Ocena zaburzeń koordynacji wzrokowo ruchowej u dzieci z autyzmem Evaluation of the coordination of visually-mobility in children with autism

Transkrypt

1 Kropkowska Patrycja, Kaźmierczak Urszula, Zniszcza Paweł, Bułatowicz Irena, Radzimińska Agnieszka, Zukow Walery. Ocena zaburzeń koordynacji wzrokowo ruchowej u dzieci z autyzmem = Evaluation of the coordination of visually-mobility in children with autism. Journal of Health Sciences. 2014;4(9): ISSN / X. Retrieved from DOI: / The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item ( ). The Author (s) 2014; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Conflict of interest: None declared. Received: Revised Accepted: Ocena zaburzeń koordynacji wzrokowo ruchowej u dzieci z autyzmem Evaluation of the coordination of visually-mobility in children with autism Kropkowska Patrycja¹, Kaźmierczak Urszula¹, Zniszcza Paweł¹, Bułatowicz Irena¹, Radzimińska Agnieszka¹, Zukow Walery 2 1 Zakład Kinezyterapii i Masażu Leczniczego UMK CM w Toruniu 2 Wydział Kultury Fizycznej, Zdrowia i Turystyki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Polska Słowa kluczowe: autyzm, koordynacja wzrokowo-ruchowa Key words: autism, coordination optical -motor STRESZCZENIE Artykuł przedstawia wyniki badań umiejętności dzieci autystycznych. Celem badania była ocena zaburzeń koordynacji wzrokowo-ruchowej tych dzieci. Częstymi problemami u dzieci autystycznych są:brak uwagi, zaburzenia językowe czy zaburzenia koordynacji ruchowej. Zaburzenia te są jednak rzadsze niż opóźnienie komunikacji społecznej. Dzieci chętniej angażują się w czynności fizyczne niż społeczne.badania przeprowadzone zostały u siedmioletnich dzieci z autyzmem i składały się z testu rozdawania kart wg Rene Zazzo, dorysowywania brakujących elementów na rysunkach oraz testu ruchowego: slalomu z woreczkiem na głowie, rzutów woreczkiem do celu i naśladowania pokazywanych figur. Wyniki są bardzo zaskakujące, ponieważ dzieci autystyczne uzyskały podobne ilości i czasy wykonania zadań jak zdrowe dzieci. Z uzyskanych wyników można wywnioskować, iżkoordynacja wzrokowo-ruchowa dzieci autystycznych jest na równym poziomie z dziećmi zdrowymi. Nie mają problemu z wykonaniem polecenia, zadania ruchowe wykonują lepiej niż grupa kontrolna, jednak szybko się rozpraszają i zniechęcają. SUMMARY This article shows the results of researches on accomplishments autistic children. The goal of the research was evaluations of children s disorders of visual and motion coordination. The autistics children often have problems with concentrations, language disorders and motion coordination. Those disorders seldom happen than the lag behind social communication. Children are willing to engage themselves in physical activities than social communication. Researches was conducted on seven-years-old children with autism. Children did Rene Zazoo s test. They had to draw the missing components in the pictures and then they did the motion test too ( for example, the slalom with a tiny bag on a head; the throw of a tiny bag to the target, the following of showing figures).the results are really astonishing because the autistic children and the healthy children obtained the similar amount of points at the same time. Taking everything into consideration, the visual and motion coordination in both groups is on the same level. The autistic children haven t got problems with taking orders. They do physical activities better than their peers. However it must be admitted that they discourage and lost concentration really fast. WPROWADZENIE Coraz bardziej znanym zaburzeniem rozwoju w Polsce jest autyzm. UtaFrith podaje, iż częstość występowania wynosi 8-30/10000 dzieci. Autyzm częściej występuje u chłopców. Stosunek autystycznych chłopców do dziewcząt wynosi 3:1 [1].Słowo autyzm wywodzi się od greckiego autósoznaczającego sam [2]. Dzieci te mają zaburzone interakcje społeczne, charakteryzują się słabym kontaktem wzrokowym i gestykulacją. Problemy mają też z komunikacją werbalną i niewerbalną, przyswajaniem języka i wysławianiem się [3].Dzieci autystyczne mogą identyfikować się z jednym z trzech typów zachowania: dziecko wycofane, 205

