Owies Uwagi ogólne W Polsce uprawa owsa ma długoletnią tradycję. W województwie pomorskim powierzchnia uprawy od kilku lat utrzymuje się na podobnym poziomie wynosząc ok. 40 tys. ha (w Polsce ok. 480 tys ha). Uprawiany jest głównie na cele paszowe w czystym siewie, jak również w mieszankach zbożowych lub zbożowo bobowatych. Ziarno owsa wykorzystywane jest również w przemyśle spożywczym. O dużej wartości tego zboża decydują jego walory żywieniowe związane z zawartością dobrze przyswajalnego białka, łatwo strawnego tłuszczu oraz dużej zawartości soli mineralnych, witamin (głównie E), a także lecytyny. Produkty owsiane mogą regulować poziom cholesterolu we krwi, zapobiegają również powstawaniu zakrzepów, stąd pełnią odpowiedzialną rolę w leczeniu miażdżycy. Plon uboczny, słoma i plewy, stanowią cenną paszę, która charakteryzuje się małą zawartością trudno strawnego włókna. Szersze zastosowanie owsa w żywieniu drobiu ogranicza duża zawartość łuski, stąd zwiększa się zainteresowanie drobiarzy nagimi formami owsa. Oprócz doskonałych walorów żywieniowych owies spełnia ważną rolę fitosanitarną w płodozmianie z dużym udziałem zbóż. Obecnie w rejestrze znajduje się 25 odmian owsa zwyczajnego (Avena sativa L.) oraz 5 odmian owsa nagoziarnistego (Avena nuda L.). W roku w ramach PDO na obszarze województwa pomorskiego założono dwa doświadczenia z owsem. Doświadczenia jednoczynnikowe w trzech powtórzeniach umieszczono w Lubaniu na glebie klasy V oraz w ZDOO w Wyczechach na glebie klasy IIIa. Doświadczenie w Lubaniu zostało dofinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz ze środków własnych Samorządu Województwa Pomorskiego. Celem przeprowadzonych pomiarów i obserwacji było określenie plenności, podatności na choroby i stresy abiotyczne poszczególnych odmian w różnych warunkach siedliskowych. Doświadczenia przeprowadzono według metodyki opracowanej przez COBORU w Słupi Wielkiej. Dobór odmian do doświadczeń opracował Wojewódzki Zespół Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego. Głównym kryterium doboru odmian owsa była przydatność do uprawy w zmiennych warunkach klimatyczno - glebowych województwa pomorskiego. Wyniki doświadczeń Owies jest rośliną dnia długiego, dlatego wczesny siew skraca okres rozwoju wegetatywnego przyspieszając wytworzenie wiech. Wczesny siew umożliwia roślinom wytworzenie bardziej rozbudowanego systemu korzeniowego poprawiającego tolerancję na niedobory wody oraz znaczne wahania temperatur. W roku, przebieg warunków meteorologicznych po siewie sprzyjał wzrostowi i rozwojowi roślin badanych odmian. Warunki uległy pogorszeniu w okresie od strzelania w źdźbło do wytworzenia wiech. W okresie tym, szczególnie w Lubaniu ilość opadów atmosferycznych rozkładała się bardzo niekorzystnie. Zdolność gleby do zatrzymywania niewielkich ilości wody opadowej determinowała wysokość plonowania roślin badanych odmian. Pomimo trudnych warunków pogodowych w różnych lokalizacjach wyodrębniły się odmiany plonujące powyżej wzorca. W Lubaniu wyraźnie lepiej plonowały rośliny odmian: Arden, Zuch, Breton, Harnaś, natomiast w Wyczechach odmiany: Breton, Komfort, Nawigator oraz Krezus. W roku rośliny nie wykazywały objawów silnego porażenia czynnikami chorobowymi. Wyraźnie większe porażenie mączniakiem odnotowano u roślin odmian: Krezus, Nawigator, Zuch; nieco mniejsze w wieloleciu u odmian: Arden Harnaś. W odniesieniu do odmian wzorcowych Bingo oraz Nawigator, większość badanych odmian charakteryzowała niższa masa tysiąca ziaren. Dla odmian oplewionych ważnym parametrem plonu był udział łuski w plonie ziarna. Spośród odmian oplewionych największym udziałem łuski charakteryzowały się odmiany: Krezus, Komfort, Harnaś. 1
