczne w kolejnych okresach życia, dostrzec można, iż umiejętności ruchowe, które powinny wystąpić w piątym roku życia zdobywane są 2 lata później w porównaniu do rówieśników bez zespołu. W szóstym roku życia nie udaje się wielu dzieciom z zespołem zdobyć wszystkich zdolności, które dzieci bez opóźnienia osiągają do piątego roku życia [1]. Carmeli, Ariav, Bar-Yossef, Levyi Imam wskazują że starsi ludzie z zespołem, po 40 roku życia mogą mieć większe problem z koordynacją wzrokowo ruchową, niż zdrowi ludzie [12]. Z moich badań wynika że dzieci z zespołem mają również gorszą niż zdrowe dzieci koordynację wzrokowo ruchową, jednakże z wiekiem może ona się poprawić. Potwierdzeniem tego jest wypowiedź JoeyKane a, który twierdzi że ma dobrą koordynację wzrokowo-ruchową gdy gra w Xbox a [13]. UtaFrith i Christopher D. Frith W badaniach stwierdzają, że dzieci z zespołem są powolne w stosunku do dzieci zdrowych i autystycznych, przypuszczają że jest to spowodowane trudnościami w planowaniu i zastosowaniu złożonych czynności. Po wykonaniu zadania, przerwie i kolejnej próbie nie wykazują poprawy w wykonywanym zadaniu [14]. Uwidaczniają to osiągane przez dzieci z zespołem wyniki przeprowadzonych testów, które wskazują nawet na gorszy czas wykonania drugiej próby niż pierwszej. Minczakiewicz wskazuje że eteryczne dzieci z zespołem wymagają dłuższej koncentracji i uwagi, znacznego wysiłku umysłowego lub fizycznego przy wykonywaniu zadań ruchowych. Dzieci te szybko się męczą i zniechęcają, a nadmiar zabawek stwarza chaos, rozprasza uwagę dziecka, niekiedy wyzwala niepotrzebny lęk i sprawia że przestają one się interesowa [15]. Tak też było przy wykonywaniu test rozdawania kart z dziećmi, które nie wykonały tego zadania, zarazeminteresowały się innymi przedmiotami znajdującymi się obok nich. Trudny również dla badanych okazał się slalom z woreczkiem na głowie. Zdrowe dzieci wykonywały to zadanie wolno biegnąc a nie chodząc. Dla dzieci z zespołem taka umiejętność jak szybkość, rotacja tułowia i faza lotu podczas biegu w wieku 5-6 lat jest bardzo problematyczna. Jedynie jedenastoletnie dziecko z zespołem poradziło sobie z tą próbą w porównywalny sposób do dzieci zdrowych. 227
Wynika to z jeszcze nie do końca rozwiniętych u badanych tych umiejętności w stopniu zadowalającym, co z tego wynika dzieci z zespołem mają problemy z szybkości i koordynacją ruchową [9]. Tak jak przy innych wykonywanych testach, dzieci z zespołem wolały zajmować się innymi przedmiotami znajdującymi się w sali podczas tych zadań niż koncentrować się na samych zadaniach. O Connor and Hermelin stwierdzili, że dzieci z zespołem słabiej przerysowują wzory i obrazki, zarazem uważają, że zadania wymagające kontroli wzrokowej będą miały wyniki znacznie gorsze niż dzieci zdrowe [14]. Cunningham podaje że dziecko z zespołem przerysowuje kółko przeciętnie w wieku około 4 lat (48 miesięcy), jednak ta funkcja może wystąpić w zakresie 36 do 60 miesiąca życia. [16]. Henderson, Morris i Frith ukazują problem dzieci z zespołem z rysowaniem po wzorze, jak i śledzenie wzrokiem wzoru i rysowanie go na kartce. Dzieci robiły to niestarannie, nie umiały zachować podanego wzoru, tak jak to czyniły badane dzieci [17]. Spano i wsp. w badaniach wykazują również słabsze wyniki koordynacji wzrokowo ruchowej dzieci z zespołem. Największy problem miały dzieci z rysowaniem, co potwierdza wynik mojego badania, dzieci w tym zadaniu uzyskaływynik poniżej połowy ilości maksymalnie możliwych do zdobycia punktów [18]. Nie wszystkie zadania ruchowe dla badanych były trudne. Arend i Higgins sugerują, że gdy zadanie jest wykonywane powoli, bez wymagań czasowych, dzieci umieją odwzorować dany wzorzec ruchu czy wykonać określone zadanie, jednak gdy pojawia się komponenta czasowa zaczynają mieć z tym zadaniem problemy [17]. Welford stwierdza, że dokładne ruchy u dzieci z zespołem mogą być wykonywane tylko w wolnym tempie [14]. Uta Frith i Christopher D. Frith twierdzą, że zadania ruchowe wykorzystujące ręce mogą być znacznie lepiej wykonywane, kiedy to ruch będzie wolny i pod kontrolą wzroku. W ten sposób dziecko z zespołem szybciej uczy się nowych umiejętności ruchowych, a gdy występuje brak kontroli wzroku w motoryce, dzieci uczą się nowych zadań znacznie wolniej, przy szybszym tempie ich wykonywania są one niedokładne. [14]. Dlatego też, odwzorowanie figur, nie sprawiało dzieciom większych trudności. Jedynie jedno dziecko nie chciało wykonywać tego zadania ponieważ w ogóle nie interesowało go to. Wpłynęło to znacząco na średnią ilość zdobytych punktów przez dzieci w tym zadaniu. Powolne tempo pozwoliło im wykonać to zadanie starannie i dokładnie. Rzuty woreczkiem do celu dla dwóch badanych osób z zespołem nie były problemem. Dzieci te cały czas chciały czymś rzucać. Spano i wsp mówi, że poziom wykonywania różnych zajęć jest indywidualną cechą każdego dziecka z zespołem, co potwierdzają