2 bierne lub osobliwe. Dziecko wycofane nie próbuje nawiązać kontaktu wzrokowego i werbalnego. Nie mówi, wydobywa jedynie dźwięki podobne do mowy. Nie lubi się witać, przytulać, bawić z innymi. Dziecko bierne reaguje obojętnie na innych. Wykonuje polecenia, odpowiada na pytania, jest uległe i posłuszne. Nie ma większych problemów z kontaktem z rówieśnikami, jednak nie jest to dla niego przyjemne. Natomiast dziecko osobliwe bardzo lubi kontakt z innymi. Chętnie się przytula, rozmawia i bawi nawet z nieznajomymi [2]. Często u osób z autyzmem występują również inne zaburzenia. Należą do nich: brak uwagi, zaburzenia językowe czy zaburzenia koordynacji ruchowej. Zaburzenia te są jednak rzadsze niż opóźnienie komunikacji społecznej. Dzieci chętniej angażują się w czynności fizyczne niż społeczne. UtaFrith pisze: O osobach z autyzmem często mówi się, że ich twarz raczej nie zmienia wyrazu, postawa ciała jest sztywna, a głos monotonny [3].Dzieci te mają problem z wyrażaniem emocji [4].Są sprawne fizycznie, lubią zabawy ruchowe[5].pod względem intelektualnym dzieci są bardzo różne. Często diagnozowane jest upośledzenie umysłowe i niskie IQ, ale spotykamy się również z bardzo wysokim IQ. Dzieci autystyczne zwykle są w stanie wykonać takie same zadania jak ich zdrowi rówieśnicy, robią to jednak w odmienny sposób [3]. Koordynacja wzrokowo-ruchowa jest umiejętnością łączenia ruchów poszczególnych części ciała z tym co widzą oczy. Zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej dzieci przedszkolnych charakteryzuje się mało precyzyjnymi ruchami podczas wykonywania prostych zadań. Zaburzenia te widoczne są zwłaszcza przy rysowaniu. Dzieci mają problem z trzymaniem kredki oraz dokańczaniem prac[6]. Materiał badań Badania przeprowadzono u sześciu chłopców w wieku 7 lat z autyzmem. Grupę kontrolną stanowiło sześcioro zdrowych, siedmioletnich dzieci. Osoby badane to uczniowie Zespołu Szkół nr 8 im. H. Ch. Andersena w Bydgoszczy. 206

3 Grupa badawcza 6 6 Zdrowe dzieci Dzieci autystyczne Ryc. 1 Ilość dzieci aytystycznych oraz dzieci zdrowych. METODYKA BADAŃ Badanie polegało na przeprowadzeniu dwóch testów sprawdzających zdolności intelektualne: rozdawania kart według Rene Zazzo i testu na podstawie skali Wechslera, jednego testu ruchowego, składającego się ze slalomu z woreczkiem na głowie i rzutu woreczkiem do celu oraz pokazywania figur. Rozdawanie 32 kart według Rene Zazzo polega na odkładaniu karty jedna po drugiej na stół, jak najszybciej. Należy je trzymać pomiędzy kciukiem i palcem wskazującym, jedną po drugiej, uważając aby nie wziąć lub nie upuścić na raz dwóch kart. Trzeba to robić jak najszybciej. Za każdym razem gdy 2 karty zostaną odłożone równocześnie, notuje się +1, a następnie do ogólnego czasu trwania próby dodaje się 1 sekundę. Nie pozwalamy dziecku na podnoszenie upuszczonej karty na stół czy na podłogę, ani podnoszenia karty ze stosu leżącego na stole, gdy dziecko spostrzegło, że położyło 2 karty na stół. Nie pozwala się na inne układanie kart niż na 1 stos, i przewracania karty gdy upadła na stos drugą stroną. Po wykonaniu testu jedną ręką, następuje wykonanie badania drugą ręką [7]. Test na podstawie skali Wechslera polega na dorysowywaniu brakujących elementów na obrazkach. Dziecko otrzymuje 10 obrazków: słońce bez promieni, dom bez drzwi, krzesło bez nogi, kwiat bez części płatków, misiu bez ucha, samochód bez koła, kot bez ogona, lalka bez buta, motyl bez skrzydła i kurtka bez guzika. Obok rysunków niekompletnych znajdują się prawidłowe obrazy, dziecko musi dorysować elementy tak jak na wzorze[8]. 207