Tabela 10.1 Owies. Odmiany badane. Rok zbioru: Rok wpisania do Krajowego Rok Odmiana Rejestru włączenia Lp. Odmian w do LZO Polsce Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej - - pełnomocnika w Polsce 1 2 3 4 Małopolska Hodowla Roślin sp. z o. o., ul. Zbożowa 4, 30-002 Kraków Małopolska Hodowla Roślin-HBP sp. z o. o., ul Zbożowa 2, 61-315 Kraków 1 Krezus 2005 2 Bingo 2009 2011 3 Nawigator 4 Breton 2007 5 Zuch 2008 6 Arden 2010 7 Haker 2010 8 Siwek - nagi 2010 9 Nagus - nagi 2011 10 Komfort 2013 11 Amant - nagi 2014 12 Harnaś 2014 13 Paskal Kol. 2 i 4 według Listy odmian roślin rolniczych wpisanych do krajowego rejestru w Polsce COBORU Słupia Wielka Tabela 10.2 Owies. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: Miejscowość Lubań* Wyczechy Powiat Kościerzyna Człuchów Kompleks rolniczej przydatności gleby zbożowo pastewny słaby żytni bardzo dobry Klasa bonitacyjna gleby V IIIa PH gleby w KCl 5,5 6,1 Przedplon ziemniak rzepak ozimy Data siewu (dzień, m-c, rok) 08.04. 19.03. Obsada nasion (szt/m 2 ) 600 450 Data zbioru (dzień, m-c, rok) 30.08. 04.08. Nawożenie mineralne N (kg/ha) 105 100 P 2O 5 (kg/ha) 38 69 K 2O (kg/ha) 75 90 Zaprawa nasienna (nazwa) Środki ochrony roślin Kinto Duo 080 FS Vitavax 200FS 2
Herbicyd dawka/ha) Insektycyd dawka/ha) (nazwa, (nazwa, Chwastox Extra 300 SL 3l/ha Chwastox Extra+Lintur 70 WG 1 l + 150 g/ha Fury 100 EC 0,1 l/ha *Badania finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz ze środków własnych Samorządu Województwa Pomorskiego Tabela 10.3 Owies. Wyniki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: Lp. Cecha Lubań* Wyczechy 1 Termin wiechowania (dzień, m-c, rok) 12.06. 16.06. 2 Termin dojrzałości woskowej (dzień, m-c, rok) 05.08. 24.07. 3 Wysokość roślin (cm) 86,9 120,8 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości mlecznej (skala 4 9 o 9,0 9,0 ) Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 5 9 o ) 8,0 9,0 6 Porażenie przez choroby (skala 9 o ) 7 - mączniak prawdziwy 9,0 8,5 8 - helmintosporioza 9,0 8,0 9 - rdza źdźbłowa 9,0 9,0 10 Masa 1000 ziaren (g) 34,9 37,4 11 Udział łuski (%) 19,6 19,2 12 Średni plon z doświadczenia (dt/ha) 31,1 76,0 Średnie wyniki z doświadczeń Tabela 10.4 Owies. Plon ziarna odmian w miejscowościach (% wzorca). Rok zbioru: Lp. Odmiana Lubań * Wyczechy wzorzec dt/ha 28,1 81,9 1 Krezus 106 101 2 Bingo 91 97 3 Nawigator 102 102 4 Breton 126 108 5 Zuch 137 97 6 Arden 141 98 7 Haker 114 99 8 Siwek - nagi 97 71 9 Nagus - nagi 98 70 10 Komfort 111 103 11 Amant - nagi 96 67 12 Harnaś 126 98 13 Paskal 97 95 Wzorzec : Krezus, Bingo, Nawigator *Badania finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz ze środków własnych Samorządu Województwa Pomorskiego 3