też wyniki uzyskane w wspomnianych testach [18].Warte zauważenia tutaj jest fakt, że dzieci z zespołem zanotowały próbę 5/5 punktów w rzucaniu woreczkiem do celu, co u dzieci zdrowych się nie zdarzyło. Podsumowując, odpowiednie ćwiczenia fizyczne mogą być pomocne już od pierwszych dni życia, dlatego regularne bodźce pochodzące z ćwiczeń wpływają pozytywnie na napięcie mięśniowe, równowagę, a zarazem zmuszają dziecko do używania zmysłu wzroku jako czynnika pomocniczego w koordynowaniu ruchów [16]. Ćwiczenia w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej prowadzone systematycznie mogą poprawić tę umiejętność u dzieci z zespołem. Potwierdzają to badania przeprowadzone przez Nadkarni, Sumi i Ashok. Stwierdzono że wczesna rehabilitacja i codzienna praca w tym zakresie może spowodować 228
zauważalną poprawę tych zdolności u dzieci z zespołem. Lepsza koordynacja wzrokowo-ruchowa pomoże dzieciom w szkolnej nauce, ale też i w czynnościach życia codziennego [19]. Nasuwa się wniosek, że o prawidłowym rozwoju dziecka z zespołem, podobnie jak u dzieci zdrowych, decyduje właściwa opieka rodziców, wczesna i ciągła stymulacja rozwoju ruchowego, rozwoju mowy, a także czynności poznawczych [3]. WNIOSKI 1. Koordynacja wzrokowo-ruchowa dzieci zdrowych jest znacznie lepsza niż dzieci z zespołem. 2. W rzutach do celu dzieci zdrowe i z zespołem wykazały podobna skuteczność, w pozostałych testach dzieci z zespołem osiągały słabsze wyniki. 3. niechętnie wykonują polecenia, wolą się bawić, robić co chcą niż wykonywać polecenia przy kolejnych testach. References 1. Malak R., Ocena funkcjonalna a postawa i równowaga ciała dzieci z zespołem. Rozprawa doktorska, Poznań 2012 2. Sadowska L., Mysłek-Prucnal M., Choińska A. M., Mazur A. Diagnostyka i terapia dzieci z zespołem w świetle badań własnych i przeglądu literatury przedmiotu. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009, 1, 8-30 3. Wójtowicz D., Sadowska L., Mysłek M., Skrzek A., Dominiak P., Wronecki K., Prasnał K. Ocena rozwoju psychomotorycznego dzieci z zespołem oraz dzieci z zespołem i wrodzoną wadą serca w pierwszym i trzecim roku życia. Fizjoterapia 2008, 16, 3, 30-36 4. Sadowska L., Skórzyńska M. i in. Uwarunkowania kompleksowej diagnostyki i terapii dzieci z zespołem na podstawie własnych obserwacji, [w]: Współczesna diagnostyka i rehabilitacja dziecka z zespołem. Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem. Materiały z konferencji, Wrocław 1995 5. Gudebska D. Charakterystyka dziecka z zespołem i jego funkcjonowanie w środowisku klasy szkolnej http://www.oswdamnica.edu.pl/publikacje.htm 6. Spionek H., Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka., PWN, Warszawa, 1965 7. Zazzo R., Galifret-Ganjon N., Hurtig M. C., Mathon T., Pecheux M. G., Santucci H., Stamback M., Metody psychologiczne badania dziecka., PZWL, Warszawa, 1974 8. Krasowicz-Kupis G., Skala inteligencji Wechslera dla dzieci w praktyce psychologicznej., PWN, Warszawa, 2006 9. Malak.R, Kotwicka M., Krawczyk-Wasielewska A., Mojs E., Samborskie W. Motor skills, congnitive development and balance functions of children with Down syndrome. Annals of Agricultural and EnvironmentalMedicine 2013, Vol 20, No 4, 803-806 229
10. Volman J. M. M., Visser J. W. J., Lensvelt-Mulders J. L. M. G. Functional status in 5 to 7-years-old children with Down syndrome in relation to motor ability and performance mental ability. Disability and Rehabilitation, January 2007, 29 (1): 25-31 11. Skallerup S. J. Babies with Down Syndrome. A New Parent s Guide. Woodbine House, Bethesda 2008 12. Carmeli E., Ariav C., Bar-Yossef T., Levy R., Imam B. Movement skills of younger versus older adults with and without Down syndrome. Research in DevelopmentalDisabilities 33, 2012: 165-171 13. Kane J. Everything I Can Do: Living with Down syndrome. America, July 2013: 15-22 14. Frith U., Frith C. D. Specific motor disabilities in down s syndrome. J. Child Psychol. Psychiat., 1974, Vol. 15, pp. 293-301 15. Minczakiewicz E. M. Zespół : Poradnik dla rodziców i wychowawców. Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1994 16. Cunningham C. : Poradnik dla Rodziców. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 2012 17. Henderson S. E., Morris J., Frith U. The motor deficyt in down s syndrome childrens: a problem of timing? J. Child Psychol. Psychiat., 1981, Vol. 22, No 3., pp. 233-245 18. Spano M. et all. Motor and perceptual-motor competence in children with Down syndrome: variation in performance with age. EuropeanJournal of PaediatricNeurology, 1999, 3: 7-14 19. Nadkarni S., Sumi S., Ashok D. Enhancing Eye-Hand Coordination with Therapy Intervention to Improve Visual-Spatial Abilities using The Re-training Approach in Children with Down Syndrome: Three Case Studies. Formerly Asia Pacific Disability Rehabilitation Journal,Vol 23, No.2, 2012: 107-120 http://dcidj.org/issue/view/5 230