Prowadzący: prof. UAM dr hab. Stanisław Dylak, mgr Katarzyna Banaszak Zakład Pedeutologii Wydział Studiów Edukacyjnych Program zajęć fakultatywnych dla studentów kierunków: pedagogika oraz pedagogika specjalna na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w roku akademickim 2014 / 2015 Jeżeli wielokulturowość jest faktem, to międzykulturowość jest zadaniem edukacji i dla niej wyzwaniem. Jerzy Nikitrowicz WARSZTAT ROZWOJU KOMPETENCJI MIĘDZYKULTUROWYCH NAUCZYCIELA / PEDAGOGA Dlaczego kompetencje międzykulturowe są istotnym kapitałem współczesnego nauczyciela / pedagoga? Minęły już czasy, kiedy kontakty z przedstawicielami innych kultur były tak nieliczne, że nie wpływały znacząco na nasze życie. Obecnie coraz częściej wchodzimy w interakcje międzykulturowe, wyjeżdżając za granicę na wolontariat, do pracy lub wymianę studencką. Również do Polski napływa coraz więcej pracowników firm międzynarodowych, studentów, imigrantów. Spotkanie z Innym / innością stanowi wyzwanie dla każdego człowieka, ponieważ przeważnie modyfikuje nasze przekonania dotyczące standardów normalności oraz podważa wiedzę na temat otaczającego świata. W wyniku tych kontaktów możemy - z jednej strony - poszerzyć nasze horyzonty myślowe, lecz z drugiej strony istnieje ryzyko
izolacji od tego, co jest niezrozumiałe i co podczas pierwszego wrażenia wydaje się dziwne, obce a tym samym nieakceptowalne. Należy też pamiętać, iż kultura istnieje w każdym człowieku jako zestaw reguł psychologicznych, postaw, wartości i przekonań, a owe reguły są ściśle związane z emocjami i dokonywanymi ocenami. W procesie enkulturacji i socjalizacji, uczymy się nie tylko tego, jak powinniśmy się zachowywać, ale również jak spostrzegać i interpretować postępowanie innych. Te zasady spostrzegania i interpretowania stanowią podstawę filtrów, przez które człowiek patrzy na świat. Soczewki tych filtrów pozwalają na widzenie oraz interpretowanie świata w określony sposób, z określonego punktu widzenia i w określonych barwach. Według raportu dla UNESCO we współczesnym, szybko zmieniającym się świecie, edukacja powinna być skoncentrowana wokół czterech filarów kształcenia: uczyć się, aby wiedzieć; uczyć się, aby działać; uczyć się, aby wspólnie żyć oraz uczyć się, aby być. W obszarze kompetencji międzykulturowych istotny wydaje się być trzeci filar. To współdziałanie z drugim człowiekiem na wszystkich poziomach działalności ludzkiej sprawia, iż jednostka powinna posiadać pewien zestaw wartości i postaw, wiedzy i umiejętności, które ułatwią jej nawiązanie kontaktu, komunikację, współpracę, szczególnie z osobami odmiennymi kulturowo. Ponadto zaangażowanie kadry pedagogicznej w pośredniczeniu między współczesną rzeczywistością a uczniami, którzy do niej wkraczają, wydaje się być kluczowym aspektem w rozwijaniu wrażliwości kulturowej. W sytuacji międzykulturowej pedagog / nauczyciel ma za zadanie kształtować otwartość u dzieci i młodzieży wobec Innego / inności. Spotkanie z ową innością, czasami obcością, nie musi odnosić się tylko do zetknięcia z osobami z odległych zakątków świata. Inność może przejawiać się także w odmiennym sposobie zachowania, wyglądzie, sposobie postrzegania świata czy codziennego funkcjonowania na poziomie psychiki i motoryki. Zmiana świadomości społecznej niekoniecznie zmienia otaczającą rzeczywistość w bezpośredni sposób, ale prawdopodobnie doprowadzi do zmian w dalszej perspektywie. Zatem grupą docelową edukacji międzykulturowej powinny być przede wszystkim dzieci i młodzież, ponieważ to one będą tworzyć w przyszłości społeczeństwo.