Tabela 10.5 Owies. Plon ziarna odmian (% wzorca). Lata zbioru: Lp. Odmiana 2013 2014 2014- Wzorzec, dt z ha 60,0 80,8 55,0 67,9 65,3 1 Krezus 101 99 102 101 101 2 Bingo 106 102 96 100 101 3 Nawigator 102 101 101 4 Breton 89 97 112 103 99 5 Zuch 94 99 108 102 100 6 Arden 92 91 109 98 96 7 Haker 101 93 103 97 98 8 Siwek - nagi 77 64 78 70 72 9 Nagus - nagi 77 70 77 73 74 10 Komfort 102 102 105 103 103 11 Amant - nagi 69 75 71 70 12 Harnaś 103 105 104 104 13 Paskal 95 96 96 Liczba doświadczeń 2 2 2 4 6 Wzorzec : Krezus, Bingo, Nawigator Tabela 10.6 Owies. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby (odchylenia od wzorca). Lata zbioru:, 2013 Lp. Odmiana Liczba lat badań Mączniak Helmintosporioza Wzorzec, (skala 9 o ) 8,3 7,9 8,0 8,0 1 Krezus 3-0,3-0,2 0,0-0,4 2 Bingo 3 0,7 0,7 0,0 0,0 3 Nawigator 1-0,3-0,3 0,0 0,0 4 Breton 3 0,7 0,1 0,0 0,3 5 Zuch 3-0,3-0,5 0,0 0,3 6 Arden 3-0,3-0,0 0,0 0,0 7 Haker 3 0,7 0,9 1,0 0,0 8 Siwek - nagi 3 0,7 0,5 0,0 0,2 9 Nagus - nagi 3 0,7 0,6 0,0 0,1 10 Komfort 3 0,7 0,5 0,0-0,1 11 Amant - nagi 2-0,3 0,3 0,0 0,0 4
12 Harnaś 2-0,3-0,0 0,0 0,0 13 Paskal 1 0,7 0,7-1,0-1,0 Liczba doświadczeń 1 4 1 5 Wzorzec : Krezus, Bingo, Nawigator Wyższa wartość oceny odmian oznacza ocenę korzystniejszą. Liczba doświadczeń odnosi się do prowadzonych badań odpowiednio: trzy lata, dwa lata lub jeden rok Tabela 10.7 Owies. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru:, 2013 Lp. Odmian a Liczba lat badań Wyleganie (skala 9 o ) w fazie dojrzałości mlecznej przed zbiorem 201 5 Wysokość roślin (cm) Masa 1000 ziaren (g) Udział łuski (%) Wzorzec 9,0 9,0 8,0 8,7 89,3 90,8 41,0 40,6 24,4 24,2 1 Krezus 3 0 0 0 0-3,3-0,3-3,6-3,1 2,8 2,0 2 Bingo 3 0 0 0 0 4,6 2,0 3,3 3,4-0,6-0,1 3 Nawigator 1 0 0 0 0-1,3-1,3 0,3 0,3-2,3-2,3 4 Breton 3 0 0 0 0 2,4-0,8-4,1-1,3 0,6-0,4 5 Zuch 3 0 0 0 0 6,6 1,5-3,6-1,6-0,6-1,4 6 Arden 3 0 0 0 0 3,6 0,4-6,1-4,6 0,3 0,2 7 Haker 3 0 0 0 0-1,3 0,9-6,0-3,2 0,3-0,7 8 Siwek - nagi 3 0 0 0 0-2,9-2,0-11,3-9,7-23,4-22,4 9 Nagus - nagi 3 0 0 0 0 8,9-1,4-13,5-10,1-23,3-23,1 10 Komfort 3 0 0 0 0-1,4-1,5-1,8-0,6 2,1 1,4 11 Amant - nagi 2 0 0 0 0-3,8-6,2-10,1-8,8-23,4-22,9 12 Harnaś 2 0 0 0 0-4,6-8,2-5,3-4,2 3,0 2,9 13 Paskal 1 0 0 0 0-7,3-7,3-0,9-0,9-0,7-0,7 Liczba doświadczeń 1 1 1 1 2 6 2 6 2 5 Wzorzec : Krezus, Bingo, Nawigator Wyższa wartość oceny odmian oznacza ocenę korzystniejszą. Liczba doświadczeń odnosi się do prowadzonych badań odpowiednio: trzy lata, dwa lata lub jeden rok 2013 - Charakterystyka odmian owsa zwyczajnego wpisanych do krajowego rejestru w roku Nawigator (STH 10112) Odmiana pastewna żółtoziarnista do uprawy na terenie całego kraju, poza wyżej położonymi terenami górskimi. Plon ziarna kształtował się powyżej średniej odmian wzorcowych. Odporność na helmintosporiozę, septoriozę liści średnia, na mączniaka prawdziwego i rdzę wieńcową dość duża, na rdzę źdźbłową duża. W sezonie rośliny odmiany średnio wysokie, nie wylegające. Termin wiechowania i dojrzewania średni. Udział łuski poniżej średniej wzorca, z kolei masa 1000 ziaren dość duża. Zawartość białka duża do bardzo dużej, tłuszczu przeciętna. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. Paskal (STH 10212) 5
Odmiana pastewna żółtoziarnista, przeznaczona do uprawy na terenie całego kraju, poza wyżej położonymi terenami górskimi. Plon ziarna kształtował się poniżej średniej odmian wzorcowych. Odmiana charakteryzowała się średnią odpornością na rdzę źdżbłową, helmintosporiozę, septoriozę liści, natomiast dość dobrą na mączniaka prawdziwego i rdzę wieńcową. Przy dość trudnych warunkach pogodowych wysokość roślin kształtowała się poniżej średniej wzorca, bez widocznego wylegania. Termin wiechowania i dojrzewania dość późny. Udział łuski oraz masa 1000 ziaren poniżej średniej wzorca. Ziarno średnio wyrównane. Zawartość tłuszczu przeciętna, białka średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. 6