4 Test ruchowy składa się z dwóch etapów. Najpierw dziecko idzie z woreczkiem na głowie pokonując slalom przez 5m i wraca. Uważnie i szybko przechodzi pomiędzy pachołkami tak aby ich nie dotknąć i nie przewrócić. Wykorzystujemy 5 gęsto (co 80 cm) ustawionych pachołków.ważne aby woreczek nie upadł i nie był przytrzymywany ręką. W razie upadku należy podnieść woreczek i umieścić na głowie. O wyniku świadczy czas wykonania slalomu, oraz ilość upadków woreczka. Kolejnym etapem są rzuty woreczkiem do celu oddalonego o 3m. Badany wykonuje 5 rzutów, ilość trafień to ilość zdobytych. Test pokazywania figur polegał na naśladowaniu pokazanych figur: 1) stanie w rozkroku ręce nad głową 2) stanie na nogach złączonych ręce w bok na wysokości barków 3) stanie w rozkroku prawa ręka uniesiona nad głowę, lewa dłoń ułożona na lewym biodrze 4) siad prosty dłonie podparte na wysokości miednicy 5) siad ze zgiętymi kolanami dłonie położone na kolana 6) klęk dłonie ułożone na lewym biodrze (prawa ręka od przodu) 7) klęk na lewym kolanie, prawa noga wyprostowana w 8) stanie lewa noga w wykroku, a prawa w zakroku, ręce wzdłuż tułowia WYNIKI W teście rozdawania 32 kart zdrowe dzieci dla prawej ręki uzyskały średni czas 34,06 s, ze średnią błędów 1,75. Największa ilość błędów popełnionych przez dzieci to 4, a najmniejsza to 0. Dla lewej ręki średnia wynosi 34,625 i 1,75 błędów, przy maksymalnie 5 popełnionych błędach oraz próbach bezbłędnych. Sprawniejsza okazała się prawa ręka. Wśród dzieci autystycznych dominującą ręką również była prawa. Średnia dla lepszej ręki to 59,9 s ze średnią błędu 2,5. Żadna próba nie była wykonana bezbłędnie, minimalna liczba błędów to 1 a maksymalna to 4. Jedno dziecko nie wykonało zadania lewą ręką. Pozostałe dzieci uzyskały średnią 84,25 s i 4 błędy, przy minimalnie 3 błędach. Dzieci rozpraszały się, przerywały zadanie i dopiero po chwili je kończyły. Tab. 1 Czas uzyskany przez dzieci zdrowe i autystyczne podczas wykonywania testu prawą ręką. Grupa dzieci Najniższy czas (s) Najwyższy czas (s) Średnia błędów D. zdrowe 34, ,5 1,75 D. autystyczne 59,9 27,5 95,4 2,5 208

5 Czas (s) Czas (s) Ryc. 2 Wykres przedstawiający średni czas wykonania testu rozdawania kart prawą ręką przez dzieci zdrowe i autystyczne Tab. 2 Czas uzyskany przez dzieci zdrowe i autystyczne podczas wykonywania testu lewą ręką. Grupa dzieci Najniższy czas (s) Najwyższy czas (s) Średnia błędów D. zdrowe 34, ,75 D. autystyczne 84,25 59, Ryc. 3 Wykres przedstawiający średni czas wykonania testu rozdawania kart lewą ręką przez dzieci zdrowe i autystyczne Test polegający na dorysowywaniu brakujących elementów nie sprawił dzieciom trudności. Grupa kontrolna zadanie wykonała bezbłędnie, uzyskując 10 na 10. Dzieci 209

6 Ilość autystyczne popełniły niewielkie błędy i zakończyły test z wynikiem 9,5 na 10. Rysunki składały się głównie z figur geometrycznych: kół, prostokątów, trójkątów, a dzieci wykonywały je szybko. Tab. 3 Ilość uzyskanych przez dzieci zdrowe i autystyczne. Grupa dzieci Średnia ilość Najniższy wynik Najwyższy wynik D. zdrowe D. autystyczne 9, Średnia ilość 10 Średnia ilość 9.5 Ryc. 4 Wykres przedstawiający ilość uzyskanych przez dzieci zdrowe i autystyczne. W rzutach do celu dzieci zdrowe uzyskały średnią 3,3 na 5. W najlepszej próbie oddano 5 celnych rzutów a w najgorszej 2. Dzieci autystyczne rzucały bardzo celnie. Uzyskały znacznie wyższą średnią od zdrowych dzieci bo aż 4,5 na 5. Dzieci oddawały po 4 lub 5 celnych rzutów. Tab. 4 Ilość uzyskanych przez dzieci zdrowe i autystyczne. Grupa dzieci Średnia ilość Najmniejsza ilość Największa ilość D. zdrowe 3,3 2 5 D. autystyczne 4,