W celu nabywania kompetencji międzykulturowych warto ustawicznie zapoznawać się z coraz liczniejszymi pozycjami artykułów / książek stanowiących o edukacji międzykulturowej oraz brać udział w dodatkowych zajęciach i warsztatach akcentujących problematykę różnorodności kulturowej. Koniecznością wydaje się także nawiązywanie kontaktów z przedstawicielami innych kultur, wzajemne poznawanie i zrozumienie. Podczas zajęć poszukamy odpowiedzi na wiele pytań związanych z różnorodnością kulturową. Jak rozpoznać podstawowe wymiary kultur? Czym jest etnocentryzm? Jak unikać pochopnych ocen i interpretacji? Czym jest szok kulturowy? Jakie są jego uwarunkowania? Znajomość odpowiedzi na te pytania, a także na wiele innych oraz umiejętność ich integracji w codziennym życiu pomaga wykorzystywać różnice między kulturami i uczynić z nich prawdziwą wartość. Rozwój kompetencji międzykulturowych pozwala także na wzbogacenie osobowości każdego człowieka i pomaga przeciwdziałać nieporozumieniom na tle międzykulturowym oraz zapobiegać powszechnie funkcjonującym stereotypom i uprzedzeniom. PODSTAWOWE INFORMACJE O ZAJĘCIACH FAKULTATYWNYCH Uczestnicy zajęć: - studenci II oraz III roku I stopnia (w roku akademickim 2014 / 2015) Liczba godzin: - grupa nr 1: 15 godzin w II połowie semestru zimowego (wtorek, godz. 16:45 18:15) - grupa nr 2: 15 godzin w I połowie semestru letniego (wtorek, godz. 16:45 18:15) Formy zajęć: warsztat, konwersatorium Cel ogólny: wyposażenie w wiedzę oraz umiejętności z zakresu edukacji międzykulturowej, jak również rozwijanie kompetencji społecznych, niezbędnych w pracy nauczyciela / pedagoga w środowisku zróżnicowanym kulturowo. Cele szczegółowe: usystematyzowanie wiedzy z zakresu edukacji międzykulturowej; wyjaśnienie i zrozumienie podstawowych pojęć oraz problemów umożliwiających opis społecznych uwarunkowań współżycia reprezentantów różnych kultur; uświadomienie znaczenia i wpływu kultury na konstruowanie tożsamości człowieka, postrzeganie świata i własne zachowanie;
rozwinięcie umiejętności efektywnej komunikacji w środowisku międzykulturowym; doskonalenie umiejętności radzenia sobie z nieporozumieniami i trudnymi sytuacjami w różnych kontekstach międzykulturowych; poszerzenie wiedzy nt. konstruowania projektów z zakresu edukacji międzykulturowej w środowisku lokalnym oraz międzynarodowym; rozwinięcie postawy otwartości i wrażliwości na różnorodność kulturową oraz wzbudzenie ciekawości świata. Treści kształcenia: podstawowe zagadnienia: kultura, edukacja globalna, edukacja międzykulturowa, wielokulturowość a międzykulturowość; zjawiska i procesy występujące w środowisku międzykulturowym: różnice kulturowe, stereotypy, uprzedzenia, dyskryminacja, proces przejścia od stereotypu do dyskryminacji, obawy i oczekiwania; funkcjonowanie człowieka w społecznej sieci powiązań, model wrażliwości kulturowej, etnocentryzm, etnorelatywizm, szok kulturowy, akulturacja; kod kulturowy, analiza wartości, norm i zachowań, elementy uświadamiane i nieuświadamiane, koncepcja kultury jako góry lodowej, wymiary kultury; specyfika komunikacji międzykulturowej, zasady skutecznego komunikowania się z grupą międzykulturową, bariery komunikacyjne; konflikt międzykulturowy, źródła i rodzaje konfliktów, style reagowania na konflikt, staretegie radzenia sobie z nieporozumieniami międzykulturowymi, możliwe interwencje; mechanizmy wzmacniające stereotypy kulturowe oraz konflikty międzykulturowe, strategie radzenia sobie z nimi, sposoby radzenia sobie ze skutkami szoku kulturowego, zapobieganie stygmatyzacji; zasady tworzenia projektów o dofinansowanie, procedura zgłaszania projektów; projekty i programy z zakresu edukacji międzykulturowej organizowane z ramienia m. in. Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Fundacji Demokracja dla Edukacji, Fundacji im. Stefana Batorego, Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji.
Zalecana literatura: 1. Boski P., Kulturowe ramy zachowań społecznych, Wyd. PWN oraz SWPS, Warszawa 2010. 2. Lewowicki T. (red.), Edukacja międzykulturowa w Polsce i na świecie, Wyd. UŚ, Katowice 2000. 3. Paszko A. (red.), Edukacja międzykulturowa w Polsce wobec nowych wyzwań, Kraków 2011. 4. Chromiec E., Dziecko wobec obcości kulturowej, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004. 5. Grzybowski P., Edukacja międzykulturowa - przewodnik: pojęcia, literatura, adresy, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008. 6. Grzymała Moszczyńska H., Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami, Wyd. Nomos, Kraków 2000. 7. Lewowicki T., Suchodolska J., Dzieci w procesie kształtowania postaw kulturowych, Wyd. IMPULS, Kraków 2011. 8. Magala S. J., Kompetencje międzykulturowe, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2011. 9. Matsumoto D., Juang L., Psychologia międzykulturowa, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007. 10. Melosik Z., Teoria i praktyka edukacji wielokulturowej, Wyd. IMPULS, Kraków 2007. 11. Muszyńska J., Danilewicz W., Bajkowski T., Kompetencje międzykulturowe jako kapitał społeczności wielokulturowych, Wyd. Akademickie Żak, Warszawa 2013. 12. Nikitorowicz J., Edukacja międzykulturowa: kreowanie tożsamości dziecka, Gdańskie Towarzystwo Psychologiczne, Gdańsk 2007. 13. Nikitorowicz J., Edukacja regionalna i międzykulturowa, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009. Literatura uzupełniająca: Zachęcamy do skorzystania z MIĘDZYKULTUROWEJ BIBLIOTECZKI, która znajduje się w Zakładzie Pedeutologii przy ul. Słowackiego 20 (pokój nr 19). Spis pozycji książkowych znajduje się TUTAJ. Ponadto: Zapraszamy do włączenia się w działalność Koła Naukowego Edukacji Międzykulturowej: - kontakt e-mail: knem@amu.edu.pl; - strona internetowa: www.knem.amu.edu.pl.