7 Czas (s) Ilość Średnia ilość Średnia ilość Ryc. 5 Wykres przedstawiający ilość uzyskanych przez dzieci zdrowe i autystyczne Kolejnym testem był slalom z woreczkiem na głowie. Wśród grupy kontrolnej średni czas wynosił 9,375 s. Upadek woreczka był tylko jeden na wszystkie próby. Dzieci autystyczne uzyskały czas 7,633 s, również tylko z jednym upadkiem woreczka. Zadanie wykonywały chętnie i często je powtarzały Tab. 5 Czas uzyskany przez dzieci zdrowe i autystyczne podczas slalomu. Grupa dzieci Najniższy czas (s) Najwyższy czas (s) D. zdrowe 9,375 7,2 11,6 D. autystyczne 7,633 6,8 8, Ryc. 6 Wykres przedstawiający średni czasu uzyskany przez dzieci zdrowe i autystyczne podczas slalomu 211

8 Ilość Ostatnim testem było pokazywanie figur. Dzieci siedmioletnie bezbłędnie wykonały zadanie uzyskując 8 na 8. Dzieci autystyczne miały problem ze skupieniem uwagi i pełnym wykonaniem zadania. Uzyskały 6 na 8. Tab. 6 Ilość uzyskanych przez dzieci zdrowe i autystyczne. Grupa dzieci Średnia ilość Najmniejsza ilość Największa ilość D. zdrowe D. autystyczne Średnia ilość 8 6 Średnia ilość Ryc. 7 Wykres przedstawiający ilość uzyskanych przez dzieci zdrowe i autystyczne. DYSKUSJA Autyzm najczęściej powiązany jest z zaburzeniami nawiązywania kontaktów społecznych oraz z zaburzeniami rozwojowymi. UtaFrith zauważa takie zaburzenia jak: deficyt uwagi, zaburzenia koordynacji ruchowej i zaburzenia językowe [1,3]. Zaobserwowałam problem z poprawną mową wśród badanych, a jeden chłopiec nie mówił, wydawał jedynie dźwięki. Podczas testu rozkładania 32 kart chłopcy odchodzili od stolika i dokańczali dopiero po pewnym czasie. Dzieci bardzo szybko nudziło zadanie i rezygnowały z jego wykonania. Badani chłopcy w testach sprawdzających poziom inteligencji uzyskali tylko nieznacznie gorsze wyniki od zdrowych dzieci. Jest to zaprzeczeniem wielu publikacji naukowych, w których autystycznym dzieciom przypisywany jest niski iloraz inteligencji. Większość prac naukowych skupia się na upośledzeniu umysłowym, deficycie podstawowych umiejętności oraz zaburzeniach uczenia się [2,4,10,12]. Jednak badania przeprowadzone w 2000 roku w południowo-wschodniej Anglii również na populacji dzieci siedmioletnich wykazują, że 212

9 jedynie 35% tych dzieci ma IQ poniżej 70 i wykazuje cechy upośledzenia umysłowego [3], co potwierdzają wyniki uzyskane przeze mnie. Wyniki testu polegającego na dorysowywaniu brakujących elementów czy naśladowania pokazywanych figur wskazują na prawidłowy rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej wśród badanych. Rysunki składały się z figur geometrycznych: prostokątów, kół, trójkątów. Rysowanie takich kształtów jest charakterystyczne dla siedmioletnich dzieci autystycznych [2]. Rysunki dzieci autystycznych przedstawiały odpowiednio brakujące elementy, czyli były poprawnie wykonane. Bragdon i Gamon twierdzą, iż osoby autystyczne w niektórych testach sprawdzających umiejętności wzrokowe uzyskują lepsze wyniki niż przeciętni ludzie. Często autyzm łączy się z bardzo dobrą pamięcią wzrokową [9].Dzieci te prawidłowo układają puzzle, układanki, historyjki, robią to jednak w sposób inny niż dzieci zdrowe. Jest to potwierdzeniem prawidłowego rozwoju koordynacji wzrokowo-ruchowej przy indywidualnych schematach postępowania [3].Zaskakujące są wyniki testów ruchowych. Chłopcy rzucali woreczkami bardzo celnie, uzyskując znacznie lepszy wynik niż grupa kontrolna. Jest to niezgodne z obserwacjami Magdaleny Grodzkiej [5]. Autorka twierdzi, iż dzieci zrzucają różne przedmioty z półek, jednak nie są w stanie dorzucić nimi do oddalonego celu. Natomiast Jaklewicz podaje, że dziecko autystyczne wykazuje przewagę sprawności motorycznej i manualnej nad zdolnością komunikowania się z innymi. Tym samym mają zdolność do uczenia się pewnych schematów i czynności [2], co może być wyjaśnieniem bardzo dobrej celności. Dużym problemem dzieci autystycznych jest nieumiejętność zabawy z rówieśnikami. Podczas takich zabaw mogą przejawiać zachowania agresywne. Nie potrafią też bawić się wspólnie w jedną zabawę, nie chcą dzielić się zabawkami, podawać piłki. Jednak podczas samodzielnego wykonywania zadań ruchowych osiągają dobre wyniki, które potwierdzają prawidłowy rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej [11]. Stwierdzenie to potwierdzają wysokie wyniki uzyskane przez dzieci podczas testu ruchowego. Pisula podaje, że dzieci autystyczne często mają problemy ze wzrokiem, co może być przyczyną nieprawidłowego wykonywania zadań [12]. Jest to sprzeczne z otrzymanymi wynikami testów. Badani poprawnie naśladowali pokazywane figury, celnie rzucali do celu, dobrze omijali pachołki podczas slalomu. Jedynym problemem było szybkie rozproszenie uwagi i zajęcie się czymś innym, np. leżącą zabawką. Dzieci są sprawne fizycznie i bardzo lubią zadania ruchowe. Zadania te muszą być ciekawe aby dzieci nie miały czasu się znudzić [2]. Wykonane przeze mnie badania wymagają potwierdzenia na większej grupie dzieci autystycznych. WNIOSKI 1. Przy zadaniach sprawdzających zdolności manualne ręki dzieci autystyczne zniechęcają się, przez co uzyskały słaby wynik testu rozdawania 32 kart. 2. Dzieci autystyczne potrafią dorysować brakujące elementy na obrazkach w sposób staranny i dokładny, zachowując odpowiednie kształty. Bardzo dobrze poradziły sobie z zadaniami ruchowymi, celnie rzucały do celu i szybko wykonywały slalom. Są sprawne fizycznie i chętnie uczestniczą w zadaniach ruchowych. 3. Koordynacja wzrokowo-ruchowa dzieci autystycznych jest na równym poziomie z dziećmi zdrowymi. Nie mają problemu z wykonaniem polecenia, a zadania ruchowe wykonują lepiej niż grupa kontrolna. 213

10 References 1. Autyzm i zespół Aspergera, Pod red. UtyFrith, PZWL, Warszawa, Jaklewicz H., Autyzm wczesnodziecięcy, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, Frith U., Autyzm. Wyjaśnienie tajemnicy., GWP, Gdańsk, Pisula E., Autyzm i przywiązanie., GWP, Gdańsk, Grodzka M., Dziecko autystyczne. Dziennik terapeuty., PWN, Warszawa, Spionek H., Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka., PWN, Warszawa, Zazzo R., Galifret-Ganjon N., Hurtig M. C., Mathon T., Pecheux M. G., Santucci H., Stamback M., Metody psychologiczne badania dziecka., PZWL, Warszawa, Krasowicz-Kupis G., Skala inteligencji Wechslera dla dzieci w praktyce psychologicznej., PWN, Warszawa, Bragdon A. D., Gamon D., Kiedy mózg pracuje inaczej, GWP, Gdańsk, Gawęda A., Janas-Kozik M., Autyzm. Zaburzenia spektrum autystycznego w ujęciu teorii umysłu, Neuroscience Fakty 2012, 2, Kaźmierczak-Mytkowska A., Pawliczuk W., Łobodda K., Autyzm i zespół Aspergera, Klinika Pediatryczna 2011, 2, Pisula E., Autyzm. Fakty, wątpliwości, opinie., WSPS, Warszawa,